DO CZEGO POTRZEBNA NAM PAMIĘĆ?

PAMIĘĆ - zdolność do przechowywania informacji i późniejszego jej wykorzystania.

Z innego punktu widzenia jest to zespół procesów poznawczych, zaangażowanych w nabywanie, przechowywanie i późniejsze odtwarzanie informacji.

METAFORY PAMIĘCI

• metafora śladu stopy na piasku

• metafora taśmy magnetofonowej

• metafora taśmy filmowej

• metafora encyklopedii

• metafora pamięci komputerowej

SPOSOBY ROZUMIENIA PAMIĘCI

PAMIĘĆ JAKO ZDOLNOŚĆ (WŁAŚCIWOŚĆ)

• stanowi cechę jednostki, a dokładniej cechę jej ukł. nerw. (np. mówimy, że ktoś ma dobrą pamięć) რ wykazuje na różnice indywidualne

• jest składnikiem inteligencji, np. w koncepcji Thurstone'a zdolności pamięciowe zaliczane są do podstawowych zdolności umysłowych.

• cała pamięć podlega treningowi

PAMIĘĆ JAKO PROCES

• pomija różnice indywidualne

• jest fazą przetwarzania informacji

• składa się z faz - liczba faz opisywanych przez różnych autorów waha się od 3 do 9; trzy podstawowe to: zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie

• wskazuje, że można ćwiczyć tylko niektóre fazy, np. odtwarzanie

FUNKCJE PAMIĘCI WG NĘCKI

DO CZEGO POTRZEBNA NAM PAMIĘĆ?

• Rejestrowanie

• Przywoływanie wrażeń zmysłowych

• Skojarzenie informacji

• Przyswajanie

• Utrwalanie

• W razie potrzeby ponowne przekazanie do świadomości

FAZY PROCESU PAMIĘCI

FAZY PROCESU PAMIĘCI

• Zapamiętywanie - czynność pamięciowa, polegająca na wprowadzeniu informacji do jednego z systemów pamięci; wymaga zakodowania informacji i utrwalenia zapisu

• Przechowywanie - polega na przeciwdziałaniu zanikowi albo utracie dostępu do zapamiętanej informacji, w trakcie przechowywania zapisy pamięciowe mogą być rekodowane, co prowadzi do zmian w zakresie ich treści albo sposobu uporządkowania

• Odtwarzanie - polega na wykorzystaniu wcześniej zapamiętanych informacji

KODOWANIE INFORMACJI

Istotny wpływ na efektywność kodowania ma:

• Liczba powtórzeń materiału

• Rozłożenie tych powtórzeń w czasie(tempo prezentacji)

• Organizacja materiału (grupowanie kategorialne), która wynika z uprzedniej wiedzy jednostki

• Elaboracja- opracowanie materiału - dodanie do informacji czegoś, czego w niej oryginalnie nie było; służy nadaniu głębszego znaczenia informacji podlegającej kodowaniu

• Zgodność kontekstu zapamiętywania i odtwarzania

OSOBLIWOŚCI ZAPAMIĘTYWANIA

Efekt pierwszeństwa

• Większe prawdopodobieństwo odtworzenia pierwszych kilku (5-10) elementów

• Możliwy do zredukowania poprzez uniemożliwienie powtarzania pierwszych elementów ciągu

Efekt świeżości

• Większe prawdopodobieństwo odtworzenia ostatnich kilku(5-10) elementów

• Możliwy do zredukowania poprzez odroczenie odtwarzania albo wprowadzenie zadania uniemożliwiającego wewnętrzne powtórki

• Działa w nim hamowanie retroaktywne więc przyswojenie nowych informacji powoduje gorsze odtwarzanie informacji wcześniej zapamiętanych

PRZECHOWYWANIE

• Może dojść do rekodowania- czyli ponownego kodowania przechowywanych w pamięci danych, po wcześniejszym ich przywołaniu i modyfikacji

• Przechowywanie zależy od stopnia sensowności materiału

• Informacje sensowne, o dużym znaczeniu osobistym- lepiej przechowujemy i wolniej zapominamy

ZAPOMINANIE

• Większość materiału tracimy już po kilkudziesięciu minutach, po czym tępo zapominania znacznie spada

• Zapominanie listy bezsensownych sylab przebiega szybko w stosunku do materiału sensownego

PRZYCZYNY ZAPOMINANIA

• Zacieranie śladów pamięciowych - wpływ interwału czasu między jego utworzeniem a próbą uaktywnienia - nieodświeżenie śladu powoduje w miarę upływu czasu spadek dostępności do niego a w ostateczności zanik

• Interferencja retroaktywna - wywołana nową wiedzą, która oddziałuje destrukcyjnie na wiedzę nabytą wcześniej(słabo opanowaną)

• Interferencja proaktywna - ujawnia się kiedy dochodzi do zakłócenia procesu nabywania, utrwalania czy przechowywania nowej wiedzy, jest wywołana wiedzą wcześniej nabytą, zwłaszcza, jeśli między tymi dwoma rodzajami wiedzy występuje jakiś związek

• Miejsce na nową wiedzę

• Utrata wskazówek dostępu do inform. przechowywanej w pamięci, jest ona potencjalnie dostępna ale w danym momencie nieosiągalna

ODTWARZANIE

• Wspomnienia(dane osobiste: wrażenia, odczucia)

• Przypomnienia(dane osobiste: sterowane zewnętrznie, wywołane za pomocą pytań)

• Konfabulacja - ,,odpamiętanie'' informacji wcześniej nie zapamiętanej (zaburzenia myślenia)

• ,,Deja vu''- jest rozpoznaniem, czyli formą odpamiętania, ale bez uprzedniego kodowania danych i przechowywania śladu pamięciowego

ROZPOZNAWANIE

• Wskazywanie wśród dostarczonych informacji tych, z którymi jednostka zetknęła się już wcześniej

• Miara pamięci jawnej

• Opiera się na wskazówkach zewnętrznych, obecnych w prezentowanym materiale

PRZYPOMINANIE

• Dane osobiste

• Bezpośrednie przywoływanie zapamiętanych treści

• 3 metody badania: odtwarzanie w kolejności, odtwarzanie swobodne i odtwarzanie ukierunkowane

• Mara pamięci jawnej

• Wymaga odwołania się do wskazówek wewnętrznych, przywołanych samodzielnie

PRZYPOMINANIE:

• seryjne, kiedy ważne jest zachowanie takiej samej kolejności, jak w zapamiętywanym materiale (Np odtwarzanie stopni wojskowych od najniższego do najwyższego)

• swobodne, kiedy ważne jest samo odtwarzanie zbioru informacji natomiast kolejność jest nieistotna.

• z podpowiedziami, kiedy podajemy człowiekowi rozmaite wskazówki, które pozwolą zlokalizować prawidłową odpowiedź, ta forma przypominania pozwala zaktywizować pamięć ukrytą.

PODSTAWOWE FORMY ROZBIEŻNOŚCI MIĘDZY ROZPOZNAWANIEM A PRZYPOMNIENIEM

• nieświadomy plagiat

• paramnezja - gdy rozpoznajemy jakiś fakt, ale nie możemy go sobie przypomnieć (np. zjawisko „mam to na końcu języka”)

• déjà vu - błędne rozpoznanie bez przypominania (prawdopodobnie wcześniej stykaliśmy się z czymś podobnym, resztę dobudowujemy)

• jamais vu - rozpoznawanie dobrze znanej sytuacji jako coś zupełnie nowego

ROZPOZNAWANIE a PRZYPOMINANIE

	ROZPOZNAWANIE	PRZYPOMINANIE
NIEŚWIADOMY PLAGIAT	-	+
PARAMNEZJA	+	-
DEJA VU	+	-
JAMAIS VU	+	-

Deja vu (wg Neppe'a, 1983) → każde subiektywnie wrażenie podobieństwa bieżącego doświadczenia do nieokreślonej przeszłości.

PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI DEJA VU:

• Nieokreślony czas występowania wrażenia (od ułamka sekundy do kilku minut)

• Odczuwana znajomość sytuacji ma charakter subiektywny, choć zawiera element dysonansu lub paradoksu

• Doświadczenie deja vu nie ogranicza się do jednej modalności zmysłowej ani funkcji psychicznej (w skład mogą wchodzić: wrażenia zmysłowe, myśli, przekonania, emocje, potrzeby, sny, zdarzenia)

• Wrażenie znajomości odnosi się do całej sytuacji, każdego jej szczegółu

• Niezdolność zlokalizowania rzekomego oryginalnego wydarzenia w konkretnym miejscu i czasie

• Czasami towarzyszy mu wrażenie, ze jest się w stanie przewidzieć, co wydarzy się w ciągu następnych kilku chwil

RODZAJE PRZEŻYĆ DEJA VU WG FUNKHOUSERA (1995):

• DEJA VECU - „już doświadczane” lub „już przeżywane” - odnosi się do doświadczenia deja vu, które angażuje kilka modalności zmysłowych, często wiąże się z banalnymi zdarzeniami. Osoba doświadczająca bardzo dobrze pamięta, co się wydarzyło i ma wrażenie, ze każdy detal zgadza się z jej pamięcią oraz ze jest w stanie przewidzieć, co się wydarzy.

• DEJA SENTI - „już odczuwane” - ma charakter głównie zmysłowy. Odnosi się do wspomnienia i nie zawiera elementu przewidywania. Raczej nie pozostaje w pamięci.

• DEJA VISITE - „już odwiedzane” - gdy odbieramy nowe miejsce jako znajome, przy czym znajomość odnosi się wyłącznie do aspektu przestrzennego, geograficznego.

KLASYFIKACJA DEJA VU WG NEPPE'A (1983):

• DEJA VU - już widziane

• DEJA ENTENDU - już słyszane

• DEJA REVE - już śnione

• DEJA FAIT - już robione

• DEJA PENSE - już pomyślane

• DEJA SENTI - już odczuwane

• DEJA DIT - już powiedziane

• DEJA GOUTE - już smakowane

• DEJA VISITE - już odwiedzane

DEJA VU W BADANIACH:

• Wg metaanalizy 41 badań przeprowadzonej przez Browna (2000) → deja vu zdarza się u 30-100% populacji, gdzie średnia wynosi 67%, a zatem ok. 2/3 ludzi doświadczyło deja vu przynajmniej raz w życiu. Ok. 20% - doświadcza deja vu raz w miesiącu.

• Wg większości badaczy (Adachi i In., 2003; Lewin, 1993; Richardson i Winokur, 1967, i inni) → częściej wystepuje u młodych ludzi i wraz z wiekiem staje się rzadsze.

• Wg Neppe'a (1983) → rzadko pojawia się przed 8-9 rokiem życia.

• Większość badań sugeruje brak związku częstości występowania deja vu z płcią (Brown, 2003; Sno i Linszen, 1990).

• Osoby, które częściej podróżują, maja więcej przeżyć deja vu niż osoby niepodróżujące (Richardson i Winokur, 1967).

• Zaobserwowano, że deja vu zdarza się istotnie częściej wśród pacjentów schizofrenicznych i depresyjnych niż u ludzi zdrowych (Neppe, 1983; Richardson i Winokur, 1967, 1968).

RODZAJE PAMIĘCI:

• retrospektywna- /pamięć, że.../

• prospektywna- /pamięć, żeby/

• gatunkowa

• indywidualna

• społeczna

• ultrakrótka

• krótkotrwała

• długotrwała

• mimowolna

• dowolna

• epizodyczna

• semantyczna

• autobiograficzna

PODZIAŁ PAMIĘCI ZE WZGLĘDU NA CZAS PRZECHOWYWANIA

MODEL MAGAZYNOWY ATKINSONA I SHIFFRINA (1968)

PAMIĘĆ SENSORYCZNA

CECHA
Czas przechowywania	nie dłużej niż 500 msek
Pojemność	ok. 18 niezależnych elementów
Dominujący kod	wzrokowy (pamięć ikoniczna) lub słuchowy (pamięć echoiczna)
Zapominanie	nie ma - dlaczego?
Funkcja	buforowa zatrzymuje informacje sensoryczne do czasu ich wykorzystania, w tym czasie następuje „przekład” z kodu percepcyjnego na kod pamięciowy

ODTWARZANIE CZĘŚCIOWE WG SPERLINGA

• Osobom badanym eksponowano w krótkim czasie matrycę złożoną z liter: 3x3

• Osoba nie odtwarza całości prezentowanego materiału, lecz losowo wskazaną jego część - sygnalizowaną dźwiekiem

• Prezentacja trwała 50s, po czym następowała przerwa-pusta plansza(różny czas)

• Pojawienie się losowo wskazówki akustycznej(tony) informuje o tym, który z rzędów niewidocznej matrycy należy odtworzyć

BADANIA WYKAZAŁY, ŻE

• Jeśli przerwa między ekspozycja matrycy liter a wskazówką była dłuższa niż 500ms poprawność odtwarzania wynosiła 4-5 liter

• Jeśli czas przerwy mieścił się w przedziale 100-500ms badani było w stanie odtworzyć dowolny ze wskazanych im rzędów

• Oznacza to, że do momentu uzyskania wskazówki przechowywali obraz całej matrycy, ale tylko jeśli przerwa była bardzo krótka

• Istnieje magazyn pamięci ikonicznej

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA

CECHA
Czas przechowywania	do 20 sekund
Pojemność	7± 2 elementy można powiększyć pojemność przez łączenie jednostek (zbrylanie)
Dominujący kod	akustyczny
Zapominanie	znikanie lub interferencja
Funkcja	buforowa przechowuje informacje zanim nie zostaną przekazane do pamięci trwałej operacyjna umożliwia wykonywanie operacji myślowych (efekt świeżości!)

BADANIE PARAMETRÓW STM:

• Eksperyment Petersonów (1959)

• Przebieg: eksponowano 3 spółgłoski, 3 słowa lub 1 słowo.W okresie odroczenia trwającym do 18 sek. badani odejmowali po 3 lub po 7 od podanej liczby

• Zadanie wykonywano w rytmie metronomu.Uwzględniano wyniki osób, które potrafiły utrzymać się w żądanym rytmie, zadnie wykonywano od 13 do 18 sekund

PRZESZUKIWANIE PAMIĘCI KRÓTKOTRWAŁEJ (STERNBERG)

• Przebieg: prezentowano losowo dobrane cyfry, zgrupowane w zestawy o rozmiarze od 1 do 6 elementów. Po przedstawieniu całego zestawu pokazywano bodziec docelowy, osoba badana miała stwierdzić, czy bodziec ten znajdował się w prezentowanym zbiorze. (czy przeszukiwanie jest procesem sekwencyjnym, przebiegającym czy tez równoległym?)

• Wniosek: przeszukiwanie STM jest procesem sekwencyjnym i wyczerpującym.

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA

CECHA
Czas przechowywania	nieograniczony
Pojemność	nieograniczona
Dominujący kod	semantyczny treści uporządkowane wg znaczeń
Zapominanie	brak dostępu
Funkcja	magazynowa trwałe przechowywanie doświadczenia (efekt pierwszeństwa!)

RODZAJE PAMIĘCI TRWAŁEJ

• Epizodyczna (Co robiłeś w miejscu X w czasie t?)

• Semantyczna (Czym jest X?)

• Proceduralna

PAMIĘĆ EPIZODYCZNA

CECHA
Pamięć typu	„pamiętam”
Przedmiot	dane o jednostkowych faktach rozgrywających się w określonym miejscu i czasie odnoszone do „ja”; nasze osobiste przekonania na temat tego, co się wydarzyło
Organizacja	czasowa
Kryterium prawdziwości	przekonania osobiste (to, co my uznajemy za prawdę) jeśli coś zapomnimy jesteśmy zdani na samych siebie
Funkcja	jest podstawą tożsamości człowieka, bo wskazuje na ciągłość istnienia

PAMIĘĆ SEMANTYCZNA

CECHA
Pamięć typu	„wiem, że”
Przedmiot	ogólna wiedza podmiotu o świecie zewnętrznym opiera się na uogólnieniach tworzonych na podstawie zapamiętanych epizodów
Organizacja	pojęciowa
Kryterium prawdziwości	consensus społeczny nawet jak coś zapomnimy możemy zajrzeć do słownika, encyklopedii
Funkcja	stanowi ważny element wykształcenia (nasza wiedza o świecie zewnętrznym), a także inteligencji (w Wechslerze Słownik, Wiadomości)

PAMIĘĆ PROCEDURALNA

CECHA
Pamięć typu	„wiem, jak”
Przedmiot	wiedza na temat tego, w jaki sposób wykonywać pewne czynności
Organizacja
Kryterium prawdziwości
Funkcja	umożliwia wykonywanie różnych czynności

KLASYFIKACJA PAMIĘCI WG L. SQUIRE

RODZAJE PAMIĘCI WG LARRY SGUIRE

DEKLARATYWNA

• pamięć jawna, której treści mogą zostać uświadomione i zwerbalizowane

• w jej skład wchodzi pamięć semantyczna i epizodyczna

NIEDEKLARATYWNA

• ma charakter utajony niejawny

• w jej skład wchodzi m.in. pamięć proceduralna (a poza tym pamięć nieświadoma, warunkowanie, torowanie)

• umożliwia wykonanie pewnych czynności w dokładnie określonym kontekście sytuacyjnym,

RODZAJE PAMIĘCI ZE WZGLĘDU NA UDZIAŁ WOLI

PAMIĘĆ MIMOWOLNA

• pamięć oparta na zapamiętywaniu pozbawionym wysiłku i nastawienia na zapamiętanie

• charakterystyczna dla małych dzieci, u których pamięć dowolna stopniowo się rozwija

• obiekty, które zapamiętywane są mimowolnie, wyróżniają się

PAMIĘĆ DOWOLNA

• pamięć oparta na zapamiętywaniu celowym połączonym ze świadomym wysiłkiem i chęcią zapamiętania

• zapamiętywanie celowe i ukierunkowane რ stosujemy specjalne zabiegi ułatwiające zapamiętanie materiału

• na ogół efektywniejsza, ale nie zawsze daje lepsze rezultaty niż pamięć mimowolna

• jej przejawy można stwierdzić u dzieci w wieku przedszkolnym

RODZAJE PAMIĘCI ZE WZGLĘDU NA UDZIAŁ ROZUMIENIA

PAMIĘĆ LOGICZNA

• pamięć oparta na zapamiętywaniu połączonym ze zrozumieniem i przyswojeniem związków sensownych

• daje mniej dokładne zapamiętanie formy, ale pozwala na swobodne operowanie treściami (wyciąganie wniosków, formułowanie uogólnień itp.)

• także związana z rodzajem materiału - treści sensowne zapamiętywane są z wykorzystaniem powiązań logicznych między poszczególnymi elementami

• treści bezsensowne również mogą być tak zapamiętywane რ wtórna logizacja

PAMIĘĆ MECHANICZNA

• pamięć oparta na zapamiętywaniu bez braku rozumienia

• zapamiętanie możliwe dzięki powtarzaniu materiału

• jeśli materiał słowny często zapamiętywany wiernie, dosłownie (dobra pamięć formy)

• na materiale zapamiętanym mechanicznie nie można przeprowadzać operacji myślowych, wytworzyć związku między starymi a nowymi treściami

• tak zapamiętane treści szybko się zapomina

• często związana z rodzajem materiału - treści pozbawione znaczenia zapamiętywane są mechanicznie

PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA

• świadoma pamięć własnych doświadczeń życiowych

• jest to pamięć deklaratywna odnosząca się do własnej przeszłości - dane semantyczne (fakty, tj. wiek, imię) i epizodyczne (narracje, ciągi zdarzeń)

• pamięć autobiograficzną stanowią reprezentacje zbioru zdarzeń, które:

► są uporządkowane sekwencyjne

► są datowane, tj. posiadają mniej lub bardziej dokładną lokalizację czasową /ślub/

► mają jakiś sens dla jednostki /sprzyjają poczuciu tożsamości, pozytywnej samoocenie/

► odnoszą się do ja /jako aktor lub obserwator/

• formy pamięci autobiograficznej wg Conwaya

● pamięć okresów życia (np. studia)

● pamięć zdarzeń ogólnych

● cykliczne (np. egzaminy)

● pojedyncze (np. matura)

● pamięć zdarzeń specyficznych (np. pokonanie stromego stoku)

ZJAWISKA W PAMIĘCI AUTOBIOGRAFICZNEJ

• efekt względnej świeżości - polega na tym, że wiele naszych wspomnień pochodzi z ostatniego roku, ludzie proszeni o swobodne przypominanie wydarzeń z własnej przeszłości, wykazują, że informacje na temat zdarzeń z ostatniego roku stanowią od 1/3 do 2/3 wszystkich wspomnień (Berscheid, 1994)

• amnezja wczesnodziecięca - polega na niemal całkowitej niepamięci zdarzeń, które miały miejsce przed 5 rokiem życia

• reminiscencja - polega na tym, że ludzie po przekroczeniu 50 roku życia lepiej - niż wynikałoby to z przebiegu krzywej zapominania - pamiętają zjawiska z okresu, kiedy mieli od 10 do 30 lat

PAMIĘĆ A EMOCJE

• na pamięć wpływają zarówno emocje silne, które niekiedy są związane ze zdarzeniami traumatycznymi, jak też emocje o mniejszej sile.

• efekt lampy błyskowej (Brown i Kulik)

• Emocje wpływają na pamięć pozytywnie i negatywnie (widoczne to jest u świadków)

• Bardzo silne emocje powodują wybiórcze zapamiętywanie zdarzeń; pewne elementy zapamiętane są doskonale(efekt lampy błyskowej) a inne słabo

• Szczegółowo zapamiętamy i opiszemy dramatyczne zdarzenie

---