CYKL KONIUNKTURALNY

PODSTAWOWE DEFINICJE

DEFINICJA

....rodzaj fluktuacji wyznaczającej rytm działalności gospodarczej narodów. Cykl składa się z ekspansji występującej w tym samym okresie dla wielu rodzajów działalności, po którym następuje zahamowanie przekształcające się w ogólną recesję, która z kolei poprzez fazę ożywienia przechodzi w ekspansję będącą początkiem nowego cyklu......

Jest to definicja klasyczna obejmująca wahania w kategoriach absolutnego wzrostu i spadku wielkości agregatów gospodarczych. Dzisiaj definicja ta jest odnoszona do do stałego wzrostu, który ulega przyspieszeniu i spowolnieniu. Współczesna definicja cyklu w miejsce terminów określających absolutny kierunek zmian koniunkturalnych (ekspansja, recesja) posługuje się RELACJĄ AKTUALNEGO I ŚREDNIEGO TEMPA WZROSTU.

RODZAJE WAHAŃ CYKLICZNYCH W GOSPODARCE

Rodzaj cyklu	Przeciętny czas trwania
Zmiany sezonowe krótkie	6 miesięcy
Zmiany sezonowe długie	1 rok
Cykle rolnicze	różny w zależności od rodzaju produkcji
Cykle Kitchina	3-4 lata
Cykle Juglara	8-12 lat
Cykle Kuznetza	19-22 lat
Cykle Kondratiewa	50 - 60 lat
Okresy nasilenia wojen	140 lat
Wahania długie procesów industrializacji	250 lat

CYKLE WSPÓŁCZESNE

cecha:

skrócenie czasu trwania cyklu koniunktury

przyczyny:

• agresywna polityka monetarna i fiskalna rządów w porównaniu z okresem przedwojennym;

• szybkie rozprzestrzenianie się informacji (łatwiejsze wykorzystywanie okazji rynkowych, szans i możliwości inwestycyjnych);

• szybki rozwój technologii skracający czas zastępowania starego majątku inwestycyjnego nowym.

Średnia długość cyklu współczesnego (miesiące)

USA	42 miesiące
Kanada	39 miesięcy
Japonia	56 miesięcy
Niemcy	60 miesięcy
Francja	56 miesięcy
Włochy	52 miesiące
Wielka Brytania	57 miesięcy

Średnia długość cyklu klasycznego (lata)

Według Schumpetera			Według Burnsa i Mitchella
Dno 1	Dno 2	Długość	Dno 1	Dno 2	Długość
1848	1858	10	1848	1858	10
1858	1866	8	1858	1867	9
1866	1876	10	1867	1878	11
1876	1885	9	1878	1885	7
1885	1895	10	1885	1894	9
1895	1904	9	1894	1904	10
1904	1914	10	1904	1914	10
1914	1922	8	1914	1921	7
1922	1932	10	1921	1932	11

PODZIAŁ CYKLU KONIUNKTURALNEGO NA FAZY

Autor	Ilość faz	Nazwy faz
J. Schumpeter	4	ożywienie, wzrost, recesja, depresja
M. Kalecki	4	poprawa, ożywienie, recesja, depresja
D. Sokołow	5	ekspansja, koniec wysokiej koniunktury, kryzysowy spadek produkcji, koniec kryzysu, powrót ekspansji
B. Rosier, P. Dockes	3	okres ożywienia i wzrostu, załamanie, depresja
S. Bobrowicz	4	ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja
V. Zarnovitz	4	ożywienie, ekspansja, spowolnienie, recesja

CHARAKTERYSTYKA FAZ CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Faza	Cechy charakterystyczne
ożywienie	rosnący poziom inwestycji, niska stopa procentowa, powolny wzrost cen, wzrost popytu i zatrudnienia
rozkwit	ogólny wzrost aktywności gospodarczej, dalszy wzrost inwestycji i zatrudnienia, wzrost stopy procentowej, upowszechnienie się innowacji prowadząca do zmniejszenia się zysku globalnego. Zbyt mała elastyczność podaży czynników produkcji w stosunku do rosnącego popytu, wzrost zasobów kapitału trwałego, wzrost płac prowadzący do dalszego zmniejszania się zysków, nasilenie się konkurencji
kryzys	spadek poziomu inwestycji, produkcji, zmniejszenie się zatrudnienia i globalnego popytu.; pierwsze bankructwa
depresja	wyczerpanie się zamówień inwestycyjnych, zmniejszenie zapotrzebowania na surowce i materiały, wzrost bezrobocia, spadek poziomu oszczędności, eliminacja nieefektywnych przedsiębiorstw, stopniowe obniżanie się stopy procentowej

KONCEPCJE MIERZENIA CYKLICZNOŚCI

• KONCEPCJA KLASYCZNEGO CYKLU KONIUNKTURY (badanie wahań absolutnych wartości wskaźników gospodarczych);

• KONCEPCJA CYKLU ODCHYLENIA (pomiar odchyleń ścieżki wzrostu o długookresowego trendu);

• KONCEPCJA CYKLU WZROSTU (analizowanie zmian tempa wzrostu - bez określania jak część tego tempa przypada na proces wzrostu, a jaka na cykl koniunkturalny).

CECHY CYKLU CHARAKTERYZUJĄCE JEGO PRZEBIEG

• DŁUGOŚĆ FAZ (mierzona między dwoma kolejnymi punktami zwrotnymi cyklu lub punktami przegięcia);

• AMPLITUDA WAHAŃ (stopień intensywności poszczególnych faz);

• stała;

• tłumiona;

• wybuchowa.

• DYFUZJA (miara strukturalnej siły zjawiska pogorszenia lub poprawy koniunktury).

WYBRANE MODELE WYJAŚNIAJĄCE CYKLICZNY CHARAKTER WZROSTU

podział:

• modele zakładające wewnętrzną niestabilność gospodarki;

(gospodarka zawiera sama w sobie czynniki powodujące niestabilność, która tkwi w niej samej)

• modele zakładające wewnętrzną stabilność gospodarki

(gospodarka sama w sobie nie zawiera mechanizmów powodujących wahania spowodowane są one czynnikami zewnętrznymi względem gospodarki)

MODELE Z WEWNĘTRZNĄ NIESTABILNOŚCIĄ

nazwa grupy	główni autorzy	podstawowe założenia
modele mnożnika i akceleratora	Keynes, Hics, Harrod	Stopa wzrostu dochodu narodowego jest określona przez mechanizm mnożnika I akceleratora. Wzrost gospodarczy przez współczynnik akceleracji wywołuje przyrost inwestycji a te przez mnożnik inwestycyjny wywołują wzrost dochodu narodowego. Istnieje taki poziom inwestycji, który pozwala utrzymanie stopy wzrostu dochodu narodowego na poziomie gwarantowanym. Jakikolwiek odchylenia inwestycji faktycznych od wymaganych będą powodowały odchylenia od ścieżki wzrostu zrównoważonego. (np. u Harroda: Gg = Sg / Vg gdzie: Gg - gwarantowana stopa wzrostu; Sg - gwarantowana krańcowa skłonność do oszczędności; Vg - wymagany współczynnik przyrostu kapitału
Modele podziału	Alvater, Hoffman, Semmler, Goodwin	Źródłem oscylacji jest niewłaściwy podział dochodu narodowego między pracobiorców i pracodawców, lub, w innym ujęciu, dysproporcja między wzrostem płac i wzrostem cen. Cykle koniunkturalne powstają jako wynik zmian popytu na dobra konsumpcyjne
Modele strukturalne	Varian, Hayek, Schumpeter	Fluktuacje są skutkiem powstałych w okresie pomyślnej koniunktury lub recesji czynników strukturalnych. Mogą to być np. dysproporcje pomiędzy realną i nominalną stopą procentową, pojawianie się innowacji technologicznych lub polityka gospodarcza nakierowana na stabilizację wzrostu. Zjawiska strukturalne z reguły nie są przewidziane przez podmioty gospodarcze, a reakcje na nie są opóźnione i niepełne
Modele podażowe	Evans, Scitowski, Klein	Badania nad wahaniami koniunkturalnymi powinny w większym stopniu uwzględniać analizę strumieni produkcji (poziom podaży) gdyż koncentrowanie się na stronie popytu prowadzi często do mylnych wniosków. Wzrost popytu może być spowodowany np. wzrostem obciążeń podatkowych powodujących zmniejszenie skłonności do oszczędzania. Wzrost popytu często prowadzi także do wzrostu cen. Polityka stabilizacji koniunktury prowadzi do stagflacji, a nie do poprawy koniunktury.

MODELE Z WEWNĘTRZNĄ STABILNOŚCIĄ

nazwa grupy	główni autorzy	podstawowe założenia
koncepcja monetarystyczna	Friedman, Laidler	Oscylacje są wynikiem zewnętrznych szoków pieniężnych współwystępujących z błędnymi, budowanymi na podstawie zmieniających się w przeszłości warunków, oczekiwaniami podmiotów gospodarczych
Zrównoważone cykle koniunkturalne	Lucas, Sargent	Czynnikiem uruchamiającym wahania koniunkturalne jest polityka pieniężna. Ponieważ gospodarka składa się z szeregu wyizolowanych rynków (alegoria wyspy), niektóre podmioty gospodarcze przyjmują, że zaobserwowany wzrost popytu i cen jest właściwy tylko dla ich segmentu. Następuje więc wzrost zatrudnienia i produkcji.
Realne cykle koniunkturalne	Kydland, Prescott, Plosser	Instrumenty polityki pieniężnej nie odgrywają większej roli w kształtowaniu wahań koniunkturalnych. Zmiany pieniężne są wtórne w stosunku do zmian wielkości realnych: przekształceń technologicznych i związanych z nimi procesów alokacji pracy i czasu wolnego, zmian w poziomie wydatków państwa, zmian krańcowej efektywności inwestycji
Cykl nakładających się pokoleń	Grandmont	Jeżeli przyjąć, że okres życia człowieka dzieli się na dwa etapy - „młodość” i „starość” to warunkiem wystąpienia wahań cyklicznych w gospodarce jest różna okresowość większego zainteresowania czasem wolnym pokolenia starego niż pokolenia młodego
Cykle polityczne	Nordhaus	Polityczne wahania koniunkturalne są efektem działania dwóch czynników: niezdolności rządu (centrum) do prowadzenia skutecznej polityki stabilizacji wobec racjonalnych oczekiwań jednostek i podmiotów gospodarczych; świadomej działalności państwa (centrum) prowadzącej do występowania faz pomyślnej i niepomyślnej koniunktury w celu osiągnięcia sukcesu wyborczego (cykle wyborcze).

WSKAŹNIKI KONIUNKTURY

Wyprzedzające	Równoczesne	Opóźnione
inwestycje i zapasy
liczba wydanych zezwoleń budowlanych	wielkość produkcji artykułów wyposażenia przedsiębiorstw	wydatki firm na maszyny i wyposażenia
Liczba nowo zarejestrowanych firm	wielkość sprzedaży maszyn i wyposażenia
Wartość zamówień na maszyny i urządzenia
konsumpcja, handel, zmówienia i dostawy
Liczba nowych zamówień, dobra nietrwałe	wartość sprzedaży w handlu i przemyśle
Zmiana zamówień firm, dobra trwałego użytku
wskaźnik szybkości dostaw
Wskaźnik optymizmu konsumentów
rynek pracy, produkcja, dochód
średnia liczba godzi przepracowanych w tygodniu (produkcja)	zatrudnienie poza rolnictwem	średnia długość okresu bezrobocia
wskaźnik liczby przyjęć i zwolnień z pracy	stopa bezrobocia	stopa bezrobocia długookresowa
liczba nowych wystąpień o zasiłki dla bezrobotnych	PKB
produktywność (wielkość produkcji na godzinę)	wielkość produkcji przemysłowej
stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych	dochody mieszkańców (gospodarstw)
ceny, koszty, zysk
ceny papierów wartościowych i wybranych surowców		jednostkowe koszty pracy
wielkość stopy zysku
wielkość zysków przedsiębiorstw
wielkość przepływów gotówkowych
pieniądz, kredyty, stopy procentowe
przyrost ilości pieniądza	szybkość obiegu pieniądza	krótkoterminowe stopy procentowe
przyrost w płynnych aktywach		oprocentowanie obligacji (papierów wartościowych)
przyrost kredytów konsumpcyjnych		niespłacony kredyt konsumpcyjny
pożyczki zaciągane przez osoby prywatne		niespłacony kredyt na działalność gospodarczą (handel przemysł)
realna podaż pieniądza

PRZYKŁAD (HOLANDIA)

L.p.	wskaźnik	optymalne wyprzedzenie w stosunku do szeregu odniesienia w miesiącach
1	wartość indeksu giełdowego	8,9,10
2	wartość wskaźnika inflacji	18,19,20
3	wartość wskaźnika cen nieruchomości	11,12
4	efektywna cena guldena	22,23
5	wartość wskaźnika aktywności gospodarczej	5,6,7
6	stopa procentowa 3-miesięcznych pożyczek dla samorządów	22,23
7	stopa procentowa długoterminowych pożyczek rządowych	22,23
8	wskaźnik przyrostu zamówień w stosunku do poprzedniego miesiąca	9
9	wskaźnik klimatu gospodarczego	6
10	wielkość podaży pieniądza	14,15

ZMIENNE BAROMETRÓW KONIUNKTURY W POLSCE

(wg: Zarnowitz i Drozdowskiej - Bieć).

wskaźnik wyprzedzający	wskaźnik równoczesny
podaż pieniądza	wielkość produkcji (dane ilościowe)
wskaźnik optymizmu konsumentów	wielkość produkcji (dane jakościowe)
zobowiązania kredytowe gospodarstw domowych	wielkość zatrudnienia
WIG	wielkość sprzedaży detalicznej
stan zamówień w przedsiębiorstwach	przeciętne wynagrodzenie
stan zapasów w przedsiębiorstwach	dochód w przeliczeniu na jednego mieszkańca
kondycja finansowa przedsiębiorstw
produktywność

GENEZA I ZASADA MNOŻNIKA

Mnożnik jest to współczynnik określający rozmiary krańcowego wpływu, jaki wywiera zmiana jednej wielkości ekonomicznej na drugą, której ta pierwsza jest składnikiem (np. Y = C + I, gdzie: Y - dochód narodowy; C - konsumpcja, I - inwestycje).

Według angielskiego ekonomisty R.F. Kahna roboty publiczne są źródłem bezpośredniego wzrostu zatrudnienia oraz pozytywnie wpływają na ożywienie ogólnej działalności gospodarczej. Opinia, że roboty publiczne wpływają na ożywienie gospodarcze znajduje u Kahna wyraz zależności ilościowej między wzrostem zatrudnienia w robotach publicznych, czyli zatrudnieniu pierwotnym - N₁, a wzrostem zatrudnienia w produkcji dóbr konsumpcyjnych - N₂ wywołanym robotami publicznymi:

N₂ = N₁(c + c² + ... + cⁿ)

gdzie: c<1 oznacza krańcową skłonność do konsumpcji (ΔC/ΔY). Mnożnik zatrudnienia:

K_n = N/N₁ = 1/(1-c)

Koncepcję mnożnika przejął i rozwinął J.M. Keynes. Na podstawie tożsamości: Y=C+I oraz wywodzącej się stąd zależności: 1 = ΔC/ΔY + ΔI/ΔY, Keynes wyprowadził mnożnik inwestycyjny K_i, który oznacza, że gdy następuje wzrost globalnych inwestycji, wówczas dochód zwiększa się o wielkość k razy większą od wzrostu inwestycji:

K_i = ΔY/ΔI = 1/(1-c) = 1/s

gdzie s = 1 - c oznacza krańcową skłonność do oszczędzania albo krańcową niechęć do konsumowania.

ZASADA PRZYSPIESZENIA (AKCELERACJI)

Za twórcę zasady akceleracji uznaje się A.Aftaliona i J.M. Clarka. W ilościowej analizie zjawiska akceleracji przyjmuje się następujące założenia upraszczające:

• zastępowanie zużytych środków trwałych (odtworzenie) ma charakter ciągły;

• środki trwałe i zapasy są w pełni wykorzystane;

• każde zwiększenie produkcji wymaga dodatkowych inwestycji;

• siła robocza nie jest czynnikiem ograniczającym wzrost produkcji;

• wydajność pracy oraz wyposażenie liczone na jednego zatrudnionego są stałe.

W przypadku zmian skokowych w procesie produkcji zasadę przyspieszenia można zapisać następująco:

I_t = b(P_t+1 - P_t)

gdzie: I_t - wielkość nakładu inwestycyjnego w okresie t, b - współczynnik przyspieszenia (współczynnik inwestycyjny lub współczynnik kapitałochłonności), P_t+1- P_t = ΔP - przyrost produkcji w okresie t +1

gdzie: P₁ - P₀ = ΔP₀; P₄ - P₃=ΔP₃

jeżeli przyjąć założenie, że zmiany wielkości produkcji i inwestycji następują w sposób ciągły, to zasadę przyspieszenia można zapisać wzorem:

I_t = b x ΔP/Δt

Oznacza to, że przy b = constant, poziom inwestycji I, jest proporcjonalny do szybkości wzrostu produkcji ΔP/Δt, lub że szybkość wzrostu inwestycji ΔI/Δt jest proporcjonalna do przyspieszenia wzrostu produkcji Δ²P/Δ²t.

MNOŻNIK I AKCELERATOR - MODEL UPROSZCZONY

jeżeli uzupełnimy mechanizm mnożnika połączonego z zasadą przyspieszenia innymi czynnikami kształtującymi stan współczesnej gospodarki (poziom zapasów, system rynków finansowych, inflacja, handel zagraniczny, itd.) zaprezentowany model może wyjaśnić wiele cech charakterystycznych dla dzisiejszych cyklów gospodarczych.

7

---