1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny

Wzór konstytucyjny: Cr(NO₃)₃.9H₂O

Wzór sumaryczny: CrN₃O₉

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składniki stwarzające zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny	100	7789-02-8	236-921-1	O, Xi	8-36/38

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja stała o właściwościach utleniających. W podwyższonych temperaturach ulega rozkładowi z wydzieleniem tlenu.

Zagrożenie toksykologiczne: Działanie azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego na organizm człowieka jest szkodliwe. Nadmiar azotanu chromu(III) dziewięciowodnego powoduje u człowieka rozszerzenie wszystkich naczyń krwionośnych oraz bezpośrednio działa rozkurczowo na mięśnie gładkie.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny działa szkodliwie na organizmy zwierzęce. Jest niebezpieczny dla życia wodnego.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego azotanem(V) chromu(III) dziewięciowodnym środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Skontaktować się z lekarzem.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Wyprowadzić poszkodowaną osobę na świeże powietrze.
2.	W przypadku wystąpienia takiej potrzeby - wykonać sztuczne oddychanie lub w razie potrzeby podać tlen - najlepiej, jeśli tego dokona osoba przeszkolona. Zapewnić pomoc lekarską.
Zatrucie doustne:
1.	Przepłukać usta, dać do wypicia 2-3 szklanki wody i sprowokować wymioty, skontaktować się z lekarzem lub centrum toksykologicznym.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15-20 minut, przy wywiniętych powiekach. Przykryć oczy jałowym opatrunkiem.
2.	W razie potrzeby zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę, przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem.
2.	W przypadku gdy podrażnienie skóry nie mija, skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Zagrożenia pożarowe:	Substancja stała o właściwościach utleniających. W temperaturze powyżej 300^oC ulega rozkładowi z wydzieleniem tlenu. Wchodzi w reakcje wybuchowe z substancjami palnymi i redukującymi - np. glinem, tlenkiem glinu, magnezem, cyrkonem, bezwodnikami (octowym, maleinowym, ftalowym i in.).
W przypadku pożaru stosować w kolejności:	gaśnice CO2, gaśnice proszkowe z proszkiem gaszącym ABC lub BC, gaśnice pianowe, gaśnice płynowe z dodatkowym wodnym roztworem środka.
Zalecenia szczegółowe:	Uwaga: Nie stosować zwartych strumieni wody na powierzchnię palącej się substancji. Pojemniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury chłodzić wodą i w miarę możliwości usunąć z zagrożonego obszaru. Pożar zwalczać z zabezpieczonych stanowisk.
Sprzęt ochronny strażaków:	W przypadku występowania większych koncentracji pyłów i par stosować aparaty izolujące drogi oddechowe.
Uwaga dodatkowa:	Chłodzić rozproszoną wodą zagrożone opakowania. W wypadku pożaru wyzwalają się szkodliwe dymy, gazy i pary.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z pyłami i parami azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego. Stosować robocze ubrania ochronne, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, a w przypadku pylenia - ochrony dróg oddechowych. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cząsteczkowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	W przypadku wydostania się większej ilości azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego do środowiska, w postaci roztworu lub w postaci stałej, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W razie potrzeby sypać wokół rozlewiska roztworu obwałowania. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażona gleba podlega rekultywacji. Zużyte opakowania dostarczać do uprawnionych do ich przerabiania przedsiębiorstw.
Metody utylizacji:	Na drodze spalania po rozładowaniu opakowań, w wyznaczonych instalacjach - zgodnie z wymogami prawa krajowego.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas wykonywania wszelkich czynności z azotanem(V) chromu(III) dziewięciowodnym nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać lekarstw, unikać bezpośrednich kontaktów z azotanem(V) chromu(III) dziewięciowodnym, unikać wdychania pyłów, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej.
Zalecenia szczególne dotyczące magazynowania:	Wyeliminować źródła zapłonu, chronić pojemniki przed ciepłem i nagrzaniem, instalować urządzenia elektryczne w wykonaniu przeciwwybuchowym. Unikać kontaktów z palnymi i redukującymi substancjami.
Magazynowanie:	W oryginalnych, właściwie oznakowanych opakowaniach w magazynie materiałów szkodliwych i utleniających, wyposażonym w instalację wentylacyjną, na twardym podłożu. Unikać kontaktów z palnymi i redukującymi substancjami, np. glinem, tlenkiem glinu, magnezem, cyrkonem, bezwodnikami (octowym, maleinowym, ftalowym i in.). Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny, który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny odstawiany jest do certyfikowanych instalacji celem rozładowania opakowań i likwidacji zawartości na drodze rozkładu.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego. Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice ochronne, robocze.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Drogi oddechowe:	Maska ochronna przeciwpyłowa. Aparat oddechowy w przypadku dużych koncentracji pyłu. Filtr przeciwpyłowy P1 (ograniczony czas działania).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z azotanem(V) chromu(III) dziewięciowodnym. Nie wdychać pyłów. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy. Natychmiast usuwać zanieczyszczenia (rozlewy roztworów, rozsypy substancji stałej). Zapobieganie zagrożeniom: Tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się nadmiernych koncentracji pyłu azotanu(V) chromu(III) sześciowodnego, wprowadzić zraszanie rozproszoną wodą.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy dla azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego:

Składnik	NDS (mg/m^3))	NDSCh (mg/m^3)
azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny	0,5	-

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości pyłów w powietrzu oraz oznaczaniu tlenków azotu NO_x i chromu Cr.

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 400,15 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: W warunkach normalnych azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny jest krystalicznym ciałem stałym, niebiesko-fioletowej barwy, bez zapachu.
9.3	Temperatura topnienia: 36-37^oC
9.4	Temperatura wrzenia: Rozkład > 100^oC
9.5	Rozpuszczalność w wodzie: Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie - w 20^oC rozpuszcza się 810 g/l. Roztwory mają odczyn kwaśny.
9. 6	Gęstość usypowa: ok. 710 kg/m^3
9.7	Wartość pH (50 g/l H2O/20^oC): 2-3
9.8	Zagrożenie wód: Duże
9.9	Inne: Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny otrzymywany jest przez rozpuszczenie metalicznego chromu w stężonym kwasie azotowym(V). Stosowany jest jako odczynnik laboratoryjny, w syntezach chemicznych, w galwanotechnice, garbarstwie.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny w warunkach normalnych jest substancją stabilną. Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny posiada własności utleniające. Wybucha w mieszaninach z substancjami palnymi. Unikać kontaktów z otwartym płomieniem, substancjami redukującymi i substancjami utleniającymi.
Właściwości korozyjne:	Znaczne w środowisku wodnym.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami, kontakt ze skórą.

Informacja ogólna: Chrom trójwartościowy jest niezbędny do zachowania prawidłowego metabolizmu glukozy u ludzi i zwierząt. Wchodzi w skład czynnika określanego mianem „czynnik tolerancji glukozy”. Metal ten spełnia również istotną funkcję w metabolizmie niektórych białek i lipidów, a zwłaszcza cholesterolu. Opisywano przypadki zaburzeń na skutek niedoborów chromu trójwartościowego u ludzi. Chrom trójwartościowy słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Główną drogą wydalania chromu z organizmu człowieka jest mocz.

Dane toksykologiczne:

LD_{50(doustnie, szczur)} = 3250 mg/kg

Działanie miejscowe:

Wdychanie pyłów: Nastąpi podrażnienie błon śluzowych, kaszel, kichanie, zaczerwienienie twarzy i powłok skórnych, zawroty głowy, sinica będąca wyrazem wystąpienia methemoglobinemii, duszności, spadek ciśnienia krwi.

Spożycie: Objawy zatruć występują stosunkowo szybko, ponieważ już po 30 minutach pojawia się ból brzucha, zaczerwienienie twarzy i powłok skórnych, zawroty głowy, sinica będąca wyrazem wystąpienia methemoglobinemii, duszności, spadek ciśnienia krwi. W zatruciach przewlekłych występują takie objawy jak w zatruciu ostrym, jednakże w znacznie mniejszym nasileniu.

Kontakt ze skórą: Azotan chromu(III) dziewięciowodny silnie drażni skórę. Powoduje trudno gojące się owrzodzenia.

Kontakt z oczami: Azotan chromu(III) dziewięciowodny silnie drażni śluzówkę oczu. Pojawia się ból, zaczerwienienie, swędzenie, łzawienie. Może nastąpić chemiczne poparzenie.

Zatrucia przewlekłe powstają w warunkach narażenia zawodowego. Charakteryzują się zaburzeniami układu oddechowego, zmianami skórnymi i zaburzeniami przewodu pokarmowego.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Działanie jonów chromu na organizmy wskaźnikowe:

Ryby: Na Różankę śmiertelnie działają - po 6 godzinach w destylowanej wodzie o temperaturze 21°C - jony Cr⁺³ w ilościach od 130 do 160 mg/dm³. Toksyczna wartość graniczna w bardzo miękkiej wodzie po tygodniowym działaniu wynosi 1,3, względnie 2,0 mg/dm³ Cr⁺³.

Niższe organizmy: Dobowa dawka chromu od 3 do 6 mg/dm³. Cr⁺³ nie hamuje żywotności bakterii metanowych i beztlenowego rozkładu kwasu octowego. Dobowe dawki 10 mg/dm³ Cr⁺³ powodują spadek intensywności fermentacji. Większe uderzeniowe dawki soli chromowych (od 50 do 200 mg/dm³) przejściowo mocno opóźniają, względnie całkowicie wstrzymują fermentację; w ciągu krótkiego czasu Cr⁺³ wytrąca się i traci swoje toksyczne działanie.

Rośliny: Toksyczne działanie soli chromowych na rośliny przejawia się ogólnym zmarnieniem całej rośliny i postępującą martwotą aparatu syntetyzującego chlorofil. Trójwartościowe związki znacznie mniej toksyczne niż związki kwasu chromowego.

Stopień zagrożenia wód: duży

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 04 99 - inne, nie wymienione odpady.

Sposób likwidacji: D2 - składowanie w pojemnikach wykonanych z materiałów odpornych na korozję, do czasu zagospodarowania przez huty.

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaju 15 01 04 - opakowania z metali,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

Klasyfikacja, oznaczenia informacyjne i ostrzegawcze, symbole dla azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego:

14.1	Numer ONZ:	2720
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	5.1
14.3	Grupa pakowania:	III
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	50
14.5	Symbole niebezpieczeństwa (R):	8-36/38
14.6	Symbole bezpieczeństwa (S):	2-26
14.7	Nalepka ostrzegawcza Nr 5.1 wg RID/ADR:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Normą PN ISO 11014-1; 1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Karta wykonana została zgodnie z wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych dokonana została na podstawie Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2002 r.).

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 września 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana dystrybutorowi azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony wytwórcy i dystrybutora azotanu(V) chromu(III) dziewięciowodnego. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Symbol ostrzegawczy na opakowaniu jednostkowym:
Napis ostrzegawczy na opakowaniu jednostkowym:		„Substancja utleniająca, drażniąca.”
Symbol ostrzegawczy na środkach transportu
50	Materiał utleniający (wzmagający palenie).
Symbole zagrożenia
R 8	Kontakt z materiałami zapalnymi może spowodować pożar.
R 36/38	Działa drażniąco na oczy i skórę.
Symbole bezpieczeństwa
S 2	Chronić przed dziećmi.
S 26	Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
O	Substancja utleniająca.
Xi	Substancja drażniąca.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 5.1-III		Materiał utleniający - mniej niebezpieczne.
Numer ONZ: 2720		Azotan chromowy.

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Według rozporządzenia MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywy 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI	Wydanie: I Data wydania: 20.12.02 Strona/stron 8/8
Nazwa:	AZOTAN(V) CHROMU(III) DZIEWIĘCIOWODNY

Azotan(V) chromu(III) dziewięciowodny

---