KONTROLA I NADZÓR FINANSOWY
POJĘCIE NADZORU
NADZÓR
Kategorii nadzoru nadaje się dwojakiego rodzaju sens:
nadzór traktowany jest jako funkcja zarządzania jakimś podmiotem /przedsiębiorstwo, gmina, szpital/, której istota tkwi w tworzeniu określonych wzorców, decyzji bądź sposobów postępowania, identyfikowaniu odchyleń od tych wzorców z żądaniem korekty odchyleń, z ewentualnym zastosowaniem przymusu przeprowadzenia korekty,
nadzór utożsamia się z zespołem organów, podmiotów wykonujących funkcję nadzoru sposobem powiązania tych podmiotów, organów między sobą.
W ujęciu funkcjonalnym nadzór OBEJMUJE NASTĘPUJĄCE CZYNNOŚCI:
ustalenie wzorów decyzyjnych czy wzorów postępowania działania w określonych sytuacjach,
monitorowanie czyli zbieranie informacji o podejmowanych decyzjach czy sposobach postępowania a następnie identyfikowanie czy decyzje w sposobie postępowania odchylają się od wzorca,
jeśli stwierdzi się odchylenia to następna czynność nadzorcza polega na zbadaniu skutków zakresu odchyleń od wzorców. W przypadku kiedy te skutki /zakres/ jest istotny, to organ nadzorczy podejmuje czynność polegającą na albo żądaniu usunięcia tych odchyleń, albo wręcz na unieważnieniu podjętych decyzji,
zastosowanie ewentualnego przymusu dokonania korekty.
KONTROLA - żąda by doprowadzić do korekty zapewniającej zgodność z wzorcem.
Z analizy czynności nadzorczych wynika, że nadzór pełni FUNKCJE:
sterująca polegająca na możliwości stanowienia wzorców. Jeśli np. w ustawie o „publicznym obrocie pap. wart.” znajduje się zapis mówiący, że papiery dopuszczone do publicznego obrotu mogą być sprzedawane tylko za pośrednictwem biur maklerskich to ten zapis nami steruje. Jeśli w ustawie o „finansach publicznych” znajduje się zapis mówiący, że ustawa budżetowa nie może naruszać aktów innych ustaw to steruje ministrami, że zanim ustalą budżet to muszą wprowadzić poprawki do innych ustaw (ustawy okołobudżetowe - ok. 100),
sygnalizacyjna polega na stałej obserwacji i ujawnianiu się odchyleń od wzorców aktów decyzyjnych czy sposobów działania. Organy nadzorcze muszą na bieżąco orientować się co się dzieje w podmiotach przez nich nadzorowanych,
władczej ingerencji polegająca na zastosowaniu przymusu w celu usunięcia odchyleń od wzorców; jeśli np. Regionalna Izba Obrachunkowa stwierdzi, że przy uchwalaniu budżetu gminy nie została zachowana obowiązująca procedura budżetowa, to po prostu stwierdza, że budżet jest nieważny w części lub w całości - stosuje przymus prawny,
organizatorsko-opiniotwórcza polega na tworzeniu warunków do stosowania się przez podmioty gospodarujące do wzorców aktów decyzyjnych czy sposobów działania.
Do podstawowych form działania nadzorczego nalezą:
generalne akty prawne (np. ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, decyzje, regulaminy, procedury, kodeksy, zasady postępowania)
akty administracyjne w sprawach indywidualnych,
kontrole - różne są formy pozyskiwania informacji → formą podstawową jest kontrola,
czynności organizatorsko-opiniotwórcze - czyli wszelkie ewidencje, listy rejestrowe, rekomendacje, opinie.
Istnieje wiele różnych FORM NADZORU.
z uwagi na podmiot:
nadzór właścicielski (np. Rada Nadzorcza)
nadzór publiczny w tym państwowy
z uwagi na sektor objęty nadzorem:
nadzór nad sektorem publicznym
nadzór nad sektorem rządowym
nadzór nad sektorem samorządowym
nadzór nad sektorem gospodarczym
z uwagi na przedmiot objęty nadzorem:
nadzór budowlany
nadzór architektoniczny
nadzór sanitarny
nadzór weterynaryjny
nadzór finansowy - generalnie przedmiotem nadzoru finansowego jest gospodarka finansowa różnych podmiotów i obrót aktywami finansowymi
z uwagi na koncentrowanie się na czynności nadzorczej:
nadzór antycypacyjny - polega na tworzeniu pewnych wzorców, może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny (antycypacja - wyprzedzenie)
nadzór bieżący - może mieć charakter nadzoru personalnego (znaleźć właściwego człowieka na właściwym miejscu), bądź merytorycznego (rozpoznawanie spraw, czy decyzje odpowiadają wzorcom; może mieć charakter władczy lub niewładczy.
Nadzór powinien być wykonywany w trybie dwuinstancyjnym. Jeśli tego nie ma to stosowane jest tzw. prawo remonstracji. Polega ono na tym, że nadzorowany ma prawo do ponownego zwrócenia się do organu nadzorującego go z wnioskiem o rozpatrzenie sprawy jeszcze raz.
RÓŻNICE miedzy kontrolą a nadzorem:
nadzór zawsze obejmuje kontrolę, natomiast wykonywanie kontroli może ale nie musi łączyć się z możliwością stosowania środków nadzorczych (organy kontroli nie maja władztwa ??)
najczęściej jedynym kryterium nadzoru jest kryterium legalności, czyli nadzór ma stwierdzić czy pewna decyzja jest zgodna z wzorcem (prawem), natomiast kontrola jest z reguły prowadzona z uwzględnieniem innych kryteriów a mianowicie: kontrola celowości, gospodarności i rzetelności
nadzór pełni funkcję sterującą i władczą, czego nie wykonuje kontrola
organ nadzorczy jest zawsze umiejscowiony poza organem nadzorczym, natomiast kontrola może mieć charakter kontroli wewnętrznej i zewnętrznej, a nadzór tylko zewnętrzny.
AUDYT
Audyt jest specyficzną formą rożną od kontroli i nadzoru. O ile nadzór i kontrola ma naturalnie wbudowany system restrykcyjny, tego elementu nie ma audyt.
Audytor zjawia się na wyraźną prośbę i jest opłacany przez firmę podlegającą audytowi. Audyt zajmuje się nie tylko stwierdzeniem odchyleń od wzorców, ale zastanawia się czy wzorce zostały dobrze zbudowane. Wskazuje odchylenia od wzorca, oraz bada te wzorce czy są dobre, sprawdza system wynagradzania motywacyjnego itd.
KONTROLA - termin ten wywodzi się z języka francuskiego, gdzie oznaczał on czynności polegające na weryfikacji i ocenie prawidłowości sformułowania aktów prawnych.
Współcześnie KONTROLĘ określa się jako sprawdzenie stanu faktycznego, albo porównanie działania z wzorcem, albo ogół czynności zmierzających do ustalenia stanu faktycznego połączony z wykryciem przyczyn odchyleń od wzorca i ustaleniem strategii unikania tego odchylenia w przyszłości.
Przedmiotem kontroli może być zarówno sposób jak i skutek działania. W pierwszym przypadku dokonuje się porównania działania z planem lub procedurą, w drugim porównuje się skutek działania z jego celem.
Zadaniem kontroli jest nie tylko wykrycie tego odchylenia od jakiegoś założonego wzorca, ale także dokładna diagnostyka czynników, które spowodowałyby odchylenia, jak również wskazanie winnych odchyleń. Czynnością kontrolną jest także zastosowanie pewnej terapii, czyli działań, które mają spowodować, że w przyszłości do takich odchyleń nie będzie dochodzić.
KONTROLA = STWIERDZENIE ODCHYLEŃ OD WZORCA + DIAGNOZA +
+ PRZYCZYNY ODCHYLEŃ + WSKAZANIE WINNYCH + TERAPIA
Analizując ten układ czynności kontrolnych można dojść do wniosku, że kontrola spełnia TRZY PODSTAWOWE FUNKCJE:
funkcję sygnalizacyjną
funkcję instruktażową
funkcję profilaktyczną
Ad. 1)
Istotą tej funkcji jest monitorowanie pojawiających się na bieżąco niezgodności, sprzeczności, odchyleń od wzorca. Szybkie sygnały o tych odchyleniach umożliwiają w miarę szybkie korekty działania podmiotu jednostki.
Ad. 2)
Funkcja ta polega na tym, że ponieważ w obrębie kontroli prowadzi się diagnostykę przyczyn odchyleń od wzorca to ta diagnostyka stanowi swoisty materiał szkoleniowo-instruktażowy dla podmiotów kontrolowanych.
Ad. 3)
Funkcja ta pojawia się w kontekście tego, że podczas kontroli zawsze wskazujemy konkretnego winnego. Świadomość tego uruchamia swoisty proces przezorności tzw. samokontroli.
Kontrolę prowadzi się zawsze pod jakimś kątem, ze względu na jakieś kryterium. Do najczęściej spotykanych KRYTERIÓW KONTROLI należą:
legalność
celowość
rzetelność
gospodarność
Kontrola pod względem legalności oznacza badanie czy kontrolowana działalność była zgodna z obowiązującym w danym czasie prawem i czy mieściła się w granicach kompetencji kontrolowanego podmiotu.
Kryterium celowości oznacza ocenę działalności kontrolowanego podmiotu przez pryzmat stopnia realizacji założonych celów i zadań, ocenę czy do osiągnięcia zamierzonych celów zostały wykorzystane optymalne metody i środki, i czy doszło dzięki temu do osiągnięcia założonych efektów.
Kryterium rzetelności oznacza ocenę danej jednostki pod kątem należytej staranności, sumienności, terminowości działań oraz zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym.
Kryterium gospodarności odnosi się do optymalnego gospodarowania środkami finansowymi, materialnymi w trakcie prowadzenia działalności.
Kontrola prowadzona jest na rożnych etapach, obszarach działalności człowieka, dlatego dają się wyodrębnić rożne jej RODZAJE. Do tego wyróżnienia można zastosować następujące kryteria:
etap wkraczania w działalność określonych podmiotów
sposób ustalenia stanu rzeczywistego w jednostce kontrolowanej
miejsce prowadzenia kontroli
przedmiotowy zakres kontroli
czas prowadzenia kontroli
Ad. 1
Wyodrębnia kontrolę:
wstępną - polega na badaniu zamysłu działania lub jakiejś decyzji powodującej działania
bieżącą - prowadzi się w trakcie działania kontrolowanego podmiotu. Towarzyszy działaniu, prowadzona jest na bieżąco
uprzednią - ma miejsce po zakończeniu działania, kontrolujemy efekt następstwa tego działania
Ad. 2
Wyodrębnia kontrolę:
faktyczną - polega na tym, ze podmiot kontrolujący osobiście zapoznaje się z działalnością kontrolowaną
dokumentalną - polega na tym, ze podmiot kontrolujący zapoznaje się z działalnością pośrednio przez dokumenty; dokumenty mogą być poddane kontroli formalnej bądź merytorycznej:
przy formalnej sprawdza się czy dokumenty spełniają określone wymogi np. czy kwota została napisana słownie
przy merytorycznej wnika się w treść dokumentów, bada się stany, operacje odzwierciedlane w tych dokumentach
Ad. 3
Wyodrębnia kontrolę:
wykonywaną na miejscu czyli w podmiocie kontrolowanym
kameralną
Ad. 4
Wyodrębnia kontrolę:
pełną - dotyczy całości działalności podmiotu kontrolowanego
odcinkową - dotyczy tylko określonego fragmentu, odcinka działalności podmiotu
całkowitą - bada się np. wszystkie dokumenty dotyczące albo całej działalności podmiotu albo fragmentu
wyrywkową - badaniu poddaje się wyrywkowo dobrane dokumenty
Ad. 5
Wyodrębnia kontrolę:
ciągłą - dotyczy całego okresu działania jednostki, wykonywana jest permanentnie
doraźną - wykonywana jest nieregularnie od czasu do czasu
Organizując kontrolę powinno się zwrócić szczególną uwagę na jej 3 ASPEKTY:
skuteczność - kontrola skuteczna oznacza, że kontroler cos wykrywa, odchylenia od wzorca
ekonomiczność - oznacza, że zawsze powinno się brać pod uwagę z jednej strony ile nas kosztuje kontrola, a z drugiej jakich to efektów finansowych nam ta kontrola przysparza
psychologiczny aspekt kontroli - kontroler powinien się wykazać wysoką kulturą osobistą, żnąc elementy psychologii
NADZÓR NAD OBROTEM FINANSOWYM
OBRÓT FINANSOWY - wpłaty i wypłaty w formie gotówkowej lub bezgotówkowej, w tym także przelewy pomiędzy rożnymi rachunkami należącymi do tego samego posiadacza z wyłączeniem przelewów na rachunki lokat terminowych, a także przelewy pochodzące z zagranicy, wymianę walut, przeniesienie własności lub posiadanie wartości majątkowych w tym oddanie w komis lub pod zastaw takich wartości, zamianę wierzytelności na akcje lub udziały zarówno gdy czynności te są dokonywane we własnym jak i cudzym imieniu, na własny lub cudzy rachunek.
WARTOŚCI MAJĄTKOWE - środki płatnicze, papiery wartościowe, inne korzyści dewizowe, prawa majątkowe, mienie ruchome bądź nieruchome.
RACHUNEK - rachunek bankowy, rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, rachunek papierów wartościowych, rachunek pieniężny służący do jego obsługi.
CEL:
Nadzór nad podmiotami finansowymi jest relatywnie młody i związany jest z przyjęciem konwencji międzynarodowej o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych, nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu.
Do podmiotów poddanych nadzorowi należą:
osoby biorące udział w obrocie
banki i oddziały banków zagranicznych
podmioty prowadzące działalność maklerską
krajowy depozyt pap. wart.
podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier na automatach
zakłady ubezpieczeń i główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń
fundusze inwestycyjne i towarzystwa tych funduszy
spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe
poczta polska
notariusze
podmioty prowadzące działalność kantorową
przedsiębiorcy prowadzący domy aukcyjne, antykwariaty, działalność leasingową, faktoringową, działalność w zakresie metalami i kamieniami szlachetnymi, sprzedaży komisowej, udzielania pożyczek pod zastaw i pośrednictwa w obrocie nieruchomościami.
Kto prowadzi nadzór:
Prezes Rady Ministrów - nadzór o charakterze personalnym
Minister Finansów
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
Agencja Wywiadu
Generalny Inspektor Informacji Finansowej (najważniejszy)
Generalny Inspektor Informacji Finansowej jest podsekretarzem stanu w Ministerstwie Finansów. Powoływany i odwoływany jest w specjalnym trybie na wniosek Ministra Finansów. Jego głównym zadaniem jest uzyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie informacji finansowej oraz podejmowanie działań w celu przeciwdziałania wprowadzania do obrotu brudnych pieniędzy, finansowaniu grup przestępczych, terrorystów.
Podmioty mają powszechny obowiązek zgłaszania (bez osób fizycznych) inspektorowi informacji o podejrzanych operacjach.
Inspektor:
przeprowadza szkolenia wytypowanych pracowników, którzy mają prowadzić monitoring operacji pod kątem legalności
współpracuje z instytucjami w zakresie wypracowywania procedur, zapobiegania operacjom nielegalnym
przeprowadza kontrolę nad przestrzeganiem procedur i przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy
analiza zbieranych informacji, segregowanie ich i dzielenie się nimi z Agencją Wywiadu i Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
inicjatywa ustawodawcza, czyli ma prawo do zgłaszania takich zapisów w ustawach, aktach wykonawczych, które by utrudniały wprowadzenie do legalnego obrotu pieniędzy pochodzących z przestępstw i przeciwdziałały działaniu na naszym terytorium grup terrorystycznych; współpracuje także z podobnymi instytucjami w Europie i na świecie
ma prawa (uprawnienia sankcyjne) gdyż może on wstrzymać określoną transakcję lub może dokonać blokady na określonym rachunku bez nakazu prokuratorskiego
KONTROLA PRZESTRZEGANIA DYSCYPLINY FINANSÓW PUBLICZNYCH
DYSCYPLINĄ FINANSÓW PUBLICZNYCH jest nałożony na wszystkich dysponentów środków publicznych obowiązek przestrzegania zasad gospodarki finansowej, określonych w ustawie o finansach publicznych. ISTOTĄ tej dyscypliny jest osobista odpowiedzialność pracowników sektora publicznego oraz wszystkich podmiotów, które korzystają ze środków publicznych. Odpowiedzialność ta ciąży także na rzecznikach dyscypliny finansów publicznych.
Ustawa o finansach publicznych wymienia wszystkie przypadki naruszenia dyscypliny, np.:
zaniechanie ustalenia należności Skarbu Państwa, jst lub innej jednostki sektora publicznego, a także pobraniu tej należności w innej wysokości niż wynikająca z prawidłowego jej ustalania
przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych
przekraczanie uprawnień do dokonywania zmian w budżecie bądź w planie finansowym jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego bądź funduszu celowego
niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków rezerwy budżetowej i funduszu celowego
niedokonanie pełnej i terminowej wpłaty do budżetu przez zakład budżetowy i gospodarstwo pomocnicze
przekroczenie zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet
wypłacenie wynagrodzeń w sektorze publicznym bez odprowadzenia składek z tytułu ubezpieczeń społecznych
naruszenie zasad udzielania dotacji budżetowych
przeznaczenie dochodów w jednostce budżetowej na wydatki tej jednostki
zaniechania inwentaryzacji w jednostce sektora publicznego
wykazanie w sprawozdaniu budżetowym danych niezgodnych ze stanem faktycznym
Winnym naruszenia dyscypliny finansów publicznych jest zarówno szeregowy pracownik, jak i kierownik, do którego należy nadzór nad pracą podwładnego.
W pewnych sytuacjach pracownik nie poniesie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny np. przełożony wydaje mu polecenie służbowe i pracownik ma pełną świadomość, ze oto narusza dyscyplinę. Powinien na piśmie zwrócić uwagę, ze oznacza to przekroczenie dyscypliny kierownika. Jeśli kierownik, również na piśmie, potwierdzi swoje wcześniejsze dyspozycje to wówczas pracownik jest zwolniony z odpowiedzialności.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest ponoszona niezależnie od tego, czy to naruszenie wynikało z winy umyślnej czy nieumyślnej.
Kontrola przestrzegania dyscypliny finansów publicznych spoczywa na kierownikach poszczególnych jednostek sektora publicznego, na kierownikach jednostek nadrzędnych, włączając w to Ministra Finansów oraz na NIK-u i regionalnych (w przypadku jst) izbach obrachunkowych.
Osoby, które stwierdziły ewidentnie fakt naruszenia dyscypliny finansów publicznych powinny zawiadomić o tym bezzwłocznie rzecznika dyscypliny finansów publicznych. Ci rzecznicy pełnią rolę prokuratorów w postępowaniu w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Rzecznik, który otrzyma zawiadomienie o naruszeniu dyscypliny, powinien wszcząć postępowanie wyjaśniające. Rzecznicy dyscypliny finansów publicznych działają przy specjalnych komisjach orzekających w sprawie o naruszenie dyscypliny. Działają przy, ale podlegają Głównemu Rzecznikowi dyscypliny finansów publicznych, którego powołuje i odwołuje Premier na wniosek Ministra Finansów.
Komisje orzekające działają przy poszczególnych ministrach, przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Są to tzw. KOMISJE RESORTOWE. Oprócz tego takie komisje działają przy wojewodach i wtedy rozpatrują one sprawy dotyczące dyscypliny związanej z uchwalaniem i wykonywaniem budżetu poszczególnego wojewody. Takie komisje działają przy regionalnych Izbach Obrachunkowych i są właściwe w sprawach dotyczących budżetu. Oprócz tego działają:
Prezydent
Kancelaria Prezydenta
Sąd Najwyższy
Sąd Administracyjny
Trybunał Konstytucyjny
NIK
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Generalny Inspektor Pracy
Rzecznik Praw Obywatelskich
Krajowe Biuro Wyborcze
są to specyficzne podmioty, dla wszystkich powołana jest jedna komisja orzekająca o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych, o składzie decyduje Prezydent.
Przy tych komisjach działa prokurator: odbiera sygnały, przygotowuje materiał dowodowy i stawia sprawy na forum Komisji Orzekającej. Sprawy toczą się w trybie jawnym. W siedzibie Komisji Orzekającej jest obowiązek wywieszania informacji o toczących się sprawach. Dopuszcza się pewne wyłączenia jawności jeśli wymaga tego ważny interes państwowy.
Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:
upomnienie
nagana
kara pieniężna
zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres 1-5 lat, od dnia uprawomocnienia orzeczenia
Od momentu ujawnienia faktu do rozstrzygnięcia wydania postanowienia powinno upłynąć nie więcej niż 30 dni.
Od orzeczenia w sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych istnieje możliwość odwołania się lub zażalenia do Głównej Komisji Orzekającej. W przypadku kiedy będziemy niezadowoleni z orzeczenia GKO można się odwołać do Naczelnego Sądu Administracyjnego z tym, ze sąd rozpatruje te zażalenia natury formalnej, natomiast nie wnika w istotę merytoryczną zażalenia. Odwołujący się może się posiłkować obrońcą (stawić się z nim na rozprawę). W sytuacji gdy ma miejsce poważne naruszenie dyscypliny finansów publicznych skład orzekający może zwrócić się do konkretnego podmiotu finansów sektora publicznego z wnioskiem o zwolnienie pracownika z pracy.
W bardzo poważnych (naruszenie na duże kwoty) Komisje Orzekające od kilku lat mają obowiązek zgłaszania tych faktów do Ministra Finansów i od kilku lat w tym ministerstwie funkcjonuje „czarna księga” - wpisywane są nazwiska, personalia osób, którym udowodniono istotne naruszenia dyscypliny finansów publicznych - droga służbowa.
Oprócz tego człowiek, który sprzeniewierza środki publiczne znajduje się w sądzie i jest karany jak każdy oszust i złodziej.
KONTROLA SKARBOWA
CELEM kontroli skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa, oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa i państwowych funduszy celowych.
W sensie przedmiotowym KONTROLA SKARBOWA OBEJMUJE:
rzetelność deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków innych należności pieniężnych
ujawnienie i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów
celowość i zgodność z prawem gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu państwa, państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i funduszy celowych - zarówno u podmiotów przekazujących te środki, jak i je otrzymujących
badanie celowości podejmowania decyzji i zgodności z prawem wykorzystania i rozporządzenia mieniem państwowym
kontrola źródeł pochodzenia majątku w przypadku niezgłoszenia do opodatkowania działalności gospodarczej
badanie prawidłowości obrotu dewizowego
Kontrolą skarbową są objęte wszystkie podmioty, które:
są zobowiązane do świadczeń pieniężnych na rzecz Skarbu Państwa i państwowych funduszy celowych,
wydatkują środki z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych,
władają, zarządzają mieniem państwowym lub którzy są płatnikami, inkasentami podatków i innych należności SP i państwowych funduszy celowych.
System kontroli skarbowej jest zorganizowany w hierarchiczną trójstopniową strukturę. Naczelnym organem kontroli skarbowej jest Minister Finansów. Podstawowymi organami są inspektorzy kontroli skarbowej, nad którymi bezpośredni nadzór sprawuje Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej.
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej jest powoływany i odwoływany przez Premiera na wniosek Ministra Finansów.
Do jego kompetencji należy:
określanie zadań i sprawowanie kontroli w urzędach kontroli skarbowej
organizowanie szkoleń inspektorów i policji skarbowej
organizowanie systemu informacyjnego spinającego wszystkie urzędy kontroli skarbowej oraz urzędy kontroli skarbowej z innymi instytucjami, podmiotami zajmującymi się kontrolą finansową
ustala miesięczne, roczne plany kontroli, analizuje wyniki działalności kontroli skarbowej, przedstawia Ministrowi Finansów propozycje ich wykorzystania, powołuje i odwołuje wicedyrektorów urzędów kontroli skarbowej oraz uczestniczy w procesach międzynarodowych organizacji zajmujących się kontrolą skarbową
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej w strukturze Ministerstwa Finansów zarządza odpowiednim departamentem, w którym zatrudnieni są inspektorzy kontroli skarbowej. Z upoważnienia Generalnego Inspektora mogą oni prowadzić kontrole na terenie całej Polski.
Minister Finansów powołuje okręgowe, rejonowe urzędy kontroli skarbowej, określając obszar ich funkcjonowania i powołując ich dyrektora. W urzędach kontroli skarbowej również zatrudniani są inspektorzy kontroli skarbowej, którzy prowadza tą kontrolę w obszarze działania urzędu kontroli skarbowej.
Inspektorem może zostać osoba, która spełnia określone kryteria:
ma wyłącznie polskie obywatelstwo
korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
ma nienaganną opinię
nigdy nie była karana za przestępstwo z winy umyślnej
legitymuje się wyższym wykształceniem prawniczym, ekonomicznym lub innym o specjalności przydatnej do kontroli skarbowej
jest zatrudniona w jednostkach kontroli skarbowej, ma co najmniej 5 letni staż pracy w organach administracji państwowej, bądź 3 letnią praktykę w jednostkach organizacyjnych kontroli skarbowej
złożyła egzamin kwalifikacyjny na stanowisko inspektora przed specjalną komisją (kwalifikacje podlegają corocznej weryfikacji)
Inspektor może być odwołany jeśli sam złoży prośbę o odwołanie, nabył prawo do emerytury, stanie się karalny (sąd), utracił zdolność fizyczną lub psychiczną do pracy na zajmowanym stanowisku.
Źródłami informacji dla organów kontroli skarbowej są same kontrole. Poza tym, od 1998r., źródłem informacji może być wywiad skarbowy oraz informacje pozyskiwane z banków i innych instytucji finansowych.
CELEM wywiadu skarbowego jest pozyskiwanie informacji o dochodach, obrotach, rzeczach i prawach majątkowych dla ustalenia zobowiązań podatkowych i innych należności w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych o charakterze tajnym lub poufnym. Celem wywiadu jest także utrwalenie śladów dowodów tych informacji.
Podjęcie działań operacyjnych nie jest rzeczą dowolną. Trzeba uzyskać zezwolenie Prokuratora Generalnego. Wydaje on zgodę, jeśli może dojść do wykrycia przestępstw:
gospodarczych, powodujących znaczną szkodę majątkową
przeciwko mieniu znacznej wartości
polegających na uszczupleniu podatku innej należności w znacznej wysokości.
Trzecim, obok wywiadu i kontroli, źródłem pozyskiwania informacji dla organów kontroli skarbowej są banki i inne instytucje finansowe. Na pisemne żądanie Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, dyrektora, urzędu kontroli skarbowej, banki i inne instytucje finansowe są zobowiązane do sporządzania i przekazywania informacji, dotyczących faktu posiadania przez podejrzanego rachunków bankowych, rachunków oszczędnościowych, rachunków papierów wartościowych, podawane są informacje o obrotach na tych rachunkach, saldach, o ewentualnych umowach kredytowych, pożyczkowych, depozytowych i informacje o nabytych za pośrednictwem instytucji finansowych akcjach, obligacjach przede wszystkim Skarbu Państwa, certyfikatach depozytowych, jednostkach uczestnictwa itp.
Inspektorzy mają duże przywileje, ponieważ na ich żądanie podmiot kontrolowany musi udostępnić im wszystkie obiekty, urządzenia i składniki majątkowe. Inspektor ma prawo wglądu w dokumentację, w ewidencję, może sporządzać kopie dokumentów. Kontrolowany musi Inspektorowi umożliwić filmowanie, fotografowanie, nagrywanie, jeśli te nośniki mogą stanowić dowód w postępowaniu karno-skarbowym. Kontrolowany musi udostępnić środki łączności i inne środki techniczne, jakimi dysponuje, musi przedstawić na żądanie Inspektora tłumaczenie na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji finansowo-księgowej. Musi przeprowadzić na żądanie inwentaryzację, musi udzielić niezbędnych wyjaśnień, dostarczyć żądany dokument.
KONTROLA I NADZÓR NAD SAMORZĄDAMI TERYTORIALNYMI
Samorząd terytorialny (gmina, powiat, województwo) podlega nadzorowi i kontroli finansowej z tego powodu, ze dysponują one cudzymi pieniędzmi. Po drugie jst nie jest z natury zainteresowana efektywnością funkcjonowania, ponieważ pobiera dochody na zasadzie przymusu.
Nadzór i kontrolę nad sektorem samorządowym sprawują REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE. Izby są państwowymi jednostkami budżetowymi. Organami Izby jest Kolegium oraz Komisja Orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Kolegium Izby składa się z przewodniczącego (Prezesa Izby), którego powołuje i odwołuje Premier. Oprócz Prezesa kolegium składa się z członków, których również powołuje Premier, ale spośród przedstawionych mu kandydatów. Połowę kandydatów może zgłosić samorząd terytorialny.
Członkiem Kolegium może zostać osoba, która:
posiada polskie obywatelstwo
ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych
ukończyła wyższe studia prawnicze, ekonomiczne bądź administracyjne
posiada 4 letni staż pracy w jednostkach związanych z funkcjonowaniem samorządów, lub szerzej w jednostkach związanych z finansami publicznymi
nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo z winy umyślnej
Oprócz tego RIO zatrudniają etatowych Inspektorów do spraw kontroli
Regionalne Izby równolegle prowadza kontrolę jednostek sektora samorządowego, nadzór nad tymi jednostkami i równocześnie zajmują się działalnością opiniodawczą dla osób trzecich w tym zwłaszcza dla banków udzielających samorządom kredytów i pożyczek.
Jeśli chodzi o kontrolę to RIO ma obowiązek przynajmniej raz na 4 lata dokonać kompleksowej kontroli każdego podmiotu sektora samorządowego (obligo raz na cztery lata). W miedzy czasie dokonywane są kontrole wyrywkowe, tematyczne. O takie kontrole mogą tez występować jednostki samorządu terytorialnego, w przypadku kiedy przekazują subwencje, dotacje, oddają w użytkowanie majątek podmiotom trzecim.
Inspektorzy RIO maja prawo żądania niezbędnych informacji dotyczących samorządowej gospodarki finansowej, maja prawo wstępu na teren, do pomieszczeń jednostki kontrolowanej, maja prawo wglądu w dokumentację związaną z dysponowaniem środków pieniężnych, maja prawo wglądu w indywidualną dokumentację podatkową podmiotów świadczących na rzecz jst, maja prawo dostępu do danych osobowych dotyczących kwalifikacji, uposażenia pracowników samorządowych, mogą zabezpieczać dokumenty i inne dowody.
Niezależnie od tego RIO sprawuje nadzór nad sektorem samorządowym, co oznacza nadzór nad organami stanowiącymi (Rady gmin, powiatów, sejmik samorządowy). Jest to nadzór nad uchwałami tych organów stanowiących.
Szczególnemu nadzorowi poddane są uchwały w sprawach:
procedury uchwalania budżetu i zmian w tym budżecie
samego budżetu i jego zmian
zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego
uchwal w sprawie udzielania pożyczek
zasad i zakresu przyznawania dotacji, podatków i opłat lokalnych
udzielania przez organy stanowiące absolutorium, w tym przypadku kryterium jest wyłącznie kryterium legalności
RIO może stwierdzić, że dana uchwała jest niezgodna z prawem w części, w całości, lub została podjęta z naruszeniem prawa. W związku z tym istnieje obowiązek bieżącego informowania RIO o podejmowanych uchwałach.
RIO wydają opinię o:
możliwości spłaty pożyczki lub kredytu
możliwości sfinansowania deficytu budżetowego
prognozie kształtowania się długu publicznego
projektach budżetów
przedkładanych informacjach
przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze i za cały rok
także o wnioskach Komisji Rewizyjnych w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium.
Od orzeczeń RIO przysługuje odwołanie do Naczelnego Sądu Administracyjnego (najpierw do Kolegium Izby). Organy samorządu terytorialnego coraz częściej sięgają po ten środek odwoławczy (i wygrywają).
KONTROLA I NADZÓR NAD PUBLICZNYM OBROTEM PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI
Zazwyczaj przez obrót papierami wartościowymi rozumie się rożne techniki nabywania praw z papierów wartościowych. Wszędzie na świecie ustawodawca prowadzi kontrole, nadzoruje ten obrót, ale takiemu szczególnemu nadzorowi, szczególnej kontroli podlega publiczny obrót papierami wartościowymi.
publiczny
rządowy
giełdowy
pozagiełdowy
W świetle prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi (art.2 ust.1) PUBLICZNYM OBROTEM jest proponowanie nabycia lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych, przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób, jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata z enumeratywnie wymienionymi wyjatkami.
Do podstawowych przeslanek państwowego nadzoru nad publicznym obrotem papierami wartościowymi w Polsce należy:
potrzeba budowy zaufania do publicznego rynku wśród ogromnych rzesz oszczedzajacych,
konieczność ochrony interesów sektora publicznego i prywatyzowanych jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,
konieczność ochrony slusznych interesów inwestorow instytucjonalnych (fundusze emerytalne),
potrzeba stymulowania naplywu kapitału zagranicznego,
potrzeba umacniania wolnej konkurencji w rodzacej się gospodarce rynkowej,
brak doswiadczen i dobrych praktyk w publicznym obrocie papierami wartościowymi,
konieczność zapobiegania wykorzystania mechanizmu rynku papierów wartościowych do celu prania brudnych pieniędzy.
Do podmiotów poddanych państwowemu nadzorowi nad publicznym obrotem papierami wartościowymi zalicza się:
Komisję Papierów Wartościowych i Giełd i jej Przewodniczącego
Krajowy Depozyt PW S.A.
maklerów i doradców inwestycyjnych
podmioty prowadzące działalność maklerską
podmioty prowadzące rynki papierów wartościowych
inwestorow w papiery wartościowe dopuszczone do obrotu
emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego
Z kolei do podmiotów wykonujących państwowy nadzór nad publicznym obrotem papierami wartościowymi należą:
Prezes Rady Ministrów
Rada Ministrów
Minister Finansów
KPWiG i jej Przewodniczący
Prezes NBP
Nadzór nad publicznym obrotem papierami wartościowymi ma zarówno charakter nadzoru antycypacyjnego jak i bieżącego.
NADZÓR ANTYCYPACYJNY przybiera formę zarówno nadzoru obligatoryjnego jak i fakultatywnego. Jeden i drugi obejmuje ustalanie prawnych procedur standardów i zasad.
NADZÓR BIEŻĄCY ma charakter nadzoru personalnego i merytorycznego. Nadzór merytoryczny obejmuje nadzór władczy i niewładczy.
Nadzór władczy składa się z nadzoru:
reglamentacyjnego i z nim zrównanego,
sankcyjnego
regulacyjno-organizacyjnego.
Nadzór niewładczy składa się z nadzoru:
rejestracyjno-informacyjnego
kontrolnego
opiniotwórczo-rekomendacyjnego.
Nadzór antycypacyjny obligatoryjny KPWiG sprowadza się:
do ustalania procedur np. określa sposób przekazywania do publicznej wiadomości informacji przez emitenta papierów wartościowych znajdujących się w obrocie publicznym. Tym sposobem jest publikowanie raportów, których zawartość jest ściśle określona
ustala standardy np. sporządzania i udostępniania rekomendacji inwestycyjnych
sprawuje nadzór merytoryczny władczy, sprowadzający się do nadzoru reglamentacyjnego i z nim zrównanego, np.
wydaje zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej,
udziela zezwoleń na prowadzenie rynku pozagiełdowego
udziela zgodę na wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu publicznego
udziela zezwoleń na to, aby papiery wartościowe jednego emitenta były przedmiotem obrotu na dwóch lub więcej giełdach
sprawuje nadzór sankcyjny np.
dokonuje skreśleń z listy maklerów bądź doradców inwestycyjnych
cofa zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej
wyklucza papiery wartościowe określonego emitenta z obrotu publicznego
sprawuje nadzór regulacyjno-organizacyjny np.
zatwierdza regulamin Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych
zatwierdza regulamin systemu rekompensat dla inwestorow
może nakazać Radzie Giełdy niezwłoczne podjecie uchwały w określonej sprawie
podejmuje decyzje na wniosek emitenta o wycofaniu jego akcji z obrotu publicznego
sprawuje nadzór niewładczy np.
dokonuje wpisu na listę maklerów
dokonuje wpisu do ewidencji papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu
wydaje dziennik urzędowy, w którym są zamieszczone wszystkie regulacje związane z obrotem publicznym.
KPWiG obok działalności nadzorczej prowadzi działalność kontrolną i jako kontroler ma bardzo szerokie uprawnienia, ponieważ przedstawiciel komisji ma prawo wstępu w każdej chwili do siedziby domu maklerskiego, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, banku prowadzącego działalność maklerską albo rachunki papierów wartościowych, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, ma prawo żądania wydania interesujących komisję dokumentów, ma prawo zabezpieczenia tych dokumentów, robienia kopii, nagrywania, przesłuchiwania taśm z rozmowami telefonicznymi.
Spółka, która zaprzestała prowadzenia działalności maklerskiej ma obowiązek archiwizowania i przechowywania przez 5 lat wszelkich nośników informacji, związanych z prowadzeniem tej działalności. Bardzo dokładnie w sposób systemowy prowadzona jest kontrola przez KPWiG Giełdy Papierów Wartościowych. Również w każdym momencie pracownik Komisji ma prawo wstępu na teren Giełdy, wglądu w dokumentację, może zabezpieczać dokumenty. Przedstawiciel Komisji ma prawo uczestniczenia w posiedzeniu Rady Giełdy oraz w Walnych Zgromadzeniach.
Nadzór opiniotwórczo-rekomendacyjny polega przede wszystkim na opiniowaniu aktów prawnych dotyczących:
szerzej: rynku papierów wartościowych
węziej: opiniowania wszelkich aktów prawnych wiążących się z obrotem publicznym urzędowego rynku pozagiełdowego i rynku giełdowego.
Rada Ministrów - nadzór polega głównie na stanowieniu prawa.
Prezes NBP - pod jego nadzór została oddana kwestia wiążąca się z obrotem skarbowymi papierami wartościowymi.
13
1