Ochrona Praw Człowieka w Europie

PRAWA CZŁOWIEKA:

• prawa niepisane (brak definicji), przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową, pozycję społeczną

• niezbywalne

• trwałe

• równe

• uniwersalne

• naturalne

KONCEPCJE PRAW CZŁOWIEKA:

• koncepcje prawnonaturlane

• przysługujące ludziom prawa jako przyrodzone

• koncepcja praw niezależnych od państwa, niezbywalnych, powszechnych i nienaruszalnych

• ludzie są sobie z natury równi i wolni

• koncepcja liberalna

• konieczność zapewnienia praw i wolności obywatelskich w ramach państwowego systemu prawa

• prawa i wolności jednostki chronią ją przed ingerencją ze strony państwa

• koncepcja praw jednostki w socjalnym państwie prawnym

• jedynym prawem jest prawo stanowione, autoryzowane przez państwo

• podstawowe prawa jednostki jako prawo ochronne wobec państwa

• koncepcje chrześcijańskie

• równość wszystkich ludzi

• państwo jako gwarant rozwoju praw

• koncepcja marksistowska

• prawa i wolności mają charakter integracyjny i nie mogą służyć przeciwstawieniu się interesom jednostki i państwa

• koncepcja faszystowska

• zasada nadrzędności interesów wspólnoty wobec jednostki

• zakres praw uzależniony od przydatności jednostki dla wspólnoty, a niektóre grupy społeczne dyskryminowane

• koncepcja islamska

• egzystencja człowieka poddana jest woli boskiej, a prawa przyznawane są według kryterium wyznaniowego (wyznawcy - niewierni) oraz płciowego (mężczyzna - kobieta)

• koncepcja azjatycka

• określa miejsce jednostki w społeczeństwie na podstawie jej statusu rodzinnego i społecznego (nadrzędność uprawnień ojca i męża oraz seniora feudalnego)

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA GWARANTOWANA JEST W:

• prawie wewnętrznym

• pojawiła się wcześniej

• prawie międzynarodowym

• prawno-międzynarodowa ochrona jednostek ludzkich (mogą występować na forum międzynarodowym przeciwko państwu, stają się swoistym podmiotem prawa międzynarodowego)

PODZIAŁ PRAW CZŁOWIEKA:

• PRAWA PODSTAWOWE

• prawa człowieka zagwarantowane w konstytucji

• PRAWA OBYWATELSKIE

• uprawnienia obywatela danego państwa

• służą do ochrony jego interesów

• prawo do pracy

• prawo do nauki

• prawo do wypoczynku

• prawo wyborcze

• WOLNOŚCI OBYWATELSKIE

• uprawnienia obywatela danego państwa, nie wywodzone z prawa w sensie przedmiotowym

• wolność sumienia i wyznania

• wolność słowa i druku

• wolność zgromadzeń, manifestacji, pochodów, wieców

GENEZA PRAW CZŁOWIEKA:

• STAROŻYTNOŚĆ

• Kodeks Hammurabiego (władza jest po to by strzec sprawiedliwości)

• stoicy (wszyscy ludzie mają naturalnie przyrodzoną wolność i równość)

• doktryna demokracji ateńskiej

• wolność czynu i słowa

• równość praw obywateli

• etyka judeochrześcijańska

• przyrodzona godność człowieka

• równość

• sprawiedliwość

• pokój

• ŚREDNIOWIECZE

• Tomasz z Akwinu (prawa jako nieodłączne naturze człowieka)

• zaczęły pojawiać się pierwsze dokumenty mające moc prawną, respektujące prawa człowieka

• Wielka Karta Swobód

• rozwój przywilejów szlacheckich w Polsce

• ruch egzekucyjny

• artykuły henrykowskie

• doktryna tolerancji religijnej Pawła Włodkowica

• reformacja

• dokumenty kończące konflikty religijne

• zaczęły się pojawiać prawa religijne mniejszości

• ODRODZENIE

• idea humanizmu

• teoria prawa natury

• OŚWIECENIE

• teoria umowy społecznej

• Locke, Monteskiusz, Rousseau

• rewolucje społeczne:

• powstały wówczas akty prawne, gdzie po raz pierwszy uznano prawa każdej jednostki

• amerykańska Deklaracja Niepodległości

• francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• XIX w.

• rozwój instytucji państwa (wprowadzenie konstytucjonalnej formy rządów, rozwój parlamentaryzmu)

• narodziny społeczeństwa obywatelskiego (kwestia praw ekonomicznych i społecznych)

• powstawanie partii politycznych

• narodziny kapitalizmu - aktywizacja klasy robotniczej

• narodziny międzynarodowego prawa humanitarnego - Międzynarodowy Czerwony Krzyż

• OKRES MIĘDZYWOJENNY

• Liga Narodów jako struktura zbiorowego bezpieczeństwa i trwałego pokoju

• ochrona mniejszości narodowych - Mały Traktat Wersalski

• zapoczątkowanie tworzenia międzynarodowego prawa pracy

• konwencja o prawie do obywatelstwa - 1927

• OKRES PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

• wyodrębniły się systemy ochrony praw człowieka (uniwersalny, regionalny, wyspecjalizowany)

• powstało międzynarodowe prawo praw człowieka jako część prawa międzynarodowego publicznego

• dostosowanie prawa wewnętrznego do prawa międzynarodowego, stworzenia mechanizmów realizacji praw człowieka

ŹRÓDŁA MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA:

• umowy międzynarodowe

• zakres przedmiotowy:

• umowy, które traktują o ochronie praw człowieka całościowo

• umowy dotyczące ochrony specyficznych praw i wolności bądź specyficznych kategorii osób

• konwencja o zakazie stosowania tortur

• umowy dotyczące ochrony praw kobiet

• konwencja o ochronie praw dziecka

• uchwały organizacji i konferencji międzynarodowych mające w większości charakter zaleceń

• miękkie prawo międzynarodowe

• nie są źródłem prawa, brak mocy wiążącej, często stosowane (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka)

• treść reguł niewiążących może stać się wiążąca poprzez odpowiednie zobowiązanie państwa

• rezolucje

• deklaracje

GWARANCJE PRAW CZŁOWIEKA:

• całokształt środków prawnych służących do ich realizacji

• gwarancje materialne

• zespół środków charakterystycznych dla danego systemu społecznego, których zadaniem jest zapewnienie realizacji praw

• świadomość prawna społeczeństwa

• tradycje polityczne

• kultura polityczna

• rozwój gospodarczy

• możliwości finansowe państwa

• stan oświaty

• gwarancje formalne

• zespół środków prawnych i instytucjonalnych, stworzonych przez państwo w celu zapewnienia realizacji praw

• sądownictwo powszechne

• sądownictwo administracyjne

• kontrola konstytucyjności ustaw

• instytucja ombudsmana

• prawa polityczne

• zasada niezawisłości sędziowskiej

• zasada podziału władzy

GENERACJE PRAW CZŁOWIEKA:

• prawa wolnościowe (polityczne i obywatelskie)

• prawa fundamentalne

• wykształciły się najwcześniej

• nabyte z chwilą urodzenia

• jednostka nie może być ich pozbawiona

• są podstawą, bez nich nie ma dalszych praw

• prawo do pokoju

• prawo do rozwoju

• prawo do środowiska naturalnego

• prawo do komunikowania się

• prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości

• prawo do pomocy humanitarnej

• prawa równościowe (ekonomiczne, społeczne i kulturowe)

• włączone od 1961

• prawo do nauki

• ochrona własności

• Europejska Karta Społeczna

• prawa kolektywne, solidarności ogólnoludzkiej

• koncepcja teoretyczna

• prawa narodów wobec wspólnoty międzynarodowej

• prawa człowieka traktowane są jako prawa każdej jednostki wziętej z osobna

• prawo do zrównoważonego rozwoju

• po raz pierwszy - Afrykańska Karta Praw Ludów i Człowieka - 1981

CHARAKTER SYSTEMU PRAW CZŁOWIEKA:

• płaszczyzna uniwersalna

• słabsze kompetencje (głównie przyjmują skargi)

• nie maja uprawnień wiążących państwa

• mogą tylko wydawać własne opinie, które mają jednak znaczenie prestiżowe

• płaszczyzna regionalna

• mocne kompetencje

• wizytacje

• mogą być wydawane wyroki wiążące przez Trybunał Praw Człowieka

• początkowo przewagę miały uregulowania regionalne

UNIWERSALNY SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA ONZ:

• KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

• najważniejszy dokument, podstawa działania ONZ, stanowiący punkt wyjścia d dalszych unormowań

• nie ma wymienionych praw:

• międzynarodowa współpraca w sprawach humanitarnych

• wiara w podstawowe prawa człowieka

• wiara w godność i wartość osoby ludzkiej

• wiara w równe prawa kobiet i mężczyzn

• POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA (1948)

• wstęp + 30 artykułów

• została przyjęta jako rezolucja 20 (ma formę zalecenia)

• nie jest źródłem prawa

• charakter deklaratywny

• nie tworzy uprawnień człowieka, lecz proklamuje je jako przyrodzone, z którymi człowiek przychodzi na świat i które posiada niezależnie od woli państw

• stwierdzenie, że prawa i wolności człowieka powinny być chronione przez przepisy prawa

• uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawa wolności, sprawiedliwości i pokoju

• koncepcja absolutnych i integralnych praw człowieka

• art. 1 - wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi

• art. 3 - prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego

• art. 4 - zakaz niewolnictwa i poddaństwa

• art. 5 -zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania

• art. 6 - prawo każdego do uznania wszędzie jego podmiotowości prawnej, zakaz dokonywania zamachów na honor i reputację

• art. 7 - zasada równości wobec prawa i prawo do równej ochrony prawnej

• art. 8 - prawo od ochrony sądowej

• art. 9 - zakaz arbitralnego zatrzymania, aresztowania, wygnania, wkraczania w życie prywatne, rodzinę, mieszkanie lub korespondencję

• art. 10 - prawo do rozpatrywania sprawy publicznie przez niezawisły i bezstronny sąd

• art. 11 - zasada domniemania niewinności, zakaz uznania osoby winną popełnienia przestępstwa karnego, które w czasie jego popełnienia nie stanowiło czynu zabronionego zgodnie z prawem krajowym lub międzynarodowym

• art. 12 - prawo do prywatności

• art. 13 - prawo do swobodnego poruszania się i prawo do opuszczania jakiegokolwiek państwa, wyboru miejsca zamieszkania, prawo do emigracji

• art. 14 - prawo do ubiegania się o azyl

• art. 15 - prawo do obywatelstwa

• art. 16 - prawo do założenia rodziny i prawo rodziny od ochrony

• art. 17 - prawo własności

• art. 18 - prawo do wolności myśli, sumienia i religii

• art. 19 - prawo do wolności poglądów i wypowiedzi

• art. 20 - wolność zgromadzania się i zrzeszania się

• art. 21 - prawo do współudziału rządzenia państwem i równego dostępu do służby publicznej

• art. 23 - prawo do pracy, prawo do swobodnego wyboru zatrudnienia i odpowiednich warunków pracy i do równej zapłaty za równą pracę, prawo do tworzenia związków zawodowych

• art. 24 - prawo do wypoczynku

• art. 22 i 25 - prawo do odpowiedniego poziomu życia i prawo do pomocy i opieki

• art. 26 - prawo do nauki

• art. 27 - prawo do swobodnego uczestnictwa w życiu kulturalnym

• MIĘDZYNARODOWE PAKTY PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH (1966)

• ratyfikowane przez Polskę bez zastrzeżeń

• zakłada aktywne zaangażowanie ze strony państwa

• dochodzenie roszczeń z tytułu nieprzestrzegania praw jest niemożliwe

• powołanie Komitetu Praw Człowieka do przyjmowania i rozpatrywania skarg państwowych

• MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH

• Polska ratyfikowała bez zastrzeżeń (1977)

• sprawozdania składane do Rady Gospodarczej i Społecznej

• KONWENCJA O ZAPOBIEGANIU I KARANIU ZBRODNI LUDOBÓJSTWA (1948)

• MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA W SPRAWIE LIKWIDACJI WSZELKICH FORM DYSKRYMINACJI RASOWEJ (1966)

• zawiera konkretne prawa i zakazy

• mówi o krokach jakie powinno podjąć państwo w celu realizacji postanowień

• Polska ratyfikowała w 1968 z zastrzeżeniami

• KONWENCJA W SPRAWIE LIKWIDACJI WSZELKICH FORM DYSKRYMINACJI KOBIET (1979)

• powołano organy

• Polska ratyfikowała w 1980 z zastrzeżeniem

• KONWENCJA W SPRAWIE ZAKAZU STOSOWANIA TORTUR ORAZ OKRUTNEGO, NIELUDZKIEGO TRAKTOWANIA ALBO KARANIA (1984)

• zobowiązuje państwa do podjęcia skutecznych środków ustawodawczych, administracyjnych i sądowych

• żadne państwo nie wydali, nie zakaże wjazdu, ani nie dokona ekstradycji osoby do drugiego państwa, jeśli można przypuszczać, że groziłoby jej tam poddanie torturom

• system prawny państwa musi zapewnić ofierze zadośćuczynienie i rekompensatę

• stworzono odpowiednie organy

• Polska ratyfikowała w 1989 bez zastrzeżeń

• KONWENCJA DOTYCZĄCA STATUSU UCHODŹCÓW (1951)

• KONWENCJA PRAW DZIECKA (1989)

• państwa zobowiązują się szanować i gwarantować prawa dziecka

• posiadają największą liczbę stron

• Polska ratyfikowała w 1991 z zastrzeżeniami

MIĘDZYNARODOWA KARTA PRAW CZŁOWIEKA:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Pakty Praw Człowieka

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W RAMACH MIĘDZYNARODOWEGO CZERWONEGO KRZYŻA I MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY:

• charakter powszechny, uniwersalny i wyspecjalizowany

• Międzynarodowy Czerwony Krzyż

• międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych

• cztery konwencje genewskie (1949) i 2 protokoły dodatkowe (1977)

• posiadają status międzynarodowego prawa zwyczajowego (wiążą państwa, które nie są ich stronami)

REGIONALNE SYSTEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA:

• przewaga nad systemem uniwersalnym, gdyż obejmują państwa zbliżone ideologicznie, kulturowo i cywilizacyjnie, dzięki temu mogły łatwiej wypracować wspólne stanowisko w kwestii praw człowieka

• EUROPEJSKIE SYSTEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

• systemy ochrony praw człowieka Rady Europy

• od przestrzegania praw człowieka uzależnione jest członkostwo w Radzie Europy

• art. 1 statutu RE - ściślejszy związek dla ochrony zasad....

• ma 2 nurty:

• rozwijanie systemu konwencji przez wypracowanie kolejnych protokołów dodatkowych do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

• przyjmowanie nowych konwencji dotyczących innych praktyk

• statut Rady Europy

• ochrona i rozwój praw człowieka i podstawowych wolności

• Europejska Konwencja O Ochronie Praw Człowieka I Podstawowych Wolności (1950)

• stroną są wszystkie państwa członkowskie (Polska - 1993)

• art. 2 - prawo do życia

• art. 3 - zakaz tortur

• art. 4 - zakaz niewoli i poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej (wyjątki: praca w ramach kary pozbawienia wolności, służba o charakterze wojskowym, służby zastępcze, sytuacje nadzwyczajne, klęski żywiołowe, zwykłe obowiązki obywatelskie)

• art. 5 - prawo do wolności i bezpieczeństwa

• art. 6 - prawo do słusznej rozprawy sądowej

• art. 7 - nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu, który w chwili popełnienia nie był przestępstwem

• wyjątki - czyny będące przestępstwem według ogólnych zasad prawa uznawanych przez narody cywilizowane

• art. 8 - prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

• art. 9 - wolność myśli, sumienia, religii

• art. 10 - wolność wypowiedzi

• art. 11 - wolność zgromadzeń i zrzeszania się

• art. 12 - prawo do zawarcia małżeństwa

• art. 13 - każdy ma prawo do skutecznego środka odwoławczego

• art. 14 - klauzula antydyskryminacyjna

• dopuszczalne jest rozróżnienie, państwo może stosować pewne preferencje w odniesieniu do pewnych grup jednostek

• art. 16 - art. 17, 18 - klauzula przyjmująca możliwość minimalizowania ograniczeń

• ulega ewolucji, głównie ze względu na zmiany polityczno-społeczne w Europie, poprzez przyjmowanie kolejnych protokołów dodatkowych - 11

• wiążą tylko te państwa, które do nich przystąpiły

• o charakterze techniczno-proceduralnym - 2,3,5,8,9,10,11

• o charakterze materialnym, rozwijają katalog podstawowych praw i wolności - 1,4,6,7

• protokół 1 (1952)

• art. 1 - ochrona własności

• art. 2 - prawo do nauki

• art. 3 - prawo do wolnych wyborów w tajnym głosowaniu

• protokół 2 (1963)

• zmienia mechanizm funkcjonowania

• Europejski Trybunał Praw Człowieka ma kompetencje wydawania opinii doradczych

• protokół 4 (1969)

• art. 1 - zakaz więzienia za długi

• art. 2 - swoboda poruszania się

• art. 3 - zakaz wydalania obywateli

• art. 4 - zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców

• protokół 6 (1983)

• zniesienie kary śmierci, nie jest ratyfikowany przez Polskę

• &2 - nawet jeśli państwo ratyfikuje ten protokół, może w pewnych przypadkach zastosować karę śmierci

• protokół 7 (1990)

• art. 1 - gwarancje procesowe dotyczące wydalania cudzoziemców

• art. 2 - prawo do apelacji w sprawach karnych

• art. 3 - prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie

• art. 4 - wolność od powtórnego ścigania lub karania za ten sam czyn

• art. 5 - równość małżonków

• protokół 9 (1990)

• możliwość zgłaszania skargi przez jednostki (obowiązuje od 1994)

• protokół 10 (1992)

• dotyczy trybu głosowania w Komitecie Ministrów

• jeśli sprawa nie trafiała do Trybunału, to przekazywano ją do Komitetu Ministrów, który decydował czy nastąpiło naruszenie Konwencji

• ma znaczenie historyczne, obecnie Komitet Ministrów nie ma już takich uprawnień

• protokół 11 (1994)

• powołanie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dostępnego dla wszystkich

• dotychczasowy system dwuetapowy okazał się nieskuteczny, gdy przystąpiła do niego tak duża ilość państw

• zlikwidowano Komisję i rozstrzyganie spraw odbywa się tylko na jednym poziomie

• liczba skarg stale wzrasta, co związane jest z coraz większą świadomością jednostek

• Europejski Trybunał Praw Człowieka:

• działa w permanencji

• liczba sędziów - liczba państw-stron Konwencji

• nie mogą być odwołani

• wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne

• kadencja - 6 lat, z możliwością reelekcji

• państwo przedstawia 3 kandydatów, w kolejności preferencji

• po 3 latach ½ składu wymieniana

• zasada niepołączalności urzędu sędziego z innymi urzędami

• zasada nieusuwalności sędziów

• wyjątki:

• 2/3 głosów sędziów Trybunału

• ukończenie 70 lat

• Trybunał może obradować:

• 3-osobowe komitety

• 7-osobowe izby

• 17-osobowa Wielka Izba

• Zgromadzenie Plenarne - wszyscy sędziowie

• dotyczy spraw wewnętrznych

• sprawy administracyjne

• tworzenie izb

• wybór przewodniczącego, przewodniczącego izby, szefa kancelarii

• uchwalenie regulaminu

• art. 27 - możliwość powoływania sędziów ad hoc, z założenia powinien to być ktoś z państwa, którejś ze stron w sprawie

• bada dopuszczalność skargi (warunki):

• skargę wnieść może ofiara naruszenia praw człowieka:

• ofiara rzeczywista (osoba rzeczywiście pokrzywdzona)

• ofiara potencjalna (osoba, która ma poważne powody, że może się nią stać w przyszłości)

• ofiara pośrednia

• ofiara bezpośrednia

• zasada subsydiarności - skargi mogą być wnoszone po wyczerpaniu środków, przewidywanych przez prawo krajowe, nie później niż 6 miesięcy od podjęcia ostatecznej decyzji

• skarga nie może być anonimowa

• skarga nie może być rozpatrywana wcześniej przez Trybunał lub inny organ międzynarodowy

• może jednak dotyczyć tej samej sprawy, lecz musi zawierać nowe elementy dowodowe

• niemożliwe jest wniesienie skargi jako tzw. actio popularis, tzn. wyłącznie w interesie ogólnym

• nie może być nieuzasadniona

• najczęściej trafiają sprawy o rozsądnym terminie rozpatrzenia na drodze krajowej (ok. 2 lat)

• tryb postępowania:

• 3-osobowy Komitet podejmuje decyzję o uznaniu sprawy za dopuszczalną jednomyślnością głosów

• niedopuszczalność jest ostateczna

• wniosek zostaje skierowany do sędziego-sprawozdawcy

• przekazanie sprawy do 7-osobowej izby - dochodzenie, w którym uczestniczą strony sporu

• obowiązek dążenia do polubownego załatwienia sprawy na zasadzie poszanowania praw człowieka - art. 37 (niektórym państwom zależy na polubownym załagodzeniu sporu, gdyż nie chcą, by sprawa była nagłaśniana)

• rozprawy są publiczne, a dokumenty ogólnodostępne

• izba może z własnej inicjatywy przekazać sprawę do Wielkiej Izby, jeżeli zamierza odejść od dotychczasowej linii orzecznictwa, albo jeśli sprawa dotyczy kwestii podstawowych

• Trybunał może orzec o zadośćuczynieniu lub o przywróceniu do stany poprzedniego

• orzeczenia są wiążące dla państw, pod warunkiem uznania przez nie kompetencji Trybunału

• wyrok jest ostateczny, gdy:

• po upływie 3 miesięcy sprawa nie zostanie skierowana do Wielkiej Izby

• strony złożą deklarację, że nie złożą wniosku do Wielkiej Izby

• Wielka Izba

• działa w zastępstwie innych organów, w formie nadzwyczajnej (jeśli powstają sprzeczności pomiędzy wcześniejszymi wyrokami w podobnych sprawach a w obecnej), lub odwoławczej (po 3 miesiącach od wydania wyroku, w wyjątkowych przypadkach każda ze stron może wnioskować o przekazaniu sprawy do Wielkiej Izby, wniosek rozpatrywany jest przez 5 sędziów Wielkiej Izby)

• wydaje wyrok, który jest niepodważalny

• mechanizmy przestrzegania zobowiązań, poprzez zgłaszanie skargi:

• indywidualnie - jednostka, grupa jednostek, organizacje pozarządowe

• państwowo

• Europejska Karta Socjalna (1961)

• Jeden z dwóch filarów europejskiego systemu praw człowieka

• dotyczy praw ekonomicznych i społecznych

• weszła w życie w 1965 roku

• Polska podpisała ją w 1991

• zbudowana z preambuły i 5 części:

• preambuła - definiuje ogólne cele tego dokumentu

• I część - 19 artykułów określa cele, formułuje podstawowe prawa

• II część - 19 artykułów (72 paragrafy), rozwinięcie postanowień części I poprzez określenie zakresu poszczególnych praw, metody realizacji oraz stwarza warunki, w których zasady te będą mogły być przestrzegane

• prawa związane bezpośrednio z zatrudnieniem (art. 1-4)

• prawo pracy

• prawo do sprawiedliwych warunków pracy

• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

• prawo do godziwego wynagrodzenia

• prawa związkowe (art. 5,6)

• prawo organizowania się

• prawo do rokowań zbiorowych

• prawa związane z ochroną różnych grup pracowników i innych kategorii osób

• prawo dzieci i młodocianych do ochrony (art. 7)

• prawo zatrudnionych kobiet do ochrony (art. 8)

• prawo do ochrony zdrowia (art. 11)

• prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 12)

• prawo do pomocy społecznej i medycznej (art. 13)

• prawo do korzystania z usług opieki społecznej (art. 14)

• prawo rodziny do ochrony społecznej (art. 16)

• prawo matek i dzieci do ochrony społecznej i ekonomicznej (art. 17)

• prawa związane z poradnictwem i szkoleniem zawodowym

• prawa związane ze swobodnym przepływem pracowników (art. 18.19)

• III część - jeden artykuł, zakres zobowiązań, jakie państwo musi przyjąć, aby stać się stroną Karty

• państwo, które ratyfikowało Kartę zobowiązane jest do zagwarantowania co najmniej 5 z 7 następujących praw:

• art. 1 - prawo do pracy

• art. 5 - prawo organizowania się

• art. 6 - prawo do rokowań zbiorowych

• art. 12 - prawo do zabezpieczenia społecznego

• art. 13 - prawo do pomocy socjalnej i medycznej

• art. 16 - prawo rodziny do ochrony socjalnej, prawnej i gospodarczej

• art. 19 - prawo pracowników-imigrantów oraz ich rodzin do ochrony i pomocy

• IV część - mechanizm międzynarodowej kontroli wykonywania zobowiązań

• nie ma skarg indywidualnych

• procedury:

• sprawozdania co 2 lata

• Komitet Niezależnych Ekspertów

• 7 członków wybieranych przez Komitet Ministrów Rady Europy

• dokonuje oceny politycznej

• rozpatruje raporty przedłożone przez państwa oraz uwagi nadesłane przez partnerów społecznych

• 2/3 głosami przyjmuje zalecenie dla stron, lecz nie jest ono wiążące

• państwo jednak musi wypowiedzieć się publicznie

• Rządowy Komitet Karty

• otrzymuje od komitetu ekspertów sprawozdania

• przedstawia Komitetowi Ministrów Rady Europy raport, który zawiera system zaleceń, skierowanych do państw

• Komitet Ministrów

• przyjmuje rezolucje - całokształt i podsumowanie dotychczasowych działań

• może kierować niezbędne zalecenia do każdego państwa-strony Karty

• Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy - uczestniczy równolegle, organizuje regularne debaty na temat polityki społecznej, modyfikuje praktykę państw

• art. 22 - prawo do zwracania się do państw o raporty z przestrzegania praw, co do których państwa się nie zobowiązały przestrzegać

• V część - klauzule końcowe, zawiera postanowienia pozwalające państwu uchylić się od przyjętych zobowiązań, tylko w określonych przypadkach (wojna, niebezpieczeństwo publiczne)

• Polska nie przyjęła artykułów:

• art. 2 ust.2 - zapewnienie płatnych dni świątecznych

• art4 ust 1 - uznanie praw pracowników do wynagrodzenia zapewniającego im godziwy tryb życia

• art. 6 ust 4 - prawo do rokowań zbiorowych

• art. 7 ust.1,3,5 - prawo dzieci i młodocianych do ochrony

• art. 10 - prawo szkolenia zawodowego

• art. 13, &1,4 - zapewnienie pomocy społecznej, zrównanie praw do pomocy społecznej obywateli własnych i cudzoziemców

• art. 14 ust. 2 - prawo do korzystania ze służ opieki społecznej

• art. 18 ust 1,2,3 - prawo do działalności zarobkowej na terenie innych umawiających się stron

• dołączono 3 protokoły:

• I (5.05.1988) - zawiera prawa pracowników do równego traktowania oraz prawo do zabezpieczenia społecznego na starość

• II (21.10.1991) - usprawnienie mechanizmu kontrolnego Karty

• Polska ratyfikowała

• III (9.11.1995) - przewiduje system skarg zbiorowych

• Europejska Karta Społeczna Poprawiona

• zadanie wzmocnienia międzynarodowych gwarancji praw ekonomicznych i społecznych

• zawiera 31 praw

• nowe prawa:

• prawo pracowników do równych szans

• prawo pracowników do informacji i konsultacji

• prawo osób w podeszłym wieku do ochrony socjalnej

• prawo do ochrony przed ubóstwem

• prawo do ochrony zamieszkania

• prawo do ochrony przed wykorzystaniem seksualnym w miejscu pracy

• zmierza do polepszenia równości płci, lepszej ochrony macierzyństwa, pracujących dzieci i inwalidów

• wymóg niezbędny ratyfikacji:

• 16 artykułów lub 63 numerowane ustępy

• państwa są zobowiązane do przestrzegania tego, do czego już zobowiązały się już w starej Karcie

• ma 2 protokoły: dodatkowy (system skarg zbiorowych) i uzupełniający

• Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu (1987)

• ma charakter specjalistyczny i uzupełniający

• mechanizm prewencyjny - Europejski Komitet Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu

• skład Komitetu - liczba stron Konwencji

• wybierany przez Komitet Ministrów Rady Europy z listy kandydatów przedstawionej przez państwa (po 3 kandydatów)

• kadencja - 4 lata

• działa za pomocą wizytacji więzień, aresztów śledczych, szpitali psychiatrycznych, po uprzednim zawiadomieniu zainteresowanego państwa

• każde państwo ma obowiązek umożliwić Komitetowi wjazd na swoje terytorium i poruszanie się bez żadnych ograniczeń

• Komitet sporządza sprawozdanie z danej wizytacji

• wszelkie informacje zebrane przez Komitet są tajne

• raz do roku przekazuje Komitetowi raport ze swej działalności

• konwencja nie przewiduje środków represyjnych, oprócz opinii społeczności europejskiej

• w przypadku, gdy państwo odmówi zmiany sytuacji zgodnie z zaleceniami Komitetu, może on, po uprzednim przedstawieniu swojego stanowiska, zdecydować większością 2/3 głosów, o podaniu do publicznej wiadomości oświadczenia w tej sprawie

• Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych (1994)

• prawo swobodnej decyzji o traktowaniu osoby jako należącej, bądź nie należącej do mniejszości

• równość wobec prawa oraz jednakowa ochrona prawa

• gwarancja dostępu do środków przekazu

• prawo do swobodnego używania języka mniejszości

• gwarancja środków w zakresie oświaty i badań naukowych w celu szerzenia wiedzy o kulturze, historii, języka i religii

• równy dostęp do oświaty na wszystkich poziomach

• prawo do nauki języka mniejszości

• powstrzymanie się od środków zmieniających proporcje narodowościowe

• nie ingerowanie w prawo osób należących do mniejszości narodowych do ustanawiania i utrzymywania swobodnych i pokojowych kontaktów poprzez granice z osobami legalnie przebywającymi w inny państwach

• zobowiązanie do zawierania przez państwa dwustronnych lub wielostronnych porozumień w celu zapewnienia ochrony osobom należącym do mniejszości narodowych

• osoba należąca do mniejszości narodowych zobowiązana jest respektować ustawodawstwo krajowe i prawa innych osób

• funkcje kontrolne będzie pełnił Komitet Ministrów

• strony zobowiązane są przedstawiać Sekretarzowi Generalnemu i Komitetowi Ministrów na prośbę informacje związane z realizacją Konwencji

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i godności Istoty Ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny (1997)

• Europejska Konwencja o Obywatelstwie (1997)

• Konwencja o prawach człowieka w biomedycynie (IV.1997)

• Deklaracja końcowa szczytu Rady Europy (X.1997)

• wzmocnienie środków zapewniających realizację:

• zniesienia kary śmierci

• zapobiegania stosowaniu torturom i nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu

• skutecznej walki z rasizmem, ksenofobią

• równouprawnienia kobiet i mężczyzn

• ochrony mniejszości narodowych

• popieranie utworzenia Biuro Komisji ds. Praw Człowieka

• zakaz klonowania ludzi (01.1998)

• uchwały Rady Europy

• mają charakter interpretacyjny

• system ochrony praw człowieka OBWE w Europie

• Akt Końcowy KBWE (1975)

• zobowiązania w dziedzinie praw człowieka wynikają dla państw z zasady VII (poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności) i VIII (równouprawnienie i samostanowienie narodów)

• państwa uznają uniwersalne znaczenie praw człowieka i podstawowych wolności

• państwa będą popierać i będą zachęcać do korzystania z praw i wolności

• poszanowanie dla mniejszości

• współpraca w dziedzinie humanitarnej

• dokument końcowy spotkania wiedeńskiego (1989)

• nie jest prawnie wiążący

• kładzie nacisk na podstawowe prawa i wolności człowieka

• dokument spotkania kopenhaskiego konferencji w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE (1990)

• dokument określa najważniejsze normy dotyczące praw człowieka i podstawowych wolność

• zakłada, że stanowią one podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju

• Paryska Karta Nowej Europy (1990)

• stwierdza, że prawa i wolności człowieka stanowią prawo przyrodzone każdej jednostki, są niezbywalne i zagwarantowane przez prawo

• dokument spotkania w Moskwie Konferencji w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE (1991)

• deklaracja Szczytu Helisińskiego KBWE (1992)

• system ochrony praw człowieka Wspólnot Europejskich

• pierwotne prawo Wspólnot

• zasada równości jednostek wobec prawa Wspólnoty

• zakaz dyskryminacji

• gwarancje własności

• swoboda ruchu osobowego

• swoboda wyboru miejsca zamieszkania

• traktat rzymski (1957)

• zakaz wszelkiej dyskryminacji dokonywanej ze względu na obywatelstwo

• równość wynagradzania bez dyskryminacji opartej na płci

• prawo swobodnego poruszania się

• w sprawie Stauder v. miasto Ulm (1969) Trybunał po raz pierwszy stwierdził, że fundamentalne prawa człowieka stanowią część ogólnych zasad prawa Wspólnotowego

• sprawa Nold v. Komisja - w celu ochrony praw fundamentalnych sąd jest związany tradycjami konstytucyjnymi państw członkowskich

• Jednolity Akt Europejski (1986)

• wspólna praca na rzecz demokracji opierającej się na podstawowych prawach człowieka

• stworzenie Sądu I Instancji

• deklaracja Parlamentu określająca prawa fundamentalne, wiążące Wspólnoty (1989):

• klasyczne prawa wolnościowe

• podstawowe prawa socjalne i sądowe

• zakaz kary śmierci

• zasada demokracji

• zasady ochrony środowiska

• prawa konsumenta

• Traktat o UE (Maastricht, 1992)

• prawo do emigracji

• prawo do azylu

• prawo do swobodnego poruszania się po terytoriach państw UE

• Deklaracja o Prawach Człowieka (1991)

• uchwała Rady Europejskiej

• zasada niedyskryminacji

• ochrona mniejszości

• niepodzielność praw człowieka

• Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności (1989)

• pierwszy akt wspólnotowy, w którym dokonano uporządkowania praw i wolności jednostki

• Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych (1989)

• nie ma waloru obowiązującego prawa człowieka potrzeby socjalne pracowników

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości odwołuje się często do:

• Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

• Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka

• Europejskiej Karty Socjalnej

• Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy

• AMERYKAŃSKI SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

• Karta Organizacji Państw Amerykańskich (1948) - Karta Bogoty

• Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka (1948)

• Amerykańska konwencja Praw Człowieka (1969)

• AFRYKAŃSKI SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

• Afrykańska Karta Praw Człowieka i Narodów (1981)

TYPY UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH DOTYCZĄCYCH PRAW CZŁOWIEKA ZE WZGLĘDU NA PROCEDURY KONTROLNE:

• umowy nie przewidujące żadnej procedury kontrolnej

• umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej, ale których realizacja może być kontrolowana w ramach procedur istniejących w organizacjach międzynarodowych

• umowy ze specjalną procedurą kontrolną

ŚRODKI KONTROLI:

• oparte na jawności

• informacje

• notyfikacje

• sprawozdania

• służące weryfikacji

• komisje badawcze

• inspekcje

NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANY PODZIAŁ ŚRODKÓW KONTROLI:

• sprawozdania

• założeniem jest dokładne poznanie faktów i sytuacji podlegającej kontroli

• dotyczą środków ustawodawczych, sądowych, administracyjnych

• skutek - zalecenia ogólne

• skargi państw

• gdy jakieś państwo podaje w wątpliwość, czy inna strona wykonuje swe zobowiązania konwencyjne

• procedura może być fakultatywna (uzależniona od wyrażenia zgody przez zainteresowane państwo) lub obligatoryjna (obowiązuje wszystkie strony)

• kończy się złożeniem i opublikowaniem sprawozdania kierowanego do zainteresowanego państwa wraz z odpowiednimi zaleceniami dla państw - stron sporu

• badania na miejscu

• petycje

• odwołania kierowane do organów międzynarodowych, w których osoby fizyczne lub inne podmioty wskazują na naruszenia odpowiednich umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka

• niedopuszczalna jest petycja anonimowa, rozpatrywana przez inny organ lub złożona mimo nie wyczerpania dostępnych środków wewnątrzpaństwowych

Prawie wszystkie umowy dotyczące praw człowieka przewidują utworzenie wspólnych instytucji, czego przykładem jest Komitet Praw Człowieka (Genewa), który wydaje opinie. Formalnie państwo nie jest zobowiązane do zastosowania się do tej opinii. Zasadą złożenia skargi do podobnych organów jest konieczność wykorzystania drogi krajowej, ponadto nie można dublować skargi międzynarodowej, ani w tym samym czasie, ani potem.

STARY SYSTEM KONTROLNY:

• powtarzanie czasami tych samych czynności

• system 2-instancyjny:

• Europejska Komisja Praw Człowieka (1954)

• wybierana przez Komitet Ministrów

• zwoływana przez Sekretarza Generalnego Rady Europy

• kadencja - 6 alt, co 3 lata ½ wymienialna

• system sesyjny

• członkostwo - strony Europy Konwencji

• formy zgromadzenia:

• komitety

• izby

• posiedzenia plenarne

• postępowanie poufne

• badanie dopuszczalności skargi:

• skarga państwa - izba

• skarga indywidualna - 3 komisarzy

• ze skargą mogła wystąpić tylko osoba poszkodowana, państwo lub za pośrednictwem Sekretarza Generalnego Komisji osoba, organizacja pozarządowa, grupa jednostek

• państwo, przeciwko któremu skarga została złożona musiało wyrazić wcześniej zgodę na tę kompetencję Trybunału, inaczej sprawa nie zostawała rozpatrywana (protokół 9)

• termin wniesienia skargi - 6 miesięcy od wyroku krajowego

• badała czy dana osoba jest jeszcze poszkodowana

• badała czy skarga nie jest błaha lub bezzasadna

• niedopuszczenie - ostateczna decyzja

• dopuszczenie - długa droga do Trybunału Sprawiedliwości (trafiało 5-7% skarg)

• podejmowanie prób polubownego załatwiania sprawy (rzadki przypadek):

• dotyczyły rekompensaty pieniężnej

• głównie w sprawie orzeczeń sądowych naruszających prawa Konwencji, zobowiązanie rządu, który nie wystąpił z inicjatywą ustawodawczą, aby zmienić prawo

• nie zawsze polubowne załagodzenie sprawy było odpowiednią formą zakończenia sprawy, zbyt ciężkie naruszenia Konwencji, np. Turcja - tortury

• najtrudniejszym zadaniem było ustalenie faktów, które mogło być tylko częściowe, ze względu na długi okres rozpatrywania spraw (ok. 5,6 lat po zajściu wydarzenia)

• Komisja funkcjonowała do 1.11.99, kończąc sprawy, których nie zdążyła zakończyć do 1.10.98 (czas zawieszenia działalności)

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości (1959)

• zwoływany przez Przewodniczącego Zgromadzenia Parlamentarnego

• kadencja - 9 lat, co 3 lata 1/3 wymieniana

• system sesyjny

• członkostwo - członkowie Rady Europy

• formy zgromadzeń:

• izby (9 sędziów)

• komitety (3 sędziów)

• jawność posiedzeń

• Komitet Ministrów (organ polityczny)

• sprawdzał, czy ugoda została wykonana

• rozpatrywanie sprawy:

• przedstawienie skargi Komisji

• Komisja wydawała opinię czy naruszono Konwencję w formie sprawozdania do Komitetu Ministrów (nie miało charakteru wiążącego)

• 3 miesiące zawieszenia, później Komisja lub zainteresowane państwo składały wniosek do Trybunału

• rozstrzygał tylko Trybunał, wyrok ostateczny

• egzekwowanie wyroku:

• Komitet Ministrów

• opinia publiczna (opozycja, w państwach demokratycznych)

• konkretne przypadki:

• art. 6 - spór pomiędzy firmą rafineryjną a państwem greckim (rząd grecki nie chciał wywiązać się z zobowiązań poprzedniego rządu)

• naruszenie prawa do mienia - problem majątków Greków cypryjskich, którym odebrano majątki po stronie tureckiej

• Konwencja Europejska w konstytucjach krajowych:

• Wielka Brytania - Trybunał Strasburski często pełnił rolę Trybunału Konstytucyjnego, spowodowane to było brakiem konstytucji pisanej

• od rządów T. Blaira - ustawa o prawach człowieka, która wprowadza Europejską Konwencję do prawa krajowego, od 1.10.2000

• Polska - konstytucja '97 - inkorporowanie Europejskiej Konwekcji do prawa krajowego, każdy sędzia może się na nią powoływać

SPRAWA MATTHEWS PRZECIWKO WIELKIEJ BRYTANII:

• Dotyczyła braku wyborów do Parlamentu na Gibraltarze (naruszenie art. 3 Protokołu 1 do Konwencji)

• Trybunał orzekł:

• problemem było, czy akty Wspólnoty mogą być kwestionowane przed Trybunałem, ponieważ nie jest ona stroną konwencji, lecz to państwa są zobligowane do przeprowadzenia wyborów. Dlatego też uznano, że Wielka Brytania jest odpowiedzialna za zagwarantowanie praw wynikających z art3 Protokołu 1

• tym samym Trybunał odpowiedział, czy Parlament Europejski ma wystarczające kompetencje, aby być uznanym za ciało ustawodawcze, na równi z parlamentami krajowymi, była to kwestia o ogromnym znaczeniu politycznym

SPRAWA DOROTY D. (1995):

• została zatrzymana i traktowana niezgodnie z Konwencją

• złożyła wniosek, w którym twierdziła, że naruszono względem niej:

• art. 3 - nieludzkie i poniżające traktowanie

• art. 5, & 1 ust.C - bezpodstawne zatrzymanie

• art. 5 &2 - brak informacji o przyczynie zatrzymania

• sprawy podobne:

• Thomassif v. Francja

• Ribich v.Austria

• Axel v. Turcja

• Hurtade v. Szwajcaria

• Trybunał orzekł, że państwo jest moralnie odpowiedzialne za osobę aresztowaną

McCANN I INNI V. WLK. BRYTANIA:

• dotyczy zabicia przez żołnierzy sił bezpieczeństwa 3 bojowców IRA podejrzanych o udział w zamachu bombowym

• Trybunał orzekł, iż naruszono art. 2 Konwencji (prawo każdego człowieka jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego), lecz nie zasądził zadośćuczynienia, bo zabici przybyli na Gibraltar z zamiarem przygotowania zamachu bombowego

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI:

• moc ostateczna rozstrzygnięć

• rozstrzyga sprawy o dużym ładunku międzynarodowym

• oskarżenia dotyczą tylko państw

• Komisja może skierować sprawę, że państwo nie stosuje prawa wspólnotowego do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie listów obywateli (nie mogą być anonimowe), informacji prasowych, inspekcji

• wystarczy jeden sygnał od obywatela, Komisja w pełni przejmuje całą procedurę, nie informując obywatela o przebiegu sprawy

• Komisja żąda od państwa wyjaśnień

• państwo nie jest zobowiązane do wyjaśnień i często ignoruje żądanie Komisji

• Komisja formułuje uzasadnioną opinię, lecz państwo nie musi na nią odpowiedzieć

• Komisja może skierować sprawę do Trybunału

• rzadko jednak tak postępuje

• od momentu rozpoczęcia procedury do wniesienia skargi do Trybunału Sprawiedliwości upływa ok. 1,5 roku, rozstrzygnięcie trwa ok. 2 lat

• Trybunał orzeka o naruszeniu prawa, starając się jednocześnie formułować ogólne zasady prawa, np. :

• zasadę niedyskryminacji

• zasadę supremacji prawa wspólnotowego nad wewnętrznym

• zasadę przestrzegania praw człowieka

• zasadę lojalności (państwa członkowskie są zobligowane do stosowania prawa wspólnotowego i nie podejmą żadnych środków, które przeszkodzą w realizacji prawa wspólnotowego)

• orzecznictwo Trybunału nie jest obwarowane żadnymi sankcjami karnymi

• Traktat z Maastricht - art. D.171, ob.228 - jeśli Trybunał stwierdzi, że państwo członkowskie nie wypełnia zobowiązań, wówczas na wniosek Komisji może ukarać państwo członkowskie za niezastosowanie się do orzeczenia Trybunału

• jedyną dziedziną w jakiej państwa nie zastosowały się do orzecznictwa Trybunału była ochrona środowiska - Niemcy, Włochy i Grecja

1

---