pytania egzaminacyjne dr Wach
Przedmiot postępowania: dawniej obowiązywała koncepcja materialno-prawna - przedmiotem procesu jest roszczenie materialne (możność domagania się od drugiego podmiotu pewnego zachowania się) wady tej koncepcji (jeśli sąd oddali powództwo, proces był bezprzedmiotowy). Obecnie koncepcja, że przedmiotem postępowania jest roszczenie procesowe (formalne), czyli twierdzenie prawne powoda, że przysługuje mu roszczenie materialne.
Kasacja: od wydanego przez sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie, strona, Prokurator Generalny lub RPO może wnieść skargę kasacyjną do SN. Jest to nadzwyczajny środek zaskarżenia. Legitymacja do wniesienia: strony lub interwenient uboczny, RPO i Prokurator Generalny.
Podstawy kasacji: skargę kasacyjną strona może oprzeć na następujących podstawach: 1. naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2. naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Prokurator Generalny może oprzeć skargę na tych podstawach, jeżeli przez wydanie orzeczenia doszło do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, a RPO: naruszenia konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela.
Apelacja: od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Jest to środek zaskarżenia zwyczajny i odwoławczy.
Rodzaje norm: normy procesowe i kompetencyjne = normy formalne. Przeciwieństwo norm materialnych. Normy procesowe cywilne (ogół norma regulujących właściwość sądów i innych organów + formy działania tych organów i występujących przed nimi stron i zainteresowanych osób przy rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw cywilnych oraz przy przymusowym wykonaniu orzeczeń). Normy kompetencyjne rozgraniczają właściwość sądów od innych organów oraz właściwość sądów. (normy jurysdykcyjne określają właściwość sądów polskich).
Podział na normy substancjalne (wyrażające podstawowe założenia sytemu prawnego) i instrumentalne (techniczno-organizacyjne).
Tryb postępowania cywilnego: proces i nieproces, tryby są równorzędne, orzeczenia w obu trybach mają taką samą moc i skutki. Proces jest starszy, uregulowany całościowo, nieproces - odrębności, uregulowania szczególne. Art. 13 domniemanie procesu + do nieprocesu odpowiednio stosujemy przepisy o procesie: wprost (doręczenia, pełnomocnicy, terminy), modyfikacje (orzeczenie, umorzenie), wcale (współuczestnictwo. Interwencja uboczna, wyrok zaoczny, rygor natychmiastowej wykonalności)
Postępowanie nieprocesowe: tryb postępowania w którym rozpoznawane i załatwiane są sprawy z zakresu prawa cywilnego i rodzinnego wymienione bezpośrednio w przepisach KPC + pewne inne sprawy wskazane w ustawach szczegółowych, np. o ubezwłasnowolnienie, o zniesienie współwłasności, ogłoszenie testamentu. W postępowaniu nieprocesowym nie występuje spór o prawo.
Sprawy należące do nieprocesu: dwustronność (proces, zawsze musi być przeciwnik) a uczestnictwo (brak sporności w nieprocesie) + istotność społeczna spraw (w nieprocesie większe znaczenie społeczne, sąd ma funkcję bardziej aktywną).
Jakie kategorie spraw zawiera postępowanie nieprocesowe?
z zakresu prawa osobowego: ubezwłasnowolnienie, uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu
prawa rzeczowego: stwierdzenie zasiedzenia, przepadek rzeczy, zniesienie współwłasności, ustanowienie drogi koniecznej, postępowanie wieczystoksięgowe
prawa spadkowego: zabezpieczenie spadku, spis inwentarza, przyjmowanie świadczeń o przyjęciu i odrzuceniu spadku, ogłoszenie testamentu, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku
zobowiązań: złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
prawo rodzinne i opiekuńcze: podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, separacja na zgodny wniosek i zniesienie separacji, pozbawienie, ograniczenie i przywrócenie władzy rodzicielskiej
postępowanie rejestrowe
Funkcje sądu w postępowaniu nieprocesowym:
Ochrona praw osobistych i majątkowych, np. ubezwłasnowolnienie
Ustalanie faktów mających znaczenie dla stosunków prawnych, np. uznanie za zmarłego
Współdziałanie w kształtowaniu stosunków prawnych, np. przysposobienie
Ustalanie praw i stosunków prawnych, np. stwierdzenie zasiedzenia
Rejestracja zdarzeń i przyjmowanie oświadczeń rodzących skutki prawne, np. prowadzenie rejestrów KRS
Rozpoznawanie sporów o roszczenia przekazane przez ustawę do postępowania nieprocesowego, np. spory o roszczenia między współwłaścicielami
Inne funkcje przekazane przez przepisy szczególne, np. funkcje związane z wyborem Prezydenta RP
Różnica między postępowaniem procesowym a nieprocesowym: podmioty (strony a uczestnicy), rola sądu (spór i kontradyktoryjność a ingerencja sądu w nieprocesie), wszczęcie postępowania (tylko na wniosek, czasem z urzędu), orzeczenie (w procesie merytoryczne to wyroki i nakazy, nie merytoryczne to postanowienia, w nieprocesie postanowienia merytoryczne i nie), rozprawa (w procesie zasada, w nieprocesie tylko gdy ustawa tak stanowi), nazewnictwo.
Funkcje sądu w postępowaniu procesowym: rozstrzyganie sporu, zasada kontradyktoryjności.
Proces (wyrok, rozprawa, strony): zasada 2 stronności, kontradyktoryjność (strony toczą spór, rola sądu ograniczona), postępowanie wszczynane jest tylko na wniosek, orzeczenie merytoryczne (wyrok lub nakaz) lub postanowienie w kwestiach nie merytorycznych. Orzeczenie w formie wyroku, nakazu, postanowienia. Zasadą jest rozprawa.
Uczestnik postępowania w nieprocesie: nie ma przeciwstawnych stron, równość uczestników, sąd może orzec, że coś należy się komuś innemu a nie wnioskodawcy (nie ma związania żądaniem). Uczestnik jest to osoba zainteresowana, która weźmie udział w postępowaniu. Zainteresowanym jest każdy, czyich praw dot. wynik postępowania sąd weryfikuje, czy ktoś jest zainteresowanym czy nie (sąd oddala wniosek, jeśli oczywisty brak uprawnienia). Czy zainteresowany to uprawniony? Na ogół tak, niekiedy ustawa ogranicza (tylko niektóre podmioty mogą wszcząć postępowanie, np. ubezwłasnowolnienie).
Postępowanie pomocnicze: postępowanie sądowe przygotowujące, uzupełniające lub zabezpieczające możność prowadzenia i właściwy tok postępowania głównego. Jest to samodzielne i wyodrębnione postępowanie, które odbywa się zawsze poza ramami sprawy głównej, choć pozostaje z nią w związku. Rodzaje: zwolnienie od kosztów, zabezpieczenie dowodów, postępowanie zabezpieczające, o nadanie klauzuli wykonalności
Przesłanki procesowe: okoliczności warunkujące możliwość wszczęcia postępowania, toczenia się i rozstrzygnięcia co do meritum. Dodatnie (droga sądowa, jurysdykcja krajowa, zdolność sądowa stron, zdolność procesowa powoda, należyte zastępstwo procesowe) i ujemne (przeszkody procesowe: res iudicata, zawisłość sporu, zapis na sąd polubowny); bezwzględne i względne.
Droga sądowa sensu stricte i sensu largo. W znaczeniu ścisłym czyli w znaczeniu KPC: postępowanie przed sądami powszechnymi i SN. Sensu largo - obejmuje postępowanie przed sądami szczególnymi (administracyjnymi i wojskowymi).
Prejudycjalność: związanie sądu orzeczeniem innego sądu, np. sądu karnego - dzięki temu chroni się autorytet wymiaru sprawiedliwości, żeby uniknąć rozbieżności w ocenie prawnej.
Wyłączenie sędziego: jedna z gwarancji procesowych mająca zapewnić prawo do bezstronnego sądu wyrażone w Konstytucji. 2 rodzaje instytucji: iudex inhabilis, wyłączenie z mocy ustawy, którego udział w postępowaniu powoduje nieważność (5 sytuacji!!!), iudex suspectus, na wniosek strony lub sędziego, musi być postanowienie o wyłączeniu, nie ma katalogu, stosunek osobisty.
Art. 53¹ KPC: odrzucenie ponownego wniosku o wyłączenie sędziego bez składania wyjaśnień (może być na posiedzeniu niejawnym), jeżeli oparty na tych samych okolicznościach lub oczywiście bezzasadny
Zdolność sądowa a procesowa: zdolność do bycia stroną w postępowaniu a zdolność do dokonywania czynności w postępowaniu.
Udział czynnika społecznego w procesie: jedynie w sądach rejonowych, udział ławników w sprawach wymagających znajomości stosunków społecznych (z zakresu prawa pracy oraz prawa rodzinnego, wyjątek: alimenty.
Terminy w postępowaniu: mają służyć szybkości i uporządkowaniu postępowania. Terminy dla sądu (instrukcyjne, jeden wyjątek dot. sporządzenia wyroku zaocznego) i dla stron (ustawowe, sądowe i umowne - jeden gdy zawieszenie na zgody wniosek stron, dłuższe niż 3 m-ce, strony określają na ile). Niezachowanie terminu powoduje bezskuteczność czynności.
Powództwo wzajemne (mutua petitio)- warunki dopuszczalności. Pozwany w tym samym postępowaniu pozywa powoda. Podwójna rola stron. Są to 2 samoistne, odrębne powództwa, które można dochodzić oddzielnie. Warunki: roszczenie pozwanego musi być w związku z roszczeniem powoda lub nadawać się do potrącenia. Musi być tożsamość podmiotowa. Ograniczenie czasowe - od razu, nie później niż na pierwszym posiedzeniu. Jeżeli złożone po terminie - sąd rozpatrzy jako odrębną sprawę. Nie można wnosić powództwa wzajemnego: sprawy małżeńskie, naruszenie posiadania, postępowanie uproszczone (chyba że druga sprawa nadaje się też do uproszczonego), nakazowe
Umorzenie postępowania: zakończenie sprawy bez rozstrzygnięcia merytorycznego (nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej), gdy zaistnieje przeszkoda o charakterze trwałym. Umorzenie postępowania w sprawie lub w instancji. Przesłanki umorzenia: cofnięcie pozwu ze skutkiem prawnym, gdy postępowanie stało się zbędne (np. ugoda), lub niedopuszczalne (np. odpadnięcie przesłanek) + jako następstwo zawieszenia (1 rok, 5 lat od śmierci). Umorzenie pozbawia skutków wszystkie czynności, tak jakby postępowania nie było.
Zasady orzekania: zakaz orzekania ponad żądanie, zakaz orzekania bez żądania, zasada konieczności udowodnienia wysokości roszczenia (jeśli to niemożliwe lub nader trudne - miarkowanie), zasada odpowiedzialności za dług całym majątkiem, moratorium sędziowskie
Przywracanie terminów sądowych: 3 rodzaje warunków, formalne (wniosek, warunki jak dla pisma, uprawdopodobnienie okoliczności dlaczego uchybiono czynności + dokonanie czynności, której uchybiono ich brak powoduje zwrot), warunki dopuszczalności (odpowiedni termin 7 dni, nie więcej niż rok; negatywne konsekwencje; termin musi mieć przywracany charakter), warunki zasadności (brak winy, legitymacja procesowa).
Rodzaje postanowień : merytoryczne i nie merytoryczne, kończące postępowanie (np. o zwrocie pozwu) i nie kończące. Zaskarżalne są postanowienia kończące postępowanie + te niekończące wymienione w ustawie.
Rodzaje wyroków: częściowy a wstępny. Wyrok częściowy wydawany jest wyjątkowo: gdy można orzec o części żądania, o części żądań oraz gdy powództwo wzajemne - gdy orzekamy o głównym względem wzajemnego lub na odwrót. Częściowy - gdy jest pewna dojrzałość procesowa co do części, potem wydaje się wyrok końcowy (nie może być między nimi sprzeczności).
Wyrok wstępny wydawany jest gdy z uwagi na wątpliwy charakter roszczenia wskazane jest rozbić go na 2 sfery: na początku sąd orzeka co do zasady, jest to wyrok ustalający (wyrok wstępny), postępowanie się odracza, wyrok się uprawomocnia, a potem w wyroku końcowym sąd rozstrzyga co do sankcji. Sporne są zarówno zasada jak i wysokość.
Różnice: inna funkcja.
Udział prokuratora: prokurator może żądać wszczęcia postępowania (proces, nieproces, egzekucja, zabezpieczające) w każdej sprawie, oraz wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu jeżeli wg jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (bez separacji i rozwodu).
Prokurator może składać oświadczenia, zgłaszać wnioski, przytaczać fakty i dowody, może zaskarżyć każde orzeczenie od którego przysługuje środek zaskarżenia.
Rodzaje powództw prokuratora. 2 rodzaje powództwa: na rzecz oznaczonej osoby (strona może wstąpić) lub SP albo jedynie dla ochrony praworządności i interesu społecznego.
Strona, która nie wstąpiła - wyrok ma w zasadzie powagę rzeczy osądzonej i jest wiążący. Ale w sprawach o roszczenia majątkowe rozstrzygnięcie sprawy nie pozbawia strony możności dochodzenia swych roszczeń w całości lub w części., które nie zostały zasądzone.
Udział prokuratora: fakultatywny i obligatoryjny: udział prokuratora z inicjatywny samego prokuratora lub sądu (sąd zawiadamia o każdej sprawie, w której jego udział uważa za konieczny prokurator nie jest tym związany). Udział prokuratora jest obowiązkowy: ubezwłasnowolnienie, o uznanie zagranicznego orzeczenia sądowego.
Cofnięcie pozwu a zrzeczenie się roszczenia: 2 rodzaje cofnięcia powództwa: ze zrzeczeniem się roszczenia i bez zrzeczenia się roszczenia (jedynie skutek procesowy, nie zamyka drogi by znów wszcząć postępowanie; potrzebna zgoda pozwanego), ze zrzeczeniem się roszczenia (skutek procesowy i materialny, pozwany później może podnieść zarzut wygaśnięcia roszczenia - oddalenie; nie trzeba zgody pozwanego). Cofnięcie jest możliwe do uprawomocnienia się wyroku. Sąd bada dopuszczalność: sprzeczne z prawem, z zws, obejście prawa. Cofnięcie ograniczone dodatkowo w nieprocesie.
Udział organizacji społecznej w postępowaniu cywilnym: organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach wskazanych w ustawie, spowodować wszczęcie postępowania, jak również brać udział w toczącym się postępowaniu. Działają albo dla ochrony praw konkretnych obywateli (np. sprawy o roszczenia alimentacyjne, sprawy o ochronę konsumentów) albo w celu ochrony interesu grupowego (ochrona środowiska).
Formy udziału organizacji społecznych : wstępowanie do postępowania, występowanie w charakterze pełnomocników (przedstawiciele uprawnionych organizacji społecznych) lub przedstawianie poglądu (organizacje, które nie uczestniczą w sprawie, mogą przedstawiać w sprawie istotny pogląd - nie wiąże on sądu)
Rodzaje orzeczeń: merytoryczne (wyrok, nakaz, merytoryczne postanowienie w postępowaniu nieprocesowym) i nie merytoryczne (postanowienie w procesie).
Kto nie może być świadkiem? Wyłączenie ustawowe: osoby niezdolne do spostrzegania i komunikowania spostrzeżeń, wojskowi i urzędnicy nie zwolnieni z tajemnicy służbowej, współuczestnicy jednolici, podmioty występujące w charakterze strony, mediator, w sprawach małżeńskich dzieci do 13 lat, zstępni do 17.
Systematyka KPC: tytuł wstępny, części (rozpoznawcze, zabezpieczające, egzekucyjne), księgi, tytuły, działy, rozdziały, oddziały.
Przedmiot dowodu: fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. O tym czy fakt ma istotne znaczenie decyduje sąd.
Różnice między powództwem a pismem procesowym: powództwo to jest żądanie, pozew to pismo procesowe za pomocą którego zgłasza się to żądanie. Treść a forma.
Czynności procesowe i powództwo: czynności procesowe to formalne czynności podmiotów procesowych, które wg prawa procesowego mogą wywołać powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawno procesowego. toczącego się postępowania, które wywołują określone skutki prawne. Powództwo wszczyna postępowanie, wywołuje skutki prawno procesowe (???)
Wyrok zaoczny: wyrok, który może zapaść tylko w procesie i tylko w pierwszej instancji, gdy pozwany nie stawił się na posiedzenia, albo nie bierze udziału w jakikolwiek sposób. Przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda, chyba że uzasadnione wątpliwości lub obejście prawa (w sprawach małżeńskich - nie można oprzeć wyroku jedynie na przyznaniu). Wyrok doręczany jest obu stronom z urzędu. Koszty zasądzane są od pozwanego.
Środki odwoławcze od wyroku zaocznego: powód może wnieść apelację, pozwany sprzeciw (7dni do tego samego sądu).
Dlaczego kasacja nie jest dopuszczalna w sprawach o alimenty? Bo ustawa tak stanowi ;)
Prawomocność: materialna (moc wiążąca, powaga rzecz osądzonej) i formalna (orzeczenie w danej sprawie nie może być zmienione ani uchylone w drodze zwyczajnych środków zaskarżenia)
Wyrok uzupełniający/uzupełnienie wyroku/postępowanie uzupełniające: rektyfikacja wyroku w formie wyroku uzupełniającego (w formie postanowienia jeśli orzeczenie o kosztach czy natychmiastowej wykonalności), coś być powinno, ale nie ma. Dot. meritum. Tylko na wniosek, w terminie 2 tygodni od ogłoszenia lub doręczenia - gdy doręczenie z urzędu (jeśli później - trzeba wytaczać nową sprawę). Można uzupełnić tylko sentencje. Warunki: jeżeli sąd nie orzekł o całości żądania, nie orzekł o natychmiastowej wykonalności, nie zamieścił dodatkowego orzeczenia (np. o kosztach). Od wyroku uzupełniającego przysługuje apelacja, jest to wyrok samoistny.
Rektyfikacja wyroku: sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnia. Sprostowanie i wykładnia - nie ma tu zmiany merytorycznej. Sprostowanie z urzędu i na wniosek, w każdym czasie, zarówno sentencja jak i uzasadnienie, prostowanie omyłek, błędów drukarskich i rachunkowych (błędy oczywiste). Nie można prostować wyroków sądów zagranicznych. Uzupełnienie w formie wyroku uzupełniającego. Wykładnia - przez ten sam sąd, wyjaśnienie jedynie sentencji, w każdym czasie, na wniosek i z urzędu.
Nadawanie rygoru natychmiastowej wykonalności: z urzędu obligatoryjnie (alimenty, wyrok z uznania, wyrok zaoczny, pracownik), z urzędu fakultatywny (waranty, weksle, czeki, naruszenie posiadania, dokumenty urzędowe i prywatne), na wniosek (jeżeli opóźnienie uniemożliwia lub znacznie utrudnia wykonanie wyroku albo naraża powoda na szkodę)
Orzeczenie restytucyjne: uchylając lub zmieniając wyrok, któremu nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, sąd na wniosek pozwanego, orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu.
Powództwo restytucyjne - przywrócenie terminu (patrz pkt 27)
Środki zaskarżenia: służą kontroli czynności decyzyjnych sądu, efektem ich skutecznego wniesienie ma być zmiana lub uchylenie orzeczeń.
Rodzaje środków zaskarżenia: wg kryterium prawomocności formalnej wyróżniamy środki zwyczajne (od nieprawomocnych orzeczeń, np. apelacja, zażalenie) i nadzwyczajne (od formalnie prawomocnych, np. skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postępowania, skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem, etc).
Środki odwoławcze: rodzaj zwyczajnych środków zaskarżenia, które są rozpatrywane przez sąd hierarchicznie przełożony. Środki nie odwoławcze rozpatrywane są przez ten sam sąd, np. skarga na orzeczenie referendarza, sprzeciw od wyroku zaocznego, sprzeciw od nakazu w upominawczym, zarzuty od nakazu w nakazowym.
Postępowanie zabezpieczające - postępowanie o udzielenie zabezpieczenia (udzielenie natychmiastowej ochrony prawnej roszczenia), jest to postępowanie pomocnicze (służy by cel postępowania głównego został zrealizowany; ściśle związane z postępowaniem głównym). Postępowanie zabezpieczające można wszcząć przed wszczęciem sprawy głównej, w trakcie, lub po, w każdej sprawie cywilnej. Sposób zabezpieczenia: roszczenia pieniężne (np. zakaz zbycia rzeczy, ustanowienie na nieruchomości hipoteki przymusowej, ustanowienie na statku hipoteki morskiej) i niepieniężne (w taki sposób, jaki sąd uzna za najbardziej odpowiedni). 2 rodzaje zabezpieczeń: konserwacyjne i nowacyjne (względy społeczne, zapewnienie uprawnionemu warunków życia: renta, alimenty, sprawy pracownicze).
Postępowanie odrębne : sprawy małżeńskie, między rodzicami i dziećmi, z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarcze, naruszenie posiadania, nakazowe, upominawcze, uproszczone.
Postępowanie w sprawach małżeńskich: sprawy dla których przewidziane jest to postępowanie odrębne nie mogą być rozpoznane w zwykłym postępowaniu. Określony został w przepisach zakres zastosowania postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich (ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, o unieważnienie małżeństwa, o rozwód, o separacje). Powództwa o istnienie/nieistnienie i unieważnienie mogą wytoczyć małżonkowie, prokurator i osoba trzecia mająca interes prawny. Gdy przez prokuratora lub osobę trzecią - małżonkowie są współuczestnikami koniecznymi. Powództwo o rozwód czy separację - tylko małżonkowie.
Odrębności w sprawach małżeńskich:
do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo szczególne do danej sprawy
posiedzenia sądu odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności
rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron, jeśli nieusprawiedliwione niestawiennictwo powoda na pierwsze posiedzenie - zawieszenie postępowania, chyba że prokurator popiera żądanie (istnienie i unieważnienie)
jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę (nie może nakazać przymusowego sprowadzenia)
małoletni do 13 lat, zstępni do 17 nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków
sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa Kub przyznaniu okoliczności faktycznych, w razie zaoczności - wyłącznie na twierdzeniach pozwu. Sąd może wydać wyrok zaoczny, ale po przeprowadzeniu postępowania dowodowego.
Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich - wypadek prawomocności rozszerzonej (nie dot. to roszczeń majątkowych objętych wyrokiem)
KPC określa wymogi co do treści protokołu rozprawy + możliwość przeprowadzenia wywiadu środowiskowego.
Postępowanie w sprawach między rodzicami i dziećmi: postępowanie to ma charakter obligatoryjny (nie można w drodze innego postępowania przeprowadzić np. sądowego ustalenia ojcostwa - tylko w tym postępowaniu odrębnym). Następujące sprawy: ustalenie pochodzenia dziecka (ustalenie ojcostwa, macierzyństwa), zaprzeczenie pochodzenia dziecka, unieważnienie uznania, rozwiązanie przysposobienia. Odrębności:
do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo szczególne
jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę (nie może nakazać przymusowego sprowadzenia)
sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa Kub przyznaniu okoliczności faktycznych, w razie zaoczności - wyłącznie na twierdzeniach pozwu
Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich
Istotna jest obecność prokuratora, zwłaszcza wytaczanie przez niego powództw
Powództwo wzajemne o ustalenie ojcostwa jest niedopuszczalne, w czasie trwania procesu o ustalenie ojcostwa nie może być wszczęta odrębna sprawa o ustalenie ojcostwa
Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy:
zdolność sądową i procesową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej;
powództwo może być wytoczone bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego bądź przed sąd w okręgu którego praca jest, była lub ma być wykonywana, bądź znajduje się zakład pracy (właściwość przemienna)
sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu jeżeli przemawiają za tym względy celowości
do sądu rejonowego, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia, o przywrócenie do pracy, dot. kra porządkowych i świadectwa pracy
organizacje społeczne, inspektorzy pracy mogą powodować wszczęcie postępowania na rzecz pracowników
przed skierowaniem sprawy na drogę sądową pracownik może zażądać wszczęcia postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą
Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy:
Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych: sprawy w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych dot. ubezpieczeń społecznych, emerytur i rent, etc.
zdolność sądową i procesową ma także organ rentowy;
właściwy jest sąd w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy
sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu jeżeli przemawiają za tym względy celowości
organizacje społeczne, inspektorzy pracy mogą powodować wszczęcie postępowania na rzecz ubezpieczonych
Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania: sąd bada tylko ostatni stan posiadania, czy naruszono posiadanie. Właściciel rzeczy, jeśli siłą odebrał posiadanie, przegram w tym postępowaniu (musi wytoczyć postępowanie windykacyjne). To postępowanie ma chronić przed samopomocą. Właściwy jest sąd rejonowy bez względu na wartość przedmiotu sporu. Chodzi tylko o przywrócenie naruszonego posiadania, odszkodowanie, przywrócenie stanu poprzedniego - nie w tym postępowaniu.
Postępowanie w sprawach gospodarczych: Zasady tego postępowania: szybkość, dyscyplina procesowa stron, autonomia stron, nie antagonizowanie stron, rygoryzm, większe wymagania. Odrębności:
ograniczenia przekształceń: nie można nowych roszczeń, zmieniać zakresu, zmian podmiotowych ani przedmiotowych
prekluzja dowodowa: twierdzenia, żądania, dowody trzeba podać od razu w pozwie lub w odpowiedzi na pozew - rygor nieuwzględnienia ich przez sąd
aktywizacja stron - obowiązkowa odpowiedź na pozew (jeśli po czasie - zwrot)
kontrola wymagań formalnych pisma: jeśli brak pełnomocnika (zwrot bez wzywania, ale w ciągu tygodnia można wnieść jeszcze raz), z pełnomocnikiem (zwrot bez wzywania, definitywny - sprawę można wnieść od nowa)
obligatoryjne postępowanie reklamacyjne - zawsze trzeba spróbować polubownie dogadać się - pod rygorem zwrotu
doręczenia bezpośrednie - doręcza się bezpośrednio przeciwnikowi
ograniczenie ingerencji sądu w czynności dyspozycyjne stron
możliwość wydania wyroku co do meritum na posiedzeniu niejawnym (gdy pozwany uznał powództwo, a sąd uzna że sprawa jest wyjaśniona)
wyrok stanowi tytuł zabezpieczenia bez klauzuli wykonalności
Sprawa gospodarcza - termin ustawowy w ustawie zdefiniowany: ze stosunków cywilnych, przedsiębiorcy (definicja jest w KPC), ale nie stosuje się jeśli stroną jest rolnik; w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. !!! Zaprzestanie działalności gospodarczej nie wpływa.
Postępowanie nakazowe: musi być pozew nakazowy, jako jedyne postępowanie odrębne wszczynane na wniosek. W nakazowym można żądać: roszczenia pieniężnego lub rzeczy oznaczonych co do gatunku tylko gdy te roszczenia związane są z tzw. mocnymi dowodami (dokument urzędowy, zaakceptowany przez dłużnika rachunek, etc.). Sąd nie bada zasadności, strony materialnoprawnej, jedynie badanie formalne. Jeśli tak - wydaje nakaz zapłaty, dłużnik zobowiązany do spełnienia świadczenia lub wniesienia zarzutów (2 tygodnie) jeśli nie ma zarzutów- prawomocność. Przy wniesieniu zarzutów nakaz nie traci mocy, stanowi on tytuł zabezpieczenia, sąd ustosunkowuje się do nakazu: utrzymuje go w mocy lub uchyla (forma wyroku), albo uchyla i umarza postępowanie (postanowienie)
Postępowanie upominawcze: sąd wydaje nakaz z urzędu, chyba, że są wątpliwości; roszczenia pieniężne. Jeśli pozwany wniesie sprzeciw nakaz traci moc. Nie ma tytułu zabezpieczenia. Sąd rozpoznaje sprawę od początku. Referendarz też może wydawać tu nakaz.
Postępowanie uproszczone: sprawy drobne, szybkie i uproszczone postępowanie. Roszczenia wynikające z umów do 10 tys. PLN, zapłata czynszu bez ograniczenie kwotowego. Formularze dla obu stron. Jeśli nie - wezwanie pod rygorem zwrotu. Zakaz kumulacji (1 pozew =1 roszczenie, wyjątki: z jednego stosunku prawnego); ograniczenie powództwa wzajemnego i potrącenia (jeżeli obie sprawy w uproszczonym); miarkowanie sędziowskie, nie można posługiwac się opinią biegłego. Jeśli nie da rozpoznać się sprawy w postępowaniu uproszczonym - sąd może rozpatrzyć ją wg reguł ogólnych. Apelacja uproszczona: tylko 2 podstawy, w 2giej instancji nie ma postępowania dowodowego. Sprawy rozpoznane w postępowaniu uproszczonym - nie dopuszczalna jest skarga kasacyjna
Mediacja: znaczenia nabierają obecnie metody rozwiązywania sporów poza postępowaniem przed sądem państwowym, wyodrębnia się grupę tzw. alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów, np. mediacja. Mediacja - pośredniczenie osoby trzeciej w rozwiązywaniu sporu. KPC odróżnia mediację prowadzoną przed wszczęciem postępowania w sprawie (mediacja przedprocesowa) oraz mediację prowadzoną w toku postępowania sądowego. Podstawą mediacji jest umowa stron (umowa o mediację): określenie przedmiotu mediacji, osoby mediatora albo sposób jego wyboru. Mediacja jest dobrowolna. Postępowanie mediacyjne charakteryzuje poufność + brak jawności. W toku postępowania sąd aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę może skierować strony do mediacji. Po zamknięciu tego posiedzenia - tylko na zgodny wniosek stron. Jeżeli przed mediatorem zawarto ugodę - sąd w którym złożony został protokół z przebiegu mediacji, przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody. Mediację strony mogą przewidzieć w klauzuli kompromisowej.
Postępowanie pojednawcze - przedprocesowe postępowanie pojednawcze służy ugodowemu załatwieniu spraw przed formalnym wytoczeniem powództwa. Toczy się przed sądem, mimo iż sąd nie występuje tu w funkcji organu rozstrzygającego sprawę. Postępowanie fakultatywne w postępowaniu zwykłym oraz unne w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy. W gospodarczym rokowania (taka sama funkcja jak postępowanie pojednawcze). Postępowanie pojednawcze może zakończyć się ugodą - ugoda sądowa staje się tytułem egzekucyjnym, a sąd umarza postępowanie.
Ugoda sądowa: sąd powinien w każdym stanie sprawy dążyć do jej ugodowego załatwienia. Zawarcie ugody przed sądem (podczas rozprawy)a ugoda pozasądowa. Różnica w skutkach. Ugoda sądowa stanowi tytuł egzekucyjny. Pozasądowa - jest ugoda, ale trzeba od nowa toczyć całe postępowanie, ugoda jedynie będzie dowodem. Ugoda - szczególne regulacje, np. zakaz zawarcia ugody w sprawach ubezpieczeniowych (bo z państwem ugód się nie zawiera). Postępowanie się umarza, jeśli sąd uzna ugodę. Ale ugody nie mają powagi rzeczy osądzonej (jedynie oddalenie na zarzut) - minus ugody sądowej.
Sądownictwo polubowne: tryb rozstrzygania spraw cywilnych, w którym organ rozstrzygający nie jest sądem państwowym i kompetencję swoją, wyłączającą orzecznictwo sądów państwowych, opiera na umowie stron. Strony stosunku cywilnoprawnego mogą dokonać zapisu na sąd polubowny (umowa o arbitraż). Są stałe sądy polubowne i powoływane ad hoc. Zapis na sąd polubowny- umowa stron przekazująca spór pomiędzy nimi do rozstrzygnięcia sądowi polubownemu. Zapis może być zawarty odrębnie, bądź w umowie głównej w formie klauzuli arbitrażowej. Wyrok sądu polubownego ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu po jego uznaniu przez sad albo po stwierdzeniu przez sąd jego wykonalności orzeka sąd na wniosek strony.
Granice jurysdykcji krajowej: KPC określa granice jurysdykcji sądów polskich: sądom polskim przysługuje jurysdykcja krajowa jeżeli miejsce postępowania przed sądem polubownym znajduje się na terytorium Polski. Także wtedy, gdy KPC przewiduje czynności sądu w związku z postępowaniem przed sądem polubownym w innym kraju.
Zasady międzynarodowego postępowania cywilnego: zasada priorytetu prawa wspólnotowego i umów międzynarodowych, zasada równouprawnienia cudzoziemców w zakresie ochrony sądowej, zasada respektowania jurysdykcji sądów zagranicznych, zasada stosowania własnego prawa procesowego (lex fori processualis), zasada wzajemności.
Jurysdykcja krajowa i właściwość sądów: przesłanka procesowa, jej brak powoduje nieważność. Jurysdykcja krajowa to kompetencja sądów krajowych do rozpatrywania spraw z elementem obcym. Właściwość to kompetencja konkretnego sądu do rozstrzygnięcia sprawy lub do dokonywania innych czynności (jurysdykcja krajowa jest pojęciem nadrzędnym, warunkuje on właściwość sądów krajowych). Jurysdykcja krajowa może być wyłączna i fakultatywna.
Łączniki jurysdykcji krajowej: unormowanie jurysdykcji krajowej opiera się na pewnych łącznikach, czyli okolicznościach faktycznych łączących sprawę z terytorium lub systemem prawnym danego państwa. Mogą mieć charakter podmiotowy (obywatelstwa polskiego, zamieszkania, siedziby lub pobytu pozwanego w Polsce, znajdowania się w Polsce przedmiotu sporu), czy przedmiotowy (posiadanie majątku w Polsce, powstania stosunku prawnego, wykonania zobowiązania, ect)
Umowa prerogacyjna i derogacyjna: strony mogą poddać pewne rodzaje spraw sądom państwa wybranego w drodze umowy prerogacyjnej, jak też wyłączenie takich spraw spod jurysdykcji krajowej drodze tzw. umowy derogacyjnej.
Wyłączenie jurysdykcji krajowej: immunitet jurysdykcyjny (nie mogą być pozywani przed sądy polskie cudzoziemcy wykonujący okresowe funkcje, np. uwierzytelnieni szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych, przedstawiciele i funkcjonariusze organizacji międzynarodowych), tzw. immunitet dyplomatyczny. Wyłączenie jurysdykcji w drodze umów prerogacyjnej i derogacyjnej.
Uznanie wyroków zagranicznych: z zasady wyrok w sprawie cywilnej ma moc wiążąco tylko na terenie państwa, którego sąd go wydał i nie wywiera żądnych skutków prawnych poza jego terytorium. Jednakże dopuszcza się uznawanie skuteczności wyroków w sprawach cywilnych. W PL uznanie wyroku jest uzależnione od decyzji sądu, który bada czy orzeczenie odpowiada warunkom przewidzianym przez prawo polskie. W zakresie mocy egzekucyjnej - wymóg stwierdzenia dopuszczalności przymusowego wykonania wyroku zagranicznego. Orzeczenie zagraniczne podlega w PL uznaniu pod warunkiem wzajemności + dalsze warunki (orzeczenie jest prawomocne w państwie wydania, sprawa nie należy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich albo sądów państwa trzeciego - wg prawa polskiego, strona nie była pozbawiona możliwości obrony, nie ma powagi rzeczy osądzonej ani zawisłości sprawy przed sądem polskim, orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP).
Z wnioskiem o uznanie może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny. O uznaniu orzeka sąd okręgowy w składzie 3S
Sprawa egzekucyjna - ta sama sprawa cywilna co w postępowaniu rozpoznawczym, tylko że na etapie postępowania egzekucyjnego. W obu tych postępowaniach cel jest taki sam: realizacja prawa cywilnego.
Organy egzekucyjne - sąd rejonowy i komornik. Domniemanie właściwości komornika, sąd tylko wtedy gdy ustawa tak stanowi. Komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym na własny rachunek. Nie jest funkcjonariuszem państwowym. Nad komornikiem sąd sprawuje nadzór judykacyjny.
Tytuł egzekucyjny - akt prawny określony ustawowo, który nakłada obowiązek określonego działania. Katalog zamknięty: prawomocne orzeczenia sądowe, te którym nadano klauzulę, orzeczenia referendarza, orzeczenia sądu polubownego + ugody przed mediatorem, sądem i sądem polubownym + inne orzeczenia, ugody, akty (np. Komisja Pojednawcza Prawa pracy) + notarialne tytuły egzekucyjne.
Tytuł egzekucyjny a tytuł wykonawczy - tytuł wykonawczy to tytuł egzekucyjny + klauzula (akt sądowy zawierający stwierdzenie sądu, że tytuł nadaje się do egzekucji). Tytuł wykonawczy jest podstawą egzekucji.
Powództwo przeciwegzekucyjne - środek ochrony merytorycznej, odrębna sprawa cywilna. 2 rodzaje: opozycyjne i ekscydencyjne. Opozycyjne przysługuje dłużnikowi i służy pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części (zaprzeczenie wydarzeniom, na podstawie których oparto wydanie klauzuli; wykazanie zdarzeń po wystawieniu klauzuli; małżonek może się bronić w ramach odrębnej sprawy). Ekscydencyjne przysługuje osobie trzeciej w celu wyłączenia zajętego przedmiotu spod egzekucji (pozywa się wierzyciela, ale jeśli dłużnik się sprzeciwia - też dłużnika).
Zabezpieczenie dowodów: antycypacyjne przeprowadzenie postępowania dowodowego, gdy zachodzi obawa że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione.
Rodzaje powództw: o zasądzenie, o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, o ukształtowanie. Powództwo o zasądzenie: roszczenia zaskarżalne, wymagalne, nadające się do egzekucji. Podlega egzekucji, może być wytoczone w określonym terminie, charakter deklaratoryjny. Powództwo o ustalenie: prawa lub stosunku prawnego, konieczny interes prawny (ochrona prawna swoich praw), bez względu na termin, nie podlega egzekucji, charakter deklaratoryjny. O ukształtowanie: charakter konstytutywny, może podlegać egzekucji lub nie.
Sposób obrony pozwanego: zaprzeczenie zwykłe, zaprzeczenie kwalifikowane (zarzuty dylatoryjne i peremptoryjne, materialne i procesowe), powództwo wzajemne.
Uznanie powództwa: oświadczenie pozwanego, że zgadza się z żądaniem pozwu i na wydanie wyroku zgodnie z żądaniem. Musi być bezwarunkowe, może być częściowe. Sąd wyda wyrok zgodnie z żądaniem powoda + oparty na okolicznościach przez niego podanych + z urzędu nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności. Sąd jest związany uznaniem, ale kontrola: sprzeczne z prawem, z zws, obejście prawa. Niedopuszczalne w sprawach małżeńskich i między rodzicami i dziećmi.
Wniesienie pozwu, wytoczenie powództwa: zwrócenie się do sądu z żądaniem ochrony. Skutki materialne: przestają biec terminy, zniesienie zakazu kapitalizacji odsetek, możliwe następstwo prawne; formalne: utrwalenie właściwości sądu i jurysdykcji (nie ma zawisłości sprawy!!!)
Co powinien zawierać pozew: kwalifikowane pismo procesowe (konieczność dokładnego określenia żądania + przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie). Budowa: komparacja, nagłówek, petitum, uzasadnienie, podpis, wykaz załączników.
Doręczenie pozwu: celem jest powiadomienie pozwanego o treści doręczonego pisma, liczy się moment doręczenia (system efektywnego doręczenia); konieczność poprawnego doręczenia, tak by pozwany mógł zapoznać się z treścią (przynajmniej na 7 dni wezwanie do stawienia się, 3 dni gdy pilne naruszenie może być podnoszone w apelacji). Zasada oficjalności doręczeń (sąd z urzędu), wyjątki np. przedsiębiorcy (zasada bezpośredniości doręczeń). Doręczenia właściwe (do adresata) i zastępcze. Skutki doręczenia pozwu: materialne: strona w dobrej wierze staje się w złej wierze, wyłączenie wspólnika; formalne: zawisłość sporu, stabilizacja podmiotowa, możliwość wniesienia powództwa wzajemnego, sąd traci możliwość badania przedmiotu sporu.
Postępowanie dowodowe: polega na weryfikacji twierdzeń stron co do faktów. Nie musi zawsze się odbyć, jeśli strony nie zgłoszą wniosków dowodowych, a sąd nie przeprowadzi postępowania z urzędu. Zasada: przed sądem orzekającym, wyjątki: sędzia wyznaczony, sąd wezwany.
Środki dowodowe: dokumenty, zeznania świadków, oględziny, opinia biegłych, przesłuchanie stron, inne środki.
Kiedy powołuje się biegłego: w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii - gdy do pełnego wyjaśnienia stanu faktycznego potrzebne są zasady doświadczenie naukowego lub zawodowego.
Sposoby egzekucji świadczeń pieniężnych: np. z ruchomości, z nieruchomości, z rachunku bankowego, z wynagrodzenia.
Podział posiedzeń: jawne i niejawne. Jawne dzielimy na rozprawę i inne, np. w sprawie zawarcia ugody. Posiedzenie jawne może być przy drzwiach zamkniętych (wyłączenie jawności zewnętrznej)
Zawieszenie postępowania: postępowanie trwa nadal, ale nie są podejmowane czynności procesowe, zawieszenie z ustawy, z urzędu (obligatoryjne i fakultatywne), na wniosek (obligatoryjne i fakultatywne). Skutki zawieszenia: co z terminami.
Rodzaje wyroków: 1. ze względu na sposób ustosunkowania się: uwzględniający lub oddalający; 2. ze względu na treść wyroku: zasadzający, ustalający, kształtujący; 3. ze względu na skutki prawne: deklaratoryjny, konstytutywny; 4. sposób wydania: zaoczne, kontradyktoryjne; 5. zakres rozstrzygnięcia: zwykły, częściowy, wstępny, uzupełniający, łączny.
Sprawa cywilna: sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, a także z ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, jeżeli ustawy szczegółowe nakazują stosować przepisy KPC
Postępowanie cywilne - prowadzona w określonych prawem formach, działalność sądów i innych właściwych organów oraz występujących przed tymi organami stron i innych zainteresowanych osób, zmierzająca do realizacji stosunków prawa cywilnego., rodzinnego i prawa pracy oraz do ochrony wynikających z tych stosunków praw podmiotowych.
Prawo cywilne a prawo procesowe - prawo cywilne reguluje bezpośrednio stosunki cywilne, postępowania - sposób ich realizacji. Bez KC nie byłoby KPC i vice versa, ścisły związek między nimi.
Rodzaje postępowania cywilnego/struktura: sądowe i pozasądowe (kryterium: przed jakimi organami się toczy; np. pojednawcze z zakresu prawa pracy). Sądowe: główne i pomocnicze (kryterium: czy celem jest uzyskanie lub wykonanie tytułu egzekucyjnego, czy też nie). Główne na egzekucyjne i rozpoznawcze. Rozpoznawcze na proces i nieproces. Proces na ogólne i odrębne.
Rodzaje postępowania pomocniczego: zwolnienie od kosztów, zabezpieczenie dowodu, postępowanie zabezpieczające, ujawnienie majątku, postępowanie pojednawcze, o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt, o nadanie klauzuli natychmiastowej wykonalności, etc.
Poszczególne postępowania, różnice: celem rozpoznawczego jest uzyskanie tytuły egzekucyjnego, egzekucyjnego - wykonanie tytułu wykonawczego.
Przepisy intertemporalne: zasada jednolitości postępowania, zasada stadiów postępowania, zasada czynności procesowych.
Podmioty postępowania cywilnego: sąd, prokurator, strony (osoby fizyczne, prawne, organizacje społeczne, ułomne osoby prawne), interwenienci, biegli, tłumacze, świadkowie.
Stosunki prawne w postępowaniu cywilnym: każdy podmiot procesu łączy z sądem stosunek cywilnoprawny ponadto stosunki między samymi podmiotami. W procesie : wielość powiązanych ze sobą stosunków prawnoprocesowych.
Przesłanki procesowe: formalne - warunkują orzeczenie co do istoty (czy będzie rozstrzygnięcie); materialne - okoliczności, które stanowią materialnoprawne warunki poszukiwania ochrony prawnej na drodze sądowej, warunkują czy będzie uwzględnienie czy oddalenie powództwa (jak sprawa będzie rozstrzygnięta). Formalne sąd bada z urzędu na każdym etapie sprawy (odrzucenie), merytoryczne - strona musi wykazać ich zasadność (np. posiadanie interesu prawnego).
Źródła prawa procesowego: KPC + inne ustawy, jak U. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, U. Prawo upadłościowe i naprawcze, U. O KRS, ale też np. Kodeks Pracy.
Droga sądowa: bezwzględna przesłanka pozytywna; jest to kompetencja SN i sądów powszechnych w sprawach cywilnych oraz w innych sprawach dla których nie można ustalić kompetentnego organu lub sądu. Istnienie drogi sądowej bada się z urzędu na każdym etapie. ,w ybór
Rodzaje niedopuszczalności drogi sądowej: bezwzględne (w żadnym wypadku sprawa nie może być rozpoznawana przez sąd powszechny i SN, np. pozwolenie na broń) i względne. Względna niedopuszczalność: czasowa (niedopuszczalność przez określony czas, najpierw trzeba dokonać innych czynności, droga urzędowa, dopiero potem droga sądowa) i wynikająca z przemienności kompetencji sądu i innego organu (np. Komisje Pojednawcze z prawa pracy- można zwrócić się do komisji lub do sądu. Inny podział: niedopuszczalność pierwotna i następcza (np. zmiana przepisów).
Skład sądów orzekających: w I instancji w procesie zasada 1S, wyjątek: 1S+2Ł, wyjątkowo 3S, w nieprocesie: 1S, wyjątkowo 3S, wyjątek 1S+2Ł, 3S; II instancja: zasada 3S, wyjątek 1S, SN: zasada 3S, wyjątek 1S, składy większe.
Odrzucenie pozwu a oddalenie powództwa: odrzucenie następuje z przyczyn formalnych, sprawa nie jest rozstrzygnięta co do istoty, oddalenie - rozstrzygnięcie merytoryczne.
Odrzucenie pozwu a umorzenie postępowanie: skutek jest taki sam, sprawa nie jest merytorycznie rozpoznana. Przesłanki formalne, różnica w etapie. Postępowanie się umarza gdy już zostało wszczęte, pozew można odrzucić wcześniej.
Zwrot i odrzucenie pozwu: zwrot następuje gdy zaistnieją braki formalne, które w określonym czasie nie zostały uzupełnione albo zwrot automatycznie następuje (postępowanie gospodarcze bez pełnomocnika). Odrzucenie - gdy niedopuszczalność postępowania.
Postępowanie cywilne a postępowanie karne: postępowanie adhezyjne (możliwość dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa; KPK: bezpośrednio) i prejudycjalność (moc wyroków karnych - sąd cywilny jest związany prawomocnymi wyrokami skazującymi co do ustaleń faktycznych; nie to co ocenne).
Postępowanie cywilne a postępowanie administracyjne: nie ma przepisu, że decyzje administracyjne wiążą sąd cywilny, de facto sądy respektują je. Organy administracji są związane wyrokami.
Postępowanie cywilne a postępowanie przed sądami administracyjnymi: sądy cywilne są związane, sądy administracyjne są związane.
Właściwość sądów - kompetencja konkretnego sądu do rozpoznania sprawy lub do dokonania innych czynności uprawnienie i obowiązek sądu. Wyróżniamy (kryterium: co decyduje o właściwości) ustawową, umowną i delegacyjną. Ustawowa: funkcyjna, rzeczowa i miejscowa. Zasada utrwalenia właściwości - sąd właściwy w chwili niesienia pozostaje właściwy do końca.
Właściwośc funkcyjna i rzeczowa: funkcyjna to zespół przepisów określających zakres funkcji i czynności sądu danego szczebla; rzeczowa to właściwość sądu danego szczebla do rozpoznania sprawy w I instancji (w I instancji: domniemanie właściwości rejonowego, wyjątek: sprawy niemajątkowe, wynalazki, prawo prasowe, podział spółdzielni, wartość przedmiotu sporu powyżej 75tys.; w nieprocesie: zasada rejon, okręgowe w sprawach zastrzeżonych)
Wyjątki od zasady ciągłości sądu: 1. właściwość ruchoma, 2. gdy powództwo wzajemne i właściwym jest sąd okręgowy - cała sprawa do okręgowego; 3. ze względów celowości, na zgodny wniosek stron (prawo pracy) rozpatruje sąd równorzędny w innym miejscu; 4. gdy przeszkody w rozpatrywaniu sprawy (np. wszyscy sędziowie wyłączeni- inny równorzędny sąd)
Co to jest właściwość ruchoma? Wyjątek od zasady utrwalenia właściwości sądu. Sąd rejonowy przekazuje sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu, jeżeli uzna że sprawa jest zbyt skomplikowana. Nie jest to stwierdzenie niewłaściwości, tylko przekazanie.
Właściwość miejscowa: ogólna (zasada proces: miejsce zamieszkania pozwanego, miejsce pobytu, ostatnie miejsce zamieszkania, SN) i szczególna: przemienna i wyłączna. Nieproces: miejsce zamieszkania wnioskodawcy, miejsce pobytu, miejsce zdarzenia, jeśli nie: W-wa).
Właściwość przemienna: albo reguły ogólne albo szczególne regulacje, decyduje powód. Np. alimenty, ustalenie ojcostwa - wg miejsca zamieszkania osoby uprawnionej; wg oddziału banku; czyn niedozwolony (tam gdzie skutek); ustalenie istnienia umowy, jej wykonania (miejsce jej wykonania)
Właściwość wyłączna: właściwość ogólna jest wyłączona. Sprawy zawsze wg właściwości wskazanej przez przepis, np. własność nieruchomości, spadki, małżeństwo (ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, o ile przynajmniej jedno dalej tam mieszka).
Właściwość umowna: prawo dopuszcza w pewnych granicach porozumienie stron w przedmiocie właściwości sądu (może dot. jedynie właściwości miejscowej nie wyłącznej)
Właściwość usuwalna i nieusuwalna: usuwalna - gdy sąd mógł być właściwym na podstawie umowy stron (sąd uwzględnia po doręczeniu pozwu jedynie na zarzut pozwanego), nieusuwalna- naruszenie przepisów o właściwości rzeczowej, funkcyjnej, lub miejscowej wyłącznej (sąd uwzględnia z urzędu w każdym stanie sprawy; przekazuje sądowi właściwemu - w jednym przypadku możliwa nieważność gdy sąd rejonowy orzeknie zamiast okręgowego bez względu na wartość przedmiotu sporu; w innych przypadkach naruszenie właściwości może być podniesiona w apelacji).
Naczelne zasady wymiaru sprawiedliwości: wynikają z Konstytucji RP oraz z całokształtu przyjętego systemu prawnego, następujące zasady: zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości i prawo do sądu, zasada rzetelnego postępowania i prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, zasada niezależności sądu i niezawisłości sędziowskiej, zasada nadzoru judykacyjnego SN, zasada kolegialności, zasad udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości, zasada jawności.
Zasady naczelne postępowania cywilnego: idee przewodnie, założenia podstawowe postępowania cywilnego wyrażone w normach prawa procesowego.: zasada prawdy materialnej, zasada równości stron, dyspozycyjności, kontradyktoryjności, ustności, bezpośredniości, koncentracji materiału dowodowego.
!!! Zasada dyspozycyjności: możność rozporządzania przez strony ich prawami w toku postępowania cywilnego. Tylko osoba uprawniona może dochodzić ochrony swoich praw, tylko pozwany decyduje czy podejmie obronę. Dyspozycyjność materialna - rozporządzalność przez strony ich prawami podmiotowymi o charakterze materialnoprawnym (np. wytoczenie powództwa i powództwa wzajemnego, uznanie powództwa, zmiana powództwa, zrzeczenie się roszczenia, cofnięcie powództwa, zawarcie ugody sądowej, korzystanie zarzutów materialnoprawnych). Dyspozycyjność formalna - rozporządzalność uprawnieniami procesowymi (korzystanie z zarzutów i środków obrony).
Strona postępowania- podmiot, który w imieniu własnym występuje do sądu z żądaniem ochrony praw własnych lub cudzych, lub przeciwko komu takie żądanie jest skierowane.
Strona procesowa w znaczeniu materialnym: podmiot, którego praw i obowiązków dotyczy konkretna norma prawna zawarta w żądaniu; w znaczeniu formalnym- podmiot który w imieniu własnym występuje do sądu jako powód lub pozwany chroniąc swoje prawa lub cudze.
Zdolność sądowa: to zdolność do występowania w procesie jako strona lub uczestnik. Osoby fizyczne - każda osoba od urodzenia do śmierci (warunkowo nasciturus), osoby prawne - od chwili nabycia osobowości prawnej, od powstania aż do likwidacji; odpowiednio ułomne. Skutki nieposiadania zdolności sądowej - zależy czy ten brak można uzupełnić - jeśli tak, wyznacza się termin do uzupełnienia (np. zarejestrowanie spółki). Jeśli się nie da - odrzucenie pozwu.
Kto posiada zdolność sądową? Podmioty określone w KPC: osoby fizyczne, osoby prawne, organizacje społeczne + podmioty samodzielne (ułomne osoby prawne) + podmioty niesamodzielne, którym przepisy przyznają zdolność sądową (np. prokurator, pracodawca, organy rentowe).
Zdolność procesowa: definicja legalna, zdolności do dokonywania czynności procesowych. Kto ją ma: osoby prawne i ułomne (każda, bo wypływa ona ze zdolności sądowej), osoby fizyczne mogą mieć pełną, brak, lub ograniczoną (albo ma się pełną, albo wcale - w zależności od rodzajów spraw, np. drobne bieżące sprawy życia codziennego -pełna).
Zdolność postulacyjna - zdolność do samodzielnego dokonywania czynności procesowych przed sądem przez swoje własne działania. Jej brak z przyczyn natury faktycznej lub prawnej (bezwzględny przymus adwokacko-radcowski).
!!! Legitymacja procesowa: uprawnienie strony do występowania w konkretnym procesie. Jest to przesłanka materialna, jej brak skutkuje oddaleniem. Legitymacja materialna - posiadanie przez dany podmiot prawa podmiotowego lub interesu prawnego mogącego podlegać ochronie. Legitymacja formalna - uprawnienie do wytoczenia i popierania powództwa (np. prokurator, RPO, Rzecznik Konsumentów, organizacje społeczne, etc.)
!!! Współuczestnictwo: taka sytuacja, gdy po jednej lub drugiej stronie procesu występuje kilka podmiotów. Po stronie powodowej - współuczestnictwo czynne, pozwanej - bierne. Rodzaje: materialne i formalne. Materialne: jednolite i zwykłe. Jednolite: konieczne i dowolne.
Współuczestnictwo materialne: kilka osób może występować w roli powodów lub pozwanych jeżeli przedmiot sporu stanowią prawa i obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej (identycznej) podstawie faktycznej i prawnej.
Współuczestnictwo formalne: kilka osób może występować w roli powodów lub pozwanych jeżeli przedmiot sporu stanowią roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli właściwość jest uzasadniona dla każdego z osobna i dla wszystkich wspólnie.
Współuczestnictwo jednolite: wyrok ma być jednolity, ten sam wobec wszystkich wynika to z istoty stosunku prawnego lub z przepisu. Działania jednego podmiotu odnoszą skutki co do pozostałych. Np. sprawa o unieważnienie małżeństwa, rozwiązanie przysposobienia.
Współuczestnictwo konieczne: w ramach jednolitego ale nie zawsze (np. wyłączenie wspólnika - pozywamy wszystkich, też tego co chcemy wyłączyć, udział konieczny, ale skutki są różne); sprawa musi toczyć się łącznie, np. o zaprzeczenie ojcostwa pozywa się matkę i dziecko, o unieważnienie małżeństwa.
Współuczestnictwo konkurencyjne/dopozwanie: powód/pozwany jest, ale nie ten co trzeba (instytucja dopozwania). Wzywa się właściwą osobę - jeżeli zgoda stron wstępuje ona jako następca procesowy; jeśli nie ma zgody - wtedy konkurencyjne występowanie w ramach 1 strony.
Interwencja główna: osoba trzecia występuje z powództwem o rzecz lub prawo wobec stron toczącego się postępowania. Termin: do zamknięcia rozprawy przed sądem I instancji. Co sąd może zrobić: zawiesić postępowanie, postępowania mogą trwać równolegle, może połączyć sprawy do wspólnego rozpoznania.
Interwencja uboczna: każdy kto ma interes prawny (potrzeba uzyskania ochrony prawnej) w korzystnym rozstrzygnięciu sprawy na rzecz jednej ze stron, może przystąpić do jednej ze stron w charakterze interwenienta ubocznego. Można zgłaszać do zamknięcia sprawy w II instancji. Może być zwykła (wyrok oddziałuje pośrednio na prawa i obowiązku osoby trzeciej, nie jest możliwe w sprawach o prawa stanu; stron może złożyć sprzeciw; interwenient przesłuchiwany w charakterze świadka) lub kwalifikowana (samoistna, wyrok oddziałuje bezpośrednio, np. przy współwłasności; interwenient może dokonywać czynności sprzecznych z interesem strony; interwenient przesłuchiwany w charakterze trony).
Przypozwanie: wezwanie osoby do zgłoszenia interwencji (na wniosek stron), do wstąpienia do sprawy. Przypozywany nie musi wstąpić, ale skutek postępowania uderza też w niego. Niekiedy ustawa nakazuje przypozwanie, np. U. o własności lokali.
Koszty procesu - koszty niezbędne do celowej obrony: koszty sądowe, koszty działania pełnomocnika, koszty działania strony.
Koszty sądowe: koszty przypadające od uczestnika na rzecz sądu (opłaty i wydatki)
Zabezpieczenie kosztów procesu : 2 wypadki: w związku z dopuszczeniem do podjęcia naglącej czynności procesowej osoby niemogącej przedstawić pełnomocnictwa (fallsus prokurator) lub gdy powodem jest cudzoziemiec (kaucja aktoryczna na zabezpieczenie kosztów procesu)
Zasada zawinienia: 1. zwrot kosztów należy się pozwanemu mimo uwzględnienie powództwa, jeżeli uznał żądanie, 2. niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych jej niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem, 3. sąd może zasądzić od świadka, biegłego, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego zwrot kosztów wywołanych rażącą winą.
Koszty postępowania nieprocesowego: każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, nie przysługuje mu zwrot kosztów od innych uczestników.
Koszty postępowania procesowego: zasada odpowiedzialności za wynik procesu (strona przegrywająca płaci), zasada stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu (gdy przegrała częściowo każda ze stron), zasada słuszności ( w wypadkach uzasadnionych sąd może zasądzić część kosztów lub wcale), zasada zawinienia, zasada koncentracji kosztów.
Rozszerzona prawomocność: moc wiążąca orzeczeń w stosunku do „innych osób” (poza stronami), np. sprawy małżeńskie, między rodzicami a dziećmi
Orzeczenie wydawane przez sąd apelacyjny: sąd oddala apelację jeżeli jest ona bezzasadna, lub uwzględnia. Jeżeli uwzględni - co do zasady zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty (wyrok reformatoryjny). Niekiedy uchyla zaskarżony wyrok (wyrok kasatoryjny) i :
Gdy stwierdza nieważność postępowania - przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia uchylenie obligatoryjne
Jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania - odrzuca lub umarza uchylenie obligatoryjne
Jeżeli sąd I instancji nie rozpoznał sprawy co do istoty, albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości - przekazania do ponownego rozpatrzenia
Zażalenie: normalny środek zaskarżenia (od orzeczeń nieprawomocnych, niemerytorycznych), odwoławczy. W I instancji w procesie : możliwość zażaleń od postanowień kończących + tych wymienionych; w nieprocesie: tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie; w egzekucji: wyraźnie przewidziane w ustawie. O orzeczeń sądów II instancji, do SN - tylko te przewidziane w ustawie. Termin: 7 dni od ogłoszenia/doręczenia. Środek półdewolutywny - autoremedura: ten sąd, korty wydał postanowienie jeżeli nieważność postępowania lub oczywista zasadność.
Oddalenie powództwa: bezzasadne, nie wymagalność roszczenia, przedawnienie, brak interesu prawnego, brak legitymacji procesowej, nadużycie prawa, niezaskarżalność roszczenia (roszczenia z zakładów, przedawnione).
Przedsąd: badanie ani formalne ani materialne, jest to badanie celowości. Czy sprawa może być przyjęta do rozpoznania. Sad przyjmuje sprawę do rozpoznania jeżeli istotne zagadnienie prawne, potrzeba wykładni wątpliwości czy rozbieżności, nieważność postępowania, oczywista zasadność.
Granice kasacji i apelacji: w apelacji sąd związany żądaniem strony.
Podstawy wznowienia postępowania: nieważność postępowania (skład sądu, pozbawienie możliwości działania, brak zdolności), TK, właściwe przyczyny restytucyjne (5 sytuacji).
Nieważność postępowania: 1. brak drogi sądowej, 2. brak zdolności sądowej i procesowej stron, przedstawiciela ustawowego, pełnomocnik niewłaściwie umocowany, 3. powaga rzeczy osądzonej, zawisłość sprawy, 4. naruszenie składu lub sędzia wyłączony z mocy ustawy, 5. strona pozbawiona możności obrony swoich praw, 6. sąd rejonowy orzekł za okręgowy bez względu na wartość przedmiotu sporu.
Agnieszka Szmilewska