Drżączka średnia - Briza media L

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa, z krótkimi, kilkucentymetrowymi podziemnymi rozłogami. Pędy generatywne słabo ulitnione, o wysokości do 80 cm.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaski niewielkie, wąskie, słabo bruzdkowane, z wyraźnym nerwem głównym -kilem. Języczki liściowe bardzo krótkie, równo ścięte. Pochwy liściowe częs purpurowo zabarwione. Kwiatostanem jest wiecha właściwa, rozpierzchła. Kłoski są 5-12-kwiatowe, sercowate, purpurowo zabarwione, osadzone daleko od osi kwiatostanu.

Biologia i siedlisko. Wiosną rozwija się powoli. Kwitnie od czerwca do września. Po skoszeniu wolno odrasta. Wykazuje dużą zimotrwałość. Gatunek światłolubny. Ma niską zdolność konkurencyjną. Występuje na różnych typach gleb, średnio wilgotnych i suchych, o małej żyzności. Wskazuje na niedob fosforu w glebie.

Znaczenie. Średnia wartość pastewna. Kwitostany są wykorzystywał w bukieciarstwie. Stanowi niepowtarzalny element krajobrazowy. Lwu = 5.

Komonica błotna - Lotus uliginosus Schkuhr

Pokrój. Roślina średniowysoka, z podziemnymi i nadziemnymi rozłoga­mi, o płytkim systemie korzeniowym. Łodyga dołem pokładająca (wiotka), górą podnosząca się, dość gruba, wewnątrz pusta.

Cechy rozpoznawcze. Liście 5-listkowe, podobne do komonicy zwyczaj­nej. Kwiatostan bardzo podobny do kwiatostanu komonicy zwyczajnej, lecz 8-14-kwiatowy, kwiaty żółtopomarańczowe. Strąki cienkie, spiczasto zakończo­ne. Nasiona drobniejsze niż u komonicy zwyczajnej, zielonobrunatne.

Biologia i siedlisko. Jest rośliną bardzo trwałą (nawet do kilkudzie­sięciu lat). Wiosną rozwija się dość późno. Kwitnie od czerwca do późnej je­sieni (do pierwszych przymrozków). Znosi zacienianie. Dobrze odrasta. Wy­stępuje na podmokłych łąkach, na glebach torfowych i mineralnych.

Znaczenie. Cenna roślina pastewna. Wysoka zawartość białka, nie zawie­ra związków cyjanogennych. Brak odmian hodowlanych. Lwu = 9.

Kostrzewa owcza - Festuca ovina L.

Pokrój._Trawa niska, zbitokępkowa. Źdźbła proste, wzniesione, pod kwia­tostanem szorstkie, o wysokości do 50 cm. Wytwarza dużo pędów generatyw-nych oraz silny system korzeniowy. Tworzy zbitą, zwartą darń.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe szczeci-niaste, szorstkie, sztywne, nie dające się rozłożyć, z wyraźnymi 3-4 żeberkami. Języczek liściowy bardzo krótki. Uszka wyraźnie wykształcone, skierowane ku górze. Pochwy liściowe otwarte, szorstkie, zwykle owłosione. Kwiatostanem jest wiecha podwójna, skupiona, z 2-9-kwiatowymi, ościstymi kioskami.

Biologia i siedlisko. Wegetację rozpoczyna wcześnie. Kwitnie pod ko­niec maja. Charakteryzuje się dobrą zimotrwałością. Wrażliwa na udeptywa­nie. Wytrzymała na suszę. Preferuje gleby ubogie, zwłaszcza w fosfor, kwaśne, suche i lekkie. Gatunek spotykany w wielu zbiorowiskach roślinnych rosną­cych w trudnych warunkach siedliskowych.

Znaczenie. Gatunek o niskiej smakowitości. Ma pewne znaczenie w ży­wieniu owiec na górskich pastwiskach. Wykorzystywana do obsiewu trawni­ków, terenów sportowych, rekreacyjnych, poboczy dróg, lotnisk i innych trud­nych stanowisk. Często stosowana jako roślina przeciwerozyjna. Lwu = 3.

Lucerna nerkowata (L. chmielowa) - Medicago lupulina L.

Pokrój. Roślina średniowysoka. Łodyga cienka, ścieląca, rozgałęziona, o licznych i drobnych listkach, delikatna, omszona.

Cechy rozpoznawcze. Liście trójlistkowe, listki drobne, jajowate, z ma­łym, szczytowym ząbkiem, tzw. dziobkiem, w górnej części delikatnie ząbko­wane. Górny listek na ogonku dłuższym niż listki boczne. Przylistki podłużne, jajowate, ostro zakończone. Kwiaty żółte, drobne, zebrane w małe, kuliste gro­na. Owocem jest strąk nerkowaty, jednonasienny, siatkowato unerwiony, po dojrzeniu czarny. Nasiona jajowate lub „fasolowate", zielonożółte, o słabym połysku.

Biologia i siedlisko. Roślina krótkotrwała (1-2-letnia), utrzymująca się z samosiewu. Kwitnie od maja do września. Odporna na nie sprzyjające waruinki klimatyczne. Dobrze odrasta. Występuje na różnych glebach mineral­nych, zasobnych w wapń, suchych i średnio wilgotnych, lekkich.

Znaczenie. Stosowana w mieszankach na przemienne użytki zielone, czasem także na trwałe łąki i pastwiska. Lwu = 8.

Perz właściwy -Agropyron repens (L.) P. Beauv.

Pokrój. Trawa wysoka, rozłogowa. Źdźbła w dolnej części wygięte, gładkie, w górnej części słabo ulistnione. Liście ciemnozielone z szarawym nalotem.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaskie, lancetowate, szorstkie, krótko owłosione na górnej stronie. Języczek liściowy krótki, kołnierzykowaty, ząbkowany. Uszka bardzo wyraźne, długie, nitkowa­te, obejmujące źdźbło. Pochwy liściowe otwarte, wyraźnie owłosione. Kwiato­stanem jest kłos prawdziwy, luźny, dwustronny. Kłoski 4-5-kwiatowe, ościste, ustawione dachówkowato - szerszą stroną do osi kwiatostanu.

Biologia i siedlisko. Wegetację rozpoczyna wczesną wiosną. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Wyróżnia się dużą odpornością na niekorzystne warunki siedliskowe. Trawa nitrofilna. Najczęściej występuje na glebach lekkich, prze­wiewnych, zasobnych w azot i fosfor. Pojawia się na użytkach zielonych prze-nawożonych azotem.

Znaczenie. Nie ma znaczenia paszowego, aczkolwiek we wczesnych fa­zach rozwojowych jest chętnie zjadana przez zwierzęta. Trawa o dosyć korzyst-nym składzie chemicznym. Nasiona odmian hodowlanych mogą służyć do ob­siewu terenów specjalnych, skarp, poboczy dróg, pełniąc tam funkcję rośliny przeciwerozyjnej. Uciążliwy chwast upraw polowych. Wykorzystywana jest w ziołolecznictwie. Lwu = 7.

Śmiałek darniowy -Deschampsia caespiłosa (L.) P. B.

Pokrój. Trawa wysoka (do 150 cm), zbitokępkowa. Wysokie położenie wę­zła krzewienia powoduje rozwój dużych, wypiętrzonych nad powierzchnię gle­by, zbitych i wysokich kęp.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe długie, spiczaste, od dołu błyszczące, na górnej powierzchni ostro żeberkowane, bar­rdzo szorstkie, tnące. Między żeberkami widoczne pod światło białe smugi bie­gnące wzdłuż blaszek. Języczki liściowe bardzo długie, spiczaste. Pochwy liścio­we zamknięte, najczęściej gładkie. Kwiatostanem jest duża, rozpostarta wie­cha właściwa. Kłoski drobne, połyskujące, 2-3-kwiatowe, często fioletowo za­barwione.

Biologia i siedlisko. Zaczyna rozwój wczesną wiosną. Kwitnie pod ko­niec czerwca. Po skoszeniu silnie się krzewi. Gatunek odporny na niekorzyst­ne warunki klimatyczne. Roślina wrażliwa na niskie koszenie. Rozwija się dobrze w każdym siedlisku glebowym. Rozpowszechniona na zaniedbanych łakach i pastwiskach.

Znaczenie. Jest to jeden z najbardziej uciążliwych, trudnych do zwalczenia chwastów łąk i pastwisk. Wypiera inne cenne gatunki roślin. Omijany przez zwierzęta. Przy ponad 20% udziale w runi jest zalecane ponowne zagospodaro­wanie użytku. Wzbudza zainteresowanie jako trawa trawnikowa. Lwu = 0.

Stokłosa miękka - Bromus hordeaceus L.

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa. System korzeniowy płytko zlokali­zowany pod powierzchnią gleby. Źdźbła słabo ulistnione, gęsto owłosione.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaskie, krótkie, obustronnie owłosione. Języczek liściowy niewielki, delikatnie ząbko­wany. Pochwy liściowe zamknięte, omszone. Kwiatostanem jest wiecha podwój­na lub pojedyncza, silnie skupiona. Kłoski 6-8-kwiatowe, jajowate, ościste.

Biologia i siedlisko. Trawa jednoroczna, rzadziej dwuletnia. Rozwija się szybko. Kwitnie i owocuje w maju. Gatunek bardzo plenny, wytwarza dużo łatwo kiełkujących nasion. Gatunek mało wymagający co do warunków siedli­skowych. Preferuje gleby suche i umiarkowanie wilgotne, mało żyzne, prze­wiewne. Często występuje na łąkach o przerzedzonej runi, a także na stano­wiskach ruderalnych.

Znaczenie. Pod względem paszowym trawa bezwartościowa, omijana przez zwierzęta ze względu na duże omszenie. Na plantacjach nasiennych traw jest traktowana jako chwast. Lwu = 4.

Tomka wonna - Anthoxanthum odoratum L.

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa. W pierwszym pokosie wykształca głównie pędy kwiatowe o 2-3 delikatnych liściach, ale po skoszeniu liście są dłuższe i ciemniejsze.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaskie, na górnej powierzchni delikatnie owłosione. Języczki liściowe długie, ząbko­wane, u podstawy czerwonofioletowo zabarwione. Krótkie uszka czerwone, z kępkami długich włosków. Pochwy liściowe z zachodzącymi na siebie brzega­mi, przeważnie omszone, czerwonofioletowo zabarwione. Kwiatostanem jest wiecha kłosokształtna, z jednokwiatowymi, dużymi i ościstymi kioskami.

Biologia i siedlisko. Rozwija się wcześnie i zakwita na początku maja, dlatego szybko wydaje nasiona. Dobrze odrasta. Rośnie na stanowiskach mało żyznych - łąkach i pastwiskach o niezbyt zwartej runi, glebach zarówno mine­ralnych, jak i organicznych. Odporna na niekorzystne warunki klimatyczne, np. suszę i niskie temperatury. Masowe występowanie świadczy o niedoborze składników pokarmowych, zwłaszcza fosforu.

Znaczenie. Charakteryzuje się małą wartością pokarmową, a także ni­skim plonowaniem. Zawiera kumarynę, która nadaje sianu specyficzny aro­mat, co Dodnosi walorv zanachnwe siana T.wri = 4

Owsica omszona - Avenula pubescens (Huds. Dumort.)

Pokrój. Trawa wysoka, luźnokępkowa. Wykształca niewielką liczbę pędów wegetatywnych, z dość długimi liśćmi. Pędy kwiatowe są dłuższe od wegetatyw­nych, słabo ulistnione, z krótkimi liśćmi, o szerokich blaszkach liściowych.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe płaskie, i (rownowąskie, ze śladem nart, wyraźnie owłosione, zakończone łódeczkowato. Języczki liściowe długie, trójkątne. Pochwy liściowe zamknięte, spłaszczone i owłosione. Kwiatostanem jest wiecha podwójna, połyskująca. Kłoski duże, 2- 3-kwiatowe, z co najmniej dwoma zgiętymi, purpurowymi ośćmi.

Biologia i siedlisko. Wzrost i rozwój rozpoczyna wcześnie wiosną. Kwitnie na początku lipca. Słabo odrasta po skoszeniu. Pospolity gatunek ubogich, wilgotnych oraz suchych łąk i polan leśnych. Najbardziej odpowiednie są dla niej gleby ubogie w składniki pokarmowe.

Znaczenie. Trawa o małej wartości pokarmowej, niechętnie zjadana przez zwierzęta. Plony siana są małe i wynoszą do 2 t/ha. Przy wyższym nawożeniu mineralnym ustępuje z runi, nie wytrzymując konkurencji gatunków wartosciowych. Lwu = 4.

Wiechlina roczna - Poa annua L.

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa. Tworzy luźne, drobne kępy, z krót­kimi, pokładającymi się pędami kwiatowymi. System korzeniowy jest słabo rozwinięty.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe krótkie, płaskie, łódeczkowato zakończone, ze śladem nart, poprzecznie lekko pomarsz­czone. Języczki liściowe długie, białe. Kwiatostanem jest wiecha podwójna, rozpierzchła, z 3-7-kwiatowymi kłoskami.

Biologia i siedlisko. Gatunek jednoroczny, występują też formy dwulet­nie. Kwitnie i wydaje nasiona przez cały okres wegetacji. Trawa o najwyższej odporności na udeptywanie. Dobrze znosi zacienienie. Wykazuje duże przysto­sowanie do różnych warunków siedliskowych. Jest to trawa bardzo pospolita, występuje szczególnie w miejscach silnie udeptywanych.

Znaczenie. Bardzo nisko plonuje. Chętnie zjadana przez zwierzęta. Tra­wa o dobrej wartości pokarmowej. Nasiona odmian hodowlanych mogą być stosowane do obsiewu trawników użytkowych. W uprawach warzywnych czę­sto jest uciążliwym chwastem. Lwu = 6.

Wiechlina zwyczajna - Poa trivialis L.

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa. Źdźbła w dolnej części płożące, z możliwością krzewienia się z kolanek. Źdźbła wysoko ułistnione, pod kwiato­stanem u góry szorstkie.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe płaskie, zwężające się od podstawy do wierzchołka, z wyraźnym śladem nart, ostro zakończone. Języczki liściowe bardzo długie, spiczaste, białe. Pochwy liściowe otwarte, lekko spłaszczone i szorstkie. Kwiatostanem jest wiecha właściwa,

0 wyraźnie szorstkich gałązkach. Kioski 3-4-kwiatowe, często fioletowo zabarwione.

Biologia i siedlisko. Wiosną wcześnie zaczyna wegetację. Kwitnie w czerwcu. Dobrze plonuje, lecz tylko w pierwszym pokosie, później słabo odrasta. Rośnie na stanowiskach okresowo nadmiernie uwilgotnionych, żyznych oraz zasobnych w fosfor i azot. Często porasta zmeliorowane torfowiska.

Znaczenie. Charakteryzuje się dobrą wartością pokarmową, szczególnie wcześnie koszona. Plonuje wysoko tylko w pierwszym pokosie (3-4 t/ha). Jej obecność wskazuje na zasobność gleb w fosfor, potas i azot. Lwu = 8.

.7.2. Trawy o małej wartości gospodarczej lub bezwartościowe

Trzcina pospolita - Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.

Pokrój. Trawa wysoka, rozłogowa. Wykształca długie, grube, wewnątrz puste rozłogi. Źdźbło jest grube, sztywne, dobrze wykształcone i ulistnione.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe sino-zielone, płaskie, twarde, długie i ostre. U podstawy blaszki liściowej zamiast języczka występuje wieniec srebrzystych włosków. Kwiatostanem jest wiecha właściwa o długości ok. 50 cm, z kioskami 3-7-kwiatowymi, tworzącymi dłu­gie włoski u nasady.

Biologia i siedlisko. Wiosną rozwija się powoli, potem szybko rośnie. Kwitnie od lipca do września. Dzięki głęboko sięgającym rozłogom może się utrzymywać wiele lat. Rośnie nad brzegami zbiorników wodnych (stawów, je­zior, rzek, rowów itp.), tworząc zwarte, jednogatunkowe zbiorowiska roślinne. Odgrywa doniosłą rolę w lądowaceniu tych zbiorników. Występuje także na glebach mineralnych o nieprzepuszczalnym podłożu, np. na nie zmeliorowa­nych łąkach.

Znaczenie. Należy do gatunków o małej wartości pokarmowej, ale użyta we wczesnej fazie rozwojowej (przed wykłoszeniem) dosyć dobrze się zakisza. Dostarcza surowca do celów przemysłowych, w papiernictwie do produkcji ce­lulozy i w budownictwie. Ma znaczenie jako roślina przeciwerozyjna, umacnia bowiem brzegi cieków wodnych. Lwu = 1.

Manna mielec - Glyceria maxima (Hartm.) Holmb.

Pokrój. Trawa wysoka, rozłogowa. Źdźbła wzniesione, sztywne. Wytwa­rza także wydłużone pędy wegetatywne, o długich blaszkach liściowych i sil­nie spłaszczonych pochwach.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe szero­kie, równowąskie, o ostrych krawędziach, z wyraźnie zaznaczonym śladem nart. Na liściach widoczne przegrody powietrzne w postaci ciemnych punktów, Języczek liściowy średniej długości, ścięty, biały lub zielonkawy. Kwiatostanem icst bardzo duża wiecha właściwa z licznymi rozgałęzieniami, z kioskami 5-9-kwiatowymi, często fioletowo zabarwionymi.

Biologia i siedlisko. Wiosną rozwija się powoli, kwitnie pod koniec czerwcu lub w lipcu. Po wykłoszeniu szybko ulega drewnieniu. Dobrze odrasta po skoszeniu. Często tworzy jednogatunkowe zbiorowiska nad brzegami wód. Wrażliwa na zacienienie i niedostatek tlenu w wodzie. Występuje również na podmokłych, zalewanych żyznymi wodami łąkach.

Znaczenie. Daje wysokie plony siana (8 - 12 t/ha) o niskiej wartości. Za­wiera glikozydy cyjanogenne, które znacznie ograniczają wartość pokarmową. Skarmianie zielonki może powodować zatrucia zwierząt. Zbiorowiska tego ga-tunku stwarzają ciekawy aspekt krajobrazowy. Lwu = 5.

Manna jadalna - Glyceria fluitans (L.) R. Br.

Pokrój. Trawa wysoka, luźnokępkowa, o zdolności krzewienia się z kola­nek płożących się pędów naziemnych. Pędy kwiatowe i wegetatywne są spłasz­czone, sinozielone, często pokładają się na powierzchni płytkich wód.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe płaskie, długie, średniej szerokości. Języczek długi, spiczasty, trójkątny. Pochwy liścio­we silnie spłaszczone. Na liściach widoczne przegrody kanałów powietrznych. Kwiatostanem jest długa, wąska wiecha podwójna z jasnozielonymi i wydłużo­nymi kioskami 7—10-kwiatowymi.

Biologia i siedlisko. Wiosną rozwija się dosyć późno. Kwitnie w czerw­cu lub lipcu. Po skoszeniu słabo odrasta. Występuje na zamulonych brzegach zbiorników wodnych i mokrych, żyznych łąkach. Po osuszeniu terenu bardzo szybko zanika.

Znaczenie. Wcześnie skoszona daje siano średniej wartości o przyjemnym aromacie i słodkawym smaku. Plony siana są niewielkie (1,5 - 2,0 t/ha). Za­wiera glikozydy cyjanogenne, mogące powodować groźne zatrucia zwierząt. Lwu = 5.

Wyczyniec kolankowaty -Alopecurus geniculatus

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa, zdolna do krzewienia się z węzłów dolnej części źdźbła. Pędy kwiatowe, a także wegetatywne pokładają się na powierzchni gleby.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaskie, drobne, lancetowate. Języczki liściowe białe, długie, ostro zakończone. Pochwy liściowe lekko rozdęte, długie. Kwiatostanem jest krótka, wałeczkowata wie­cha kłosokształtna, z jednokwiatowymi kioskami.

Biologia i siedlisko. Wiosną rozwija się powoli. Kwitnie pod koniec czerwca. Gatunek wrażliwy na niedobory wody, w warunkach suszy szybko ustępuje z runi. Rośnie na glebach wilgotnych, zarówno na łąkach, jak i pa­stwiskach, w miejscach zalewanych żyznymi namułami, o okresowo stagnują-cej wodzie.

Znaczenie. Chętnie zjadana przez zwierzęta. Tylko częściowo wchodzi do plonu z powodu płożących się pędów i delikatnego ulistnienia. Plony siana są małe (1,0 - 1,5 t/ha). W siedliskach, w których występuje, spełnia funkcję prze-ciwerozyjną. Lwu=4

Kłosówka wełnista - Holcus lanatus L.

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa. Cała roślina jest pokryta aksamit¬nymi włoskami. Tworzy dużo szarozielonych pędów wegetatywnych i znacznie wyższe pędy kwiatostanowe.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaskie, nieznacznie bruzdkowane, pokryte gęstymi, krótkimi włoskami. Języczek liściowy długi, postrzępiony. Pochwy liściowe lekko rozdęte, różowofioletowe w dolnej części rośliny. Kwiatostanem jest silnie skupiona wiecha właściwa, najczęściej purpurowo zabarwiona, z dwukwiatowymi, płaskimi kioskami.

Biologia i siedlisko. Wiosną rozwija się powoli. Kwitnie w czerwcu. W odroście występują tylko skrócone pędy wegetatywne. Trawa mikotroficzna i azotolubna. Występuje w zbiorowiskach łąkowych o trudnych warunkach sie¬dliskowych, na glebach organicznych, luźnych, a także mineralnych, mało ży¬znych i o zmiennej wilgotności.

Znaczenie. Gatunek o małej wartości pokarmowej, mimo bogatego skła¬du mineralnego. Ze względu na silne omszenie jest niechętnie zjadana przez zwierzęta. Tworzy darń nierówną, zwartą, co utrudnia pielęgnację i zbiór. Przy znacznym opanowaniu runi (ponad 20%) użytek należy zagospodarować na nowo. Owłosienie ogranicza wysychanie roślin po ścięciu. Lwu = 5.

Grzebienica pospolita - Cynosurus cristatus L.

Pokrój. Trawa niska, luźnokępkowa, Źdźbła cienkie, słabo ulistnione, głównie w dolnej części. Wytwarza więcej pędów kwiatowych niż wegetatyw¬nych. Czasami wytwarza krótkie rozłogi.

Cechy rozpoznawcze. Liście w pączku złożone. Blaszki liściowe płaskie, krótkie, o wyraźnych bruzdkach, od spodu błyszczące. Języczek liściowy krót¬ki, ząbkowany. Pochwy liściowe gładkie, otwarte. Kwiatostanem jest jedno¬stronna, zbita wiecha kłosokształtna, z 2-5-kwiatowymi kioskami. Występują także kłoski płonne.

Biologia i siedlisko. Wiosną późno rozpoczyna wegetację. Kwitnie w końcu czerwca. Trawa o dużej odporności na udeptywanie i spasanie. Wy¬różnia się dość dobrą zimotrwałością. Gatunek światłolubny. Preferuje gleby średnio żyzne, o średnim uwilgotnieniu. Spotkać ją można na łąkach i pastwi¬skach, na wygonach, polanach leśnych, zboczach górskich.

Znaczenie. Średnia wartość pokarmowa. We wczesnych stadiach chętnie zjadana przez zwierzęta. Dawniej używano jej do obsiewu pastwisk. Obfite występowanie wskazuje na to, że pastwisko należy staranniej pielęgnować. Wzrasta jej znaczenie jako trawy gazonowej, służy także do obsiewu lotnisk. Lwu = 6.

Koniczyna biała - Trifolium repens L.

Pokrój. Roślina średniowysoka. Łodyga wzniesiona, owłosiona, pełna, rozgałęziona.

Cechy rozpoznawcze. Liście 3-listkowe, odwrotnie jajowate, całobrze-gie, z białawymi trójkątnymi plamami. Listki owłosione, krótkoogonkowe, na brzegach orzęsione. Przylistki trójkątne, jajowate, ostre, szydłowato zakończo¬ne, orzęsione. Kwiatostan to główka kulista lub jajowata, kwiaty w kształcie długich rurek, korona kwiatów purpurowoczerwona, rzadko biała, u podstawy otulona liśćmi. Owoc to strąk rurkowaty, jednonasienny. Nasiona są przeważ¬nie jajowate, z widoczną częścią zarodkową, ok. dwa razy krótszą od liścienio-wej. Barwa nasion zmienna, żóltofioletowa lub zielonożółta.

Biologia i siedlisko. Roślina 2-3-letnia. Rozwija się dość wcześnie, kwit¬nie pod koniec maja, spotyka się typy wcześniej i później kwitnące. Po siewie rozwija się szybko. Odrasta bardzo dobrze. Wrażliwa na niekorzystne warunki klimatyczne. Występuje na glebach żyznych, zasobnych w Ca, umiarkowanie wilgotnych i suchych (pH 6,6-7,6).

Znaczenie. Stosowana na łąki trwałe i nowo zakładane oraz na użytki przemienne do mieszanek z trawami. Nie nadaje się na pastwiska. Należy do gatunków wysokopiennych, o bardzo dobrej wartości pokarmowej Lwju=_9.

Koniczyna łąkowa - Trifoliumpratense L.

Pokrój. Roślina niska (5-30 cm). Łodyga leżąca, ukorzeniająca się, we¬wnątrz pełna, gładka.

Cechy rozpoznawcze. Liście 3-listkowe, na długich ogonkach listki drobne sercowate, ząbkowane, prawie nagie, z jasnymi plamkami. Przylistki jajo¬wate, błoniaste, zarośnięte, otaczają łodyżkę, z szydlastymi końcami. Kwiatostan to główka prawie kulista na długiej szypułce, wielokwiatowa, biała lub różowa, wonna. Owocem jest strąk 1-4-nasienny. Nasiona drobne, sercowate, spłaszczone, żółte z połyskiem. Część zarodkowa wielkością zbliżona do liścieniowej, obie części oddzielone płytką bruzdą.

Biologia i siedlisko. Roślina trwała. Wykazuje dużą plastyczność ekologiczną. Odporna na spasanie, koszenie i udeptywanie. Wiosną rozwija się wcześnie kwitnie od maja do września, jest ciemnozielona do późnej jesieni. Ma małe wymagania siedliskowe, ale lepiej rośnie na glebach zwięzłych, bogatych w Ca, P, K i Mg. Przy intensywnym wypasie i niskim nawożeniu azotowym szybko się rozprzestrzenia. Wiąże azot atmosferyczny przez bakterie w ilości 150-200 kg N/ha rocznie. Nasiona zawierają inhibitory, a liście i kwiaty niektórych fenotypów - glikozydy cyjanogenne. Występuje na pastwiskach, zielenicach i boiskach, na różnych typach gleb (pH 4,5 - 8,2), średnio wilgotnych i wilgotnych. Na łąkach występuje rzadko (nie znosi zacieniania).

Znaczenie. Stosowana w mieszankach z trawami na pastwiska trwałe i przemienne. Ma szerokie znaczenie gospodarcze, jest rośliną pastewną barwach wartościową. Lwu = 10.

Koniczyna białoróżowa - Trifolium hybridum L.

Pokrój. Roślina średniowysoka. Łodyga prosta lub łukowato się wznoszą¬ca, rozgałęziona, gładka, górą lekko omszona.

Cechy rozpoznawcze. Liście 3-listkowe, listki szerokie, roipjboid^lnę, na krótkich ogonkach, ząbkowane, bez jasnych plam, nagie. Przylistki szerokie, u podstawy szydlasto zwężające się ku wierzchołkowi, nagie, wyraźnie uner¬wione. Kwiatostan to główka prawie kulista, wielokwiatowa, bez okryw liścio¬wych u podstawy. Kwiaty początkowo białe, w pełni kwitnienia różowe. Owo¬cem jest strąk 2-3(4)-nasienny, pękający po dojrzeniu. Nasiona sercowate, drobne, spłaszczone. Część zarodkowa nieco krótsza od liścieniowej i oddzielo¬na od niej głębszą bruzdą. Nasiona żółtozielone lub ciemnooliwkowe.

Biologia i siedlisko. W runi łąkowej utrzymuje się 4-7 lat, na przemien¬nych użytkach zielonych krócej. Kwitnie od końca maja do września. Wytrzy¬mała na nie sprzyjające warunki klimatyczne. Występuje na różnych rodza¬jach gleb mineralnych i torfowych, umiarkowanie wilgotnych, wilgotnych i mokrych, dostatecznie żyznych. Nadaje się na łąki o wyższym poziomie wody gruntowej.

Znaczenie. Stosowana w mieszankach na łąki trwałe, położone na gle¬bach wilgotnych, rzadziej na pastwiska. Gatunek wysokopienny, o dobrej war¬tości nastewnei. Lwu = 9.

Koniczyna drobnogłówkowa - Trifolium dubium Sibth.

Pokrój. Roślina niska o wys. 15-40 cm. System korzeniowy płytki, słabo rozwinięty. Łodyga licznie rozgałęziająca się, cienka, rozesłana lub wznosząca, naga, nitkowata.

Cechy rozpoznawcze. Liście 3-listkowe, listki z widocznym unerwieniem, drobne, jajowate, u nasady klinowate, na krótkich ogonkach, środkowy listek umieszczony na dłuższym ogonku niż listki boczne. Przylistki wąskojajowate, małe, zaostrzone. Kwiatostan to główka półkolista, luźna, złożona z jasnożółtych kwiatów, osadzonych na krótkich szypułkach. Owocem jest strąk jednonasienny. Nasiona jajowate, o zmiennym kształcie, ciemnożółte do żółtobrunatnych, błyszczące.

Biologia i siedlisko. Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Kwitnie przez całe lato. Utrzymuje się przez wiele lat dzięki samosiewowi. Występuje w stanie dzikim na mało żyznych łąkach i pastwiskach, słabo nawożonych, położożonych na różnych typach gleb mineralnych, średnio wilgotnych i suchych, rzadziej torfowych. Wskazuje niedobór P w glebie. Znaczenie. Nie jest stosowana w mieszankach łąkowych. Daje niskie plony dobrej jakościowo paszy. Lwu = 7.

Lucerna mieszańcowa - Medicago media

Pokrój. Roślina o wznoszącej się łodydze. Liście trójlistkowe, listki owal¬ne lub lancetowate, ząbkowate na wierzchołku. Przylistki strzałkowate.

Cechy rozpoznawcze. Kwiatostan groniasty, kwiaty o niejednolitym za¬barwieniu, ciemnofioletowe, liliowe, białe i bladożółte. Owocem jest strąk wie-lonasienny, omszony. Nasiona owalne, nerkowate, żółte lub żółtobrunatne, z lekkim połyskiem.

Biologia i siedlisko. Roślina wieloletnia. Jest krzyżówką lucerny siew¬nej i sierpowatej. Kwitnie od maja do jesieni. Uprawiana na glebach mineral¬nych, średnio zwięzłych lub nieco mocniejszych, przewiewnych, o wysokiej za¬sobności w składniki pokarmowe.

Znaczenie. Wysiewana na gruntach ornych w czystym siewie lub w pro¬stych mieszankach z trawami. Rzadko występuje na trwałych użytkach zielo¬nych. Bardzo cenna roślina pastewna. Lwu = 8

Komonica zwyczajna - Lotus corniculatus L.

Pokrój. Roślina średniowysoka, o silnym korzeniu palowym. Łodyga sztywna, silnie rozgałęziona, wewnątrz najczęściej pełna.

Cechy rozpoznawcze. Liście nieparzystopierzaste, 5-listkowe. Listki ja¬jowate, ostro zakończone, nagie, na brzegach rzadko orzęsione. Kwiatostan groniasty, w zarysie główkowaty, 3—6-kwiatowy. Barwa kwiatów od żółtej do pomarańczowej. Owocem jest strąk wielonasienny, wydłużony. Nasiona drob¬ne, owalne, ciemnobrunatne.

Biologia i siedlisko. Roślina bardzo trwała. Odporna na mróz i suszę. Kwitnie od maja do września. Dobrze odrasta po skoszeniu. Niektóre rośliny mogą zawierać śladowe ilości związków cyjanogennych i innych substancji swoistych. Występuje na różnych typach gleb mineralnych, zwłaszcza na gle¬bach piaszczysto-gliniastych i wapiennych.

Znaczenie. Stosowana w mieszankach na trwałe i przemienne łąki i pastwiska. Lwu = 7.

• blaszka liściowa w przekroju płaska lub słabo rynienkowata, nie ma wy¬raźnych załamań na brzegach;

• języczek liściowy zwykle wykształ¬cony;

• kwiaty obupłciowe.

• blaszka liściowa w przekroju wyraź¬nie rynienkowata, z załamaniami na brzegach;

• najczęściej brak języczka liściowego;

• kwiaty rozdzielnopłciowe.

Kwiaty turzyc są zebrane w wielostronne kłosy proste złożone tylko z kwiatów męskich lub żeńskich, albo z jednych i drugich. Kwiat męski składa się z trzech pręcików osadzonych w kącie przysadki, a żeński zawiera słupek ukryty w pęcherzyku, z którego na zewnątrz wystaje 3-dzielne znamię. Kwiat żeński jest podparty przysadką, a cały kłos podsadką. W zależności od roz¬mieszczenia kłosów wyróżniamy trzy typy kwiatostanów, które stanowią pod¬stawę podziału Carex na trzy podrodzaje:

• Psyllophora - charakteryzuje się kwiatostanami w postaci pojedynczych kłosów szczytowych bez podsadki. Są to często rośliny dwupienne, np. turzyca dwupienna - Carex dioica.

• Vignea - wyróżnia się kwiatostanami złożonymi z wielu kłosów obupł-ciowych podpartych podsadkami. Każdy kłos jest u podstawy męski, a w części szczytowej żeński, lub odwrotnie. Przykładem rośliny w takiej obudowie kwia¬tostanu jest turzyca zajęcza (Carex leporina).

• Eucarex - ma kłosy męskie skupione zwykle w szczytowej części, a żeń¬skie w dolnej. Są one podparte podsadkami, przeważnie dobrze rozwiniętymi, podobnymi do liści. Kwiatostan tego typu ma większość turzyc, np. turzyca błotna - Carex acutiformis.

Pod względem wymagań siedliskowych turzyce można podzielić na bagien¬ne turzyce wysokie, bagienne turzyce niskie oraz turzyce siedlisk średnio wil¬gotnych i suchych.

Turzyce wysokie występują w zbiorowiskach roślinnych związanych z te¬renami zabagnionymi wodami przepływowymi, zasobnymi, wzbogacającymi siedlisko w składniki pokarmowe i powodującymi czasem długotrwałe zalewy. Głównym siedliskiem występowania turzyc wysokich są torfowiska niskie.

Turzyce niskie występują przeważnie w warunkach nadmiaru wód zasto¬jowych lub mało ruchliwych, a więc ubogich. Zbiorowiska turzyc niskich wy¬stępują przede wszystkim na torfowiskach niskich, ale również na oligotroficz-nych torfowiskach wysokich.

Turzyce siedlisk średnio wilgotnych i suchych najczęściej cechują się ni¬skim wzrostem, nie należy ich jednak mylić z turzycami niskimi żyjącymi w warunkach siedlisk bagiennych. Występują najczęściej na słabo uwilgotnio-nych łąkach i pastwiskach.

2. MOTYLKOWATE - FABACEAE

2.1. Ogólna charakterystyka

Rodzina motylkowatych należy do rzędu strączkowców (Fabales) w klasie dwuliściennych Magnoliopsida (=Dicotyledones). Rodzina ta liczy ok. 18 000 gatunków, w Polsce występuje ok. 100. Opisane w tym zeszycie do ćwiczeń ga­tunki występują w zbiorowiskach łąk i pastwisk, ale w naszej florze znajduje sie wiele innych ważnych gatunków, jak: groszek wiosenny - Lathyrus vernus, żarnowiec miotlasty - Sarothamnus scoparius, jasnowiec barwierski -Genista tinctoria, a z roślin drzewiastych: robinia akacjowa - Robinia pseudacacia karagana syberyjska - Caragana arborescens.

Większość roślin motylkowatych występujących na łąkach i pastwiskach odznacza się dużą wartością pokarmową. W porównaniu z trawami zawierają więcej białka o bogatym zestawie aminokwasów, charakteryzują się też wyższą zawartością soli mineralnych, zwłaszcza wapnia, fosforu, magnezu i mikroelemetów. Dzięki współżyciu z bakteriami Rhizobium korzystają z azotu atmosferycznego. Ich udział w mieszankach pozwala ograniczyć nawożenie azotowe. Głęboko korzeniące się motylkowate poprawiają właściwości fizyczne gleby, przemieszczają składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, a dzięki wydzielinom korzeniowym mogą korzystać z trudno rozpuszczalnych soli.

()prócz szerokiego znaczenia gospodarczego, rośliny motylkowate, kwitnące kolorowo, urozmaicają krajobraz łąk i pastwisk, stanowią doskonały pożytek dla pszczół, mają właściwości terapeutyczne i barwierskie.

Budowa morfologiczna motylkowatych:

• system korzeniowy - palowy lub wiązkowy;

• łodyga - wzniesiona, podnosząca się, wiotka lub płożąca, naga lub owło­siona, pusta lub wypełniona;

• liście - złożone (listki, ogonek liściowy i przylistki), trójlistkowe, niepa-rzystopierzaste, parzystopierzaste lub dłoniaste;

• kwiaty - grzbieciste, 5 zrośniętych działek kielicha, 5 płatków korony (żagielek, skrzydełka, łódeczka), 10 pręcików (9 zrośniętych, 1 wolny), 1 słupek;

• kwiatostan - główka lub grono;

• owoc - strąk;

• nasiona - część zarodkowa i część liścieniowa.

3. TURZYCOWATE I SITOWATE - CYPERACEAE I JUNCACEAE

3.1. Ogólna charakterystyka

Rośliny z rodziny turzycowatych (ciborowatych) Cyperaceae i sitowatych (Juncaceae) występują na zaniedbanych, podmokłych lub zabagnionych użyt-kach zielonych. Są także naturalnym składnikiem zbiorowisk roślinnych czyn-nych, aczkolwiek coraz rzadszych, torfowisk niskich, przejściowych i wysokich. Są to prawie wyłącznie rośliny o bardzo niskiej wartości pastewnej, niechęt-nie zjadane przez zwierzęta. Bardzo często powodują zaburzenia pokarmowe u przeżuwaczy. Rośliny te zawierają znaczne ilości krzemionki, a mało wapnia i fosforu. Dłuższe żywienie zwierząt tą paszą powoduje schorzenia objawiające się krzywicą, zwłaszcza u cieląt, zahamowaniem wzrostu u młodzieży, biegun-kami, spadkiem mleczności, poronieniem itp. Pasza z tych roślin zawiera sto-sunkowo duże ilości białka, ale jego strawność jest znacznie gorsza od białka t.raw i jest ono niepełnowartościowe. Zawartość węglowodanów rozpuszczal-nych kształtuje się także na bardzo niskim poziomie. Ostatnie badania warto-ści pokarmowej wskazują, że niektóre gatunki turzycowatych sitowatych za-wierają duże ilości witamin, zwłaszcza prowitaminy A, np. turzyca zaostrzona.

Rodzina turzycowatych obejmuje ok. 65 rodzajów, skupiających ok. 3 ty-siące gatunków rozprzestrzenionych we wszystkich strefach klimatycznych świata. W Polsce występuje 17 rodzajów ze 127 gatunkami. Spośród licznej grupy roślin rodziny turzycowatych w naszej florze w runi łąkowych zbioro-wisk najczęściej występują gatunki należące do 8 rodzajów: Carex (turzyca), (Cyperus (cibora), Eriophorum (wełnianka), Scirpus (sitowie), Schoenoplectus oczeret), Heleocharis (ponikło), Rhynchospora (przygiełka), Blysmus (ostrzew).

W niniejszym zeszycie do ćwiczeń omówiono tylko najważniejsze rodzaje.

3.2. Budowa morfologiczna turzyc

Turzyce stanowią bardzo liczną grupę roślin. Ze względu na ich podobień-

nlwo do traw, ich rozpoznawanie jest znacznie utrudnione. Turzyce od traw odróżniają się następującymi cechami:

trawy

źdźbło w przekroju poprzecznym okrągłe, czasem owalne lub spłasz-czone, wewnątrz puste z wyraźnymi kolankami;

liście osadzone skrętolegle w dwóch prostnicach;

Jurzycę

• źdźbło w przekroju trójkątne, wy-pełnione rdzeniem bez kolanek;

liście osadzone skrętolegle w trzech prostnicach;

---