notatki geografia, Ekonomia UWr WPAIE 2010-2013, Semestr I, Geografia ekonomiczna


GEOGRAFIA EKONOMICZNA POLSKI

Dr Hasiński

WYKŁAD I

Uwarunkowania przestrzenne gospodarki Polski:

  1. PRZYRODNICZE

  1. HISTORYCZNE

etapy rozwoju struktury przestrzennej polskiej gospodarki:

I ETAP: (do 1914 r.) - gł. XIX wiek

Zakończony wojną

II ETAP: (1918 - 1939)

Zakończony II wojną

III ETAP (1945 - 1989) gospodarka nakazowo - rozdzielcza

IV ETAP rozpoczął się tzw. URYNKOWIENIEM gospodarki żywnościowej

1.08.1989 - wstęp do zmian gospodarki - „terapia szokowa” Balcerowicza od 1.01.1990.

Ten etap trwa nadal transformacja gospodarki w gospodarkę rynkową

Tzw. „wolny rynek” nie istnieje, bo każdy z krajów prowadzi politykę chroniącą własny rynek.

Po II wojnie światowej Polska również przechodziła transformację, ale w odwrotnym kierunku - od kapitalizmu liberalnego do socjalizmu.

Historycznie:

  1. Chrobry

  2. Potop Szwedzki

  3. rozbiory

  4. I i II wojna światowa

To, co obecnie obserwujemy w gospodarce jest wypadkową wymienionych wcześniej 4 etapów;

Na każdym z tych etapów to, co zostało wypracowane było wypadkowa pomiędzy wpływem czynnika przyrodniczego i historycznego.

Najważniejsze dokonania kapitalizmu europejskiego w XIX wieku (Polska pod zaborami):

( inne traktowanie ziem polskich przez każdego z zaborców)

ZABÓR PRUSKI

Przepisy, które wymagały dobrej gospodarki rolnej (w innym wypadku ziemia była chłopom odbierana); przepisy te dotyczyły tak samo Polaków jak i Niemców.

Doprowadziło to do powstania bardzo wysokiej kultury rolnej (Wielkopolska i Kujawy)

Przy prawach spadkowych gospodarstwo nie mogło być dzielone na mniejsze. Jedna osoba dziedziczyła (gospodarz przed śmiercią wybierał która).

spowodowało to, że wielkość gospodarstwo w okresie transformacji (od 1990 r.) była bardzo zróżnicowana. Największe były w zaborze pruskim, a najbardziej rozdrobnione w byłym zaborze rosyjskim.

Zaopatrzenie w odpowiedni sprzęt rolniczy. Fabryki produkujące sprzęt rolniczy np. Zakłady H. Cegielskiego w Starołęce pod Poznaniem.

Prusy: przewożenie towarów między miastami

Rosja: proste linie - znaczenie strategiczne, wojenne (by szybko wywieść coś na front)

Do czasu II wojny światowej 2 pod względem znaczenia miastem w Niemczech był Wrocław.

ZABÓR ROSYJSKI:

Ogólny rozwój imperium niższy nić Prus. Polska jako strefa kolonialna, buforowa (bo Rosjanie pamiętali skąd przyszedł Napoleon).

Rozwijano:

Rosjanie dołożyli się do budowy tylko 3 linii kolejowych

Warszawa - Moskwa

Warszawa - Petersburg

Lwów - Odessa

Polski kapitał wybudował linie Warszawa - Wiedeń

Łódź i okolice.

Tym przemysłem zawiadywali Żydzi (którzy przenieśli się tu z Niemiec. Mieli dużo kapitału) - pustkę po nich w zaborze pruskim wypełnili Polacy.

Nieograniczone rynki zbytu.

Przeludnienie polskiej wsi (tania siła robocza), dynamiczny rozwój przemysłu lekkiego. Na bazie tego wykształciły się 2 okręgi przemysłowe:

  1. Gubernia Piotrkowska (Piotrków Trybunalski, tereny wokół Łodzi na południe aż do Sosnowca, który nie należał do zaboru pruskiego)

  2. Gubernia Warszawska ( Warszawa i okolice aż do Białego Stoku - np. Żyrardów)

Po dzień dzisiejszy można dostrzec różnice w krajobrazie - domy ulice itd.

ZABÓR AUSTRIACKI:

Wszelkiego typu inicjatywy gospodarcze były hamowane w zarodku, by nie wyrosła konkurencja dla rdzennych Austriaków.

2 miasta: Lwów i Kraków (ośrodki nauki i kultury)

Polacy założyli przemysł drzewny w okolicach Starego Sącza.

Przez pół roku wysyłano drewno do Niemiec, potem jednak eksport został utrudniony przez Austriaków do granic możliwości i zwiększono koszty produkcji.

Dualny obraz rolnictwa:

  1. rozdrobnione rolnictwo chłopskie, gdzie nie przednówku ludzie cierpieli głód

bardzo duże przeludnienie agrarne (gospodarstwa można było dzielić)

  1. na zasadzie gospodarki żywnościowej znakomicie prosperowały majątki ziemskie np. Majątek Dzieduszyckich (Lwów)

Majątek Potockich ( Łańcut)

Lata 30' okresu międzywojennego „import” nauczycieli z zaboru austriackiego do pruskiego.

Zabory w 1913 r. /wg. Misztala/

zabór

pruski

rosyjski

austriacki

Zatrudnieni w przemyśle

Os/ 1000 mieszk.

63

34

6

Gęstość linii kolejowych

Dł/100 km pow.

11,8

5,2

5,9

Gęstość dróg bitych

Dł / 100 km pow.

40,4

24,9

30,2

ROK 1918 - NIEPODLEGŁOŚĆ

wszelkie „niedociągnięcia” wynikały z:

1918 - 1920 OKRES GOSPODARKI WOJENNEJ

zakupy bronie, wszelkie działania skierowane na front

1921 - 1923 OKRES ODBUDOWY INFLACJI

dalszy ciąg unifikacji (prawa, waluty obiegowej, ludzi); cały czas w obiegu były 4 waluty

hiperinflacja tak wielka, że mówiło się „jednego dnia sprzedawało się gospodarstwo rolne za kilka walizek pieniędzy, a za dwa tygodnie można było za to kupić pudełko zapałek”

ostudzenie gospodarki

inflacja z lat 80' to tylko namiastka tej z okresu międzywojennego

1924 - 1925 ETAP STABILIZACJI WALUTY I KRYZYSU POINFLACYJNEGO

1926 - 1929 ETAP PROPSERITY

znakomity rozwój gospodarki, dużo nowych, tanich wyrobów

Na tym tle doszło do tzw. „wojny celnej” miedzy Polska, a Niemcami

1930 - 1935 OKRES WIELKIEGO KRYZYSU GOSPODARCZEGO

WYKŁAD II

1936 - 1939 OKRES INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO W GOSPODARCE NARODOWEJ

Okres b. Ważny dla rozwoju gospodarki.

Przed wojną panował kapitalizm liberalny

Nazwę Interwencjonizm Państwowy wymyślił EUGENIUSZ KWIATKOWSKI w Polsce nie doszło do wykształcenia się średniej warstwy kapitalistycznej i rolą państwa było ja zastąpić.

Osiągnięcia gospodarcze:

  1. Budowa portu w Gdyni

Port został oddany do eksploatacji na przełomie lat 20' i 30'. Emigracja robotników USA i Kanada. Port był b. Szybko rozbudowywany.

W 1938 roku pod względem przeładunkowym Gdynia zajmowała II miejsce na Bałtyku dynamiczny rozwój importu i eksportu. Port kilka razy modyfikowany istnieje po dzień dzisiejszy.

2)Budowa nitki węglowej łączącej Śląsk bezpośrednio z Gdynią (z pominięciem Gdańska)

Budowa równolegle z portem w Gdyni.

Gdańsk był „wolnym miastem” zarządzanym de facto przez Niemców, zatem były duże kłopoty z wywożeniem towarów.

chodziło o ominięcie „utrudnień” i budowę linii bezpośrednio do Gdyni. Budowa przy udziale kapitały polskiego i francuskiego.

Śląsk - Zduńska Wola- Bydgoszcz - Kaszuby - Gdynia Orłowo

Stamtąd pociągnięto później linie aż do Helu

Linia wykorzystywana głównie do przewozu towarów

Aktywizacja terenów położonych wzdłuż linii kolejowej.

  1. Budowa COP

Z budową noszono się od początku lat 20'. w zamierzeniu produkcja broni, okręg zbrojeniowy.

Od 1936 roku zaczęto budowę COP. B. Duża zasługa E. Kwiatkowskiego (który wybrał odpowiednie miejsce do budowy

ten pomysł został w 100% spełniony).

Pomysł przejęty później przez Włochów do aktywizacji Południa oraz przez Amerykanów (budowa zapory).

Położenie COP: na pd. Karpaty - na pn. Radom, Lublin.

Podział COP na 3 części:

    1. województwo kieleckie - część surowcowa (Radom, Kielce)

    2. część aprowizacyjna (Lublin)

  • jw.

  • uporządkowanie i rozwinięcie systemu finansowo - kredytowego

  • ujednolicony handel zagraniczny

  • scalenie ziem trzech zaborów w jedną całość

  • budowa połączenia kolejowego Poznań - Warszawa

    • b) społeczne

    STRATY WOJENNE

    zginęło ok. 6 mln Polaków , co stanowi 17,2% ogółu ludności (najwięcej)

    zniszczenie Warszawy

    zniszczenie kraju, gospodarki

    STRATY LUDNOŚCI (w mln osób)

    żołnierze

    cywile

    Razem

    ZSRR

    13.6

    7,0

    20,6

    Polska

    0,3

    5,7

    6,0

    Niemcy

    4,7

    0,5

    5,2

    Japonia

    1,2

    0,6

    1,8

    Jugosławia

    0,4

    1,2

    1,6

    Francja

    0,3

    0,5

    0,8

    Wielka Brytania

    0,3

    0,1

    0,4

    W przeliczeniu na 1000 mieszkańców:

    Polska - 277

    ZSRR - 116

    Jugosławia - 108

    Francja - 15

    Wielka Brytania - 8

    STRATY GOSPODARCZE

    Polska - 50 mld $ !!!!! - 2/3 w majątku państwowym + 1/3 w majątku prywatnym

    I ZSRR - 128 mld $

    II Polska

    III Jugosławia - 21 mld $

    IV Czechosłowacja - 4 mld $

    V Belgia - 2 mld $

    VI Grecja - 2 mld $

    VI Norwegia - 1,3 mld $

    W 1945 roku - I transformacja gospodarcza (odchodzenie od kapitalizmu do gospodarki nakazowo - rozdzielczej)

    1949/ 1950 - odbieranie własności prywatnych, gnębienie drobnych przedsiębiorców

    od 1950 r - IDEE SOCJALIZMU

    B. wielkie różnice w 3 częściach kraju - pozostałości pozaborowe

    Wschód bez gazu, wody, ogrzewania wodociągi w Łodzi wybudowano dopiero w 1970 r

    I. 6 - letni plan gospodarczy (1950 - 1955)

    Huta Sędzimira

    FSO Żerań

    Ponad 20 kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku

    II. 1956 r. - dojście Gomułki do władzy - tzw. odwilż

    GOMUŁKA

    * ogłosił likwidację spółdzielni, które chciały się rozwiązać (co uczyniło ok. 4/5 spółek)

    Spółdzielnie pozostały tylko na dawnych terenach zaboru pruskiego

    III. Lata 60' DWIE PIĘCIOLATKI

    PIERWSZA

    Główny cel: Budowa podstaw bazy surowcowej i energetycznej

    1. baza surowcowa

    bliższa dokumentacja nowych złóż rud miedzi (Lubin, Polkowice)

    nagminne poszukiwania ropy naftowej i miedzi

    budowa tzw. „Rurociągu Przyjaźni”

    1. baza energetyczna

    budowa elektrowni Turoszów (opartej na węglu brunatnym)

    elektrownie cieplne na górnym Śląsku np. Halemba

    DRUGA

    20 lat do 1970 roku - osiągnięcia:

    powiększenie odwróconej litery te - do rozmiarów trójkąta, który obejmował najsilniej uprzemysłowione części kraju (reszta kraju tez uprzemysłowiona)

    makroregion południowy koncentracja przemysłu aż do przekroczenia pojemności ekologicznej

    Okręgi przemysłowe:

    1. węgiel brunatny : Turoszów

    2. LGOM - swoim obszarem prawie całkowicie wypełniał dawne województwo legnickie; huty; duża koncentracja wyziewów

    3. Węgiel brunatny: Konin, Koło, Turek huta aluminium w Malińcu => likwidacja huty w Skawinie

    4. Płock ( petrochemia)

    Olbrzymi zakład - ok. 12 km rozciągłości

    W latach 70' połączona z rafineria gdańską

    1. Puławy - zakłady azotowe

    Działały już w latach 70'

    Lokalizacja bardziej ze względów wojskowych : produkcją uboczna były nawozy

    Klęska ekologiczna

    1. tarnobrzeg - wydobycie siarki (metoda odkrywkowa)

    Od roku 1970 - GIEREK

    zlikwidowanie obowiązkowych dostaw dla rolników.

    WYKŁAD III

    Od roku 1970 - I pięciolatka

    +

    Spowodowało to gwałtowny przyrost produkcji roślinnej i zwierzęcej KLĘSKI URODZAJU (nadmiar warzyw i owoców; przestrzenne nadwyżki nie były doprowadzane do przemysłu spożywczo)

    - BŁĘDY:

    Przede wszystkim starano się lokować zakłady w centrum i na wschodzie (gdzie plony były największe).

    W wyniku pegeeryzacji areał, który był we władaniu rolników indywidualnych zmniejszył się o milion hektarów.

    Budowa „Gierkówki” Warszawa - Katowice

    Budowa magistrali kolejowej pod Warszawą

    Infrastruktura na Górnym Śląsku

    Wzbogacenie taboru kolejowego i innych działów usługowych

    Huta „Głogów”, „Police” - zakłady nawozów sztucznych

    ZAŁAMANIE: LATA 80'

    Protesty społeczne

    Powstanie Solidarności

    Gospodarka poddana olbrzymim stresom

    naciski ze strony wschodniej

    konieczność opłacania zachodu

    3-letni plan odbudowy gospodarki:

    zakłady państwowe musiały zacząć płacić podatki (np. za areał ziemi)

    1.08.1989 - URYNKOWNIENIE CAŁĘJ GOSPODARKI

    (ale produkcja rolnicza nadal była dotowana przez państwo)

    polska wieś miała nadmiar pieniędzy i nie wiedział co z tym zrobić

    ROK 1990 - ZAKOŃCZENIE REALNEGO SOCJALIZMU

    1.01.1990 - Plan Balcerowicza, który objął wszystkie działy gospodarki narodowej

    załamanie tradycyjnych rynków zbytu (RWPG)

    likwidacja szeregu zakładów przemysłowych

    zastój w gospodarce rolnej tak wielki, ze Mazowiecki zwrócił się o pomoc do krajów zachodnich

    Tworzenie spółek typu rodzinnego (do czasu wejścia do Unii)

    To, co zostało wybudowane było niszczone przez wojny lub przebudowywane. Np. infrastruktura kolejowa

    GRANICA GOSPODARCZA nie pokrywa się z GRANICĄ PAŃSTWA

    WYKŁAD IV

    POŁOZENIE POLSKI

    1. Determinanty przyrodnicze rozwoju gospodarczego Polski:

    - położenie Polski

    - klimat

    - bogactwa naturalne

    POŁOZENIE

    Wynika to z :

    elementy naturalnej drożności (nie ma mokradeł, bagien ani olbrzymich rzek).

    Główne szlaki tranzytowe JESZCZE przechodzą przez Polskę.

    Przebieg nowych szlaków tranzytowych w Europie ( z pominięciem Polski)

    Rosjanie wybudowali specjalną linię promową Kłajpeda - Mukran - tranzyt ok. 5 mln 600 tys ton - omijającą Polskę - rzecznikiem rządu był wtedy Jerzy Urban, który powiedział, że Polska nie odrobi tych strat.

    Najkrótsze połączenie Bałtyk - Adriatyk nie biegło po Polskiej stronie. Niemcy rozbudowali port w Rostocku i autostrady wzdłuż naszej granicy, ale po niemieckiej stronie.

    Gazociąg Syberia - Europa Zachodnia (przez ówczesną Czechosłowację)

    Linia promowa NRD - Szwecja

    Polska była postrzegana jako „korek” w Europie

    Dlatego Polska jest traktowana jako kraj, który przeszkadza.

    Nawet tani linie lotnicze „zadomowiły się” w Ostrawie , a nie u nas

    wpływ położenia zaznacza się w rolnictwie

    Bardzo wyraźna zmienność długości okresu wegetacyjnego 190 - 220 dni

    najkrócej: Szwajcaria Kaszubska (Kartuzy), wysokie góry

    najdłużej: okolice Poznania, wzdłuż Doliny Odry, Kotliny Podkarpackie

    Wiąże się to z czasem rozpoczęcia prac polowych oraz jakie gatunki będą uprawiane.

    Duża zmienność pogodowa

    Gatunki gleb w Polsce (zlodowacenia itd.)

    Początkowe stadium rozwoju 8%

    Bielicowe 55%

    Brunatne 20%

    Czarnoziemy 1%

    Czarne ziemie 0,8%

    Bagienne 4%

    Mady 3%

    Rędziny 1,9%

    Pozostałe 6,3%

    Gleby ulegają nieustannej ewolucji - degradacji w związku z rozrastaniem się miast.

    Bonitacja gleb:

    Klasa I 0,4% powierzchni kraju

    II 2,9%

    III a 10%

    III b 12,3%

    IV a 22,4%

    IV b 17,4%

    V 22,7%

    VI 11,9%

    Obecnie w krajobrazie jest b. Dużo odłogów (odłogi są zalesiane) - lesistość Polski 28%.

    Zalesia się ponieważ:

    Przybywa gleb najsłabszych - ubywa najlepszych

    Stały niedobór wody dla roślin uprawnych

    Podział surowców mineralnych w Polsce ze względu na ich zasobność:

    I wysoko zasobne : węgiel kamienny i brunatny, sól kamienna, skały budowlane i drogowe, gliny, ceramiki budowlane, surowce węglanowe

    II zasobne: siarka, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu, iły ogniotrwałe, surowce szklarskie, gipsy, dolomity hutnicze

    III Mało zasobne: gaz ziemny, baryt, kwarc, piaski formierskie, kruszywo naturalne

    IV deficytowe: ropa naftowa, rudy żelaza, niklu, chromu, cyny, uranu, surówka glinu, sole potasowe, fosforyty, magnezyty

    V Perspektywiczne: łupki bitumiczne, pierwiastki rzadkie, sylimonit, grafit

    De facto nie ma w Polsce surowców wysoko zasobnych i zasobnych bo szybko się kończą.

    WĘGIEL KAMIENNY

    WĘGIEL BRUNATNY

    WYKŁAD V

    LUDNOŚĆ

    Ruchy i układy zaludnienia

    1. ruch naturalny migracyjny (także wahadłowy)

    ruch awansu społecznego -> lata 60': rolnik, robotnik, inteligencja

    1. układ terytorialny

    Czynniki zmian demograficznych po II wojnie światowej, które były impulsem dla określonych zachowań i wpłynęły na przyrost naturalny:

    1. straty demograficzne (min. 6 mln - szacunkowo, bo brak jest danych ze wschodu) -> deficyt przyrostu naturalnego podczas wojny (szacunkowo ok. 1 mln) = „demograficzne prawo wojen”

    pro - rodzinna polityka państwa : dopłaty socjalne, zmiana mentalności ludzi

    1. zmiany terytorialne