Opracowane pytania na egzamin z nauki o polityce:

1. Polityka w ujęciu szkoły normatywnej(formalno-prawnej)

Polityka to sfera działalności instytucji państwowych(aparatu państwowego). Jej zadaniem jest badanie konstytucji i innych aktów prawnych niższego stopnia, analizowanie całego systemu prawnego i instytucji państwowych oraz ich funkcjonowania. Nie uwzględnia się nieformalnych prób politycznych ( działalności opozycji). Do zwolenników należał: Alfred de Grazia.

2. Polityka w ujęciu szkoły behawioralnej.

Podejście behawioralne, czyli dowolny układ stosunków społecznych, w których występuje wyraźna obecność kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu (za: R.A. Dahl, Modern Political Analysis, Prentice Koncepcja behawioralna bierze pod uwagę sposoby sięgania po władzę oraz jej utrzymania, sposoby sukcesji władzy . Koncentruje uwagę na zachowaniach zarówno indywidualnych , jak i zbiorowych; analizuje fakty, nie wyobrażenia . Polityka określana jest w kategoriach władzy, wpływów i konfliktów istniejących na różnych płaszczyznach życia społecznego. Szkołą behawioralna zwróciła uwagę na istotną rolę kategorii interesu- polityka to realizowanie pewnych interesów.

Charles Morison: władza ma charakter zarówno publiczny , jak i prywatny ; autorytet należy traktować w kategorii słuszności i legitymacji.

D. Lasswell- patrzy na politykę przez pryzmat władzy jako sięgania po wpływy ( wpływowi ludzie osiągają większość tego , co można w danych warunkach uzyskać w zakresie prestiżu , docodó i bezpieczeństwa; stanowią elitę) ; „ Ci, którzy otrzymują najwięcej stanowią elitę. Reszta tworzy masę.”

• Polityka w ujęciu funkcjonalistów.

Funkcjonaliści traktują politykę jako jedną z funkcji systemu społecznego. Dostrzegli oni problem władzy, jako celu samego w sobie( w założeniu władza powinna być środkiem do osiągnięcia celu, jakim teoretycznie jest dobro społeczeństwa)

D. Easton - władza jest elementem pełniącym określoną funkcję na rzecz rynku politycznego, pozwala na dostęp do określonych dóbr. Władza polityczna nie jest sposobem brutalnego narzucania swej woli, tylko grą na rynku politycznym- celem tej gry jest władza. Trzeba tak grać, by ją zdobyć , utrzymać i miękko lądować w razie jej utraty.

Funkcje władzy:

- rozdział dóbr

-utrzymanie równowagi systemu politycznego

-rozwiązywanie problemów i konfliktów

- funkcja informacyjna

- wychowanie polityczne

- funkcja komunikacji politycznej( cokolwiek to oznacza…)

3. Polityka w ujęciu postbehawioralnym

Przez stanowisko postbehawioralne polityka rozumiana jest jako służba dążąca do zmniejszenia, czy też usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi. Jest ona realizacją pewnych celów i innych wartości , powinna diagnozować i usuwać rodzące się problemy społeczne wynikające z niezaspokajania potrzeb społecznych.

Według szkoły postbehawioralnej problem stanowi nie władza, ale:

- mechanizmy powodujące osiąganie zbiorowych celów

- jak osiągnąć cale nie naruszając praw innych grup

- jak organizować skuteczne działania polityczne poprzedzone analizą politologiczną

Przedstawiciel nurtu: Adrian Leftnik

4. Podmiotowy i przedmiotowy aspekt polityki

Aspekt podmiotowy to analiza społeczeństwa wychodząca od społeczeństwa. Wykształca ono grupy zawodowe i społeczne , klasy, warstwy , które zaczynają artykułować swoje potrzeby. W ten sposób wykształcają się reprezentacje polityczne tych grup( partie polityczne, związki , zrzeszenia , instytucje). W kolejnym etapie wyłaniają się konkretni przedstawiciele, a z co za tym idzie elity polityczne( elity wpływu i elity decyzji) . W tychże elitach wykształcają się znowu jednostki kierujące, czyli liderzy, którzy z jednej strony reprezentują interes społeczności( a przynajmniej jej części), z drugiej zaś wpływają na świadomość społeczeństwa.

Aspektem przedmiotowym jest analiza polityki rozpoczynająca się od potrzeb i interesów. Do realizacji interesów potrzebne są zasoby materialne , informacyjne oraz zaplecze ludzie. Dlatego jednostka uświadamia sobie, że nie jest w stanie zrealizować ich sama. Łączy się zatem z innymi jednostkami o podobnych dążeniach rożne ugrupowania , które mogą przekształcić się w struktury polityczne. Współpraca między jednostkami prowadzi do władzy, a władza ma możliwość podejmowania decyzji uwzględniając w różny sposób różne potrzeby różnych grup społecznych.

5. Polityka, a politologia

Politologia to nauka o polityce zajmująca się analizą zjawisk i procesów politycznych oraz ich uwarunkowaniami i konsekwencjami . Może ona określać teorie dotyczące polityki.

Polityka natomiast to sprawdzanie owych teorii w rzeczywistości, potwierdzenia ich lub obalanie w działaniach podmiotów politycznych. Innymi słowy można by politologię określić jako bierną obserwację i komentarz, zaś politykę, jako czynną ich weryfikację.

6. Kryteria postrzegania polityki

* Polityka jako:

sztuka rządzenia i skuteczne osiąganie celów

sprawy publiczne

kompromis, konsensus, rozwiązywanie konfliktów

utrzymywanie odpowiedniej relacji państwo-obywatele (odnosi się do utrzymywania legitymizacji wł. poprzez sondaże i wybory).

Państwo (nie ma społeczeństwa obywatelskiego, pokłosie poglądów Arystotelesa)

życie publiczne oddzielone od prywatnego (mocno podkreślany przez H Arendt pogląd, często jednak że .prywatne ma wpływ na publiczne)

7. Funkcje polityki

Teoretycy zauważają, że do podstawowych zadań i funkcji polityki zaliczyć trzeba

-funkcję regulacji pola jedna z podstawowych funkcji polityki polegającą na tworzeniu i stosowaniu zasad i procedur współpracy, rywalizacji i kompromisów w zakresie zdobywania, utrzymywania, sprawowania i tracenia władzy a także wywierania na nią wpływu.

-funkcja regulacji otoczenia to formułowanie i stosowanie zasad dotyczących władczego kierowania lub wpływania przez podmioty polityki na inne sfery życia społecznego: ekonomiczną, socjalną, jak również kulturową.

-funkcja integracyjna-jej celem jest kreowanie i utrwalanie spójności, pozytywnych kooperacji i równowagi w bardzo zróżnicowanym społeczeństwie jak naród, państwo czy system ogólnospołeczny

-funkcja konfliktotwórcza- polega na inicjowaniu i wzmacnianiu przez politykę sprzeczności oraz konfliktów interesów czy wartości pomiędzy różnymi podmiotami życia społecznego. Konflikty te często wynikają z wypełniania przez politykę kolejnej funkcji.

-dystrybucja rozumiana jako określanie i egzekwowanie zasad i kryteriów rozdziału różnorakich dóbr materialnych i niematerialnych to również funkcja polityki.

-funkcja innowacyjna polega na formułowaniu i implementacji nowych koncepcji rozwoju, a także kreowanie nowych podmiotów takich jak partie polityczne, instytucje państwowe, organizacje międzynarodowe etc.

-socjalizacja ( edukowanie), czyli kształtowanie wiedzy, postaw i zachowań politycznych różnych elementów życia społecznego.

-funkcja komunikacyjna rozumiana jako wytwarzanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji dotyczących szeroko rozumianego życia politycznego i społecznego.

8. Metody stosowane w politologii- analiza systemowa

Ujmuje zjawiska polityczne jako elementy systemu. System to uporządkowany wewnętrznie w całość układ elementów mających określoną strukturę. Analiza systemowa a politologii polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk politycznych. Różnorodne dziedziny rzeczywistości politycznej interpretuje się nie jako luźne zbiory izolowanych elementów, lecz jako wewnętrznie zintegrowane, wyróżniające się z otoczenia i kierujące się swoistymi prawidłowościami całości.
Jej prekursorem był D. Easton. Duży wpływ na tę metodę wywarły także prace K. W. Deutscha i T. Parsonsa.

Analiza systemowa charakteryzuje się:

1. ujmowaniem systemu jako całości złożonej z elementów zależnych od siebie wzajemnie, jak i od tej całości;

2. uwzględnianiem ogółu warunków, w jakich owa całość (system) działa;

3. szukaniem źródła przekształceń systemu w samym systemie, w jego zdolności samosterowania własnym działaniem i oddziaływaniem na otoczenie.

Schemat analizy systemowej według Eastona

W klasycznym ujęciu Eastona analiza systemowa obejmuje:

1. "wejście" systemu (poparcie i żądanie zmian);

2. konwersję wewnątrzsystemową (przełożenie języka zewnętrznego - np. żądań - na język właściwy danemu systemowi);

3. wytwory systemu (dążenia i działania polityczne);

4. sprzężenia zwrotne między "wejściem" a "wyjściem";

5. środki służące utrzymaniu systemu wobec napięć pochodzących z otoczenia systemu albo wywołanych wewnątrz systemu;

6. granice systemu.[3]

W zależności od przedmiotu badań możemy mówić o analizie:

- analiza makrosystemowa - dotyczy systemu politycznego jako całości
- analiza systemowa średniego rzędu - dotyczy podsystemów w ramach szerszego systemu politycznego, np. system partyjny
- analiza mikrosystemowa - dotyczy określonego elementu systemu politycznego, np. konkretnej decyzji politycznej.

9. Komparatystyka

jedna z metod badawczych używana w politologii oraz innych dyscyplinach nauk społecznych . Metody porównawcze (komparatystyczne) były jednymi z najwcześniej stosowanych. Metody te polegają na porównywaniu dwóch różnych układów politycznych lub poszczególnych ich części. Punktem wyjścia do jej stosowania w politologii jest określenie zakresu badań. Rozpoznawane zjawiska powinny być porównywalne pod względem jakości . Celem badań porównawczych jest ustalenie cech podobnych bądź tożsamych oraz cech odróżniających porównywanych instytucji, procesów lub całych układów politycznych. Badania te mają szczególne znaczenie, gdyż dostarczają informacji niezbędnych do podejmowania optymalnych decyzji politycznych, w uniknięciu błędów popełnianych przez inne podmioty w podobnych sytuacjach, a także odgrywają ważną rolę w kształtowaniu świadomości politycznej obywateli.

10. Metoda- typów idealnych i statystyczna

Metoda typów idealnych- ich istota polega na tym, iż służą one jako wzorce do analizowania, porównywania i interpretowania przejawów życia społecznego, nie występują natomiast nigdzie w czystej formie. Są to więc swego rodzaju punkty odniesienia dla rozważań socjologicznych.

Metody statystyczne. Ujęcie ilościowe i jakościowe.
Umożliwiają one badanie specyfiki określonych zbiorowości, pozwalają na ustalenie i rozpoznawanie cech zjawisk masowych oraz wyjaśnianie związków przyczynowych między nimi i przewidywanie dalszego rozwoju.
Spośród metod statystycznych w politologii wykorzystuje się najczęściej obliczenia szacunkowe, nie wyczerpujące, reprezentacyjne oraz przeciętne, średnie arytmetyczne, średnie geometryczne oraz przeciętną pozycyjną (inaczej mediana, wartość środkowa).
Obliczenia szacunkowe (inaczej interpolacje) stosuje się, gdy nie jest kompletny materiał statystyczny do rozpoznawania danych zjawisk. Dla określenia przybliżonej wielkości zjawisk dokonuje się ich szacunku na podstawie posiadanych materiałów często pochodzących z różnych źródeł, również wtórnych. Obliczenia te maja na celu ujawnienie stanu przybliżonego, orientacyjnego danego zjawiska. Dokonując obliczeń szacunkowych badacz musi przyjąć założenie, że uzyskane przez niego rezultaty statystyczne mogą poważnie różnić się od rzeczywistości. Przykładowe obliczenia szacunkowe to:
- szacowanie wielkości danych zjawisk na podstawie przeliczenia pozyskiwanych informacji z różnych źródeł również wcześniej nie rejestrowanych i nie spisywanych
- obliczenie orientacyjnej wielkości zjawisk na drodze przenoszenia rozpoznanych części zbiorowości na całą badaną zbiorowość. Przenoszenia takiego dokonuje się w sytuacji postrzegania zbiorowości jako ładu w wysokim stopniu jednorodnego, nie wykazującego żadnych nagłych, radykalnych przemian
- dokonywanie spisu i obliczenia szacunkowego wobec potrzeby uzyskania doraźnych informacji, które nie są zawarte w materiałach zebranych drogą rejestracji bieżącej, czy też spisów periodycznych, np. dotyczących nowych postaw i zachowań społeczno-politycznych

.

11. Metoda - decyzyjna i statystyczna

Metoda decyzyjna
Specyfika metody decyzyjnej polega na rozpatrywaniu zjawisk procesów społeczno - politycznych przez pryzmat:
- ośrodka decyzji traktowanego jako przedmiot działania politycznego
- procesu decyzyjnego, czyli zespołu zobowiązań przyczynowo - skutkowych dotyczących rozwiązywanego problemu
- decyzji politycznej, czyli przez wybór sposobu działania politycznego
- implementacji politycznej, czyli procesu urzeczywistniania decyzji politycznych poprzez uruchomienie odpowiednich środków działania.
Metoda ta pozawala na całościowe ujmowanie rozpoznawanych zjawisk, sprzyja dokonywaniu analizy dynamicznych przemian rzeczywistości politycznych. Pozwala wyjaśnić, dlaczego bieg wydarzeń jest taki, a nie inny. Stosowanie metody można odnieść do szeroko dostępnych materiałów oraz różnych decyzji politycznych. Jej niedostatkiem jest koncentracja na analizie formalnej oraz technikach podejmowania decyzji w formach i zasadach procesów decyzyjnych.

12. Władza i autorytet.

Autorytetem - pewne cechy osobiste człowieka ,wynikające z jego wiedzy , doświadczenia, umiejętności , dzięki którym może on wpływać na postępowanie innych. Autorytet polityczny to szczególny atrybut jednostki lub grupy sprawującej władzę, który polega na zdolności wpływania na postawy i zachowania społeczne poprzez wzbudzanie szacunku i uznania dla siebie i swoich decyzji.

Autorytet dzieli się na:

- zależny od takich czynników jak np. urodzenie

- osiągany- na podstawie wiedzy, zdolności lub np. zwycięstwa w wyborach

Autorytet polityczny pociąga za sobą uznanie władzy za legitymizowaną.

Relacja `władza autorytetu' i `autorytet władzy' - ktoś może oddziaływać na innych, ponieważ ma autorytet i ktoś ma autorytet , bo może oddziaływać na kogoś. Ktoś może być autorytetem i nie mieć władzy i odwrotnie.

13. Definicja władzy politycznej J. Locke'a

Władzą polityczną jest ta, która może stanowić prawa zagrożone karą śmierci, a w konsekwencji innymi karami. Władza nic więcej nie może zrobić człowiekowi, niż pozbawić go życia( to jest granica władzy)

14. Definicja władzy politycznej T. Parsonsa

Władza polityczna to możliwość dysponowania dobrami deficytowymi ( trzeba określić zasady dostępu do określonych dóbr) . Im mniej tych dóbr, tym większe namiętności w zdobywaniu władzy. Władza jest pośrednikiem grającym w procesie regulowania systemu społecznego i spełnia taką rolę jak pieniądz na rynku. Osoba dysponująca władzą, podobnie do osoby dysponującej gotówką może w dowolnie wybranym miejscu systemu politycznego i w dowolnym czasie uzyskać to, co uzna za niezbędne do zaspokojenia potrzeb grup, z którymi się utożsamia.

15. Definicja władzy politycznej F. Ryszki

Władza polityczna do zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji , czyli powodowania aby ludzie zachowywali się zgodnie z naszymi zachowaniami w sposób pożądany. Często mamy do czynienia z monopolem władzy. Władza jest zjawiskiem historycznym i pojawia się wtedy, gdy pojawia się pierwszy podział w grupie ludzkiej.

16. Teologiczna koncepcja pochodzenia władzy politycznej.

Władza pochodzi od Boga i została ludziom nadana z zewnątrz. Koncepcja ta interpretowała władzę od najdawniejszych czasów- teorie animistyczne przypisywały władzę przedmiotom( bogiem mogła być słońce, zwierzę , etc.)

Św. Augustyn i św. Tomasz- Bóg stworzył wszystko i nad tym panuje legitymując władzę polityczną. Podniesienie ręki na władzę jest podniesieniem ręki przeciwko porządkowi na Boga.

Koncepcja pierwszego tchnienia- idea władzy została nadana ludziom przez Boga, który nie ingeruje w poczynania władców na ziemi. Rozliczy się z nimi po śmierci.

17. Psychologiczna teoria pochodzenia władzy politycznej

Leon Petrażycki- władza jest wynikiem pewnych naturalnych przypisanych każdemu człowiekowi cech, które powodują, że jedni mają predyspozycje, żeby narzucać swoją wolę innym, a inni mają predyspozycje, żeby poddać się ich Oli. Ci , którzy władzę posiadają, mają ją dzięki swym predyspozycjom.

18. Konfliktowa teoria władzy politycznej

Władza polityczna wynika z konieczności regulacji stosunków między ludźmi, zażegnania konfliktów, a ta konieczność jest determinowana chęcią dostępu do określonych dóbr i realizacji interesów. W przeszłości były też skrajne formy tej koncepcji: marksizm, nacjonalizm , antysemityzm, rasizm.

19. R. Dahla kryteria analizy władzy( zmienne zależne i niezależne władzy politycznej)

Zmienne zależne:

-wielkość władzy

- dystrybucja władzy( kto ją posiada)

- zakres przedmiotowy( obszar; do czego jest wykorzystywana)

Zmienne niezależne:

- zasoby władzy ; motywacja i koszty (odwrotnie proporcjonalne do zasobów)- np. kontrola mediów, dystrybucja informacji

20. Panowanie, rządzenie, zarządzanie, wpływ polityczny

Panowanie- dana grupa społeczna tworzy system instytucji, który chroni ich interesy i zmusza innych do podporządkowania się( zdolność do zabezpieczenia żywotnych interesów danego podmiotu bezkoniecznośi bezpośredniego angażowania się w codzienna działalność polityczną). W demokracji suwerenem jest społeczeństwo. We współczesnej politologii termin panowanie jest bliskoznaczny pojęciu władzy politycznej, zwierzchnictwa i wpływu politycznego.

Max Webber- „ prawdopodobieństwo, że dany rozkaz zostanie wykonany „ lub szansa, że „ ujawniona wola władcy wywrze wpływ na postępowanie jednego lub wielu innych ludzi” w taki sposób, że uczynią oni z tej woli „naczelną zasadę swojego postępowania”. Panowanie może realizować się w 3 wymiarach

- ekonomiczny- własność środków produkcji

- polityczny- dysponowanie aparatem przymusu

-ideologiczny- przybiera postać panującej ideologii

R. Bendix - panowanie jest wtedy, gdy istnieją jednostki , grupy dominujące nad społeczeństwem, istnieją grupy poddanych. Panujący chcą wpływać na postępowanie poddanych i daję temu wyraz w postaci rozkazu, mamy też dowody wpływu panujących wyrażające się w obiektywnym posłuszeństwie poddanych i subiektywną akceptacją przez poddanych wydanego rozkazu.

Dahrendorf- utożsamia panowanie ze zwierzchnictwem: zwierzchnictwo jest uniwersalnym elementem każdej struktury społecznej i traktuje je jako szczególny typ stosunku społecznego, w którym jedni wydają rozkazy, a drudzy zmuszeni są do posłuchu. Fakt podziału zwierzchnictwa prowadzi do powstania grup konfliktowych i do walki o zmianę tego podziału. Takie rozumowanie prowadzi do tego, iż panowanie jest:

-stosunkiem między ludźmi, a nie między ludźmi, a rzeczami

- asymetryczne

- zawiera się w nim element przemocy i posłuszeństwa

- w roli podmiotu panujące może wystąpić jednostka jak i grupa

- walka o utrzymanie lub zmianę struktury panowania określa dynamikę rozwoju politycznego

- panowanie realizuje się pośrednictwem instytucji politycznych

Rządzenie - podejmowanie decyzji i ich egzekwowanie przez wyspecjalizowane instytucje dysponujące przemocą.

W. Pietras: władza polityczna (rządzenie) składa się z 4 typów dopełniających się decyzji:

- decydowanie o tym, co jest treścią interesów poszczególnych grup społecznych w danych warunkach (konkretyzacja interesów)

- decydowanie o kompetycji różnych podmiotów w zakresie realizacji interesów o skonkretyzowanej treści

- decydowanie o celach, dla których możliwe jest użycie społecznych zasobów środków przymusu oraz ich dyslokacji

- decydowanie o składzie personalnym, lub podejmujących i egzekwujących decyzje w powyższych zakresach.

Rządząc rozstrzyga się konflikty i spory wynikające z zaspokajania potrzeb obywateli: zapewnia się trwanie i pozycję państwa na arenie międzynarodowej oraz ład i porządek zewnętrzny. Rządzenie obejmuje także działania zapewniające środki na funkcjonowanie aparatu państwowego, a także realizację jego zadań. W szczególności rządzenie obejmuje takie działania państwa, jak wydawanie aktów prawodawczych, decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych.

Administrowanie - nauka i sztuka kierowania sprawami publicznymi jest to odniesienie do administracji politycznej, która w tym znaczeniu zarządzania utożsamiana jest z dyscypliną naukową, wyjaśniającą proces zaspokajania potrzeb zbiorowych oraz formułująca uogólnienia odnoszące się zarówno do organizacji jak i zarządzania . Każda władza jest zarządzaniem, lecz nie każde zarządzanie jest władzą (wykonywanie władzy). Można sterować ludźmi ograniczając ich wolę, ale podporządkowanie się takiemu kierownictwu nie jest obligatoryjne - nie przewiduje się tutaj żadnych sankcji za zachowanie niezgodne z proponowanym.

Wpływ polityczny - bezpośrednia lub pośrednia forma nacisku na decydenta; ta sytuacja, kiedy decydent pod wpływem danego podmiotu jest w stanie zmodyfikować decyzję zgodnie z własnymi interesami (lobby). Możliwość ukierunkowania działania podmiotu podejmującego decyzję polityczną przez określoną jednostkę lub grupę, najczęściej celem realizacji jej interesów.

Podmiot wpływu nie uczestniczy w formalnych strukturach decyzyjnych, działa niejako z zewnątrz. Wpływ polityczny nie podlega legitymizacji, jego siła uwarunkowana jest takimi czynnikami jak autorytet, zasoby ekonomiczne lub potęga militarna. Najczęściej wiąże się z podejmowaniem szeregu działań, wykorzystujących różne metody socjotechniczne będących zamierzonym oddziaływaniem na podmiot podejmujący decyzję, celem otrzymania go przy podjętym zamiarze lub odwiedzenia go od niego. Ci, którzy lobbują nie dysponują legitymizowaną przemocą; wpływ grup lobbystycznych jest odwrotnie proporcjonalny do siły władzy.

21. Władza polityczna i władza państwowa.

Władza polityczna - przynajmniej jeden z podmiotów stosunków władzy ma realną możliwość podejmowania społecznie ważkich decyzji regulujących zachowanie przede wszystkim wielkich grup ludzi, a także kiedy ma realną możliwość egzekwowania podjętych decyzji, aż do stosowania przymusu państwowego włącznie. Władza ta łączy się zawsze pośrednio lub bezpośrednio z konfliktami w ramach wielkich grup społecznych, wynikłymi na tle podziału różnorodnych dóbr materialnych i niematerialnych. Dzieli się na:

- władza polityczna (w węższym znaczeniu) - należy do partii która zwyciężyła w wyborach, czy do rządzącej koalicji;

- władza państwowa - przysługuje podmiotowi wskazanemu konstytucyjnie, jej zakres społeczny określają normy prawne;

- władza publiczna - kategoria prawna i socjologiczna związana z władzą państwową jako jej konstytucyjny organ.

Niektórzy uważają władzę polityczną za tożsamą z państwową, inni uważają, że władza polityczna to pojęcie szersze, zawierające władzę państwową.

22. Ograniczenie władzy politycznej.

Są różne granice władzy politycznej - dla władzy w systemie politycznym będą to normy prawne regulujące zakres władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Dla władzy autorytarnej taką granicą będą ograniczenia osoby sprawującej dyktatorską władzę. Granicą dla władzy jest też granica danego państwa, chyba że mówimy o władzy sprawowanej przez organy ponadnarodowe - wówczas władza taka obejmuje obszar państw członkowskich tego organu.

23. Funkcje władzy politycznej.

Sensu largo:

- integracyjna łączy ludzi poddanych jednej władzy, może mieć charakter narodotwórczy, Polega na hamowaniu naturalnych tendencji odśrodkowych i zapewnieniu władzy centralnej najwyższego znaczenia w kierowaniu krajem;

- dystrybucyjna ( T. Parsons) - związana z konfliktem dotyczących społecznie por zadanych dóbr, których dysponentami są podmioty władzy politycznej;

- ochronna - funkcja zewnętrzna (zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu przed możliwa agresją jednego państwa) i funkcja wewnętrzna (zapewnienie ładu i porządku w obrębie społeczeństwa oraz sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad działalnością różnych grup społecznych i ich instytucji, rozstrzyganie sporów);

- strukturotwórcza - tworzy mechanizmy społeczne, które umożliwiałyby dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich ważnych grup społecznych

Sensu stricte :

-stanowienie prawa

- uruchamianie środków i form instytucjonalnych, zapewniających poszanowanie tych norm

- tworzenie lub modyfikowanie organów państwowych i ustalanie, w jaki sposób obywatele biorą udział w ich składzie i decyzjach

- kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli

- powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określanie ich kompetencji, struktury

- mianowanie personelu w aparacie państwowym i instytucjach użytkowania publicznego

- podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa: ściąganie podatków, dokonywanie ich redystrybucji

- podejmowanie decyzji w imieniu państwa i prowadzenie negocjacji z innymi państwami i organizacjami ponadnarodowymi

- wpływanie na działalność naukową, oświatową i propagandową

25 i 31 jednocześnie bo są takie same. Rodzaje wladzy.

- obustronna - władza obu stron się równoważy, decyzje podejmowane wspólnie; całkowita - podejmowanie decyzji i inicjatywa działania jest scentralizowana i zmonopolizowana przez jedną stronę.

- potencjalna i sprawowana

- represyjna i nierepresyjna

- władza wyznaczona osobowo i zakresowo

- tradycyjna, charyzmatyczna i legalna

- autokratyczna i demokratyczna

- scentralizowana i rozproszona

- polityczna i państwowa

- legalna i nielegalna

- republikańska i monarsza

- ekonomiczna

26. ???nie mam zielonego pojęcia, o co chodzi z tym punktem, nie znalazłam nic na ten temat???

27. Relacjonalne i substancjalne ujęcie władzy politycznej. (to ze skryptu , nie mogłam nigdzie znaleźć czy to

jest poprawne, ale wydaje się być ok)

Ujęcie relacjonalne - władza jako stosunek międzyludzki, gdzie jeden podmiot jest nadrzędny wobec drugiego i posiada stałą i zinstytucjonalizowaną kompetencję regulowania kooperacji pozytywnej i negatywnej, włącznie ze stosowaniem sankcji przymusu; stosunek ten jest uwarunkowany normami politycznymi i prawnymi.

Ujęcie substancjalne - władza jako materia, niezależny, autonomiczny byt, który istnieje materialnie, i który można posiadać np. korona.

28. zasięg i zakres; zasięg to terytorium, które podlega danej władzy a zakres to ludzie jej podporządkowani;

Oprócz tego m.in. normy prawne, zwyczajowe, moralne itd.; a dla autorytaryzmów np. ograniczenia osoby sprawującej władzę

29. Mierniki władzy politycznej (podaję to, co było na wykładzie, jest to mniej więcej to samo co w skrypcie)

a) różnice w bazie i zasobach

b) różnice w wykorzystywanych środkach

c) różnice w typie wywoływanych reakcji

d) różnice w ilości rządzonych

e) różnice w prawdopodobieństwie uzyskania oczekiwanych wyników

30. Metody i środki sprawowania władzy

Do najczęściej stosowanych należą:

Przymus fizyczny

Bodźce materialne i moralne - zaspokajanie lub uniemożliwianie zaspokajania potrzeb i interesów poszczególnych podmiotów

Zabiegi perswazyjno- ideologiczne - oddziaływanie na świadomość i procesy motywacyjne

Regulacja i kontrola informacji niezbędnych do podejmowania działań

32. Władza i autorytet - relacje.

Autorytet - cechy osobiste człowieka, przypisane wraz z urodzeniem lub osiągnięte np. umiejętnościami, doświadczeniem, dzięki którym może on mieć wpływ na postępowanie innych.

Autorytet może występować razem z władzą (sytuacja pożądana dla rządzących), ale nie jest z nią tożsamy. Ktoś może posiadać władzę, a nie posiadać autorytetu (musi wtedy np. stosować środki przymusu, aby egzekwować swoje decyzje). Może wystąpić też taka sytuacja, że ktoś posiada autorytet, a nie posiada władzy - wtedy ma on duże możliwości wpływania na innych, ale jest to tylko wpływ, a nie realna władza.

„władza autorytetu” - ktoś może oddziaływać na innych, bo posiada autorytet

„autorytet władzy” - ktoś ma autorytet, bo może na kogoś oddziaływać

33. Pojęcie i typologia potrzeb

• Potrzeba - odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej.

Typologia potrzeb wg Maslowa:

Typologia potrzeb wg Biskupskiego:

- potrzeba elekcji

- potrzeba koalicji

- potrzeba reprezentacji

- potrzeba bezpieczeństwa wewnętrznego i międzynarodowego

- potrzeba ekspresji politycznej

34. Ujęcie kategorii interesu przez R. Dahrendorfa.

Według Dahrendorfa można powiadać o istnieniu tzw. ZIS-ów, czyli "Związków Imperatywnie Skoordynowanych". Chodzi tutaj o istnienie nierównowagi, jedni wykonują pozycje zwierzchnie a inni podporządkowane. Możemy powiadać o istnieniu dwóch grup interesu, które związane są z ZIS-em, to:

a. Jednostki, które zajmują dane pozycje w ZIS-e, a nie maja o nich żadnego pojęcia, po prostu są nieuświadomione Mowa tu o interesach UTAJONYCH.

b. Interesy JAWNE, czyli te, gdzie pojawia się wówczas jednostka, która uświadomiona jest, na czym jej interesy polegają oraz czynią sobie z nich cel. (sama nie bardzo to rozumiem, ale to jest na pewno ok).

35. Relacje pomiędzy potrzebami i interesami.

Głównym źródłem interesów są potrzeby. Potrzeby są czymś pierwotnym w stosunku do interesów. Pragnienie realizacji potrzeby zamienia ją w interes. Zrealizowanie interesu nie jest równoznaczne z zaspokojeniem potrzeb, potrzeby mają charakter kroczący (zaspokojenie jednej potrzeby rodzi kolejną).

36. Interes polityczny

świadome pragnienie skierowania polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości politycznych w konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych celów. (R. Herbut, na wykładzie była podana ta definicja w formie streszczonej)

37. Mechanizm krystalizacji interesów:

Krystalizacja interesów - proces przetwarzania interesów grupowych w wiążące decyzje polityczne

1. spontaniczne formowanie się w różnych kręgach społeczeństwa postulatów wymagających decyzji lub działań systemu politycznego

2. przekazywanie postulatów przez kanały do systemu politycznego

3. porządkowanie i kwalifikowanie postulatów w wyniku czego stają się one podstawą decyzji i działań politycznych

38. Podmiotowy podział interesów

- ogólnospołeczne

- narodowościowe i grup etnicznych

- grup społecznych

- jednostkowe

39. Przedmiotowy podział interesów

- ekonomiczne

- społeczne

- kulturowe

- ideologiczne

- polityczne

- inne podobne

40. Sposoby artykulacji interesów; znalazłam tylko kanały i style w Metaforach Polityki podam jedno i drugie

ale to chyba trzeba tak trochę zmiksować bo sposobów nie ma podanych na tacy, 

Kanały:

- spontaniczne lub zorganizowane protesty i demonstracje,

- niesformalizowane kontakty personalne

- oficjalne polityczne instytucje i gremia

- wydarzenia artystyczne i naukowe

- przedsięwzięcia edukacyjne

- opinia publiczna

- środki masowego przekazu

- administracja państwowa

- partie polityczne

- związki zawodowe

- organizacje społeczne

Style:

- jawny i ukryty

- żywiołowy i zinstytucjonalizowany

- pragmatyczny - przewaga kompromisu, negocjacji, racjonalizacji działań i afektywny - wyznaczany przez emocje, żywiołowe reakcje

- generalny - dążenie do agregacji interesów, poszukiwania wspólnych wartości i odwoływanie się do interesu nadrzędnego; i partykularny - gdy interesy znajdują się na niskim poziomie agregacji

41. Definicja działań politycznych

Działania polityczne - forma zachowań politycznych, określana jako racjonalne, celowe i dowolne czynności podmiotu realizującego własne cele i potrzeby związane pośrednio i bezpośrednio z władzą polityczną.

42. Typologia działań politycznych

- racjonalne i nieracjonalne

- kontrolowane i niekontrolowane, podejmowane pod wpływem emocji

- konsensualne, w których podmiot uważa, że realizacja interesów możliwa jest jedynie drogą współpracy i konfliktowe - realizacja na drodze walki

- bierne i czynne

- konformistyczne - zgodne z przyjętymi w danym społeczeństwie normami i wartościami i nonkonformistyczne - niezgodne z ww. wartościami i normami

- indywidualne i zbiorowe

- jawne i niejawne

- dobrowolne- suwerennie inicjowane przez dany podmiot i przymusowe - podejmowane w warunkach silnej presji

- zachowawcze - mają na celu utrzymanie obecnego stanu i rewolucyjne- mają na celu zmianę istniejącego porządku

- zinstytucjonalizowane - podejmowane w ramach organizacji zgodne z obowiązującymi normami i dyrektywami i niezinstytucjonalizowane - podejmowane poza ramami organizacji niezgodne z obowiązującymi

normami

43.Podmioty działań politycznych

zbiorowi i indywidualni uczestnicy polityki, podejmujący w sposób względnie trwały świadome, suwerenne i zaplanowane działania związane z ich usytuowaniem w ekonomicznej, politycznej, socjalnej i kulturowej strukturze społeczeństwa np. obywatele w roli wyborców, partie polityczne, związki zawodowe, rząd, armia

44. Interesy subiektywne czy obiektywne? (nie do końca to rozumiem, wiec podam definicje)

Interes obiektywny - który dotyczy istniejącej rzeczywiście relacji miedzy potrzebą, danymi stosunkami społecznymi i dobrem zdolnym zaspokoić potrzebę, jest niezależny od świadomości jednostki

Interes subiektywny - tworzony przez odbicie poprzedniej relacji w świadomości podmiotu ,w ujęciu subiektywnym interes jest uświadamianym sobie i pożądanym przez podmiot stanem rzeczy, będącym zazwyczaj głównym motywem podejmowanych działań;

45. Grupy interesów - koncepcje

PLURALIZM - Grupy interesu rywalizują w ramach otwartego rynku politycznego i z reguły żadna z nich nie ma zagwarantowanej w sposób mniej lub bardziej formalny instytucjonalnej roli w procesie alokacji dóbr politycznych. Otwartość rynku oznacza, że potencjalny zakres dostępu grup do procesu decyzyjnego jest spory i każda z nich ma szansę, jeżeli się podporządkuje „regułom gry na arenie politycznej”. Nie ma monopolu reprezentacji, jednocześnie interesy tej samej grupy społecznej reprezentuje kilka grup interesów. Pluralistyczny proces decyzyjny charakteryzuje się raczej rywalizacją niż konsensusem. Rywalizacja ta zapewnia istnienie systemu hamulców uniemożliwiającego przekształcenie nawet spektakularnych sukcesów jednej z nich w trwałą dominację.

KORPORATYWIZM - ekonomiczne grupy interesu kooperują ze sobą oraz z instytucjami państwa, mają hierarchiczną strukturę, na szczycie stoją organizacje kadrowe, dominuje konsensualny styl prowadzenia polityki, gwarantujący uznanie interesów każdej z grup w procesie negocjacji, dystrybucja dóbr odbywa się na zasadzie proporcjonalności

46. Kryteria analizy grup interesów

- poziom wewnętrznej organizacji

a) grupy nie mające żadnych zasad jeżeli chodzi o procedury postępowania czy decydowania np. ruchy społeczne

b) grupy nie mające charakteru stowarzyszeń

c) instytucjonalne grupy interesu np. kościół armia, administracja publiczna

d) stowarzyszenia- ich pierwotnym i zasadniczym celem jest organizowanie i reprezentowanie określonych segmentów społeczeństwa np. związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje mniejszości etnicznych

- kryterium motywacji, jaką kieruje się grupa podejmując działalność stricte polityczną

a) promocyjne grupy interesu - reprezentują interesy nieekonomiczne, promując określoną zasadę lub wartość, zostały powołane w celu realizowania konkretnej kwestii, i ona stanowi ratio legis ich trwania np. grupy walczące o zniesienie kary śmierci, legalizację rozwodów, zakaz aborcji; po osiagnięcu celu grupa rozwiązuje się lub zmienia charakter działania

b) sekcjonalne grupy interesu - reprezentują określony segment społeczeństwa i ich zasadniczym celem jest realizacja tych interesów; członkowstwo jest w tych grupach z reguły ograniczone do tego segmentu społeczeństwa i w sposób oczywisty dążą one do zorganizowania jak największej jego części np. organizacje biznesu, związki zawodowe, wyznaniowe, organizacje lekarzy

- kryterium strategii stosowanej przez grupę i charakteru powiązania z sektorem publicznym państwa

a) wewnętrzne - zostały uznane przez agencje państwa za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego i z tej racji utrzymują bliskie kontakty z poszczególnymi departamentami rządowymi, spełniają funkcje konsultacyjne

b) zewnętrzne - znajdują się poza głównym nurtem procesu decyzyjnego i co oznacza, iż nie uzyskały oficjalnego uznania decydentów politycznych

47. Cele metody i skutki działań politycznych

Cele - dążenia mające spowodować zmiany sytuacji w kierunku zgodnym z oczekiwaniami podmiotów polityki np. zdobycie i utrzymanie władzy politycznej, zawarcie koalicji rządowej

Metody - sposoby osiągania celów np. bojkot, sabotaż, agresja demonstracje, propaganda, mediacje, arbitraż

Skutki - rezultaty działania np. zaplanowane i przypadkowe

48. E tyczne i prakseologiczne kryteria oceny działań politycznych.

Kryterium etyczne - działanie jest właściwe, jeżeli przebiega zgodnie z przyjętymi normami i zasadami obowiązującymi w danej społeczności, nawet jeśli cel działania nie zostaje osiągnięty

Kryterium prakseologiczne - działanie jest właściwe, kiedy podmiot osiąga zamierzony cel, bez względu na wykorzystane metody działania, jest mierzona stosunkiem rezultatów wykonanych do założonych

49. Zjawisko i proces polityczny.

zjawisko polityczne - jest to podmiot (jednostka, grupa, organizacja),jego zachowania oraz zobiektywizowane wytwory tych zachowań wyodrębnione z rzeczywistości politycznej i poddane badaniom empirycznym. Współtworzą strefę polityki, dynamizują ją, a same podlegają modyfikacją bądź zmianą. Współwyznaczają treść, przebieg i rezultaty działania podmiotów realizujących potrzeby i interesy związane pośrednio lub bezpośrednio ze sprawowaniem władzy i wpływaniem na nią. Są zjawiska polityczne będąc elementami współtworzącymi (we wzajemnym oddziaływaniu oraz w różnych konfiguracjach ilościowych i przestrzennych) procesy polityczne, mogą być również ich rezultatami. Można powiedzieć, że tworzy je całość złożona z elementów życia politycznego:

• Płaszczyzna instytucjonalno - normatywna: podmioty, instytucje, normy i reguły polityczne.

• Płaszczyzna świadomościowa - postawy różnych podmiotów

• Płaszczyzna behawioralna - publiczne zachowania i działania poszczególnych podmiotów, które wpływają na działania innych podmiotów i wywołują zmiany w otoczeniu. Zachowania te przejawiają cele, emocje i wartość działających podmiotów.

proces polityczny - jest to ciąg powiązanych ze sobą obiektywnie zdarzeń, których efektem jest zmiana lub utrwalenie interakcji zachodzących w systemie społecznym oraz pomiędzy otoczeniem tego systemu, a nim samym. Pozwala on uchwycić regres, stagnację bądź rozwój polityczny( wg Ryszki. System się rozwija, degeneruje lub powiela - uważa on ,ze systemy się tworzą od nowa, lub adaptują się do istniejących w danym czasie warunków). System może również upaść na skutek nie rozstrzygania konfliktów społecznych.
Ramy procesu politycznego wyznaczają zasady określające cele działań lub kierunek zdarzeń. Odkrycie tej zasady jest najważniejszym efektem badania , którego przedmiotem sa procesy społeczne.
Analiza procesów politycznych ma na celu ustalenie : w jaki sposób i w jakim zakresie system polityczny ulega zmianom w określonym czasie. Chodzi tutaj o dostrzegalne przekształcenia norm regulujących powtarzalne zachowania polityczne, jak i samych działań.
Proces polityczny(model): opisanie stanu początkowego, końcowego raz stanów pośrednich, sposobów przechodzenia z jednego w drugi, opis charakteru, kierunku i głębokości zmian, ustalenie zasad ,wg których zmiany się dokonały. Model taki może pełnić funkcje analityczną(wyjaśniającą wewnętrzną strukturę procesu), prognostyczną i operacyjną ( ocenia efektywność działań zamierzonych na spowodowanie zmian).

50. Kategoria postępu i zmiany politycznej.

postęp (progres) - ogół zmian prowadzących do poprawy życia lub stanu rzeczy. Jest przeciwieństwem regresu. Gwałtowny postęp określa się mianem rewolucji

nie ma nigdzie takiej kategorii jak postęp polityczny… 

zmiana polityczna- jest to trwałe i często nieodwracalne przeobrażenie jakości wzorców działania politycznego, samych działań, bądź sposobu wymiany energii ze środowiskiem otaczającym system. Wyraża się ona w przekształceniu struktury sytemu politycznego, jego funkcji oraz interakcji z otoczeniem. Jako efekt procesu politycznego pozwala uchwycić regres, stagnację lub rozwój polityczny, stabilizację lub rozpad wspólnot politycznych (jednostek i grup uczestniczących w politycznym udziale podziału pracy poprzez wspólny ład aksjologiczny).

Zmiana jest najczęściej nieodwracalnym procesem. Natomiast sam proces polityczny może być utożsamiany z pojęciem zmiany jeśli przyjmiemy, że jest on sekwencją zdarzeń prowadzącą do przekształcenia systemu lub jego powiązań z otoczeniem nawet jeśli skutki tego działania są nietrwałe.

Wg Talcotta Parsona zmiany mogą być:

• Cykliczne np. zdolność systemu politycznego do zapewnienia sobie poparcia przez stabilizację wspólnoty

• Wzrostowe np. zmiana w potencjale władzy, która wynika z umiejętności mobilizowania poparcia dla systemu

• Strukturalne, kiedy zachodzi legitymowana transformacja struktur i ról politycznych spowodowana rosnącym zróżnicowaniem systemu i koniecznością specjalizacji

51. Rozwój ,a zmiana polityczna.

rozwój polityczny - jest procesem kierunkowym, prowadzącym do rezultatów uznanych za korzystne przez pewne grupy społeczne. Może być traktowany jako szczególna postać procesu politycznego lub jego efekt. Rozwój polityczny kojarzy się najczęściej ze zdolnością przybliżenia się do standardów rozwiniętych demokracji, może być to np. pozytywne przekształcenie w obszarach partycypacji politycznej pluralizmu politycznego, liberalizacji władzy , integracji społecznej, autonomii zewnętrznej. Rozwój polityczny oznacza postęp specjalizacji struktur politycznych; może dokonywać się wraz z innymi procesami rozwojowymi

Pojęcie zmiany politycznej powyżej.

52. Relacja pomiędzy pojęciami sprzeczność i konflikt.

sprzeczność - obiektywne przeciwstawienie interesów, które nie jest uświadomione.

konflikt - obiektywne i uświadomione przeciwstawienie interesów. Powstaje po uświadomieniu sobie przez podmioty przyczyn ograniczających je w realizacji własnych interesów. Podejmują wtedy działania mające na likwidacje tych przeszkód.
Wg J. H. Turner'a : forma jawnej interakcji, która można określić jako wysiłki do udaremnienia partnerowi dostępu do rzadko spotykanych zasobów oraz interakcja prowadząca do wytworzenia się wzajemnej świadomości i nawiązania styczności pomiędzy stronami konfliktu.

Sama sprzeczność interesów czy potrzeb nie musi prowadzić do konfliktów. Faktyczne stany rzeczy będące przeciwstawne mogą istnieć. Konflikt natomiast to układ działania dwóch podmiotów chcących się wzajemnie wykluczyć w działaniu. Sprzeczne działania jednego podmiotu powodują niemożliwość realizacji interesu przez inny podmiot (konflikt to uświadomiona sprzeczność).

53. Różnice pomiędzy konfliktem politycznym a społecznym

Konflikt społeczny wg L.A.Cosera jest to walka ludzi wyznających odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy, bądź ograniczonych dóbr, w której to walce celem będących w konflikcie stron jest osiągnięcie pożądanych wartości, a także zneutralizowanie, ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników.

-nurt funkcjonalny- marginalna rola konfliktu(Comte ,Spencer, Durkheim, Parson) : życie społeczne oparte jest na mechanizmach konsensusu, równowagi, i integracji, które stanowią istotę ewolucyjnego rozwoju społecznego są zarazem głównymi kategoriami ogólnej teorii społeczeństwa. Każde społeczeństwo jest względnie stabilną i trwałą konstrukcją. Występują w niej antagonizmy, pojawiają się wrogowie, ale jest to znikoma część społeczeństwa. Każda istniejąca struktura opiera się na akceptacji ustalonych przez jej członków wartości, dzięki czemu nie dochodzi do rozłamu struktur społecznych.

-nurt konfliktowy-konflikt podstawowym mechanizmem rozwoju społeczeństwa(Dahrendor, Dahl, Fromm) sprzeczności i konflikty są ujmowane jako uniwersalne , stałe, powtarzalne oraz główne mechanizmy dynamiki i rozwoju społecznego. Istotna jest tutaj sprawa pojęcia zmiany, bo zmiana czegokolwiek zmusza do ponownego samookreślenia , co prowadzi do konfliktów.

Konflikt społeczny może być rozumiany jako :

-ujęcie strukturalne- niezgodność w strukturze społecznej ,powodowana ograniczonym dostępem do powszechnie pożądanych dóbr;
- ujęcie behawioralne- „działania czy stosunki społeczne typu walki i współzawodnictwa”
-ujęcie psychologiczne- „stan wrogości między grupami ,czy osobami

Konflikt polityczny wg L.Sobkowiaka jest to walka dwóch lub więcej podmiotów polityki mających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych przez zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy - przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowaniu, bądź zniszczeniu przeciwnika. Konflikt ten ma bezpośredni lub pośredni związek z systemem politycznym, jego istotę stanowi władza polityczna, rozumiana jako sfera, a zarazem zdolność regulowania potrzeb, interesów, świadomości i interakcji społecznych w makro-, mezo- i mikroskali.

Konflikt polityczny mozę być wywołany poprzez:
-zróżnicowanie w dostępie w sprawowaniu władzy politycznej i wpływu politycznego
-zróżnicowanie w udziale produkcji i podziału dóbr materialnych

-zróżnicowanie społecznego statusu poszczególnych podmiotów
-zróżnicowanie poziomu realizacji zbiorowych i indywidualnych systemów ideowych ,politycznych, etycznych, religijnych, etc.

54. Podmiotowy podział konfliktów.

Podział podmiotowy	Podmioty
Duże grupy społeczne	Systemowe i pozasystemowe
Organizacje społeczne	Władcze i niewładcze ; państwowe i niepaństwowe(chcą rozstrzygnąć konflikt z podmiotami władczymi , ograniczyć je ,albo usunąć. Ich oddziaływania mogą przybrać formę obywatelskiego nieposłuszeństwa, referendum, wyborów)
Organizacjie polityczne(zwłaszcza partie polityczne)	Sformalizowane i niesformalizowane
Ośrodki kierownicze organizacji politycznych	Legalne i nielegalne
Jednostki	Zbiorowe i indywidualne

Kolumny nie uzupełniają się wzajemnie. Są to dwa różne kryteria.

55. Przedmiotowy podział konfliktów.

• Dostęp do władzy- jej sprawowanie bądź współsprawowoania; możliwość spowodowania przez mechanizmy wpływu podjęcia decyzji zgodnych w pewnym stopniu z oczekiwaniami podmiotów niewładczch.

Konflikty innych systemów (jeśli nie są on rozwiązywane mogą przerodzić się w konflikt polityczny.)

• -ekonomiczne
  -kulturowe
  -społeczne
  -ideologiczne
  -religijne;

56. Funkcja konfliktów politycznych.

Konflikt polityczny dynamizuje system polityczny i jego otoczenie. Może doprowadzać do ich modernizacji, regresu, utrwalenia, „statusu quo”, zmiany ewolucyjnej i rewolucyjnej.

J. Sztumski , J. Wódz :

• Rozróżnicująca i identyfikacyjna

• Integracyjna i dezintegracyjna

• Demaskatorska i maskująca

• Progresywna i regresywna

• Pozytywna i negatywna

R. Dahrendorf:

• Zmiana rewolucyjna polegająca na całkowitej lub niecałkowitej wymianie osób zajmujących pozycję dominacji;

• Zmiana ewolucyjna obejmuje częściową zmianę tych osób;

• Zmiana czysto ewolucyjna ,zachodzi w sposób powolny i nie powoduje żadnych zmian personalnych.

57. R. Dahrendorf: integracyjna i koercyjna koncepcja społeczeństwa.

Są dwa odmienne sposoby widzenia społeczeństwa, które przewijają się od zawsze w filozofii społecznej. Można widzieć je w kategoriach integracji albo w kategoriach przymusu i siły. We współczesnej socjologii należy więc wyróżnić dwie meta-teorie:

-Integracyjna teoria społeczeństwa ujmuje strukturę społeczna jako funkcjonalnie zintegrowany system utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy

założenia:

1. każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną strukturą elementów

2. każde społeczeństwo jest dobrze zintegrowaną strukturą elementów

3. każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, tzn. przyczynia się do utrzymania społeczeństwa jako systemu

4. każda istniejąca struktura społeczna opiera się na zgodnym podzielaniu przez jej członków wartości

1. koercyjna teoria społeczeństwa postrzega strukturę społeczna jako formę organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus i ciągle wybiegającej poza siebie w tym sensie, że kształtowane przez nią siły utrzymują ja w niekończącym się procesie zmiany.

założenia:

1. każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany - zmiana jest wszechobecna

2. w każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt - konflikt społeczny jest wszechobecny

3. każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany

4. każdy element opiera się na przymusie stosowanym przez jednych członków w stosunku do innych

Te teorie się wykluczają , ale w socjologii jest tak, że niektóre problemy można wyjaśnić w oparciu tylko o jedną teorię, inne w oparciu o drugą , występują też zagadnienia, w stosunku do których obie teorie wydają się odpowiednie.

Według Dahrendorfa w kontekście socjologicznym żaden z tych modeli nie może być przyjęty jako jedynie słuszny lub jedynie stosowalny. Stanowią one raczej uzupełniające się niż alternatywne aspekty zarówno struktury społeczeństw globalnych, jak i każdego elementu tej struktury. Oba modele są słuszne i użyteczne dla analizy socjologicznej .Ale Dahrendorf w swojej teorii konfliktu wykorzystuje oczywiście kategorie pojawiające się w teorii koercyjnej.

58. Warunki determinujące rozstrzygania konfliktów.

Podczas rozstrzygania konfliktów często należy rozważyć wiele opcji składających się na ten konflikt, a także elementy wywierające presje na otoczenie konfliktu. Należy ustalić przyczynę konfliktu i jego skalę. Należy określić jego charakter i obszar występowania (gospodarcze , informacyjne, wojskowe, medialne, etniczne, rasowe, religijne, etc.). Należy uwzględnić charakter , ustalić strony konfliktu i ich zaangażowanie /wkład w dany konflikt. Ważnym elementem jest także zwrócenie uwagi na system polityczny , w którym ten konflikt przebiega, a także autorytet władzy i jej legitymację społeczną( w przypadku konfliktu politycznego). Istotne jest sprawne zarządzanie konfliktami (poprzez posiadania kompetentnych ludzi i potrzebnych środków; podejmowanie trafnych i przemyślanych decyzji). Często w sytuacji konfliktowej wychodzi na jaw stopień funkcjonalności władzy.

W zależności od tego w jakiej sytuacji znajduje się już konflikt należy rozważyć powyższe elementy, gdyż wszystko to bardzo pomaga ustalić spektrum i okoliczności rozstrzygnięcia konfliktu.

59. Sposoby rozstrzygania konfliktów.

Rozstrzyganie konfliktów może przybrać kilka postaci:

• rozstrzygnięcie ostateczne - usunięcie przyczyn konfliktu; ustają przeciwstawne działania

• rozstrzygnięcie częściowe - likwidacja jedynie skutków konfliktu

• rozstrzygnięcie pozorne - przeniesienie przedmiotu konfliktu na inną płaszczyznę (zastępczą)

R.Dahrendorf uważa ,że strony mogą posługiwać się następującymi metodami:

• rozwiązanie konfliktu przez próbę wyeliminowania jego przyczyn;

• tłumienie konfliktu przez blokowanie działań przeciwstawnej strony;

• niemożliwość wyeliminowania konfliktu , który jest stałym elementem życia społecznego , w związku z tym pozostają jedynie próby kontroli przejawów konfliktu

Fishre i Ury uważają ,że konflikt można rozwiązać poprzez:

• Strategie dominacji-osiąganie celów bez zwracania uwagi na przeciwnika; zakłada i dopuszcza użycie siły, przemocy, groźby czy perswazji;

• Strategia wycofania się- rezygnacja ze zwycięstwa i uznanie zwycięstwa przeciwnika;

• Strategia bierności- bez wkładu własnych działań, czekanie z nadzieją ,że konflikt wygaśnie;

• Strategia rozwiązania konfliktu- jednoczesne realizowanie niektórych interesów stron konfliktu.

Przy rozstrzyganiu konfliktów mogą być zastosowane różne metody działania. Może to być użycie przemocy w celu narzucenia pewnego rozwiązania, zawarcie kompromisu, wycofanie się jednej bądź dwóch stron z konfliktu.

Do podstawowych metod rozwiązywania konfliktów zaliczamy:

• zastosowanie przemocy realnej wraz z narzuceniem własnej woli

• arbitralne rozstrzygnięcie konfliktu pod groźbą użycia przemocy

• kompromis negocjacyjny

• mediacja bądź arbitraż

• przeniesienie konfliktu na pole zastępcze

• zignorowanie konfliktu

• wycofanie się z konfliktu

• majoryzowanie konfliktu-zmuszenie drugiej strony do przyznania swojej porażki-> jej upokorzenie

• mediacje wahadłowe

• koncyliacja

• moderacja- wprowadzenie czynnika zewnętrznego przejmującego negatywne emocje wywodzące się z konfliktu.

60. Rola konfliktów w systemie politycznym wg T. Parsona.

Uważa on, że konflikt jest elementem marginalnym w społeczeństwie, który przejawia patologię, dewiację i choroby społeczne gdyż wg ogólnej teorii społeczeństwa istotą ewolucyjnego rozwoju społecznego są mechanizmy konsensusu, równowagi i integracji.

61. Obiektywne i subiektywne przyczyny konfliktów

obiektywne przyczyny konfliktu- strukturalne i funkcjonalne: niezależne od świadomości człowieka, nie muszą prowadzić do konfliktu,np. nierównomierny podział władzy w społeczeństwie(Dahrendorf), kwestionowanie prawomocności systemu w podziale rzadkich zasobów(Coser), uświadomienie przez podmiotu interesy;

subiektywne przyczyny konfliktu- racjonalne i nieracjonalne : zależą od woli i świadomości człowieka, np. deprywacja społeczna ( rozbieżność pomiędzy aktualnym dostępem do dóbr, a uważanie ,że dostęp ten jest niesłusznie ograniczony(Białyszewski)); proces afektywnej polaryzacji( pobudzenie emocjonalne ludzi; pozaracjonalne elementy świadomości i osobowości, stereotypy)

schemat J. C. Daviesa:

rozwój społeczny-> oczekiwania -> frustracja -> agresja( oczekiwania rosną szybciej niż możliwość ich zaspokojenia)

J. H. Tuner : wszystkie systemy społeczne wykazują nierówności w podziale dóbr. Jest to przyczyną wybuchu konfliktu, który warunkuje nieuniknioną reorganizacje systemu społecznego. Reorganizacja wyzwala natomiast w innym czasie kolejny proces konfliktotwórczy.

Konflikt wybucha, gdy uświadomione są interesy danych podmiotów. Uświadomienie to może nastąpić w sposób obiektywny ( wiedza i doświadczenie podmiotu prowadzą do rozpoznania jego położenia w społeczeństwie , sformułowania treści interesów, warunków w jakich możliwe jest osiągniecie celu, i wybrania odpowiednich metod realizacji swoich postulatów) , lub fałszywy( kiedy podmiot przy niewystarczającym poziomie wiedzy i doświadczenia ,źle ocenia położenie w rzeczywistości społecznej). Może to doprowadzić do wybuchu konfliktu przy jego obiektywnych uwarunkowaniach, bądź też braku podjęcia działań. Podobnie jest w przypadku fałszywego uświadomienia interesów podmiotu.

62. Funkcje walki politycznej

wg Białyszewskiego:

• tworzenie podziałów w społeczeństwie (różne postawy, poglądy)

• polaryzacja społeczeństwa

• dynamika rozwoju społecznego

• przekształcenie instytucjonalnej i nieformalnej sfery życia politycznego

• tracenie i nabywanie podmiotowości politycznej

• tracenie bądź nabywanie (przywracanie) systemu społecznego i politycznego

63. Prakseologiczne ujęcie walki

Ujęcie prakseologiczne walki:

• zdobywanie i sprawowanie władzy politycznej,

• zapewnienie sobie wpływów politycznych,

• osłabienie władzy politycznej,

• zniszczenie podmiotu władzy politycznej

• ucieczka spod zasięgu władzy politycznej

64. Politologiczne ujęcie walki politycznej

walka polityczna ( ujęcie politologiczne) -sekwencja następujących po sobie działań grup lub jednostek , jednostek których zachodzi pomniejszenie stanu posiadania , neutralizacja bądź zniszczenie przeciwnika. Walka jest sposobem osiągnięcia celu, jest elementem konfliktu.

65. Przymus i przemoc jako środki wali politycznej

Przymus jest obok autorytetu podstawowym elementem i cechą polityki, władzy politycznej ,czy państwowej. Jest istotą i konsekwencją stosunku władczego, opierającego się na akceptacji przez strony takiego podziału ról i/lub będącego efektem lęku i strachu przed negatywnymi sankcjami podmiotu nadrzędnego. Przymus stanowi szczególny środek działań politycznych , jest jednym z regulatorów życia społecznego, zapewniając pewien poziom integracji , lad i porządek publiczny , niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania poszczególnych grup oraz społeczeństwa jako całości. W ujęciu szerokim przymusem są wszelkie fizyczne i pozafizyczne środki nakłaniające ludzi do posłuszeństwa. W ujęciu węższym przymus nie obejmuje przemocy i stosowania siły.

Formy przymusu:

• p. fizyczny(przemoc)-stosowany legalnie przez państwo i nielegalnie przez inne podmioty polityki; adresaci oddziaływań poddawani są represją w różnej skali ,aż do pozbawienia życia włącznie;

• terror fizyczny-intencjonalne wzbudzenie i podtrzymanie wysokiego poziomu lęku i strachu wśród rządzonych bądź przeciwników politycznych, w celu nakłonienia ich do określonych zachowań;

• p. ekonomiczny

• p. opinii publicznej- bardziej lub mniej skonkretyzowana presja skierowana na podjęcie lub powstrzymanie się od pewnych działań, które są odpowiednio wartościowane przez dane środowisko polityczne , dysponujące zwykle nieformalnymi sankcjami

• p. wewnętrzny-rezultat głębokiego zinternalizowania przez ludzi w procesie socjalizacji i edukacji politycznej wiedzy, wartości, ocen i wzorów zachowań uznawanych i respektowanych przez daną grupę , organizacje , państwo(następuje bezrefleksyjne podporządkowanie się i uznanie niesprzeczności własnych interesów i celów z oczekiwaniami , bodźcami i działaniami danego ośrodka władzy)

• p. organizacyjny-wynika z przynależności ludzi do różnych organizacji ; ośrodki władzy organizacjach w różnym zakresie , jawnie bądź niejawnie określają , reglamentują i kontrolują zachowania członków, posiłkując się różnorakimi normami, zawierającymi nakazy i zakazy ,sankcje pozytywne i negatywne.

Przemoc stanowi konstytuowaną cechę władzy politycznej; odwoływanie się do przemocy wynika także z zasady legitymowanego normatywnie panowania. Sięganie do przemocy przez władze polityczne, może mieć charakter zewnętrzny i wewnętrzny. O ile prawomocność obrony nie podlega dyskusji , o tyle agresja zewnętrzna może zawierać elementy prawomocności lub być ich pozbawiona. Reżimy polityczne ,które zdobyły władze w drodze przemocy, a nie wprowadziły mechanizmów demokratycznych , zawsze będą odwoływały się do bezpośrednich środków przymusu w walce politycznej. W tych systemach przemoc jest istotnym mechanizmem rozstrzygania konfliktów, a także regulacji stosunków politycznych. W systemach demokratycznych natomiast użycie przemocy uznaje się za zło samo w sobie i przyznanie się do nieumiejętności rozwiązania konfliktu w inny sposób. Może to być w konsekwencji równoznaczne z „przegraną” na scenie politycznej względem innych jej podmiotów oraz w oczach elektoratu.

66. Psychologiczne uwarunkowania walki politycznej

wiara w słuszność sprawy-> tendencje do autogloryfikacji-> wrogość wobec przeciwnika-> subiektywna interpretacja norm moralnych -> dehumanizacja przeciwnika -> gotowość do poświęceń

agresja- takie zachowania jednostki, bądź grupy które godzi w cudze interesy.

Stres może być spowodowany trudnością w realizacji celu i przeświadczeniem, że z kolej przeciwnik cel ten osiąga przeszkadzając nam. Rodzi się frustracja , która coraz bardziej się pogłębia ,znajdując w końcu ujście w zachowaniu agresywnym. Agresja godzi w interesy przeciwnika, wywołując jego reakcję obronną. Dochodzi więc do walki.

67. Formy i metody walki politycznej

formy walki politycznej

• walka zbroja - partyzancka, narodowo-wyzwoleńcza, terroryzm, powstanie, pucze, wojskowo-policyjne

• walka niezbrojna - parlamentarna, werbalna, wyborcza, demonstracje, strajki (wykluczone użycie przemocy)

metody walki politycznej - dyplomacja, komunikacja polityczna (propaganda), kampanie wyborcze i same wybory, bojkot części świata kultury, szykany, agresja słowna i fizyczna, perswazja, manipulacja, szantaż, presja, krytyka, izolacja, osłabienie, przymus prawny, ekonomiczny, psychiczny

68. Cele walki politycznej

• ochrona bądź negocjacja systemu politycznego, ogólnospołecznego (rewolucja może spowodować, że jedna ze stron walczących chce przywrócić dawny system ogólnospołeczny i to jest celem jej walki)

• ochrona lub negacja reżimu politycznego (konstrukcja i zasady funkcjonowania systemu politycznego; mogą być naruszone)

• elity polityczne (ich zmiana bądź selekcja) występujące w systemie politycznym - mogą wystąpić całkowite lub cząstkowe wymiany elit

• treści świadomości politycznej (ochrona lub ich zwalczanie);nowi ludzie mają inne wzory osobiste, stąd zmiany w indoktrynacji

• zmiana lub ochrona norm politycznych i norm prawnych
  - normy polityczne - zmiana elit, zniknięcie zasady jedności władzy politycznej (w to miejsce wchodzi zasada trójpodziału władzy), zaprzestanie łączenia stanowisk
  - normy prawne - zmiany ustaw, kształtowanie konstytucji

• zakres i zasięg władzy

69. Pojęcie decyzji politycznej

decyzja polityczna-jest to świadomy i ukierunkowany akt nielosowego, nieprzypadkowego wyboru jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się do działania. Decyzje polityczne określają cele metody i środki realizacji interesów podmiotów polityki. Podejmowane są w związku z procesami kooperacji pozytywnej i kooperacji negatywnej , w których podmioty te dążą do korzystnej dystrybucji cenionych dóbr oraz regulacji dostępu do władzy politycznej.

70. Sytuacje decyzyjne

sytuacja decyzyjna - w ujęciu obiektywnym to stan rzeczywistości politycznej ,a w ujęciu subiektywnym problem, który winien być rozwiązany przez ośrodek decyzyjny.

Sytuacja decyzyjna w literaturze określana jest jako zachwianie równowagi pomiędzy organizacją, a jej otoczeniem bądź istniejącym układem stosunków wewnątrz niej . Składa się ona z wielu wzajemnie powiązanych problemów; decyzja ma przyczynić się do przywrócenia zachwianej równowagi wiązanej z istniejącą rzeczywistością i przyszłością. Po dokładnym rozpoznaniu sytuacji ustalony zostaje dopiero problem decyzyjny. Sytuacja decyzyjna określa okoliczności i uwarunkowania, w jakich powstaje problem i potrzeba konkretnej decyzji. Różne sytuacje decyzyjne można analizować i konfrontować, poszukując nowych rozwiązań i ułatwiając proces podejmowania decyzji.

71. Style decyzyjne

Model stylów decyzyjnych

Analityczne (charakter optymalny) Styl rozważny analizuje dużo informacji przewiduje skutki	Koncepcyjne (charakter optymalny) wykorzystywany podczas realizacji koncepcji długookresowych przewiduje skutki
Dyrektywne (konkretne decyzyjnie) nastawione na szybkie decyzje, konkretne nie przewiduje konsekwencji	Behawioralne (konkretne decyzyjnie) dobra współpraca z innymi wgląd w ich opinie unikanie konfliktów

72. Etapy procesu decyzyjnego

proces decyzyjny - zespół powiązań przyczynowo-skutkowych, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów.

Postępowanie jednostki lub grupy, mające doprowadzić do dokonania wyboru celu działania lub środków jego realizacji. Proces decyzyjny może być sformalizowany (fazy decydowania przywierają postać norm prawnych - proces ustawodawczy lub sądowy) bądź niesformalizowany (jedyną regułą jest wskazanie podmiotu podejmującego decyzje - przede wszystkim badany przez psychologie).

Etapy procesu decyzyjnego:

• zaistnienie problemu decyzyjnego, czyli konkretnej kwestii, którą można rozwiązać na co najmniej dwa sposoby

• faza rozpoznawczo-projektowa - sformułowanie problemu do rozwiązania, wyznaczenie celów, określenie interesów, które mają być zaspokojone i ich hierarchii, sformułowanie dostępnych wariantów postępowania; w przypadku decyzjo charakterze politycznym przeprowadza się prace studialne, mające na celu diagnozę problemu i analizę przewidywalnych następstw decyzji

• dokonanie wyboru wariantu postępowania i jego uzasadnienie; w wyniku tego następuje określenie głównego celu politycznego - w przypadku sformalizowanego procesu decyzyjnego jest on obwarowany licznymi wymogami proceduralnymi, przewidującymi tryb podjęcia decyzji, określającymi kompetencje uczestników procesu decyzyjnego oraz prawne możliwości zakwestionowania decyzji już podjętej

• wykonanie decyzji - działania podjęte w celu realizacji decyzji oraz ich kontrola przez podmiot podejmujący decyzje lub specjalnie w tym celu powołany organ kontrolny

wg Młyńca:

• określenie problemu - czego dotyczy decyzja

• powołanie, określenie prawomocnego i kompetentnego ośrodka do pojęcia decyzji

• kryteria decyzji

• analiza kryteriów pod względem jednoznaczności (czy dla innych będą też czytelne)

• ustalenie wariantów decyzyjnych - uwzględnienie wielu sytuacji prowadzących do osiągnięcia celu

• kontrola decyzji i jej weryfikacja - proces decyzyjny trzeba umieć kontrolować

• wcielenie decyzji w życie

ważne jest realizowanie decyzji a nie sama decyzja jako taka. Pewną domeną optymalizacji decyzji jest uzyskanie maksymalnego zysku przy minimum kosztów. Lamentowicz wyróżnia następujące kryteria optymalizacji:

• zoptymalizowane całościowo

• zoptymalizowane częściowo

• zadowalające, ale nie zoptymalizowane

• niezadowalające (da się je znieść, są akceptowane)

• błędy polityczne - nie są akceptowane

73) Decyzje i niedecyzje polityczne:

decyzja polityczna - świadomy i ukierunkowany akt nielosowego, nieprzypadkowego wyboru jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się (zaniechania) od działania.

niedecyzja polityczna - decyzja, która powoduje stłumienie czy udaremnienie ukrytego lub otwartego wyzwania w stosunku do wartości, interesów podejmującego decyzję. Niepodejmowanie decyzji jest środkiem, przy pomocy którego żądania zmiany korzyści i przywilejów (status quo) mogą być zdławione, nim zdążą się ujawnić, mogą być zduszone, trzymane w ukryciu nim dotrą do odpowiedniego centrum podejmowania decyzji, a jeśli to wszystko zawiedzie, zostają okaleczone i unicestwione w procesie wdrażania.

niepodejmowanie decyzji może przybierać kilka form:

• użycie siły jako środka zapobiegania temu, żeby żądanie zmiany w ustalonym status quo weszło do procesu politycznego

• niepodejmowanie decyzji przez użycie władzy; sankcje, jakimi się grozi (pozytywne lub negatywne) inicjatorowi niebezpiecznych żądań

• przywołanie istniejącego systemu uprzedzeń polityczno-normatywnych, precedensów, zasad czy procedur, by zdusić niebezpieczne żądanie (wydłużanie debaty, przyklejenie komuś niepopularnej etykietki, zarzucanie niepatriotyzmu)

Taka taktyka jest skuteczna w odniesieniu do grup słabo zorganizowanych, które z trudem wytrzymują oczekiwanie, jakie potrzebne jest dla realizacji posunięć, mających na celu spełnienie żądań.

74) Źródła i rodzaje błędów decyzyjnych:

błąd decyzyjny - decyzja o podjęciu lub niepodjęciu działania politycznego, która przynosi niezaplanowane i nieprzewidziane skutki o charakterze negatywnym

źródła błędów decyzyjnych:

1) niewiedza, brak doświadczenia oraz cechy osobowości decydenta - nie adekwatne do pozycji i roli politycznej, uniemożliwiające prawidłowe rozpoznanie warunków i mechanizmów życia politycznego

2) partykularne dążenia różnych ośrodków decyzyjnych, które lekceważą istniejące w otoczeniu społecznym interesy innych

3) przyjęte w systemie politycznym struktury organizacji i procedury decyzyjne, ograniczające bądź wykluczające sprawność komunikacji

4) preferowanie przez niektórych decydentów intuicji kosztem wiedzy

rodzaje błędów decyzyjnych:

1) subiektywne - decyzje niezgodne z odczuciem i rozumieniem własnych interesów przez adresatów (występują różne formy protestu)

2) diagnostyczne - nietrafnie definiujące cel działania

3) instrumentalizacji działania - trafnie definiują cel działania, ale realizują go nieodpowiednimi metodami i środkami

4) b. zaniechania analizy warunków działania - trafnie określają cel i metody, ale są realizowane bez korekty w szybko zmieniającym się otoczeniu

5) b. niewłaściwego wyboru momentu działania - podejmowane zbyt szybko lub za późno

6) b. złego rozpoznania potrzeb - podjęte działanie jest niepotrzebne

75) Formy odpowiedzialności decydenta:

• wybory

• alternacja władzy

• odpowiedzialność karna za przestępstwa kryminalne

• odpowiedzialność konstytucyjna, wynikająca z faktu naruszenia prawa przez władzę wykonawczą w związku z wykonywaniem funkcji urzędowych

• dymisja

• wotum nieufności wobec ministra / całego rządu

• instytucja kontrasygnaty

76) Rodzaje decyzji politycznych:

wg kryteriów znaczenia celów i czasu ich realizacji wyróżnia się:

• strategiczne - określają długofalowe, perspektywiczne cele grup, organizacji i instytucji politycznych

• taktyczne - wskazują w skali kilku miesięcy lub lat cele i sposoby etapowej realizacji decyzji strategicznych, czyli ich skonkretyzowanych fragmentów

• operacyjne - określają krótkookresowe i bezpośrednie działania wykonawcze wynikające z decyzji strategicznych i decyzji taktycznych, składające się na bieżącą praktykę polityczną

wg kryteriów złożoności warunków i przewidywalności skutków wyróżnia się:

• decyzje podejmowane w warunkach optymalnych - decydent dysponuje pełną i rzetelną wiedzą o warunkach, celach, metodach i skutkach planowanego działania

• decyzje podejmowane w warunkach ryzyka - decydent posiada informacje o prawdopodobnych kierunkach zmian w otoczeniu oraz o możliwych wynikach działania, ale jednocześnie nie jest w stanie określić stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia efektu zamierzonego

• decyzje podejmowane w warunkach niepewności - decydent nie posiada wiedz o prawdopodobnych kierunkach, tempie i rezultatach zmian zachodzących w otoczeniu oraz o losach planowanych działań własnych; takie decyzje opierają się w dużej mierze na intuicji i wcześniej sprawdzonych, rutynowych wzorach działania, a prawdopodobieństwo podjęcia decyzji błędnej jest wysokie

77) Pojęcie systemu (terminy niezbędne do opisu systemu):

System to zbiór współzależnych części tworzących razem całość, która stanowi jednostkę wykonującą jakąś funkcję. Całość w świetle teorii systemów nie jest zwykłą sumą składających się na nią części, tworzy ona w pewnym stopniu nową swoistą jakość. Każdy system posiada nadsystem, (z wyjątkiem jednego jakim jest wszechświat), podsystemy i elementy. Tak zwane systemy otwarte albo względnie odosobnione pozostają w relacji z otoczeniem za pomocą „wejść” oraz „wyjść”. Wszystkie systemy tworzą pewną hierarchię, przy czym każdy wyższy poziom w hierarchii systemów jest utworzony z systemów niższego rzędu. Każdy system znajduje się w pewnym otoczeniu.

Otoczenie - można charakteryzować jako zbiór wszystkich elementów nie należących do systemu, a pozostających z systemem w interakcji

Nadsystem (podsystem) - Wyższy (niższy) system, którego składnikiem (który jest składnikiem) lub podsystemem jest interesujący nas system.

Element - jednostka mająca odrębną strukturę

Struktura - rozmieszczenie elementów i podsystemów w czasie i przestrzeni

78) System polityczny:

System polityczny tworzą utrwalone i uporządkowane sekwencje konfliktowych, wielostronnych oddziaływań wielkich grup społecznych, oddziaływań dokonywanych na ogół za pośrednictwem wyspecjalizowanych i sformalizowanych organizacji. Oddziaływania te związane są z wyborem i realizacją celów grupowych na tle stale odradzającego się konfliktu potrzeb, interesów, sił i form świadomości społecznej wielkich grup. Ponadto oddziaływania te są wyrazem dążeń poszczególnych grup społecznych do zdobycia i utrzymania pozycji kierowniczych w życiu społecznym, a zwłaszcza do zdobycia władzy państwowej. (W. Lamentowicz)

*System polityczny - jedna z podstawowych kategorii politologicznych, oznaczająca podstawową strukturę, w ramach której toczy się życie polityczne

79). Koncepcje definiowania systemu politycznego:

• instytucjonalna (strukturalna) - system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych (o charakterze prawnym) oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i systemów normatywnych, na podstawie których one działają; J. Kowalski: „system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki”

• behawiorystyczno-funkcjonalna - system polityczny jest określany jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot (państwo, partia, związek zawodowy) dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne, na system polityczny składa się więc całokształt zasad dotyczących organizacji i form działania władzy politycznej, nie całokształt instytucji prawnopolitycznych.

• systemowa - system polityczny stanowi wyodrębnioną całość o złożonej strukturze, umiejscowioną w wielowymiarowym otoczeniu, z którego czerpie informacje i energię, przetwarza ją i oddziałuje na to środowisko - również za pomocą informacji i energii. Informacja i energia dostarczana jest do systemu za pomocą „wejść”, natomiast do otoczenia za pomocą „wyjść”

80) Model systemu politycznego [W. Lamentowicz]:

Wg W. Lamentowicza, system polityczny to całokształt trwałych układów działań, instytucji, stosunków oraz norm, które dotyczą rozbieżnych interesów dużych grup społecznych.

81) Cele systemu politycznego:

• niedopuszczenie do biologicznego wyniszczenia się danego systemu

• zapobieżenie apatii wyborczej

• rozwój systemu, rozszerzanie lub utrzymanie liczby osób, do niego należących

• internalizacja norm i wartości, obowiązujących w systemie, co ma zapobiec sytuacji,
  w której system opierałby się głównie na przemoc

82) Funkcje systemu politycznego:

• wytwarzanie wzorów zachowań obowiązujących w życiu politycznym (np. tworzenie instytucji życia politycznego)

• f. adaptacyjna - dostosowanie systemu do rozwoju cywilizacji

• f. instrumentalno-celowościowa: realizacja określonych celów, podejmowanie działań zmierzających do rozwiązania istniejących problemów

• f. integracyjna - zmierza do zintegrowania ludzi wewnątrz systemu, zachowania spójności społecznej

83) Problem homeostatyczności systemu politycznego:

• homeostatyczność jako stan równowagi, zgodności reżimu, wspólnoty, instytucji politycznych i obowiązującego systemu normatywnego (religii, moralności, prawa) - taka koncepcja opiera się na założeniu, że raz osiągnięty stan równowagi, nie ulegnie zmianie

• homeostatyczność jako proces osiągania równowagi (równowaga dynamiczna), oparty na reaktywności systemu (system reaguje na zmiany zachodzące w otoczeniu - wytworzenie mechanizmów samoregulacji, które umożliwiają systemowi adaptowanie się do zmieniających się warunków).

84) Klasyfikacja systemów politycznych:

Typologia klasyczna (Arystoteles, Hobbes, Bodin) - wynika z odpowiedzi na pytania o to, kto rządzi i kto odnosi korzyści z rządzenia.

• gdy władzę sprawuje jedna osoba i tylko ta osoba odnosi korzyści z rządzenia, mamy do czynienia z tyranią; gdy korzyści odnoszą wszyscy, jest to monarchia

• gdy władzę sprawuje wąska grupa osób, i tylko te osoby odnoszą korzyści z rządzenia, jest to oligarchia; gdy korzyści odnoszą wszyscy, jest to arystokracja

• gdy władza leży w rękach mas, i tylko sprawujący władzę odnoszą z tego korzyści, jest to demokracja; gdy korzyści odnoszą wszyscy, jest to politeja.

Tyranię Arystoteles określa jako najgorszy z systemów, ponieważ sprowadza on ludzi do statusu niewolników; arystokrację i monarchię uznaje za systemy nierealne. Politeję, zasadzającą się na idei władzy większości w interesie wszystkich, nazywał systemem najbardziej realnym.

Typologia „trzech światów” (typologia powszechna w okresie powojennym) oparta jest o kryteria ekonomiczne, ideologiczne, polityczne i strategiczne.

• kapitalistyczny „pierwszy świat” - skupia kapitalistyczne, uprzemysłowione państwa zachodnie, o najwyższym PKB i poziomie dostatku, w których dominuje polityka liberalno-demokratyczna, a gospodarka rządzi się prawami wolnego rynku i konkurencji

• komunistyczny „drugi świat” - obejmuje państwa komunistyczne o wysokim poziomie uprzemysłowienia, z gospodarką centralnie planowaną; w tych państwach obowiązuje system jednopartyjny

• rozwijający się „trzeci świat” - dotyczy mniej rozwiniętych państw Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej, biednych, o niskim PKB, pozostających w zależności gospodarczej; państwa te posiadają ustrój typowo autorytarny, często rządzone są przez tradycyjnych monarchów, dyktatorów lub wojsko.

Klasyfikacja współczesnych systemów politycznych:

• poliarchie zachodnie (Robert A. Dahl):

• Ameryka Północna, Europa Zachodnia, Australia

• oparty na współzawodnictwie system partyjny, regularne i rywalizacyjne wybory

• gwarantowane i chronione przez instytucje swobody obywatelskie

• istnienie społeczeństwa obywatelskiego; wysoki stopień zaangażowania społeczeństwa w życie polityczne

• kapitalistyczna organizacja gospodarki

• typy poliarchii zach.: model westminsterski (Wlk. Brytania: rząd jednopartyjny, system dwupartyjny), demokracja konsensualna (Belgia, Szwajcaria: rząd koalicyjny, system wielopartyjny)

• nowe demokracje - dot. państw postkomunistycznych; proces umacniania demokracji jest niepełny

• nadal obecne kulturowo-poliyczne skutki istnienia komunizmu

• konsekwencje reform rynkowych

• często słaba władza państwowa

• ustroje Azji Wschodniej

• bardziej zorientowane na cele gospodarcze, niż polityczne; nacisk na rozwój gosp., a nie rozszerzanie wolności osobistej

• ogólny szacunek dla państwa i skłonność do szanowania przywódcy (tradycje konfucjańskie)

• przyznawanie rodzinie centralnej roli

• ustroje islamskie

• głównym celem jest stworzenie teokracji, w której zarówno sprawy polityczne, jak i społeczne, zorganizowane są wokół zasad religijnych

• w ramach ustroju islamskiego istnieją zarówno państwa fundamentalistyczne (Irak), jak i pluralistyczne (Malezja)

• ustroje wojskowe (Ameryka Łacińska, Bliski Wschód)

• władza sprawowana dzięki wykorzystaniu siły wojskowej, przemocy, represji

• główne stanowiska obsadzane na podstawie miejsca w hierarchii wojskowej

• junta - gdy siły zbrojne przejmują bezpośrednią kontrolę nad rządem; tworzy się rząd wojskowy, skupiony wokół grupy oficerów

• dyktatura, wspierana przez armię; istotną rolę odgrywa kult jednostki, kluczowa jest lojalność armii, która utrzymuje ustrój

85) Kryteria klasyfikacji systemów politycznych:

• Grupa rządząca (udział w życiu politycznym jest ograniczony do grupy uprzywilejowanej lub obejmuje całe społeczeństwo).

• Sposób podporządkowania społeczeństwa (groźba i przemoc/ negocjacje, kompromisy).

• Władza jest scentralizowana lub podzielona. Obowiązujące w systemie typy wzajemnej kontroli.

• Zasady zdobywania i przekazywania władzy (ustrój oparty na rywalizacji lub monolityczny, zamknięty).

• Relacje między państwem a jednostką w zakresie praw i obowiązków (ich podział między rządem a obywatelami).

• Poziom rozwoju materialnego (zamożność społeczeństwa i kwestia równego podziału dóbr).

• Organizacja życia gospodarczego (gospodarka oparta na wolnym rynku lub centralnie planowana; rola rządu w gospodarce).

• Stabilność ustroju.

86) Zasady metody „analizy systemowej”:

Analiza systemowa to metoda naukowa, zapożyczona z nauk ścisłych. W politologii istnieją szczególnie dogodne warunki dla rozwoju tej metody, stąd analiza systemowa jest metodą stosowaną w politologii najpowszechniej. Jest to metoda wprowadzona przez funkcjonalistów.

• posługuje się pojęciami zaczerpniętymi z politologii (wejścia/wyjścia z systemu, turbulencje wewnątrzsystemowe, subsystem)

• b. istotne pojęcie - sprzężenie zwrotne, a więc relacji między systemem a społeczeństwem, w którym on funkcjonuje

• analiza systemowa nie traktuje problemu wycinkowo, lecz kompleksowo, przy uwzględnieniu wielu czynników, wpływających na funkcjonowanie systemu w pośredni lub bezpośredni sposób

Podstawowe założenia analizy systemowej:

• rezygnacja z analizy liniowej, jednoperspektywicznej

• główny ciężar analizy systemowej spoczywa na badaniu holistycznym, całościowym
  (tj. uwzględnienie przy analizie systemu czynników, które nie mają bezpośrednio politycznego charakteru)

• b. istotne jest określenie granic danego systemu (należy ograniczyć analizę do pewnego zakresu, żeby nikt nie mógł zarzucić naszym badaniom niekompletności)

• analiza systemowa to opis relacji między otoczeniem a systemem

• należy również uwzględnić relacje pomiędzy poszczególnymi elementami systemu

• przy analizie systemowej posługujemy się wiedzą interdyscyplinarną

87) Transformacja (tranzycja) systemów politycznych:

Pojęcie transformacji obejmuje zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego, prowadzące do zmiany sposobu rządzenia, zmiany ustroju (np. początek: wolne wybory => koniec: konsolidacja nowego ładu)

Tranzycja to pojęcie węższe, okres przejściowy pomiędzy poszczególnymi zmianami.

88) Pojęcie kryzysu politycznego:

Kryzys polityczny to sytuacja, w której następuje załamanie się realizacji określonej polityki, utrata przez grupę rządzącą przyzwolenia społecznego, załamanie się systemu politycznego.

89) Kryteria legitymizacji władzy politycznej:

Nie mogłem znaleźć nigdzie na te pytanie odpowiedzi, podejrzewam, że najlepiej będzie wybrnąć w sposób następujący: ze względu na wieloaspektowość tego procesu ciężko jednoznacznie określić jedne, sztywne ramy, będące kryterium legitymizacji władzy politycznej -> można przytoczyć Webera, Beethama, Eastona -> najsensowniejsza wydaje się więc sytuacja, gdy współgrają ze sobą legitymizacja normatywna i społeczna.

90) Definicja legitymizacji władzy politycznej:

• legitymizacja władzy politycznej - atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji - przy równoczesnej aprobacie rządzonych. Wynika z akceptacji sposobu przejawiania się nadrzędności i podporządkowania w sferze polityki oraz/lub z uznania autorytetu politycznego rządzących; władza legitymowana to taka, która opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych, a więc wyklucza przemoc i strach jako dominujące źródło podporządkowania.

legitymacja - stan dokonany / legitymizacja - proces

91) Legitymizacja normatywna i społeczna:

Legitymizacja normatywna ma miejsce wtedy, gdy rządzący zdobyli władzę w sposób legalny, zgodnie z obowiązującym prawem. Legitymacja społeczna zaś to społeczne poparcie dla rządzących. Oba typy legitymizacji powinny się równoważyć albo przynajmniej ulec synchronizacji. Wtedy rządzący mają poparcie społeczne, ich władza jest legalna, więc następuje stabilizacja systemu społeczno-politycznego, zwiększa się efektywność działania podmiotów władzy.

Jeżeli rządzący mają poparcie społeczne, ale władzę zdobyli nielegalnie, to najczęściej mamy do czynienia z okresem rewolucji, powstania itp. Rządzący burzą cały system prawny i prowadzają na jego miejsce nowy, by uzyskać także legitymację normatywną.

Z kolei w sytuacji, gdy rządzący mają legitymację normatywną, ale brakuje im poparcia społecznego, następuje kontestowanie władzy; w systemach demokratycznych najczęściej ekipa rządząca „przepada” w kolejnych wyborach. Może też dojść do rewolucji obalającej dotychczasową władzę.

Legitymacja normatywna jest trwała, a społeczna często może się zmieniać, zwłaszcza w systemach niestabilnych.

92) Źródła legitymizacji władzy politycznej:

• dziedziczenie władzy

• suwerenność ludu

• tradycje danego społeczeństwa

• cechy osobiste przywódcy

• powszechne przekonanie o nadrzędności systemu prawnego (rządzący wyłonieni zgodnie z normami prawa, sprawując władzę respektują te normy)

• interes realizowany przez władzę

W systemach niedemokratycznych źródłem legitymacji może być autorytarna osobowość części członków danego społeczeństwa (bezkrytyczna aprobata, gotowość podporządkowania się silnej władzy), a także uczucia i nadzieje związane z zapowiadaną przed podmioty władzy realizacją wizji nowego, sprawiedliwego ładu społecznego.

93) Wymiary legitymizacji wg D. Eastona:

Ujęcie alternatywne do teorii Maxa Wezera - Easton zakwestionował zrównanie legitymizacji z całościową aprobatą dla niejasno określonej „władzy”, czy „panowania”. Zaakcentował on fakt, że aprobata taka może być nierównomiernie rozłożona na różne elementy życia politycznego. Wyróżnił 3 wymiary legitymizacji władzy:

1. legitymizacja władzy ideologiczna (społeczności politycznej) - opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa: panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości.

2. legitymizacja władzy strukturalna (reżimu) - to akceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze oraz wszystkich wynikających z nich norm prawnych oraz instytucji.

3. legitymizacja władzy personalna (rządu) - wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę. Szczególnie pomocna jest ona w momencie stabilizacji zmian jakim podlega system.

Każdy z wymienionych wymiarów legitymizacji może stanowić źródło poparcia dla systemu politycznego. Zdaniem D. Eastona poziom l.w. w poszczególnych wymiarach nie musi pokrywać się ze sobą, bowiem akceptacji wartości politycznych może towarzyszyć dezakceptacja rozwiązań proceduralnych, a tym bardziej brak uznania czy niechęć do polityków. Spójność l.w. na wszystkich poziomach zwiększa rozmiar poparcia niezbędnego dla przetrwania systemu.

94) Poziomy legitymizacji władzy wg D. Beethama:

Uznaje on, że władza dokonuje się równocześnie na trzech poziomach:

1) reguły nabycia i sprawowania władzy

2) przekonania rządzących i rządzonych co do funkcjonowania systemu politycznego

3) czynne przyzwolenie rządzących wyrażające się w konkretnych zachowaniach politycznych (np. poprzez udział w wyborach i referendach itp.)

O pełnej legitymizacji władzy (stanowiącej „typ idealny”) można mówić wówczas, gdy zachodzi spójność między treścią reguł gry politycznej, ich pozytywną oceną oraz wyrastającymi z niej prosystemowymi zachowaniami politycznymi, wyrażającymi wolę zachowania systemu w zasadniczo niezmienionym kształcie.

95) Rola „suwerenności ludu” dla procesu legitymizacji:

Suwerenność ludu jest zasadniczym fundamentem legitymizacji. Zasada ta miała początek w rewolucji francuskiej, która zakwestionowała pogląd, że władza pochodzi od Boga, głosząc, że faktycznym suwerenem jest lud. Od tego momentu ścierały się 2 stanowiska - naród jako konkretna zbiorowość obywateli (Rousseau) i naród jako abstrakcyjny i niezdolny do faktycznego działania byt idealny (E. Burke). W XIX wieku nastąpiło upowszechnienie praw wyborczych, powstały masowe ruchy polityczne, zdolne do przejęcia władzy w ramach mechanizmów demokracji - od tego momentu uznaje się, że urzeczywistnianie suwerennej władzy narodu obejmuje możność podejmowania decyzji w drodze referendum, możność wybrania przedstawicieli i prawo do egzekwowania ich odpowiedzialności politycznej w razie niezgodności ich decyzji z oczekiwaniami wyborczymi.

96) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------

97 Autorytaryzm a totalitaryzm

• Totalitaryzm

o Oficjalna ideologia

o Masowa partia kontrolowana prze oligarchię

o Monopol rządu na broń

o Rządowy monopol dysponowania środkami masowego

przekazu

o Terrorystyczny system policyjny

· Autorytaryzm

o Rządy jednostki lub grupy osób

o Nasilenie policyjnych metod rządzenia

o Ideologiczne wywyższanie państwa nad prawami jednostki i

społeczeństwa

o Eksponowanie ideałów dyscypliny, autorytetu, obowiązków,

w przeciwieństwie do wolności i praw jednostki

o Opieranie polityki i ideologii na nacjonalizmie i rasizmie

• 98 Geneza administracji

Pojawienie się administracji państwowej jest związane z tym, że władza nie mogła załatwić wszystkiego osobiście, państwa stawały się większe, a obywateli przybywało.

• 99 Definicja administracji

Administracja (łac. administrare - być pomocnym), działalność organizatorska realizowana przy pomocy aparatu urzędniczego, obejmująca zakres spraw o charakterze publicznym, regulowana przez ogólne normy prawne. W innym ujęciu może także oznaczać zarządzanie jakimikolwiek sprawami (np. gospodarstwem domowym).Jako system administracja stanowi zbiór powiązanych ze sobą i współpracujących instytucji

Administracja publiczna cechy działalności:

• realizacja interesu publicznego: zaspakajanie podstawowych potrzeb społeczeństwa

• działanie na podstawie prawa i w jego granicach (legalność działania)

• charakter polityczny działalności - powiązanie z władzą polityczną

• działanie w imieniu i na rachunek państwa (powszechna zgoda społeczeństwa)

• działanie niezarobkowe (administracja działa dla dobra ogółu, nie jest nastawiona na zysk)

• działanie o charakterze planowym (działanie płynne, stałe, stabilne - niezależne od zmian w kraju)

• różnorodność form i postaci, różnorodność działalności

Administracja rządowa-premier, rada ministrów, organy administracji centralnej

Administracja samorządowa- występuje na szczeblu lokalnym obejmuje kolegialne i jednoosobowe ciała doradcze

• 100 Idealny model biurokracji M. Webera

• Rozczłonkowanie celów organizacji na elementarne operacje.
  Zadania, które są zbyt trudne dla pojedynczego człowieka, trzeba rozłożyć na elementarne operacje.
  b. Standaryzacja metod zarządzania : działalność organizacji jest przewidywalna i niezależna od indywidualnych różnic uczestników organizacji.
  c. Bezosobowość. Idealny kierownik nie przejawia żadnych uczuć wobec swoich podwładnych lub klientów. Zarządza w sposób bezosobowy, bezstronny, obiektywny, formalny.
  d. Kompetencja. Podstawą do zajęcia stanowiska w organizacji biurokratycznej jest wiedza i kwalifikacje zawodowe. Nie liczą się zasługi, tytuł własności lub inne względy np. wybór demokratyczny.
  e. Ciągłość działań organizacji i możliwość ich przewidywania. Funkcje w organizacji przypisane są do pozycji w hierarchii. Ludzie na stanowiskach zmieniają się a funkcje pozostają niezmienione.
  f. Hierarchiczna struktura organizacji i zasada jednoosobowego kierownictwa.
  g. Oddzielenie prawa własności od funkcji zarządzania. Organizacją biurokratyczną nie powinien zarządzać jej właściciel, gdyż zgodnie z prawem własności właściciel może dysponować swoją własnością według swego uznania, a to właśnie w organizacji biurokratycznej jest niepożądane. W organizacji biurokratycznej władza przechodzi z rąk właściciela w ręce wyspecjalizowanego eksperta będącego najemnym pracownikiem. To zjawisko Burnham określił mianem rewolucji menedżerskiej.
  
  Model biurokracji M.Webera wyróżnia się takimi cechami jak:
  Mechaniczność. Sam Weber stwierdził, że w pełni rozwinięty mechanizm biurokratyczny ma się tak do innych rodzajów organizacji jak maszyna do ręcznej roboty.
  Przewidywalność. Ponieważ organizacją rządzą bezosobowe przepisy, a te są znane, wobec tego decyzje podejmowane w organizacji są przewidywalne
  Obiektywizm. Organizacje są mechanizmem działającym ponad ludźmi i od ich woli niezależnym. Ludzie w organizacji są tylko czynnikiem energetycznym, uruchamiającym mechanizm, który rządzi się ustalonymi regułami. Jest to "organizacja bez ludzi".
  Kompetencja. Biurokracja jest władzą ekspertów, posiadających wiedzę techniczną. Wykształcenie zastąpiło przywileje jako podstawę do zatrudnienia.
  Racjonalność. Emocje, motywy osobiste mogą przeszkadzać nawet ekspertom w podejmowaniu racjonalnych decyzji. Dlatego konsekwentne zastosowanie bezosobowości eliminuje źródło irracjonalności.

• 101 Konflikt politycy- biurokrcja

Powody konfliktu

• Niezależność administracji od polityków (teoria)

• Próba dominacji jednej ze stron

• Chęć wymiany przez nowy rząd całej administracji państwowej

• Większa rola biurokracji mniejsza rola rządów

• Istnienie przedsiębiorstw państwowych

• Centralizacja administracji państwowej

• „Rządy fachowców”

Klientelim- administracja reprezentuje interesy jednej z grup społecznych nie natomiast wszystkich obywateli

• Parantelizm. silne, powiązania między określonymi grupami nacisku i administracją publiczną lub rządzącą, partią

(w tych systemach politycznych których jedna z partii politycznych wyraźnie dominuje nad pozostałymi,) a grupy interesu mogą uzyskać dostęp do procesów zarządzania sprawami publicznymi i prawomocność jedynie dzięki związkom z tą partią - niezależnie od tego, w jakiej mierzę reprezentują one istotne inte­resy zbiorowe. Istotną cechą parantelizmu jest - inaczej aniżeli w przypadku klientelizmu - pośredni charakter związków między administracją publiczną i grupami interesu. Ogniwo pośrednie stanowią partie polityczne, z którą grupy interesu muszą nawiązać bliskie kontakty, jeśli tylko chcą uczestniczyć w zarządzaniu sprawami publicznymi.

102 Mechanizmy kontroli administracji publicznej

Audyt- ocena organizacji, systemów, procesów czy produktów. Wykonywana jest przez kompetentne, niezależne od podmiotu ocenianego i obiektywne (nieuprzedzone) osoby lub firmy. Celem audytu jest weryfikacja, czy cel wyznaczony przez organizację audytowaną został osiągnięty lub czy jej działania są zgodne z zaakceptowanymi standardami, statusem czy praktykami. Audyt ocenia także procedury kontrolne celem stwierdzenia, czy przedmiot audytu także w przyszłości będzie odpowiadał uzgodnionym do stosowania wymaganiom. Oprócz oceny wskazuje także zalecenia zmian w procedurach, w tym sprawdzających, oraz w politykach.

Audyt ocenia zgodność teraz i w przeszłości. Jego odmianą jest inspekcja, która ocenia zgodność jedynie w przeszłości. Obydwie są ważną częścią zarządzania.

ukierunkowany został na obszary kluczowe dla realizacji zadań jednostki, dlatego też

przyczynia sie również do utrzymywania i doskonalenia w jednostce skutecznych

mechanizmów kontroli.

Podmiotowo audyt wewnętrzny prowadzony jest w dwóch grupach jednostek..

• 103 Uczestnictwo administracji publicznej w procesach reformatorskich

Administracja publiczna może pełnić pozytywną rolę w procesach reformatorskich

• narzędzie w rękach polityków

• wypełnia rolę informacyjną

• wprowadzanie nowego prawa w życie

• może być bodźcem, pomysłodawcą wprowadzenia reform

Ale i negatywną

• może chcieć zachowania statusu quo

• obawa przed zmniejszeniem swojej roli w państwie

104 Biurokracja i demokracja

Biurokracja a demokracja (Weber)

• . Kontrola biurokracji przez polityków pochodzących z wyborów

• . Politycy muszą polegać na informacjach i ekspertyzach biurokracji; z punktu widzenia profesjonalnej administracji biurokratycznej politycy to amatorzy

105 Strukturalna i społeczna dysfunkcja biurokracji

Biurokracja jest dysfunkcjonalna kiedy nie realizuje w stopniu dostatecznym swoich zadań.

Dysfunkcje biurokracji

Robert K. Merton w pracy "Teoria Socjologiczna i struktura społeczna" wymienia możliwe dysfunkcje biurokracji:

1. wyuczona nieudolność - Thorstein Veblen

2. skrzywienie zawodowe

3. psychoza zawodowa

4. biurokratyczne błędne koło - Michel Crozier

5. stworzenie człowieka organizacji

Dysfunkcje biurokracji zostały ujęte w quasi-naukowe prawa:

Departamentalizacja oznacza grupowanie podobnych lub logicznie powiązanych prac. Pracownicy przydzieleni do wyspecjalizowanych zadań działu nabierają umiejętności i wprawy w swoich funkcjach, lecz codzienna rutyna może doprowadzić do utraty motywacji i wyzwań. Specjalizacja pracy zwiększa sprawność operacji i efektywność, jednakże może też prowadzić do znużenia i niezadowolenia pracowników. Głębia zadań oznacza stopień kontroli sprawowanej przez pracownika nad jego pracą. Zakres zadań dotyczy ich zróżnicowania i liczby umiejętności potrzebnych do wywiązania się z nich. Badania wykazały, że wielu ludzi wykazuje większe zainteresowanie swoją pracą i odczuwa dumę oraz ma poczucie własnej wartości, gdy głębia i zakres zadań są duże.

Dysfunkcje strukturalne

• zakres przepisów bezosobowych

• centralizacja decyzji

• izolacja każdej grupy hierarchicznej

• rozwój równoległych stosunków władzy

106 Pojęcie podmiotowości politycznej

Podmiotowość polityczna - jest to trwała zdolność jednostek, grup, organizacji i instytucji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań; mając na celu zaspokojenie potrzeb osoby działającej (działanie polega na udziale lub wpływaniu na decyzje władzy).

107 Koncepcje nabywania podmiotowości politycznej

Świadomość czyni z podmiotowości problem nierozerwalnie związany z człowiekiem, co ujawnia się w stosunkach międzyludzkich

108 Podmioty polityki

-pierwotne - wielkie grupy społeczne, narodowe, etniczne, grupy dążące do wspólnych celów;
- wtórne - wszelkie siły polityczne, instytucje, organizacje zawodowe itd., które prezentują stosunek wszelkich grup społecznych.

• Trzy podstawowe kryteria podziału podmiotów.

• Kryterium liczebności.

W tym kryterium możemy wyróżnić podmioty zbiorowe i podmioty indywidualne. Podmioty zbiorowe to potężna siła sprawcza w działaniach politycznych. Odgrywają dużą rolę w życiu politycznym, gdyż mogą masowo oddziaływać na procesy społeczne. Podmioty indywidualne liczą się jako uczestnicy życia zbiorowego, którzy oddziałują na procesy polityczne. Pojawiają się najczęściej na pograniczu epok i mają znaczenie dziejowe dla wspólnot ludzkich.

• Kryterium miejsca w strukturze politycznej społeczeństwa.

Cechą charakterystyczną tych podmiotów jest duża aktywność, która wpływa na procesy decyzyjne. Podmioty te w okresach przełomowych odgrywają znaczącą rolę, ponieważ niekiedy mogą przesądzić o biegu wydarzeń lub procesach społecznych. Do tego rodzaju podmiotów możemy zaliczyć przede wszystkim duże grupy społeczne.

• Kryterium funkcji.

Możemy wyróżnić następujące podmioty: decyzji i wpływu. Podmioty decyzji to takie, które w bezpośredni sposób uczestniczą w procesie decyzyjnym i rozwiązują problemy życia politycznego społeczeństwa. Przykładem takiego podmiotu mogą być wyborcy, którzy w bezpośredni sposób uczestniczą w procesie decyzyjnym - rozstrzygają o wyborze składu osobowego parlamentu i rządzących sił politycznych.

• Aktywność podmiotów polityki.

Aktywność podmiotów polityki przybiera różne formy uczestnictwa w polityce. Uczestnictwo w sprawowaniu władzy i wpływanie na nią może mieć charakter:

- bezpośredni lub pośredni,

- stały, okresowy lub incydentalny,

- formalny lub nieformalny,

- legalny lub nielegalny,

- racjonalny i irracjonalny.

109 Poziomy podmiotowości politycznej

• podmiotowość działań politycznych-grupa jest w stanie stworzyć pewne fakty polityczne lecz nie ma trwałego wpływu na życie polityczne

• podmiotowość stosunków politycznych- proces w którym dana grupa zaczyna akceptować swoje istnienie uzyskuje suwerenność i możliwość działania

• podmiotowość procesów politycznych- sytuacja kiedy grupa jest w stanie ma wpływ na zmianę prawa

• podmiotowość władzy politycznej- pojęcie zmienne z pojęciem panowania politycznego ekonomicznego i ideologicznego, możliwość realizacji własnych idei

110 Podmiotowość nominalna i realna

Nominalna-dotyczy każdego z nas i objawia się biernym prawem wyborczym

Realna-odnosi się do osób będących aktywnymi graczami sceny politycznej

111 Pojęcie państwa

Typy definicji państwa:

Funkcjonalne - opisują państwo poprzez funkcje, jakie musi ono spełnić w danym

układzie społecznym

Hugo Grotius XVII w państwo jest to zrzeszenie doskonale

wolnych ludzi w celu korzystania z prawa oraz dla dobra

powszechnego.

J. R Pennock, D. G Smith państwo jest to społeczna organizacja

mająca rozstrzygającą władze nad wszystkimi osobami

zamieszkującymi określone terytorium i mająca za swój główny

cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie

wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku.

o Zaleta jest dokładne wyjaśnienie istoty państwa

o Wadą jest pominięcie cech, które pozwolą odróżnić

państwo od innych organizacji społecznych

Strukturalno-elementowe

Georg Jedlinek teoria trzech elementów: ludność, terytorium,

władza zwierzchnia. Państwo- trwały związek ludzi stale

osiadłych na pewnym terytorium, podlegający jednej, wyłącznie

władzy zwierzchniej (suwerennej)

Psychologiczne

Leon Petrażycki państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących

władczych stosunków międzyludzkich. Kontakty między

rządzącymi i rządzonymi. Prawem rządzącego jest wydawanie

określonych decyzji i wymaganie ich realizacji, a obowiązkiem

rządzonego jest wykonywanie tych decyzji pod groźbą użycia

przymusu państwowego .

Socjologiczne określają państwo jako społeczność polityczną

W. Wesołowski państwo to zespół ludzi występujących jako

członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i

posiadające z tej racji określone prerogatywy

Arystoteles państwo to zdolna do samowystarczalności

wspólnota równych, o charakterze uniwersalnym, obejmująca

całokształt stosunków społecznych pewnej zbiorowości ludzi, a

mająca za cel doskonałe życie.

112 Patriarchalna i patrymonialna koncepcja państwa

Doktryna patriarchalna

Rober Filmer (zm.1653) siedemnastowieczny obrońca

absolutyzmu królewskiego. Traktat Patriarcha, albo

przyrodzona władza królów wydana w 1680r

Państwo powstało w procesie mechanicznego łączenia rodów w plemiona, plemion zaś w

większe całości, aż do państwa włącznie; przy zachowaniu zasady patriarchalnej władzy

opiekuńczej w ramach form pierwotnych. Król posiada władzę jako patriarcha swojego

narodu i spadkobierca biblijnego Adama. Władzę państwową przyrównywał do władzy

starszego rodu (wodza plemiennego), sugerując, że jest ona sprawowana w interesie całego

społeczeństwa.

Odrzucał aksjomaty republikańskie. Umowę społeczną traktował jako koncepcje sztuczną,

gdyż społeczność państwowa nie jest wynikiem przemyślanych decyzji, lecz organizmem

naturalnym, bez którego jednostka istnieć nie mogła.

Organiczna koncepcja społeczności państwowej uzasadnienie historyczne- nie można

powołać się na żaden znany wypadek kreowania państwa na drodze wyraźnej zgody

wszystkich obywateli.

Filmer nie zgadza się z poglądem o równości ludzi i przyrodzonych prawach naturalnych.

Jego zdaniem ludzie rodząc się maja określone miejsce w grupie społecznej i podlegali

rodzicom oraz władzy państwowej, która jest warunkiem istnienia każdego społeczeństwa-

naturalna bowiem zależność człowieka od zwierzchności to podstawa jego zobowiązań

społeczno-politycznych. Najlepszym ustrojem jest monarchia absolutna, gwarantująca siłę,

porządek i stabilność społeczeństwa.

Patriarchalna teoria pochodzenia państwa (wg.R. Flimera) blask odzyskała w okresie walki

burżuazji o władzę -XVII/XIX w. służąc obrońcom starego porządku do udowodnienia

nienaruszalności władzy królewskiej.

Doktryna patrymonialna

Ludwig von Haller Szwajcar XIX w Źródłem

powstania władzy państwowej jest własność ziemi

patrimonium-ojcowizna, majątek rodowy.

Koncepcja patrymonialna ujmowała państwo jako dziedziczna własność dynastii panującej, a

zgodnie z tą zasada w jej łonie obowiązywały w odniesieniu do państwa podobne zasady

dziedziczenia jak w stosunkach prywatnoprawnych.

Prawo książęce (ius ducale) monarcha posiadał władze zwierzchnia, w tym i sąd nad

ludnością, prawo poboru danin i żądania posług na rzecz księcia i jego urzędników.

113 Deistyczna i historyczna koncepcja państwa

Koncepcja deistyczna- to koncepcja mówiąca o tym że jako byt rodzi się w wyniku boskich interwencji wiąże powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274) wywodzi od boga samą zasadę władzy, natomiast istniejące konkretne państwa traktuje jako dzieła ludzi. Jedną z istotnych konsekwencji takiej koncepcji było dopuszczenie wniosku, że jeśli władza pochodzi od Boga tylko pośrednio, to poszczególne państwa mogą być oceniane jako "dobre" lub "złe", a z tymi można podjąć walkę.

Koncepcja historyczna- państwo powstało w wyniku różnych zmian czy to społecznych czy też terytorialnych i jest wynikiem procesów historycznych

114 Teoria podboju i umowy społecznej pochodzenia państwa

Dążenie do upodmiotowienia społeczeństwa spowodowało pojawienie się teorii umowy społecznej. Sformułował ją w Anglii w XVII wieku Thomas Hobbes (1588-1679) w dziele zatytułowanym Lewiatan (opublikowanym w roku 1651, a więc w epoce rządów Olivera Cromwella). W swoich rozważaniach wyszedł od opisu stanu naturalnego (przedpaństwowego), który charakteryzował się jego zdaniem wszechogarniającym chaosem i wojną wszystkich ze wszystkimi. Aby przezwyciężyć sytuację, w której nikt nie czuł się bezpiecznie, ludzie postanowili zawrzeć między sobą, na zasadzie „każdy z każdym”, umowę społeczną, na mocy której podporządkowali swą wolność władzy państwowej w zamian za zapewnienie im bezpieczeństwa. Władca nie był stroną umowy, więc nie można mu jej było wypowiedzieć. Umowa przestawała automatycznie obowiązywać, gdy suweren nie był w stanie rządzić (na przykład z powodu przegranej wojny). Władza w koncepcji Hobbesa była jednolita i scentralizowana. Nie miała jednak prawa pozbawiać jednostkę swobody działalności gospodarczej oraz własności. Taka koncepcja teorii umowy społecznej służyła uzasadnieniu silnego państwa. Hobbes nie przesądzał, czy miała to być jednoosobowa władza monarchy, czy zgromadzenia, podkreślał jednak jej niepodzielność.

W XIX wieku dość popularna była teoria podboju. Jej najbardziej znany przedstawiciel, polski socjolog i prawnik Ludwik Gumplowicz, głosił, że historycznie rzecz biorąc państwa powstały w wyniku podboju osiadłych plemion rolniczych przez szukające nowych terenów ekspansji plemiona koczownicze. Przykładem na poparcie tej teorii miało być powstanie Rusi Kijowskiej w rezultacie ekspansji szwedzkich Wikingów (zwanych Waregami), czy powstanie państwa bułgarskiego w wyniku podbicia przez koczowniczych Bułgarów osiadłej ludności południowosłowiańskiej.

115 Walka klas jako podstawa pochodzenia państwa

F. Engels wywodził genezę instytucji państwa z rozpadu małej i nieskomplikowanej społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Państwo wyrastać miało z ustroju rodowo-plemiennego, który w pewnym momencie historycznym okazał się niewystarczający i przestarzały. Powstanie państwa wyprzedziły różnorodne przeobrażenia oraz procesy. Początkowa wspólna własność środków i narzędzi pracy ustąpiła prywatnej ich własności. O pozycji jednostki decydowało odtąd nie miejsce w hierarchii rodowej, a różnice majątkowe. Na dalszą stratyfikację społeczności wpływały także podziały oraz specjalizacja pracy. Dokonujący się rozwój sił wytwórczych zezwolił na prowadzenie gospodarki indywidualnej, a ta ostatnia umocniła się i rozszerzyła własność prywatną. Prywatna własność środków i narzędzi pracy umożliwiła wykorzystywanie czyjejś siły roboczej, a następnie zawłaszczenie wytworzonego produktu. Na plan pierwszy wysunął się podział społeczeństwa na dwie klasy społeczne: posiadaczy środków produkcji oraz uzależnionych od ich członków społeczności nie posiadających tych środków. W sposób zorganizowany podjęto eksploatację i ujarzmianie siły roboczej, a jedynym z podstawowych celów wojen międzyplemiennych stało się w tym okresie zdobywanie nowych niewolników.

116 Przesłanki świadczące o pojawieniu się instytucji państwowej

• pojawienie się władz

• podatki (daniny) publiczne

• więzi terytorialne

• pojawienie się wojska (broniącego władców i granic)

117 Typologia państw wg Platona Arystotelesa i F.Engelsa(przykro mi ale znalazłem tylko od Arystotelesa)

Arystoteles dokonał klasyfikacji ustrojów oraz jest autorem definicji ustroju:

Ustrój określa porządek władz w państwie i jaki jest cel każdej

Wspólnoty

Klasyfikacja ustrojów:

o Dobre

Monarchia

Arystokracja

Politeja mieszanina oligarchii i demokracji

o Zdegenerowane (rządy dla własnych korzyści)

Oligarchia rządy bogatych

Tyrania

Demokracja rządy ubogich

118 Trójpodział władzy

Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Monteskiusz nie był twórcą koncepcji trójpodziału władzy, a więc mówienie o "monteskiuszowskim trójpodziale władz" jest błędem. Problemem rozdziału władz filozofowie zajmowali się co najmniej od czasów koncepcji Marsyliusza z Padwy, o ustroju mieszanym (rządach mieszanych) i suwerenności ludu, które to koncepcje miały duży wpływ na poglądy Monteskiusza.

Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na:

• władzę ustawodawczą stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo,

• władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy lub rządu, który wprowadza prawo w życie,

• władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.

Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał uznanie jeszcze w XVIII w. Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie.

119 Formy państwa

II. Formy państwa

Uwarunkowania wyboru formy państwa

Występowanie i dostępność prądów ideowych, atrakcyjnych z

punktu widzenia większości społeczeństwa

Całokształt zadań, które ma dane państwo realizować

Dominujący styl produkcji w danym państwie

Struktura społeczna w danym państwie

Ogólna sytuacja międzynarodowa

Położenie geograficzne

Dziedzictwo kulturowe i historyczne danego narodu

Pojęcie formy państwa

A. Łopatka na formę państwa składa się całokształt sposobów i

metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których

należy władza państwowa

J. Kowalski Forma państwa to sposób, w jaki jest

urzeczywistnione państwowe kierownictwo społeczeństwem

W. Lang Przez formę państwa rozumie się najogólniej sposób

sprawowania władzy politycznej

Forma państwa to sposób zorganizowania naczelnych organów państwa, ich kompetencje

oraz wzajemne zależności polityczne i prawne, następnie sposób wyznaczania stosunku

organów centralnych do terenowych na odpowiednich zasadach centralizacji i decentralizacji,

koncentracji i dekoncentracji.

Elementy składające się na formę rządów

Forma rządów

Reżim polityczny

Ustrój terytorialny

120 Funkcje państwa

Funkcje zewnętrzne stosunki między danym

państwem a innym państwem

Bezpieczeństwo zewnętrzne

Ochrona żywotnych interesów państwa

Funkcja wewnętrzna państwa

Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego

Ochrona mienia i zdrowia obywateli

Zabezpieczenie występującego systemu własności

Funkcja gospodarczo-organizatorska państwa

Organizowanie życia gospodarczego

Stworzenie warunków rozwijania działalności gospodarczej

Funkcja socjalna państwa

Ubezpieczenia społeczne

Ochrona zdrowia

Pomoc społeczna

Zapewnienie zatrudnienia siły ludzkiej

Polityka ochrony pracy państwa

Zabezpieczenia przed zagrożeniami pracy

Funkcja kulturalno-wychowawcza

Wpajanie wiedzy i zdobyczy cywilizacyjnych

Rozpowszechnianie dóbr kulturowych

Upowszechnianie idei i wartości ideologicznych

Kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich

Funkcja zewnętrzna państwa

Zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz

Rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i

kulturalnych z innymi państwami

Rozwijanie przepływu informacji i kontaktów

międzyludzkich

121. Koncepcja nabywania podmiotowości politycznej

* wiąże się z działaniem i świadomością

* przekształcenie pierwotnego, potencjalnego podmiotu działań w podmiot bezpośredni, a więc funkcjonalny względem działań "dla siebie" jest procesem złożonym i niekiedy długotrwałym, gdy dotyczy to, po pierwsze większych całości społecznych i po drugie wyższych rodzajowo sfer praktyki społecznej, do których odnosimy właśnie politykę. <A. Bondar>

* p.p obiektywizuje się w postaci osiągania zaplanowanych celów oraz utrzymania statusu aktywnego i skutecznego uczestnika życia politycznego. Obiektywizacja p.p. jednostek i grup przybiera zatem różne wymiary uzależnione od poziomu ich świadomości i aktywności politycznej, miejsca i ról pełnionych w systemie itp. P.p. nie jest przypisana podmiotowi w sposób absolutny; jest zmienna w aspekcie czasu, zakresu i natężenia. W procesach rozwoju społecznego poszczególne podmioty nabywają, utrzymują albo też tracą p.p. <leksykon>

* jednostki dążą do zwiększania wpływu na zmianę rzeczywistości <Młyniec>

* momentem zasadniczym jest uświadomienie sobie własnej polityczności i spostrzeżenie własnych celi oraz ich harmonizacja z zapotrzebowaniem grupowym.

* nie wszyscy ludzie chcą być podmiotami (uległość, chęć podporządkowania; wewnętrzne równoważenie ról - koncepcja Fromma)

* rywalizacja pomiędzy dążącymi do podmiotowości (np. pałac prezydencki vs. MON - ma charakter emocjonalny, bez uwzględnienia dobra wspólnego)

* 2 aspekty dążenia do podmiotowości:

~ pragmatyczny

~ aksjologiczny - dot. m.in.: ~problematyki zlikwidowania procesów alienacyjnych w strukturach politycznych

~ frustracji wynikającej z postrzegania biurokracji jako wrogiej machiny =>człowiek czuje się uprzedmiotowiony, zredukowany do cyferki (np.NIP)

122. Klasyfikacja podmiotów polityki

=> podział podstawowy:

* duże grupy społeczne

* elity władzy i wpływu, ośrodki decyzji i wpływu

* jednostki

=> ze względu na liczebność:

* indywidualne

* zbiorowe

=> ze względu na funkcje:

* podmioty polityczne wpływu

* podmioty polityczne decyzji

=> ze względu na miejsce w strukturach politycznych społeczeństwa:

* duże grupy społeczne

* organizacje polityczne

* elity władzy i wpływu

* jednostki

+ * pierwotne + *wtórne <leksykon>

123. Aspekty podmiotowości wg. T. Tomaszewskiego

1) człowiek ma określoną tożsamość (jest kimś, posiada imię i nazwisko)

2) człowiek jest w stanie określić miejsce jakie zajmuje w środowisku

3) człowiek oddziałuje na zewnątrz, ma kontakt z otoczeniem; w twórczy sposób przekształca informacje z zewnątrz (intelektualnie) - np. polityk działa aktywnie wykorzystując zasoby, które do niego płyną; kreowanie przyszłości w sposób twórczy.

124. Własności podmiotu wg. Z. Spondela

* podmiotowość jako stała własność o charakterze statycznym (formalno - prawne statusy)

* przemiany prawne wynikające z wpływu otoczenia

* zdolność potencjalna do tego, żeby stać się podmiotem (stałość, niezmienność, tożsamość)

~ ujęcie metafizyczne => bycie suwerennym i świadomym podmiotem

~ czynnik aksjologiczny => bycie podmiotem stanowi wartość samą w sobie <Młyniec>

125. "Poziomy podmiotowości politycznej" [M. Karwata]

I. podmiotowość działań politycznych - grupa jest w stanie tworzyć pewne fakty polityczne, lecz nie ma trwałego wpływu na życie polityczne

II. podmiotowość stosunków politycznych - proces, w którym dana grupa zaczyna akceptować swoje istnienie, miejsce, uzyskuje suwerenność, możliwość naznaczania swojego zdania

III. podmiotowość procesów politycznych - sytuacja, kiedy grupa ma wpływ na na zmianę prawa. Powoduje określone konsekwencje i obejmuje tym większą część albo wszystkich obywateli, ma możliwość naruszania porządku prawnego

IV. podmiotowość władzy politycznej - pojęcie zmienne z pojęciem panowania politycznego, ekonomicznego, ideologicznego; wpływ na społeczną możliwość realizacji swoich idei

V. podmiotowość dziejowa - kontekst klasy robotniczej <skrypt>

126. Podmiotowość nominalna i realna

* podmiotowość nominalna (formalna) - dotyczy każdego pełnoletniego człowieka - obywatela danego państwa, co jest potwierdzone biernym i czynnym prawem wyborczym

* podmiotowość realna - dotyczy tylko tych jednostek, które w sposób trwały i aktywny podejmuję działalność polityczną, bez względu na miejsce zajmowane w strukturze społeczeństwa (zawodowi politycy, liderzy grup i organizacji politycznych, znaczący funkcjonariusze adninistracjii samorządu terytorialnego oraz jednostki wywierające wpływ na życie polityczne społeczeństwa) <skrypt>

127.Pojęcie państwa

Państwo to

* stowarzyszenie polityczne, które w określonych granicach terytorialnych ustanawia suwerenne prawo oraz sprawuje władzę poprzez system trwałych instytucji. Instytucje te są wyraźnie publiczne gdyż ponoszą odpowiedzialność za zbiorową organizację życia społecznego i są finansowane ze środków publicznych. Państwo obejmuje zatem różne instytucje rządowe, ale również sądy, upaństwowiony przemysł, system ubezpieczeń społecznych itd. Może być utożsamiane z całym "ciałem politycznym". Dla Maxa Webera, państwo było definiowane przez jego monopol na środki "legalnego przymusu".

* typ wspólnoty politycznej obejmującej zespół norm politycznych oraz zbiorowość społeczną, zajmującą określony obszar terytorialny i podporządkowaną jednemu ośrodkowi suwerennej władzy politycznej

* przymusowa organizacja społeczna, której najistotniejsze elementy (ludność, terytorium, władza suwerenna) są określone przez prawo

=> to szerokie pole znaczeniowe wynika m.in. z postrzegania państwa z trzech perspektyw: idealistycznej (Hegel - państwo jako ideał etyczny i najwyższy wyraz ludzkiej wolności), funkcjonalistycznej (uwypuklenie ról lub celi instytucji państwowych) i organizacyjnej (państwo jako aparat rządowy)

128. Patriarchalna i patrymonialna koncepcje pochodzenia państwa

Doktryna patriarchalna

=> zakorzeniona we wczesnym średniowieczu, choć opublikowana została w 1680 r.

=> twórcą R. Flimer, obrońca absolutyzmu królewskiego ("Patriarcha albo przyrodzona władz królewska"), opierając się na Biblii próbował wykazać, że król jest patriarchą swojego narodu i spadkobiercą patriarchy Adama

=> państwo powstało z rodziny, nad którą władzę ma ojciec

=> krytyka : * J. Locke - powinno więc być tylu monarchów ile rodzin, lub jedna monarchia

* koncepcja zdyskwalifikowana przez późniejsze badania naukowe

Doktryna patrymonialna

=> również tkwi w średniowieczu, choć sformułowana później przez A. Hallera

=> u źródeł władzy państwowej leży własność ziemi

=> prawo własności do ziemi (patrymonium) wynikać ma z wiecznych praw naturalnych

=> książę panuje na terenie swych włości, lud jest poddanym a zarazem dzierżawcą

=> krytyka : od momentu uznania, że terytorium państwa (ziemia) nie stanowi rzeczywistej własności monarchy

129. Deistyczna i historyczna koncepcja pochodzenia państwa

Doktryna teologiczna

=> zakorzeniona w starożytności, rozkwit przeżywa w średniowieczu

=> twórcy : św. Augustyn ("państwo jest dziełem Boga na ziemi") i św. Tomasz ("państwo jest dziełem ludzi, lecz władza państwowa pochodzi od Boga")

=> najgłębszym źródłem władzy państwowej jest Bóg , panujący legitymizuje swoje działanie boską charyzmą, przypisuje sobie nadprzyrodzone właściwości, zaczym wymaga bezwzględnego posłuszeństwa

=> poprzez elementy prawa naturalnego opiera się na prawie wiecznym

=> sprzyjała unifikacji państwa (poddani skupiają się wokół osoby monarchy)

=> antyrewolucyjny wymiar (uzasadniała monarchię absolutną, zabraniała zmiany porządku politycznego)

Doktryna historyczna

=> człowiek pojawił się ok. 50 tys. lat temu, w procesie rozwoju dojrzewał do stworzenia struktury państwowej, stworzył system prawny, który strzegł interesów grupowych

130. Teoria "podboju" i umowy społecznej pochodzenia państwa

Teoria podboju

=> XIX w., kontynuacja znanych w starożytności indywidualistycznych koncepcji teorii siły (sofiści greccy - Kalikles i Trazymach), państwo wytworem silnych jednostek

=> twórcy : E. Duhring - państwo powstaje na skutek zastosowania przemocy z zewnątrz ,polityka przemocy określa powstanie i rozwój państwa

L. Gumplowicz ("Der Rassenkampf"- Walka ras) - państwo powstaje przez starcie odmiennych plemion, zwycięzca narzuca wolę

=> akty podboju w rzeczywistości nie odegrały tak znacznej roli przy powstawaniu państw

Teoria umowy społecznej

=> znana juz w starożytności; powraca jako poglądy na temat powstania państwa jako wspólna teoria na przełomie XVII i XVIII w.

=> twórca : J. J. Rousseau + przedstawiciele : T. Hobbes, J. Locke, B. Spinoza, H.Grocjusz + zwolennicy : A. N. Radiszczew, H. Kołłątaj

=> państwo powstaje jako wynik zawartej umowy, racjonalnego działania ludzi

=> "lud" jest żrodłem władzy - suwerenem, podmiotem wszelkich uprawnień władczych państwa (pierwotny, niepodzielny, niezbywalny) - zleca monarsze wykonywanie władzy; ma możliwość "zerwania kontraktu"(wypowiedzenie walki absolutyzmowi i feudalizmowi)

=> większość myślicieli przyjmowało umowę za hipotezę, a nie za fakt historyczny

=> stan "naturalny" społeczeństwa (przed umową):

*człowiek jest z natury zły > "bellum omnium contra omnes"- okres chaosu (Hobbes, Spinoza)

*człowiek jest z natury dobry > era pomyślności, wolności, równości (Locke, Rousseau)

=> umowa: 1) każdego z każdym

2) - o zrzeszenie

- o podporządkowanie się władzy

=> umowa społeczna zobowiązuje obywateli do szacunku i posłuszeństwa wobec państwa z wdzięczności za stabilność i bezpieczeństwo, które może zapewnić wyłącznie system władzy politycznej

131. "Walka klas" jako podstawa teorii pochodzenia państwa

Teoria procesu rozwarstwienia klasowego

=> twórca : F. Engels (1878 "Anty-During"- polemika z poglądami Duringa o tym, że stosowanie przemocy determinuje powstanie państwa; 1885 "O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa"- zasadniczą rolę w powstaniu państwa odgrywają procesy zachodzące wewnątrz społeczeństwa)

=> do czasu powstania państwa, ludzie żyli w ustroju wspólnoty pierwotnej > ustrój rodowo-plemienny (na gruncie więzów krwi); brak administracji i aparatu przymusu; społeczny podział pracy

=> przywłaszczenie przez starszyznę rodowo-plemienną nadwyżki wyprodukowanych dóbr > powstanie własności prywatnej > zróżnicowanie majątkowe > zalążki klas społecznych > konflikty > samorząd staje się narzędziem ucisku i przemocy > powstanie państwa

=> przyczyny powstania państwa:

1) wzrost wydajności pracy i wielkie społeczne podziały pracy

2) ukształtowanie się własności prywatnej

3) rozpad społeczeństwa na klasy i powstanie w związku z tym tzw. sprzeczności klasowych

=> podstawą marksistowskiej interpretacji genezy i istoty państwa

=> poddawana polemikom naukowym i ideologicznym

132. Przesłanki świadczące o pojawianiu się instytucji państwowej

1) pojawienie się grupy wojskowej broniącej ludności

2) pojawienie się więzi terytorialnej

3) pojawienie się daniny publicznej

4) wyodrębnienie się rządzących <skrypt>

133. Typologia państw wg. Platona, Arystotelesa i F. Engelsa

Platon: * timokracja (rządy odważnych)

* oligarchia (rządy bogatych)

* demokracja (niekompetentne rządy ludu)

* tyrania (ustrój strachu, niewolnictwa)

* polis (układ idealny, hierarchia, porządek)

Arystoteles: ~ 3 ustroje właściwe: * monarchia (królestwo)

* arystokracja

* politeja (demokracja + oligarchia, najdoskonalszy ustrój)

~ 3 zwyrodniałe: * tyrania

* oligarchia

* demokracja

+ podział za względu na formę: rządy jednoosobowe - monarchia i tyrania

rządy kolegialne - arystokracja i oligarchia

rządy ludu - politea i demokracja <skrypt>

F. Engels: formy powstania państwa:

1) klasyczna > państwo atańskie >bezpośrednio z przeciwieństw klasowych , rozwijających się wewnątrz społeczeństwa rodowo-plemiennego

2) Rzym > zwycięstwo plebsu nad starym ustrojem ludowym

3) państwa germańskie > wynik zdobycia terytoriów, dla których władania ustrój rodowy okazuje się nieprzydatny

134. Zasada trójpodziału władzy

* podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela Monteskiusza. Problemem rozdziału władz filozofowie zajmowali się od czasów koncepcji Marsyliusza z Padwy, o ustroju mieszanym (rządach mieszanych) i suwerenności ludu, które to koncepcje miały duży wpływ na poglądy Monteskiusza.

Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na:

=> ustawodawczą - stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo,

=> wykonawczą - będącą w rękach króla/monarchy lub rządu, który wprowadza prawo w życie

=> sądowniczą - sprawowaną przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.

Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał uznanie jeszcze w XVIII w . Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie.

135. Formy państwa

forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowania władzy państwowej

1) czynnik strukturalny - forma rządów:

* monarchia: - rozdrobnienia feudalnego

- stanowa

- absolutna

- konstytucyjna

- parlamentarna

* republika: - arystokratyczna (dawna Grecja)

- demokratyczna = parlamentarna

2) zespół środków, metod i form stosowanych przy wykonywaniu władzy w państwie - reżim polityczny:

* demokratyczne (system parlamentarny, prezydencki, pół-prezydencki)

* niedemokratyczne (autorytarne, totalitarne)

3) ustrój administracyjno-terytorialny - terytorialna dystrybucja władzy państwowej:

* jednolite (unitarne)

* złożone (federacyjne)

-konfederacyjne (czasowy związek państw)

136. Funkcje państwa

Funkcje państwa to główne kierunki jego działalności realizujące zadania, jakie państwo sobie stawia, a zakres tej działalności określony jest celami, które chce osiągnąć.

* kryterium społeczne: - f. ogólnonarodowe

- f. klasowe

* kryterium czasu: - f. trwałe

- f. czasowe

* kryterium terytorialne : - f . wewnętrzne : ~ f. organizowania

~ f. regulowania

~ f. ochronna

~ f. gospodarcza (ekonomiczna)

~ f. socjalna

~ f. wychowawcza (kulturowa)

- formułowanie celów

- reakcje w przypadku naruszania norm

- f. zewnętrzne : ~ f. obrony

~ f. ataku

~ f. status quo

* podział funkcji ze względu na podmioty, cele, metody i techniki :~ f. ochronna

~ f. adaptacyjna

~ f. innowacyjna

* podział funkcji przeciwstawiający się tradycyjnemu ujęciu: ~ f. organizacyjne

~ f. represyjne

~ f. gospodarcze

~ f. socjalne - z których każda ma aspekty wewnętrzne i zewnętrzne

137. Kryzys państwa

Chociaż tradycyjnie uważa się państwo za główny element życia politycznego, w wyniku wydarzeń które stawały się coraz bardziej wyraźne pod koniec XX w., jego rola i znaczenie są zagrożone. Najbardziej dramatyczny przebieg tego procesu można zaobserwować w niektórych krajach postkomunistycznych i niektórych częściach świata rozwijającego się, gdzie podzielone i rozpadające się aparaty państwowe stanęły przed problemami niepokojów na tle etnicznym lub rosnących zagrożeń, jakie stanowią zorganizowane grupy przestępcze. Wynikiem tego było pojawienie się pozbawionych własnego państwa narodów, plemion i klanów ( Czeczeni w Federacji Rosyjskiej, etniczni Albańczycy w Kosowie, Kurowie, Tamilowie i Ibowie w Nigerii. W innych częściach świata zanikanie państwa było mniej uderzające, ale znaczące. Składało się, jak nazwał to Jessop (1990), z "wydrążania", podstępnego procesu, w wyniku którego funkcje, należące wcześniej do państwa, zostały stopniowo przekazane innym instytucjom i organom. Przyczyny należy szukać w trzech różnych, lecz powiązanych procesach: globalizacji, restrukturyzacji, oraz rozwoju subpaństwowego rządu.

138. Państwo jako element systemu politycznego

* najważniejsza część systemy politycznego

* wzajemne oddziaływania państwa i systemu politycznego

* państwo tworzy ramy organizacyjne społeczeństwa, kształtuje zachowania obywateli, wyznacza dopuszczalne formy organizacjom obywateli

* wchodzi we wzajemne oddziaływania z pozostałymi elementami systemu politycznego i innymi systemami (ekonomiczne, społeczne, kulturowe)

* najważniejszy czynnik międzynarodowego systemu politycznego

139. Geneza i charakter ruchu politycznego

ruch polityczny - zbiorowe i celowe działanie o określonym zasięgu przestrzennym i czasowym, zmierzające do wprowadzenia zmian o charakterze strukturalnym, dot. szeroko rozumianej władzy politycznej. Do tej kategorii zaliczyć można np. ruch liberalno-burżuazyjny

(XVIII/XIX w.), ruch socjaldemokratyczny (XIX/XX w.)

*pojawienie się ruchu politycznego interpretuje się na 3 sposoby:

1) przez odwołanie się do modelu "pozbawienia", czyli gdy grupa pokrzywdzonych osób inicjuje powstanie ruchu politycznego w celu realizacji swych praw

2) wg. teorii tzw. racjonalnego sposobu, tzn. przyczyną powstania ruchu politycznego są indywidualne zyski, które pchają obywateli do politycznego zorganizowania

3) wg.modelu "politycznej mobilizacji zasobów", stworzenie efektywnej organizacji (np. partii politycznej) mobilizuje i powoduje możliwość uformowania organizacyjnej infrastruktury, a fakt ten prowadzi dopiero do ruchu politycznego

*P. Sztpmpka uważa, że ruch polityczny dąży do zmodyfikowania lub wytworzenia struktur społecznych w 4 płaszczyznach:

1) ideologiczna - np. zmiana przekonań co do funkcji państwa, odmienna wizja rozwoju społecznego, itp.

2) normatywna - np. zmiana katalogu wartości uznawanych przez społeczeństwo

3) interakcyjna - np. zmiana reguł dot. tworzenia koalicji politycznych

4) interesów - np. kwestia prestiżu politycznego, dystrybucja przywilejów, dostęp do dóbr politycznych

140. Etapy rozwoju ruchu politycznego

- pojawienie się wspólnych interesów, zaistnienie silnych, charyzmatycznych jednostek, będących w stanie skupić wokół siebie określone grono osób

- pełna artykulacja dążeń; pojawienie się doktryny politycznej

- stadium agitacyjne

- stadium realizacyjne (lub próby realizacji)

- stadium obumierania ruchu politycznego (po osiągnięciu celów - rozwiązanie) <skrypt>

141. Etapy rozwoju partii politycznej

Partie polityczne są niejako przedłużeniem ruchu politycznego i tak jak on przechodziły wiele stadiów:

=> partie jako struktury rodowe

=> struktury arystokratyczne za czasów republiki rzymskiej (popularzy, optymaci)

=> partie klubowe - w Anglii w 1831r. powstał Carlton Club założony przez powiązanych z arystokracją ziemską torysów - opozycyjny klub wigów; ten etap charakteryzują programy, struktury organizacyjne, członkostwo. Ograniczenia w dostępie do klubów wiązały się z cenzusem majątkowym. Do przełamania tego stanu rzeczy przyczyniło się rozszerzenie zasad demokracji - tworzenie klubów robotniczych, itp.

=> partie masowe; etap związany z rozszerzeniem prawa wyborczego ( 2.poł XIX w.)

=> partie masowej integracji (po 1945 r.)

142. Sposoby upodmiotowienia partii politycznych

Mechanizm tworzenia partii politycznych jest związany z 2 etapami:

1) powstanie partii

2) prawne upodmiotowienie w strukturze politycznej państwa

* system koncesyjny - udzielenie bezdyskusyjnej koncesji

* tryb administracyjny - administracja sprawuje trwałą kontrolę nad partią

* tryb rejestracyjny - partia musi się zarejestrować, ale musi spełniać wymagane kryteria <skrypt>

143. Pojęcie partii politycznej

partia polityczna - dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, która uczestniczy w procesie wyborczym, czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zajmujących stanowiska w ciałach wykonawczych i w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej. <Herbut>

*grupa ludzi dążąca do udziału lub zdobycia władzy politycznej (państwowej), o przewadze więzi formalnej, posiadająca program, zinstytucjonalizowaną formę oraz wewnętrzną, hierarchiczną strukturę.

144. Pojęcie systemu partyjnego

system partyjny - mechanizm (formy i warunki) dotyczący partii politycznych, oparty na rywalizacji i współpracy, w oparciu o określone reguły pomiędzy partiami politycznymi. Cały proces dot. walki o władzę, jej utrzymanie i sukcesję

*charakterystyka systemu partyjnego opiera się na 2 kategoriach:

1) format - liczba partii uczestniczących w rywalizacji a jednocześnie ich rozmiar określany przez procent zdobytych głosów (lub miejsc w parlamencie)

2) mechanizm - sposób rywalizacji partii (styl konfrontacyjny lub kooperacyjny) <skrypt>

NOP- EGZAMIN!!!!!

145. Czynniki wpływające na kształtowanie się systemów partyjnych.

• Metoda liczenia głosów

• Określenie zasad wyborczych

• Wprowadzenie progu wyborczego(zmusza partie do integracji i działań integracyjnych)

• Kształtowanie systemu administracyjnie (w systemach totalitarnych, Np. konstytucja PRL z 1952r :zapis o kierowniczej roli PZPR)

• Tradycja o charakterze historycznym, związana z kulturą polityczną, z podziałem socjopolitycznym społeczeństwa

• Kryterium legalności(niektórzy autorzy włączają do systemu partie działające nielegalnie)

• Typ państwa (komunistyczne, kapitalistyczne, postkolonialne- te ostatnie nie ma wykształconego systemu elit, gospodarczego i partyjnego)

Niektórzy autorzy uznają za konieczne włączenie do systemu partyjnego organizacji społecznych Np. związków zawodowych.

146. Typologia systemów partyjnych J. Blandela i J.J. Wiatra

J.Blandel

J.J Wiatr

System dwupartyjny(istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy - np. w Stanach Zjednoczonych Partia Demokratyczna i Partia Republikańska;) System dwu i pół partyjny (istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy, jednak potrzebujące zwykle współpracy z inną mniejszą partią, ewentualnie utworzenia "wielkiej koalicji" - np. w Niemczech SPD i CDU/CSU + Zieloni lub FDP;) System wielopartyjny z partią dominującą( dana partia przez 4 kadencje musi sprawować władze) np. socjaldemokraci w Szwecji, gaulliści we Francji System wielopartyjny

Systemy alternatywne: Rozbicia wielopartyjnego System dwupartyjny System dwu blokowy istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą podczas kampanii wyborczej, jednak po wyborach formują się w dwa bloki np. prawica i lewica i współdziałają w ramach tych bloków. () System nie alternatywny-system kooperacji partii, eliminacji konkurentów(np. w PRL przed wprowadzeniem przepisu o kierowniczej roli partii) System partii dominującej(wśród wielu istniejących partii jedna z nich, zwykle wykorzystując uwarunkowania historyczne, ma zdecydowaną przewagę pozostając niemal bez przerwy u władzy - np. w Indiach Indyjski Kongres Narodowy, w Meksyku Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna;) Ograniczone System partyjne(występuje rywalizacja, ale czysto teoretyczna, bo władzę i tak ma wojsko) System partii hegemoniczne(wśród kilku istniejących partii jedna z nich pełni funkcję hegemona zmuszając pozostałe partie (tzw. partie satelickie) do całkowitego podporządkowania - np. w Polsce 1948-1989 układ PZPR-ZSL-SD) System jednopartyjny(istnieje tylko jedna legalna partia, zaś działanie ewentualnych organizacji opozycyjnych jest przez nią skutecznie hamowane - np. w ZSRR Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego)

147. Funkcje systemu partyjnego

• Polityczna- płaszczyzna rywalizacji

• Organizacyjna- organizowanie wyborów

• Integracyjna i aktywizująca

• Reprezentacyjna

• Kulturowa- poprzez oddziaływanie na kulturę polityczną społeczeństwa, elit, na opinię publiczną

148. Funkcje partii politycznych

1. społeczna- oznacza, że partia polityczna jest pośrednikiem między społeczeństwem a państwem

2. mobilizacyjna- przez zapewnienie masowemu wyborcy określonej tożsamości wyborczej

3. państwowo- publiczna- zdobycie poparcia znacznej części elektoratu otwiera partii politycznej drogę do bezpośredniego udziału w państwowym procesie decyzyjnym

4. organizacyjna- zapewnienie wysokiej sprawności organizacyjne oraz komunikowanie się wewnątrz organizacyjne, utrzymanie ciągłości istnienia partii politycznej jako uczestnika życia politycznego

5. wyłaniania elity politycznej w państwie-partie maja decydujący wpływ na proces selekcji kandydatów ubiegających się o ważne stanowiska publiczne

6. agregacji i artykulacji interesów- artykulacja)ujawnianie, formułowanie, hierarchizowanie i reprezentowanie w procesie decyzyjnym przez partie polityczne preferencji grup społecznych będących elektoratem tego ugrupowania; (agregacja) kojarzenie interesów różnych grup i tworzenie na tej podstawie pewnej syntezy czy też kompromisu.

7. programowa- programowanie polityki państwa i oblicza ideologicznego

8. rządzenie- bezpośrednie uczestnictwo w państwowym procesie decyzyjnym

9. integracyjna, edukacyjna i socjalizacyjna- integrowanie jednostek grup społecznych o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych oraz pozyskanie ich dla zakładanej strategii.

149. Typologia partii M. Webera i M. Duvergera

M. Weber

M. Duverger

partia patronatu(chcą władzy dla swojego przywódcy oraz własnego sztabu administracyjnego) partia interesu(są świadome interesów stanów, klas) partia światopoglądowa(oparta na określonym systemie aksjologicznym, wywodzącym się od określonej Religi i ideologii)

partia kadrowa- partia scentralizowana w kierownictwie a na poziomie lokalnym luźna struktura. Partia fachowców skupiająca się na zdobyciu poparcia ale przed wyborami partia masowa- bardzo duża zbiurokratyzowana partia, tworząca wiele afiliowanych organizacji. partia półmasowa- połączenie masowej i kadrowej. W scentralizowana w kierownictwie, fachowcy a na szczeblu lokalnym duża biurokracja. Organizacje- przy partiach, np. młodzieżówki

150. Typologia partii politycznych M. Sobolewskiego

1. wg kryterium genetycznego

1. partie o genezie parlamentarnej

2. partie o genezie pozaparlamentarnej

2. wg rodzaju członkostwa

1. partie bezpośrednie(osobiste)

2. partie pośrednie(członkostwo zbiorowe)

3. wg natężenia artykulacyjnego

1. o silnej artykulacji

2. o słabej artykulacji

4. wg kryterium strukturalno-prakseologicznego

1. partie oparte na wewnętrznej demokracji

2. partie oparte o nieformalne układy

3. partie silnie scentralizowane(wodzowskie)

5. wg kryterium doktrynalnego (podział oparty o międzynarodówki)

1. partie lewicowe

2. partie prawicowe

151. Typologia partii politycznych wg R. Herbuta

1. komunistyczne

2. socjaldemokratyczne

3. lewicowo-liberalne(odłam socjaldemokratycznych-nordyckie, ekologiczne)

4. chadeckie(związane z encykliką Rerum Novarum, głównie w Europie ale i Ameryce Południowej)

5. liberalne(najmocniejsze do I wojny światowej, ich znaczenie zmalało gdy pojawiły się partie masowe) mają silną pozycję w Dani, Holandii i we Włoszech

• nurt centrolewicowy- lewica laicka

• nurt prawicowy

• konserwatywne (o charakterze ogólnonarodowym, program ponad podziałami politycznymi)

• ultraprawicowe(antykomunistyczne i antydemokratyczne, często odwołujące się do faszyzmu)

• narodowowyzwoleńcze

• fundamentalistyczne

• lewackie(Europa w latach 70. i 80.)

• regionalne(problemy związane emancypacją regionu w ramach systemu partyjnego)

152. Definicja „elity” i „elity politycznej”

ELITA- konkretna mniejszość, grupa kontrolująca działania pozostałych członków określonej i rzeczywistej grupy interesu.

ELITA POLITYCZNA- grupa ludzi, która z racji piastowania określonych urzędów czy tez zajmowania strategicznych stanowisk w organizacjach pozapaństwowych dąży do zapewnienia sobie regularnego i znaczącego wpływu na politykę

153. „Teoria krążenia elit”

Reguła Pareto zwana teorią krążenia elit odnosi się do każdego rodzaju społeczności czy społeczeństwa. Pareto zasadnie zakładał, że ludzie różnią się między sobą pod względem fizycznym, moralnym, intelektualnym i pod paroma innymi. Ta naturalna nierówność powoduje właśnie podział społeczeństw na warstwę niższą (masy) i wyższą, która dzieli się na elitę rządzącą i nie rządzącą. Każda elita zostaje po jakimś czasie zastąpiona przez jakąś inną. Bowiem to także w masach jest wiele zdolnych jednostek, silnych i gotowych do sprawowania najwyższych stanowisk. Dopóki elita rządząca umożliwia tym ludziom zaspokajanie ambicji i aspiracji i zarazem trzyma w karbach resztę niższej warstwy, dopóty utrzymuje się przy władzy. Jeżeli system ten zostanie zachwiany, a w warstwie niższej zmobilizuje się grupa prężnych i aktywnych ludzi, głoszących ideologię, za którą podążą łatwowierne masy i część elity nie rządzącej, to dochodzi do rewolucji i stara elita ustępuje miejsca nowej. Głoszone hasła pozostają na papierze, a siła i ucisk są nadal instrumentem władzy. Sytuacja zaczyna się powtarzać. Cały więc proces dziejowy jest ciągłym następstwem rządzących elit, ich wymianą.( Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji.)

154. Koncepcja elit politycznych G.Mosci i V. Pareto

G.Mosca

V. Pareto

Uważał, że społeczeństwo jest zawsze podzielone na dwie klasy: rządzącą i rządzoną. „Pierwsza klasa, zawsze mniej liczna, pełni wszystkie funkcje polityczne, monopolizuje władzę i korzysta z uprzywilejowań z nią związanych, podczas gdy druga klasa, bardziej liczna, jest kierowana i kontrolowana przez pierwszą w sposób bardziej lub mniej legalny, bardziej lub mniej arbitralny i bardziej lub mniej oparty na przemocy.”

elita jest „klasą ludzi, którzy w swojej dziedzinie działalności mają najwyższy wskaźnik osiągnięć.” Taką doskonałość może osiągnąć jedynie niewielka grupa ludzi i właśnie dlatego zwie się ona elitą. Mało tego! Ową elitę Pareto podzielił na rządzącą i nierządzącą. Rządząca to ta, która ma bezpośredni i decydujący wpływ na losy państwa, nierządząca - ma wpływ pośredni i mniej znaczący, aczkolwiek nie można go nie zauważać.

155. Proces wymiany elit

System społeczny funkcjonuje efektywnie wówczas, kiedy rządzącą elitę opuszczają jednostki niekompetentne, nieuczciwe, a napływają do niej ludzie o wysokich kompetencjach, o zdolnościach przywódczych i innowacyjni - jest to prawo społeczne. Taka cyrkulacja elit jest procesem permanentnym, dokonuje się stale, bo z czasem każda elita rutynizuje się, traci swój potencjał twórczy, może ulec skorumpowaniu - potencjał każdej elity z czasem się wyczerpuje i nie nadaje się ona do rządzenia, systemowi brakuje efektywności. Jeżeli elity nie wymieniają się, wzrasta niezadowolenie społeczne i krytyka, sytuacja taka sprzyja konfliktom i napięciom społecznym, a w skrajnych przypadkach - rewolucji.
W krajach o wysokiej ruchliwości i cyrkulacji elit mamy wyższe wskaźniki rozwoju.

156. Marksowska krytyka teorii elit

Marks zauważa istotną rolę elit państwowych i elit z nimi konkurujących, jaką te odegrały w procesie powstawania uczuć narodowych. Elity w istocie pragnęły konsolidować państwo, między innymi w odpowiedzi na rosnące zagrożenie ze strony innych państw, jednak sama taktyka "dziel i rządź", w mniemaniu Marksa, nie mogła zapewnić lojalności ludu, niezbędnej dla scentralizowanego państwa. A zatem, powiada autor, elity musiały iść na ustępstwa wobec mas, których poparcia gorliwie szukały.(????????????)

157. Struktura elity wg R. Arona i T. Bottomora

R. Aron	T. Bottomor
liderzy polityczni przedstawiciele administracji państwowej elity ekonomiczne liderzy ruchów masowych przedstawiciele wojska	członkowie rządu i wyższej administracji przywódcy wojskowi wpływowe rody arystokratyczne kierownictwo przedsiębiorstw

158. „Żelazne prawo oligarchii”

W organizacjach demokratycznych (o masowym członkostwie) nieuchronną tendencją jest monopolizacja przywództwa przez wąską grupę pozostającą poza kontrolą mas członkowskich. Nadzieja na utworzenie organizacji w pełni demokratycznej, w której masy członkowskie byłyby w stanie poddać kontroli poczynania nielicznych przywódców jest daremna, a w demokrację wbudowane są tendencje oligarchiczne.

159. Koncepcja K. Schumpetera i K. Manhaima przełamująca koncepcje elitystyczną

K. Schumpeter

K. Manhaim

Uważa on, że rola obywateli w społeczeństwie zostaje ograniczona do popierania, bądź odrzucania coraz to nowych elit (ma to miejsce poprzez wybory). Wybrani ludzie porozumiewają się między sobą, a wyborcy muszą to uszanować. Demokracja to zinstytucjonalizowana walka elit politycznych o uzyskanie poparcia obywateli, a co za tym idzie mandatu na sprawowanie władzy. Partia, która w danej chwili rządzi, nie powinna zapominać, iż w następnych wyborach może nie wejść do parlamentu.

Im więcej w społeczeństwie jest elit tym łatwiej tracą siłę i wpływ bo wzajemnie się eliminują. W społeczeństwie masowym wąska grupa ludzi nie może zdobyć poważnego wpływu na całe społeczeństwo. Elity są do pewnego stopnia ekskluzywne, ale wzrasta ich dostępność.

160. Struktura elit politycznych.

161. Funkcje elit politycznych

• społeczny fundament naboru do wszystkich segmentów elit władzy

• funkcja stabilizująca - zależy od siły, zorganizowani i kompetencji elity

• generuje rządy, udziela im poparcia lub je cofa, wysuwa zadania

162. Koncepcja T. Harleya roli jednostki w historii i polityce

1. nie uznaje prawidłowości i biegu historii jako determinanta

2. uważa, że to jednostki tworzy historię i ponoszą odpowiedzialność za to co się dzieje

3. przeciwstawia się teorii marksistowskiej(w przeciwieństwie do niego mówił o nadrzędnej roli jednostki)

4. kontynuacja elitarystycznej teorii mówiącej, że grupa to ciemna masa, która działa na ślepo a liczą się tylko wybitne jednostki- elity

163. Koncepcja K. Marksa i F. Engelsa roli jednostki w historii i polityce

K. Marks

F. Engels

Według niego wybitne jednostki mogą realizować przyświecające im cele, gdyż mają wrodzoną zdolność do lepszego wykorzystania sprzyjających warunków w danym momencie, co tyczy się zarówno decyzji o charakterze ekonomicznym, co politycznym. Istnienie nierówności społecznych sprzyja dominacji takiej jednostki nad innymi (tu też aspekt ekonomiczny). Dzięki regulacji powszechnych środków produkcji w społeczeństwie komunistycznym nikt nie ma wyłącznego kręgu działania - dzięki temu wyzwala on jednostkę ze zniewolenia, które wiąże się z ograniczeniem jej do jednej sfery aktywności. Marks twierdził, iż jednostki wraz ze społeczeństwem kształtowane są głownie poprzez stosunki ekonomiczne z racji konieczności zaspokajania własnych potrzeb fizycznych. Ewolucja komunizmu ma na celu wyzwolenie jednostki, dając jej pełną kontrolę nad dziejami, ludzie przestaną być bezwolnymi marionetkami.

Engels twierdził, że zapotrzebowanie społeczne decyduje o pojawieniu się wybitnej jednostki, pożądanej w określonym czasie w danym miejscu. Znaczenie i rolę jednostki należy zatem oceniać tylko w powiązaniu z potrzebami społecznymi i wynikającymi z nich zadaniami, które w danej sytuacji historycznej ma do spełnienia określona klasa czy społeczeństwo.

164. Typy przywództwa politycznego

Przywództwo polityczne- to typ sprawowania władzy politycznej, relacja występująca między osobą a grupą społeczną, polegająca na tym, że ta jednostka kierując się określonymi celami czy motywami, odwołuje się do potencjalnych zwolenników motywując ich i obiecując zaspokojenie uzewnętrznionych potrzeb poprzez wykorzystanie pozostających w jej dyspozycji zasobów: m. In. Instytucjonalnych, politycznych i psychologicznych.

• Rutynowe- pasywne zachowanie lidera ,który reaguje na zmieniającą się sytuację, nie podejmuje próby przewidywania logicznego wydarzeń. Pozostaje ściśle związany z pewnymi segmentami społeczeństwa i reprezentującymi je organizacjami, przenosząc jedynie ich interesy na poziom przetargów politycznych. Swą pozycje polityczną zawdzięcza miejscu, jakie zdołał zając w formalnej strukturze aparatu państwowego. Granice aktywności lidera wyznaczają wymogi i logika biurokratycznego zaangażowania. Ten styl charakterystyczny jest dla okresu prosperity gospodarczej i spokoju społecznego. Celem lidera jest kontynuowanie dotychczasowej polityki i wykazanie się bieżącą sprawnością organizacyjną.

• Integrujące- lider zostaje ściśle powiązany i uzależniony od otoczenia społecznego i instytucjonalnego lecz przejawia inklinacje do aktywnej adaptacji do zmieniających się warunków, próbując wpływać i kontrolować procesy zmiany politycznej. Lider posiada wizję co do losów ewolucji stosunków społecznych i politycznych, jasno określa cele. Jest to innowacyjny styl działania, którego celem jest osiągnięcie określonych, stabilizujących efektów. Styl idealny w warunkach stabilnej demokracji.

• Katalityczne- aktywny i kreatywny lider, charakteryzujący się autonomicznością swej pozycji wobec ogółu. Często próbuje zainicjować poważne reformy, jednak bez kwestionowania zastanych przez niego norm wedle których funkcjonuje aparat państwowy

• Transformacyjne- lider stanowi pozycję niezależną wobec ogółu i państwa, stanowi główny kierunek działań politycznych i transformacyjnych, cechuje go dynamika działania i wchodzenie w aktywne związki z innymi liderami, co motywuje dodatkowo do działania

165. Polityk i aktor- podobieństwa i różnice

Aktor polityczny, osoba, grupa lub instytucja, uczestnik życia politycznego, np. polityk, partia polityczna, prezydent, rząd itp. Wprowadzenie tego pojęcia do politologii ma uzmysłowić bliskość oraz specyfikę ról, jaką odgrywają aktorzy dramatyczni i polityczni. Aktor poprzez słowo, gest, charakteryzację stara się przekonać widza o realności postaci, którą gra. Polityk natomiast, nawiązując bezpośredni kontakt z odbiorcą (“widownią polityczną”), dąży do utrzymania swojej pozycji oraz poprawy własnego wizerunku poprzez informacje przekazywane osobiście lub za pośrednictwem środków masowego przekazu, zwłaszcza telewizji. Aktor polityczny stara się oddziaływać na odbiorcę za pomocą racjonalnej argumentacji oraz wpływając na jego stany emocjonalne.

Cechy aktorów - rzadko mają do końca jasno sformułowane cele, a jeszcze rzadziej spójne zamiary. Działania ich nie są do końca przemyślane, ich zachowanie jest zawsze aktywne, racjonalność działań aktorów politycznych nie wynika z wybranych celów politycznych, ale z szans, jakie aktor widzi dla siebie w danym postępowaniu.

166. Mechanizm kreacji jednostki w systemie politycznym

Przekonanie o wadze celów i pozyskanie zwolenników dla swych działań to cele przywódcy, dla których urzeczywistnienia wykorzystuje on swoje osobiste cechy i przymioty. Warunki społeczne mogą znacząco wpływać na efektywność działań przywódcy, skutecznie je osłabiając, dezintegrując lub spajając. Nie każdy decydent może zyskać miano przywódcy. O stopniu w jakim mogą zostać zrealizowane działania/reformy informuje sytuacja społeczna, kryzys polityczny, a także charakter i zakres działań reformatorskich. Wymaga to umiejętności balansowania pomiędzy odpowiednimi metodami rozwiązywania sporów i uzyskiwania kompromisów przez przywódcę, gdyż nie istnieją modelowe sytuacje, każda wymaga wykorzystania odmiennych umiejętności.

167. Pojęcie socjalizacji politycznej

Proces w efekcie, którego jednostki nabywają przekonania i wartości polityczne i przez, który są one przenoszone z pokolenia na pokolenie.(proces permanentnego kształtowania świadomości, postaw i kultury politycznej jednostki przez przejmowanie informacji od innych podmiotów oraz własną aktywność intelektualną i praktyczną)

168.Podmiot socjalizacji w ujęciu psychologicznym

Psychologiczne- jednostka opanowująca społeczną wiedzę oraz umiejętności praktycznego działania, rozwijająca przy tym swoją osobowość.

169. Socjologiczne ujęcie procesów socjalizacyjnych.

Grupa społeczna jako podmiot kultury i socjalizacji określa elementy świadomości i zachowań, które jednostka powinna sobie przyswoić w celu funkcjonowania zgodnego z interesami i oczekiwaniami grupy.

170. Podmioty socjalizacji w ujęciu politologicznym.

Podmioty instytucjonalne(dominujące podmioty w systemie politycznym: partie i ich grupy przywódcze, aparat państwowy) i pozostałe polityczne i społeczne instytucje oraz grupy(rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, nieformalne grupy polityczne). Podmioty instytucjonalne formułują cele socjalizacji i tworzą warunki do ich realizacji, pozostałe podmioty uczestniczą w kształtowaniu świadomości i zachowań politycznych.

171. Determinanty socjalizacji politycznej.

a)Osobowościowe - związane z właściwościami psychospołecznymi ludzi, z ich intelektem, pamięcią, temperamentem, zainteresowaniami, emocjami, motywacjami, postawami.

b)Środowiskowe - całokształt bezpośredniego otoczenia jednostki bądź grupy, ze szczególnym naciskiem na oddziaływania niezinstytucjonalizowanych podmiotów socjalizacji(rodzina, miejscowość pochodzenia i wpływ ludzi stamtąd).

c)Systemowe - względnie trwałe i spójnie oddziaływanie podmiotów (państwowych, partyjnych instytucji edukacyjnych), które preferują treści zgodne z celami i zasadami danego systemu, a zatem uzasadniają i utrwalają racje jego istnienia(treści te są obserwowane i oceniane w społeczeństwie przez pryzmat zgodności deklarowanych celów i wartości z praktycznymi działaniami instytucji państwowych.

172. Socjalizacja a ontogeneza.

Ontogeneza - termin biologiczny oznaczający rozwój i zespół przemian organizmu od poczęcia aż do śmierci - czyli rozwój zmysłów, wykształcenie mowy itp. Konarzewski pisze, że ontogeneza jest przede wszystkim socjalizacją i wprowadzeniem jednostki w wybrane obszary praktyki społecznej. Wskutek tego procesu psychologiczna maszyneria jednostki (spostrzeganie, myślenie, reguły działania itp.) dostraja się do kulturowego wzoru. Więc można wyróżnić wspólne fazy tych procesów:

a) Faza pierwotna - w rodzinie

b) Faza wtórna - udział instytucji

1. Doświadczenia nabywane w momencie wejścia w „dorosłe życie”(tylko niektórzy badacze wymieniają tą fazę)

173. Kultura polityczna a socjalizacja.

G. Almond traktował socjalizację jako istotny element kultury politycznej; kultura polityczna w wyniku owych procesów socjalizacyjnych jest generalnie przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jeżeli chcemy wychować społeczeństwo, które będzie świadomie podejmowało decyzje polityczne i świadomie uczestniczyło w procesie polityki, to musimy przekazywać wiedzę o tym, czym jest władza, państwo i jak należy postępować w stosunkach społecznych.

174. Sposoby definiowania partycypacji politycznej.

Partycypacja polityczna wg G. Meyera - wszelka dobrowolna aktywność, poprzez którą jednostki bądź grupy społeczne chcą wpływać na wybór rządzących lub rezultaty działań politycznych. Zawiera się w tym: (a) Dobrowolna aktywność podmiotów (b) Poziom prawnie

określonej autonomii poszczególnych podmiotów w podejmowaniu działań i wyborów politycznych (c) Istnienie przynajmniej minimalnych szans wpływania na politykę, gwarantowanych przez formalne zasady i instytucje oraz określony stopień odpowiedzialności elit politycznych.

Inne spojrzenia na P.P.:

- poszukiwanie wolności przez jednostkę

- zgłaszanie przez formalne lub nieformalne grupy obywateli żądania autonomii, pluralizmu oraz wzrostu udziału w sprawowaniu władzy w życiu publicznym

- normatywna i faktyczna zasada nadająca legitymizację procesom podejmowania decyzji politycznych

- funkcjonalna przesłanka dla wzrostu ekonomicznego, modernizacji, wzrostu wydajności pracy oraz innowacyjności technicznej

- cel i środek niezbędny do dla efektywnych reform we wszystkich obszarach polityki, zarówno w normalnych czasach, jak i w okresach systemowych lub sektorowych kryzysów

175. Koncepcja normatywno-instytucjonalna partycypacji politycznej

Ogół przepisów i norm prawnych. specjalnie powołanych instytucji (np. Referendum), pozwalających obywatelom wpływać na państwowy proces decyzyjny, na skład instytucji przedstawicielskich a pośrednio na skład władzy wykonawczej(w niektórych krajach także na skład władzy sądowniczej)

176. Koncepcja behawioralna partycypacji politycznej

Realna działalność podmiotów w polu polityki, frekwencja wyborcza, udział w referendum, wyrażanie opinii publicznej, działania lobbystyczne grup interesów, itp.

177. Partycypacja polityczna w systemach demokratycznych i niedemokratycznych.

W systemie demokratycznym partycypacja polityczna jest autentyczną normą ustrojową i stałym elementem praktyki politycznej. Jej formy uregulowane są normami prawa, istnieją formalne i materialne gwarancje rzeczywistego wpływania obywateli na politykę. Uczestnictwo potencjalnie charakteryzuje się stosunkowo dużym zakresem i zasięgiem, obowiązuje zasada pluralizmu, wolności ludzi w podejmowaniu decyzji o uczestnictwie w życiu politycznym (nie istnieje obowiązek aktywności politycznej). Obywatele mogą współkształtować skład personalny ośrodków władzy państwowej i samorządowej, ujawniać swe preferencje w zakresie kierunków i celów rozwoju systemu społecznego, kontrolować podmioty władzy.

W systemie autokratycznym partycypacja polityczna także może być prawnie uregulowana ale jej formalnym gwarancjom nie odpowiadają wystarczające gwarancje materialne. W rzeczywistości partycypacja polityczna ograniczona jest do tej części społeczeństwa, która z różnych powodów akceptuje system i czynnie go wspiera oraz tych, którzy podejmują działania w celu modyfikacji systemu (opozycja). W przypadku działań opozycyjnych podmiot działań stosuje zazwyczaj formalne i nieformalne represje. Zakres i zasięg partycypacji politycznej jest stosunkowo nieduży, obowiązuje monizm lub ograniczony pluralizm ideowy i organizacyjny. Zasada wolności zanegowana jest stałą, obowiązkową i przymusową, mobilizacją polityczną bądź też poprzez koncesjonowane i okazjonalne uczestnictwo(system autorytarny). Dzięki temu sens partycypacji politycznej w mniejszym stopniu polega na współtworzeniu praktyki politycznej, a w zdecydowanie większym na manifestacji poparcia dla władzy państwowej, zapewniając przynajmniej formalną legitymację podmiotom władzy, które ją zdobyły w sposób nielegalny.

178. Typologia partycypacji politycznej

G. Meyer:

a) p. Konstytucyjna i niezinstytucjonalizowana

b) p. Legalna i nielegalna

c) p. Legitymowana i nielegitymowana

d) p. Konwencjonalna i niekonwencjonalna

179. „Społeczeństwo obywatelskie.”

Jest w skrypcie pod numerem 166. Jak ktoś nie będzie umiał znaleźć, służę kserem.

180. Przyczyny apatii i bierności politycznej

Niewiara ludzi w możliwość zmian, poprawy sytuacji, kryzys ekonomiczny i polityczny, wyczerpanie społeczeństwa w długotrwałym konflikcie politycznym, brak „nowych” czy charyzmatycznych polityków.

181. Partycypacja polityczna w systemach demokratycznych i niedemokratycznych.

Patrz pytanie 177.

182. Pojęcie rewolucji.

a) społeczna - długotrwały i dynamiczny proces jakościowej zmiany systemu społecznego rozważany w kategoriach postępu społecznego, zwiększenia wolności, równości i sprawiedliwości społecznej.

b) polityczna - gwałtowne przejęcie władzy w państwie przed podmiot dotychczas jej pozbawiony, które najczęściej zachodzi na drodze walki zbrojnej i które uruchamiają głębokie zmiany w strukturze i relacjach w danym społeczeństwie.

183. Sytuacja rewolucyjna.

Jest to z reguły kumulacja różnego rodzaju czynników, do których każdy kolejny dołożony(nawet najbardziej drobny) może spowodować wybuch rewolucji. Te czynniki to:

a) wielowładztwo

b) pojmanie konkurentów politycznych i represje

c)odmowa spełnienia żądań i pójścia zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa.

d) nieudolność rządów.

e) itp.

184. Pucz i zamach stanu.

Jest w skrypcie pod numerem 176. Jak ktoś nie będzie umiał znaleźć, służę kserem.

185. Kryteria podziałów rewolucji.

1. Wg znaczenia historycznego:

a) husycka

b) purytańska

c) niepodległościowa

d) burżuazyjna

e) bolszewicka

f) narodowa (Turcja)

g) komunistyczna (Chiny)

2. Wg celów rewolucji:

a) personalna - obalenie panującego

b) konstytucyjna - obalenie obowiązującej i uchwalenie nowej konstytucji

c) socjalna - zmiana podstaw prawnych, na których opiera się życie społeczne.

d) religijna - walka o prawa religijne(lub o państwo wyznaniowe)

e) gospodarcze - wynik obowiązywania zastanych stosunków gospodarczych(rewolucja burżuazyjna we Francji)

3. Wg sił dokonujących rewolucji:

a) wojskowe

b) parlamentarne - tzw. Rewolucja od góry - typ pruski

c) masowe

4. Wg kryteriów klasowych(tak rewolucje opisywano z punktu widzenia ideologii marksistowskiej)

a) niewolnicza

b) antyfeudalne

100. proletariackie

186. Podmioty rewolucji.

Zbiorowości społeczne(masy, ruchy społeczno-polityczne)

Grupy społeczne

Partie polityczne

Elity rewolucyjne

Rządy rewolucyjne

Analiza działalności tych podmiotów wymaga uwzględnienia zjawiska występującego we wszystkich rewolucjach społecznych - ich obiektywnego, wewnętrznego zróżnicowania na tle odmiennych poglądów, koncepcji, programów, metod, środków przeprowadzenia rewolucyjnych przekształceń, m.in. Zakresu i zasięgu stosowania przemocy, głębokości i tempa przemian rewolucji, personalnej obsady ośrodków decyzyjnych, rozprzestrzeniania się rewolucji poza granice kraju, sposobów ułożenia stosunków międzynarodowych itp.

187. Rodzaje rewolucji wg P. Bodio.

188. Prawidłowości procesu rewolucyjnego.

B.J Gorrow przedstawił następujące fazy procesu rewolucyjnego:

1. Niepokój społeczny, niezadowolenie, wrzenie.

2. Niepokój ogarnia rewolucjonistów, którzy formułują ideologię zawierającą wizję nowego porządku społecznego.

3. Powstanie organizacji celowych, przygotowujących rewolucję i program polityczny, ekonomiczny, będący podstawą mobilizacji szerokiego poparcia mas dla ruchu rewolucyjnego.

4. Wybuch rewolucji.

5. Władza sprawowana przez grupy umiarkowane.

6. Mobilizacja i rozwój grup ekstremistycznych, obawiających się, że umiarkowani nie ochronią rewolucji i jej zdobyczy.

7. Przejęcie władzy przez ekstremistów i ich terror mający na celu zwalczenie kontrrewolucji.

8. Opadnięcie fali terroru, stabilizacja nowego porządku lub powrót do starego.

Inna praca wymienia dwie fazy:

1. Działania zmierzające do zdobycia władzy politycznej przez mniej czy bardziej krwawą walkę militarną lub też poprzez zwycięstwo wyborcze. Jej bezpośrednim celem jest wprowadzenie nowych mechanizmów i instytucji zmieniających system polityczny, w tym aparat państwowy.

2. Podejmowane są działania wprowadzające i utrwalające rewolucyjne zmiany w sferach: ekonomicznej, socjalnej, kulturowej. Zmianom tym towarzyszy mniej lub bardziej rozbudowana, żywiołowa lub zinstytucjonalizowana przemoc.

J. Wiatr wyodrębnił następujące okresy porewolucyjne:

2. Stabilizacja zdobyczy rewolucji i władzy ukształtowanej w jej wyniku.

3. Częściowe cofnięcie się rewolucji przy zachowaniu pewnych podstawowych zdobyczy okresu rewolucyjnego i przy ustabilizowaniu się władzy podmiotów uprzywilejowanych w wyniku dotychczasowych reform rewolucji.

4. Dyktatura militarna typu bonapartowskiego, stanowiąca produkt przejściowy równowagi sił między różnymi ugrupowaniami dawnego obozu rewolucyjnego.

5. Restauracja(pełna lub częściowa) dawnego porządku.

189. Sposoby definiowania reformy.

Podstawowe znaczenie terminu:

1. Legislawistyczne - przeobrażenie dokonuje się zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, nie narusza legalności (decyduje forma przeobrażenia).

2. Behawioralne - każda przemiana, która nie zmienia klasowego charakteru władzy państwowej, niezależnie od tego, w jakiej formie się dokonuje (decyduje treść przeobrażenia).

Chmaj, Żmigrodzki - reforma to stopniowa zmiana istniejącej rzeczywistości kontrolowana przez grupę rządzącą, nie naruszająca ram instytucyjnych ustroju politycznego i społecznego.

1. Sobkowiak - reforma polityczna to proces ewolucyjnego, stopniowego i zwykle długotrwałego przekształcenia systemu politycznego, nie naruszająca jego podstawowych reguł i mechanizmów, przebiegający pod kontrolą instytucji władzy państwowej. Reforma polityczna stanowi przeciwwagę i zarazem uzupełnienie zmian rewolucyjnych. Jest to zmiana fragmentaryczna, obejmująca od jednej do kilku dziedzin.

190. Rodzaje reform.

Reformy najlepiej scharakteryzować można ze względu na zakres i głebokość zmian, cele, szybkość zmian i ich charakter.

Główne rodzaje reform wyodrębniamy ze względu na genezę, podmiot, przedmiot, adresata, skutki:

1. wg genezy:

a) prewencyjne - z inicjatywy grupy rządzącej.

b) wymuszone - wynikają z silnego nacisku społecznego lub w wyniku przymusu obiektywnych okoliczności.

2. Wg podmiotów:

a) wprowadzane odgórnie, przez centralną lub lokalną władzę polityczną.

b) wprowadzane oddolnie, przez poszczególne grupy społeczne (inicjatywa ludowa czy sygnalizowanie rządzącym pewnych problemów)

3. Wg przedmiotów:

a) polityczne

b) społeczne

c) gospodarcze

d) itd.

4. Wg adresatów:

a) odnoszące się do całego społeczeństwa, mające zazwyczaj charakter kompleksowy.

b) odnoszące się do poszczególnych grup społecznych lub jednostek, o partykularnym charakterze.

5. Wg skutków:

a) regulacyjne,

b) innowacyjne

6. Wg kryterium postępu społecznego:

a) wsteczne

b) stabilizujące

c) postępowe

7. Wg stosunku do rewolucji:

a) rozładowujące napięcie rewolucyjne

b) przygotowujące rewolucję

c) umacniające przesłanki rewolucji

8. Wg konsekwencji dla ośrodka władzy i jego zakresu:

a) zwiększające zakres władzy.

b) utrzymujące dotychczasowy zakres władzy

c) wymuszające oddanie części uprawnień

d) wymuszające podział dużej części uprawnień

e) skutkujące utratą władzy.

191. Kryteria oceny reform.

Stopniowa skala reform wg Schmitta:

1. Ograniczona innowacja (nowe mechanizmy, stare cele)

2. Średnia innowacja (stare mechanizmy, nowe cele)

3. Wysoka innowacyjne (nowe cele i mechanizmy)

192. Psychologiczne uwarunkowania procesu reform.

193 Funkcje reform

regulacyjna

kontrolna

reintegracyjna

kompensacyjna/redystrybucyjna

legitymizacyjna

rozwojowa

194 Czynniki antyreformatorskie

1. biurokracja (administracja jest zawsze grupą najbardziej oponującą, strach przed utratą stanowiska czy przywileju)

2. złe prawo

3. konformizm przełożonych(zawiść ludzka-chodzi o to ,że szef zbiera laury za osiągnięcia swoich pracowników)

4. "kretynizm prawniczy"(przekonanie o bezgranicznej mocy prawa, wprowadzenie nowego prawa ma od razu zdziałać cuda )

5. działalność "misyjna" ze strony polityków ("ja was nauczę..")

6. opór grupy społecznej do której skierowana jest reforma (strach przed zmianami, utratą przywilejów)

7. fundamentalistyczne postawy

8. klimat hierarchicznej kontroli

195 Różnica pomiędzy reformą a rewolucją

1. Reforma odbywa się zawsze w ramach prawa, rewolucja nie zawsze.

2. Reforma jest zmianą fragmentaryczną, natomiast rewolucja wywraca porządek danej dziedziny „do góry nogami” Wyjątkiem może być transformacja ustrojowa państw bloku komunistycznego, gdzie doszło do gruntownych zmian, jednak miały one charakter reform

3. Reforma zachodzi z inicjatywy rządzących, rewolucja jest często procesem „oddolnym”

4. Przy reformie najpierw tworzy się przepisy prawa, wedle których następnie przeprowadza się określone działania. W przypadku rewolucji najczęściej działania poprzedzają tworzenie określonych przepisów.

Reformie towarzyszy najczęściej spokój. Reforma ma rozładowywać napięcia. Natomiast rewolucja wywołuje wielkie napięcia i emocje.

196 Świadomość polityczna - definicja.

Świadomość polityczna wg Bodio odzwierciedla grupowe potrzeby i interesy posiadające swoje wyrażenie w wiedzy politycznej, systemie wartości i norm ideologiczno-politycznych oraz w takich elementach psychiki, jak emocje, nastroje, przekonania, które w całości determinują działania polityczne

Borucka-Arctowa- świadomość polityczna to wiedza oraz ustosunkowanie się społeczeństwa (w całości lub jego określonych kręgów, a także jednostek) do polityki, przy czym to ustosunkowanie się sprowadza się do ocen i postaw wobec celów i zasad życia politycznego i instytucji je regulujących oraz ewentualnych postulatów dotyczących zmian tych zasad.

W. Pluszkiewicz - świadomość polityczna stanowi całokształt celowo zdobytej wiedzy, wynikających z niej wartości i wzorów postępowania oraz norm działania politycznego.

197. Źródła świadomości politycznej

1. całokształt praktyki politycznej oraz ekonomicznej, socjalnej i kulturowo-ideologicznej, tj. Praktyki globalnej, będącej rezultatem obiektywnych, materialnych warunków rozwoju oraz aktywności społeczeństwa

2. całokształt praktycznego doświadczenia politycznego grup i jednostek, skoncentrowanego i uzewnętrzniającego się w ich poglądach, wartościach, ocenach i zachowaniach, a uzyskanego w procesie socjalizacji politycznej

3. własna aktywność jednostki (grupy), polegająca na wykorzystaniu różnorakich teoretycznych i praktycznych źródeł wiedzy o sferze polityki, a więc aktywność zmierzająca do sformułowania wartości, poglądów czy wzorów działania politycznego (płaszczyzna intelektualna)

198. Struktura świadomości politycznej

Składa się ona z trzech części: wiedzy politycznej (informacja o potrzebach, interesach, formach działalności, mechanizmach i zasadach życia politycznego) emocji, ocen i wartości politycznych: wzorów zachowań politycznych

199. Formy i funkcje świadomości politycznej

Formy świadomości politycznej:

1. Postawa - trwały , wewnętrznie spójny, poznawczy, emocjonalno-motywacyjny, wartościujący i behawioralny stosunek jednostki, grupy, klasy społecznej do systemu politycznego lub jego części składowych; komponent behawioralny to dyspozycja czy gotowość do podjęcia działania, nie realne działanie

2. kultura polityczna - upowszechnione i utrwalone społecznie elementy świadomości politycznej współdeterminujące kształt i funkcjonowanie polityki (systemu politycznego). Są to 2 elementy: indywidualne postawy polityczne, typowe dla danej grupy oraz wzory zachowań zbiorowych wytworzone w ramach społeczeństwa

Funkcje świadomości politycznej

1. aktywna interwencja w całokształt działań grup i jednostek

2. wpływanie na cechy podmiotów polityki

200. Warstwy świadomości politycznej

1. potoczna - wiedza, wartości, oceny i wzory zachowań płynące przede wszystkim z empirycznych (przeszłych i aktualnych) doświadczeń podmiotów. Poznanie jest intuicyjne i zdroworozsądkowe, widza o rzeczywistości społecznej jest nieusystematyzowana i powierzchowna, zawiera mity i stereotypy itp.

2. Teoretyczna- wiedza w ścisłym znaczeniu, rezultat poznania zgodnego z prawami nauki, poprawnego metodologicznie i weryfikowalnego w praktyce. Zjawiska i procesy polityczne poddane są racjonalnemu opisowi i wyjaśnieniu. Ocenianie praktyki politycznej, projektowanie optymalnych działań.

3. Pośrednia - zawiera w różnych proporcjach elementy warstw potocznej i teoretycznej, jest wynikiem współistnienia 3 aspektów: poznawczego, emocjonalnego i ocenno-wartościującego w ich teoretycznym i potocznym przekroju.

W. Pluskiewicz:

1. Psychika polityczna - element emocjonalny (nastroje, przyzwyczajenia, zainteresowania) i element racjonalny (postawy, przekonania polityczne)

2. Świadomość potoczna - indywidualne uświadomienie sobie zjawisk politycznych przez każdą jednostkę w jej kontakcie ze światem polityki. Przeważają proste informacje , sprawdzone przez codzienną praktykę danej jednostki: poglądy wynikają z obserwacji, uczestnictwa w bieżącej praktyce politycznej, odziedziczone po przodkach, tradycja rozumiana, jako dziedzictwo pokoleń.

3. Ideologia polityczna - zbiór względnie spójnych i trwałych poglądów, wartości, celów i dyrektyw postępowania, wynikających z przeszłych i aktualnych warunków funkcjonowania oraz interesów danej grupy społecznej.

4. Świadomość teoretyczna - naukowa (nauka o polityce, politologia) kształtowana przez naukowców, teoretyków zjawisk politycznych przez obserwację rzeczywistości politycznej i uogólnianie wyników doświadczeń, ujmowanie ich w postaci teorii naukowych.

201. Koncepcja kultury politycznej G. Almonda i S. Verby

Kultura polityczna - ogół wzorów indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki, występujących wśród członków systemu politycznego.

W tak rozumianym pojęciu zawarte są 3 komponenty:

1. poznawczy - wyraża poziom zainteresowania polityką i wiedzy o zjawiskach i procesach politycznych

2. ocenny - obejmuje wartościujące sądy o polityce

3. afektywny - oznacza negatywne lub pozytywne emocje wobec podmiotów polityki i ich działań.

Pojęcie kultury politycznej odsyła nas do ocen całego systemu politycznego, roli jaką może w tym systemie odgrywać jednostka.

202. Obiektywistyczne ujęcie kultury politycznej

M .Sobolewski:

1. wartości i cele polityczne, do których winien dążyć system, a także wartości jakie powinny determinować działania

2. podstawowe metody działania politycznego, reguły zachowania politycznego jednostek i grup

3. podstawowe instytucje polityczne i ich role w systemie politycznym

J.J. Wiatr:

1. wiedza o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi

2. ocena zjawisk politycznych, sądy wartościujące, dotyczące tego, jak powinna być sprawowana władza

3. emocje (np. Miłość do ojczyzny, nienawiść do wrogów)

4. uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych

Kultura polityczna jako zjawisko społeczne jest wg Wiatra całością, której strukturę tworzą właściwości relacyjne wyżej wymienionych składników.

203. Typologia kultury politycznej G. Almonda i S. Verby

1. zaściankowa - charakteryzuje się całkowitym indyferentyzmem politycznym (obojętność wobec zagadnień istotnych natury społecznej, moralnej czy politycznej), np. Społeczeństwa afrykańskie, plemienne

2. poddańcza - gdy osoby mają świadomość istnienia władz centralnych, dostrzegają związek między decyzjami władz a własnym losem, ale z różnych względów (wiedza, osobowość itp.) nie wykazują aktywności

3. uczestnicząca - dotyczy społeczeństw, w których obywatele dążą do uzyskania pełnej wiedzy o mechanizmach życia politycznego, wykazują wysoki poziom aktywności tak na szczeblu lokalnym, jak i centralnym

204. Funkcje kultury politycznej

1. tworzy subiektywny wymiar polityki, na który składają się znaczące politycznie przekonania, postawy i wartości

2. element otoczenia systemu politycznego, połączony z nim relacją sprzężenia zwrotnego

3. stanowi czynnik integrujący wspólnoty polityczne

4. regulacyjna

5. socjalizacyjna

6. kształtowanie hierarchii wartości

7. modyfikowanie i uzasadnianie słuszności istnienia instytucji politycznych

8. ujednolicenie działań politycznych

205. Komparatystyka kultur politycznych

Porównywanie kultur politycznych poszczególnych państw ze względu na konkretne zachowania zachodzące wewnątrz danego społeczeństwa.

206. Funkcjonujące w „świadomości społecznej” określenia kultury politycznej

Kultura polityczna często bywa mylona z kulturą osobistą, dotyczącą zachowania danej jednostki w pewnych sytuacjach. Określenie, iż ktoś nie ma kultury jest równie błędne, jak powiedzenie, że nie ma pogody. Kultura polityczna jest bowiem stałym elementem, istniejącym w strukturach życia politycznego. Problemem jest jedynie sposób jej ujmowania

207. Obywatelska kultura polityczna

to umiarkowany zakres uczestnictwa w systemie rządów oraz świadome i bierne przyzwolenie obywateli do sprawowania władzy w ich imieniu przez elity.

1. Odrzucenie skrajnych postaw

2. oparcie obecności w życiu politycznym na porozumieniu i poszanowaniu różnorodności

3. otwartość na zmiany

4. posługiwanie się w dyskusji argumentacją z pominięciem agresywności, gwałtowności, kłamstwa

208. Historyczne ujęcie ideologii

Pojęcie ideologii wprowadzone zostało przez Destutt de Tracy'ego w 1796 dla oznaczenia jednego z kierunków myśli filozoficznej związanej z programem science of ideas wywodzącym się od angielskiego empirysty Johna Locke'a.

Początkowo zatem znaczyła tyle co nauka o ideach, nie odbiegając od swego etymologicznego znaczenia.

Współczesne znaczenie tego terminu odbiega od tego jakie nadał mu de Tracy, korzeniami swymi sięgając do rozprawy K. Marksa i F. Engelsa Ideologia niemiecka (napisanej w latach 1845-48), oraz do rozprawy Ideologia i utopia Karla Mannheima (1929).

Marks i Engels utożsamiają w swojej rozprawie pojęcie ideologii z pojęciem filozofii, jednocześnie utrzymując pogląd, że wszelka myśl stanowi odbicie warunków materialnych. Filozofia staje się wtedy pojęciowym ujęciem określonej rzeczywistości materialnej, w której istnieje człowiek. Przy takim ujęciu filozofii, formy ludzkiej świadomości stanowią odbicie procesów materialnych. Zaś sama filozofia jako jedna z form ludzkiej świadomości (świadomości społecznej) staje się pojęciowym wyrazem interesów, które zgodnie z przyjętą przez nich stratyfikacją społeczną mają charakter klasowy.

W takim ujęciu filozofia staje się świadomością partykularną wyrażającą interes określonej klasy społecznej, z reguły tej, która dominuje w określonym układzie społecznym i dąży do narzucenia - odpowiadających jej form świadomości - pozostałym klasom społecznym. Ideologia zatem w swoim uzasadnieniu odwołuje się nie do kategorii prawdy lecz do kategorii interesu .

We współczesnym znaczeniu pod pojęciem ideologii rozumieć należy zbiór poglądów czy sądów (naukowych, filozoficznych, religijnych, by wymienić tylko najważniejsze), które w przekonaniu danej grupy społecznej wyrażają jej interesy i o tyle są akceptowane w ramach określonej ideologii, o ile pozostają w zgodzie z subiektywnym odczuciem interesu określonej grupy. I jako takie właśnie nie mogą być oceniane w kategoriach teoretycznych, a więc przede wszystkim z perspektywy prawdy. Nie można więc zasadnie utrzymywać, że jakaś ideologia jest prawdziwa lub fałszywa.

209 Pojęcie ideologii, doktryny i programu

Klasyczna definicja K. Mannheima ,,ideologia to całościowy zespół poglądów na świat.”

R Eatwell

,,Ideologia polityczna jest względnie spójnym systemem przekonań oraz twierdzeń o

charakterze opisowym i normatywnym, koncentrujących się wokół problematyki ludzkiej

procesu historycznego, ładu społeczno-politycznego”

,,ideologia to system poglądów zorientowanych na działanie”

F. Ryszka ,,ideologia uzasadnia działanie polityczne''

Ideologia to dorobek całego nurtu myśli politycznej, może on być prezentowany szczegółowo

lub w formie uogólnionej. Wówczas ideologia uzasadnia działanie polityczne w całości,

tłumaczy sens polityki.

Doktryna polityczna - zbiór poglądów określających kierunki i cele działań wyraźnie

oznaczonych w czasie i przestrzeni. Jest ona także stosowana do określenia koncepcji danego

autora.

Program polityczny jest to konkretyzacja doktryny politycznej, która z kolei jest konkretyzacją ideologii lub stylu politycznego myślenia.

Program polityczny jest charakterystyczny dla partii politycznych, ale może być także wytworem ruchów społecznych, komitetów wyborczych, think tanków czy też prywatnych osób.

W. T. Kuleszy

Program polityczny to rozmieszczenie w czasie i przestrzeni celów, konkretnych działań

politycznych, które zazwyczaj zostaną podane do publicznej wiadomości.

210 Związki pomiędzy ideologią, doktryną i programem.

Zgodnie z idealnym modelem program powinien zawierać się w pojęciu doktryny, z kolei doktryna w ideologii.

W warunkach naturalnych jednak wygląda to tak, iż ideologia, doktryna i program mają części wspólne, ale jednocześnie mają pewną sferę odrębności.

Funkcjonaliści twierdzą, iż istnieje droga od ideologii przez doktrynę do programu, który ostatecznie skutkuje działaniem politycznym.

Związek doktryny i ideologii

Doktryna ma służyć urzeczywistnieniu ideologii (ale niekoniecznie)Może występować samoistnie bez podłoża ideologicznego

Treści doktryny mają służyć do formowania składników ideologii

Doktryna niekoniecznie musi zawierać w sobie zbiór poglądów na

całość życia politycznego społeczeństwa

W większości przypadków współczesne doktryny ograniczają się do

wybranych zjawisk życia politycznego np. doktryna podziału władzy

ogranicza się do organizacji władzy publicznej państwie

W doktrynie zawsze występuje zagadnienie władzy publicznej

Doktryna cechująca się konkretyzacją ideologii, uwzględnia realia

konkretnego czasu i przestrzeni (konkretne państwo i społeczeństwo)

W praktyce nie spotykamy się z wyraźnymi, ostrymi granicami między ideologią, doktryną i programem. Z reguły doktryna zawiera, nieraz poważny, ładunek elementów właściwych ideologii. Z kolei, dana ideologia może mieścić w sobie części składowe właściwe doktrynie. Dlatego też w każdym przypadku muszą one być badane i analizowane łącznie.

Różnice

Ideologia składa się z twierdzeń ustalonych na drodze naukowego

poznania przez teoretyków intelektualistów

Doktryna polityczna zawiera poglądy na kierunki i cele działania

wyrażeni oznaczone w czasie i przestrzeni

Ideologia uzasadnia działania polityczne w całości, tłumaczy sens

polityczny.

Doktryna sprowadza je na tory praktycznego działania, sama będąc

zespołem poglądów teoretycznych.

Program polityczny zastosowuje doktrynę w konkretnej sytuacji bądź

wydzieloną z wielu sytuacji

Program zakłada, że sytuacje mające ulec przekształceniu są wysoce

prawdopodobne.

Program przenosi założenia ideowe polityki (ideologię) na teren

praktycznego działania w dosłownym tego słowa znaczeniu

211 Funkcje ideologii, doktryny i programu politycznego

Ideologia: 1. krytyczno-wyjaśniająca 2.projektująca 3. kształtowanie grupowej świadomości politycznej na bazie poziomu zaspokojenia grupowych interesów politycznych 4. mobilizowanie do zespołowej akcji politycznej 5. określa wartości jakim ma służyć i cele, jakie ma realizować zbiorowe działanie polityczne odwołując się do potrzeby utrzymania istniejącego stanu stosunków społecznych lub jego radykalnej zmiany. Na tej podstawie ideologia określa, jakie cele działania są słuszne a jakie nie(posługiwanie się czarno-białymi schematami)

Doktryna: 1. kształtuje program 2 Wyjaśniająca zjawiska życia politycznego 2Krytyka państwa i instytucji politycznych 3 Określająca perspektywy rozwoju systemu politycznego 4Integracji postaw społecznych wokół założeń programowych opartej na określonej

doktrynie

Program polityczny: 1. wyznacza konkretne zadania 2. przenosi założenia ideologiczne na pole praktycznego działania 3. wyrażanie określonych interesów ekonomicznych, politycznych a także ideologicznych

212 związki pomiędzy ideologią mitem i utopią

Wszystkie pojęcia często mają mało wspólnego z rzeczywistością, są jej projekcją.

Są ukierunkowane na zmianę świadomości obywateli czego efektem ma być określone działanie.

Mit i utopia, a nierzadko i ideologia posiadają element irracjonalności

Mit i utopia posiadają duży ładunek emocjonalny, przez co znacznie oddziaływają na ludzi, którzy podporządkowują im swoje myślenie.

213 Opinia publiczna - definicja

Opinia publiczna - zmienna forma świadomości dużych grup społecznych, wyrażania w formie ocen, sądów dotyczących kwestii istotnych dla systemu politycznego i stosunków pomiędzy rządzonymi a rządzącymi. Warunkiem istnienia opinii publicznej jest stworzenie możliwości artykulacji opinii przez system polityczny i możliwości jej realizacji.

Współcześnie opinię publiczną definiuje się dwojako. W ujęciu przedmiotowym jako „względnie wyodrębniona forma świadomości zbiorowej”, odniesiona do spraw publicznych o kontrowersyjnym charakterze. W drugim ujęciu opinia publiczna jest traktowana jako podmiot działania - wg Giovanniego Sartoriego opinia publiczna to „społeczność, której rozproszone stany umysłu wchodzą we wzajemne oddziaływania z natłokiem informacji dotyczących stanu spraw publicznych”.

Opinia publiczna:

1. dotyczy głównie zbiorowości i grup społecznych

2. jest nabywana w wyniku procesów komunikacji społecznej

3. dotyczy kontrowersyjnych spraw w polu polityki

4. wyrażana jest przez artykulację

5. podmiotowo suwerenna

6. ma charakter pluralistyczny

214 Periodyzacja opinii publicznej

Pierwsze wzmianki pochodzą od starożytnych - demagogia i umiejętność przemawiania były domeną dobrego polityka. W średniowieczu nie przywiązywano do opinii publicznej większej wagi, pojawiła się znowu wraz z wprowadzeniem struktur parlamentarnych

1. starożytność - Cyceron „publicion opinion”

2. okres antyczny - powstanie instytucji umożliwia wymianę poglądów

3. okres rewolucji i reform - wejście świata na drogę kapitalizmu, suwerenności ludu

4. okres industrialny - upowszechnienie parlamentaryzmu

5. okres postindustrialny - mass-media

215. Opinia społeczna, a opinia publiczna

Opinia społeczna - dotyczy ogółu kontrowersyjnych spraw w społeczeństwie (aborcja, klonowanie ludzi); jest pojęciem szerszym od opinii publicznej, nabywa się ją przez kontakty interpersonalne.

Opinia publiczna - odbywa się w polu polityki, dotyczy władzy, czasem problem, którym zajmowała się dotąd opinia społeczna przechodzi do opinii publicznej, jeśli staną za nim określone siły polityczne (tak np. stało się z problemem aborcji w Polsce) opinia publiczna jest kierowana przez media

216 Opinia publiczna, a opinie publiczne

Opinia publiczna to ogół poglądów członków społeczeństwa.

Występują jednak pomniejsze składowe opinie, które możemy z tej zbiorowości wykrystalizować.

Opinia publiczna ośrodków opiniotwórczych (think tanków): politolodzy, media [Think tank (ang., dosłownie: zbiornik myśli) - z założenia niezależny niedziałający dla zysku ośrodek zajmujący się badaniami i analizami dotyczącymi spraw publicznych. Do celów działalności think tanków należy zazwyczaj poszukiwanie sposobów rozwiązania problemów społecznych i udział w publicznej debacie. Spotkać można szersze rozumienie tego pojęcia, na oznaczenie grupy osób lub instytucji mających podobne cele, ale niekoniecznie posiadających status organizacji pozarządowych]

Opinia publiczna branżowa - dotyczy tylko określonych grup społecznych należących do tej samej branży

217) Funkcje opinii publicznej

a) integracyjna - pozwala zbiorowością stworzyć poczucie więzi grupowej, jest też czynnikiem zwiększającym poczucie więzi politycznej, stanowi podstawę powstawania elektoratów wyborczych związanych z opcjami politycznymi

b) opiniotwórcza - wskazuje decydentom systemu politycznego społeczne poglądy na temat danego zjawiska i co sądzi o tym większość obywateli; ma charakter apodyktyczny, arbitralny, nieraz trudny do interpretacji

c) kontrolna - może być realizowana tylko w systemie demokratycznym; ma charakter nieformalny; instytucje polityczne muszą je uwzględniać w swoich decyzjach

d) konsultacyjna - realizowana głównie przez wyspecjalizowane ośrodki.

e) kreacyjna - polega to na zdolności opinii publicznej do kreacji lub destrukcji ładu społecznego

218) Główne metody badań opinii publicznej

a) reprezentacyjna - stosowana, gdy nie można zbadać opinii całości ze względu na jej liczebność - dokonuje się wyboru stosownej zbiorowości, tzw. populacji próbnej, by odnieść się do populacji generalnej. W jej ramach stosuje się:

- metodę wyboru losowego

- metodę stratyfikacyjną (liczba każdego zbioru musi być proporcjonalna do danej grupy w całym kraju)

- metoda Gallupa (metoda kwotowa, celowo-proporcjonalna, wybór próbki wg kombinowanych cech geograficznych i osobowych)

- metoda losowania przestrzennego (udoskonalenie metody wyboru losowego; dokładna klasyfikacja wg obszarów, gęstości zaludnienia, rozmiarów urbanizacji, selekcja mieszkańców za pomocą określonych kryteriów - dopiero z wybranej listy dokonuje się losowania)

b) kontekstowa analiza ilościowa - stosowana, by zrekonstruować panujące na świecie opinie w sprawach polityki, zwłaszcza w krajach, do których nie sposób lub trudno się udać.

c) analiza treściowa - technika klasyfikowania transmisji znaków, która polega na sądach wartościujących, pochodzących od analityka lub grupy analityków na gruncie sformułowanych zasad, założywszy, że sądy wyrażone przez analityka mają charakter obserwacji naukowej

d) analiza pragmatyczna - klasyfikacja znaków wg ich prawdopodobnych następstw (ile razy coś zostało powiedziane, by uzyskać postawy sprzyjające bądź niesprzyjające wobec określonego zjawiska)

e) analiza semantyczna - klasyfikacja wg znaczeń (kryteriów opisowych) bez względu na treść komunikatu, czyli przez dobór odpowiednich znaków, dzieli się na analizę desygnatywną (ustala częstość wymieniania pewnych przedmiotów), analizę wg atrybutów (wskazuje frekwencję pewnej charakterystyki, np. częstość przypisywana aktorom złej woli) i na analizę asertoniczną ( wg przekonań - wskazuje motywy działania)

219) Kompetencje i znaczenie opinii publicznej

Kompetencje

- co może zdziałać

- stopień zaufania do polityki

- może zdyskredytować polityka

- ocena skuteczności działania

Znaczenie

- wielu autorów podkreśla przy tej okazji, że współczesna demokracja to nie tyle suwerenność narodu, co rządy opinii publicznej

- bardzo istotną rolę zaczęła pełnić wraz z upowszechnieniem się oświaty oraz komunikacji społecznej (gazety, telefon, radio itd.)

- odgrywa rolę w procesie legitymizacji, może też być czynnikiem powodującym delegitymizację władzy.

220) Mechanizmy kształtowania opinii publicznej

- funkcjonowanie danego systemu

- kultura polityczna

- autorytety

- emocje

- pieniądz

221) Sposoby manipulacji opinią publiczną

! By manipulacja była skuteczna, jej przedmiot nie może być tego świadomy!

a) media - manipulacja dokonywana przez dziennikarzy bądź polityków, przykazywana przez dziennikarzy

b) manipulacja przy wynikach badań opinii publicznej (np. treść pytań)

c) dezinformacja

d) manipulacja manipulacjami (przekazanie manipulacji przez manipulowanie materiałami dowodowymi i argumentami)

e) zatajanie i fałszowanie informacji (dotyczy systemu represywnego, który jest w stanie zablokować wszelkie kanały komunikacji)

222) Kultura polityczna a opinia publiczna

Pojęcie kultury politycznej jest zdecydowanie szersze niż opinia publiczna. Problem ten dotyczy głównie zachowań podmiotu - opinia publiczna wiąże podmiot tylko warunkiem prezentacji poglądów, podczas gdy kultura polityczna poza wyrażaniem opinii (element werbalny) zawiera czynnik aktywności podmiotu (wyrażanie poglądów + prezentowanie postawy w stosunku do systemu politycznego)

Różny jest też zakres możliwości kształtowania obu tych dziedzin życia politycznego. Opinia publiczna może podlegać częstym zmianom, kultura polityczna natomiast, ze względu na swoją wewnętrzną strukturę, na którą składają się wartości, postawy i wiedza oraz przez fakt związania z elementami historii danej grupy lub zbiorowości, poddaje się zdecydowanie trudniej zabiegom manipulacyjnym i zawiera więcej elementów ciągłości (kontynuacji)

223) Czynniki kształtujące opinie publiczną

- wyobrażenia o interesach grupowych

- „wiedza o faktach” jako wiedza o jakimś zdarzeniu LUB aspekt wiedzy teoretycznej na dany temat

- stereotyp, mit, utopia

- przesądy i uprzedzenia

- plotki i pogłoski

224) Patologia w ujęciu A. Comte'a

August Comte w swojej teorii państwa uznawał, że w rozwoju nauki należy zastąpić Boga społeczeństwem idealnie sharmonizowanym, bezkonfliktowym, rozwijającym się itd. Wszystko, co zaburzało ową harmonię było patologią.

Żeby wyleczyć patologię, należy „leczyć” większą część organizmu (nie tylko źrodło p.,ale też sfery, na które ma wpływ)

225) Problem normalności i patologii

Zjawiska normalne to te mieszczące się w obowiązujących normach i wartościach społeczeństwa, a patologiczne to zjawiska anormalne. Często jednak są one nierozłączne, patologie powstają analogicznie do każdej normy, na zasadzie teza - antyteza, a synteza tych dwu elementów daje nam całościowy obraz zjawiska. W związku z tym często walka z patologią wprowadza nowe patologie.

226) Obiektywny i subiektywny aspekt zjawisk patologicznych

227) Moralność a polityka i moralność polityka.

* Ten punkt jest dobrze opisany w punktach 224 i 226 starego skryptu (tego z bramy)

228) Patologia społeczna a patologia polityczna

Patologia społeczna - niepożądane zjawiska, które mogą wywołać negatywne skutki w rozwoju danej społeczności
lub całego społeczeństwa. W ich ramach wyróżnia się: patologie indywidualne, patologie rodziny (małej grupy społecznej) oraz patologie struktur organizacyjnych.

Pojęcia patologii politycznej i parologii społecznej mają swój wspólny obszar, zachodzą na siebie. Takim wspólnym elementem są patologie struktur organizacyjnych, np. nepotyzm i korupcja.

Patologia polityczna ma też (wg dr Młyńca) odrębny od patologii społecznej zbiór desygnatów - np. terror, wojna, ludobójstwo.

W niektórych przypadkach następuje zjawisko polityzacji parologii społecznych - gdy np. kwestie aborcji albo eutanazji stają się narzędziem walki politycznej,

229) Instrumentalny stosunek polityki do moralności

Instrumentalny stosunek polityki do moralności przejawia się w stanowisku makiawelistycznym. Polityka jedynie wtedy nie traktuje moralności jako nieistotnej, gdy nie jest ona sprzeczna z jej celami. Instrumentalizm polega jednak na dostosowywaniu moralności (lub jej pomijaniu) dla osiągnięcia i utrzymania władzy, a także jej sprawowania, zgodnie z zasadą 'cel uświęca środki'.

230) Kryteria definicyjne pojęcia patologii

4 płaszczyzny definiowania patologii:

- patologia jako choroba - takie podejście ma duże znaczenie dla samego procesu eliminacji patologii - nie należy z nią walczyć, tylko trzeba ją leczyć

- patologia jako odmienność - byłaby wtedy zbliżona do pojęcia pozytywnej dewiacji, nie ma znaczenia aż tak pejoratywnego

- patologia jako destrukcja - patologia to wywołanie szkody sobie albo otoczeniu przez swoje działanie, zachowanie działające destrukcyjnie na społeczeństwo lub jego element.

- patologia jako dezorganizacja - kryterium często stosowane przez prakseologów, dotyczy głównie dezorganizacji administracyjnej państwa.

231) Anomia ujęcie E. Durkheima i R. Mertona

Anomia (z gr a-nomos, brak reguł) to pojęcie, które można rozumieć dwuznacznie - jest to (1)stan braku bądź słabości społecznych norm i instytucji regulujących i kontrolujących życie jednostek, grup i społeczeństwa lub (2)proces dezintegracji obowiązującego systemu więzi, norm, kultury i struktury społecznej

a) E. Durkheim wprowadził do socjologii pojęcie anomii jako pierwszy

Wg niego warunkiem normalnego życia człowieka jest moralne oparcie w grupie oraz moralna opieka i kontrola sprawowana nad nim przez społeczeństwo; jeśli te warunki się nie spełniają, to w warunkach ekstremalnych pojawia się rozkład (vide Nowy Orlean)

b) R.K. Merton - twórca teorii zachowań dewiacyjnych - przez anomię rozumiał „załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami”. Ogólnym przykładem anomii w sferze polityki jest załamanie i rozkład systemu politycznego. Często występuje w totalitaryzmach i może doprowadzić do utworzenia przez społeczeństwo równoległego systemu oraz ignorowania obowiązujących norm.

232) Definicja patologii politycznej

Patologie polityczne to kategoria zachowań, zjawisk, procesów oraz powiązanych z nimi instytucji występujących w polu polityki, a będących świadomym odstępstwem od akceptowanych reguł, norm i zasad życia społecznego, a także politycznego, najczęściej o podłożu moralnym , prawnym i religijnym. Na ogół nie mają one ostrych granic i dotyczy jednostek, grup społecznych i struktur społecznych. Mają destrukcyjny charakter przynoszący szkody sprawcy lub otoczeniu. Dotyczy celów, metod i działań stosowanych w polu politycznym

a) W węższym ujęciu, punktem odniesienia będą aksjologiczne, normatywne i funkcjonalne zasady mechanizmu demokratycznego, a w węższym - zjawiska i procesy stojące w sprzeczności z ogólnie przyjętymi standardami cywilizacyjnymii kulturowymi (najczęściej podlegające penalizacji) w zdecydowanej większości systemów politycznych, niezależnie od charakteru reżimu politycznego

b) W ujęciu szerszym patologia polityczna obejmowałaby wszelkie przewroty polityczne, dokonywane przy użycie przemocy, a więc: rewolucje, pucze, zamachy stanu, rebelie czy bunty, a także reżimy polityczne opierające swoją egzystencję na terrorze.

c) do patologii politycznych należą tak powszechne zjawiska, jak: korupcja, kumoterstwo, nepotyzm czy biurokratyzacja

d) p.p. Są także zachowania, będące cynicznym uczynieniem z zawodu polityka „celu” z pominięciem politycznej funkcji zawodu, czyli posługiwanie się w procesie zdobywania i utrzymania władzy szantażem, manipulacją, kłamstwem i oszustwem w stosunku do rywali oraz rządzonych.

233) Co to jest mit?

Mit - zmistyfikowana forma świadomości; czynnik intelektualny w konstrukcji mitu stanowi część marginalną, także prawdziwość jest niekiedy nieistotna. Podstawowym elementem mitu politycznego jest czynnik emocjonalny. Mit jest strukturą otwartą, wzwiązku z tym jest łatwo wzbogacany lyb jego część jest pomijana w zależności od tego, jaką funkcję podmiot polityczny zamierza mu nadać.

Pareto stwierdził, że mity są wytworem źle interpretowanego doświadczenia, fałszywego wnioskowania na podstawie rzeczywistej wiedzy. Mity mają swoją strukturę, dynamikę. Rozwijają się w sposób planowy, ale i spontaniczny.

Cechy mitu:

- oparte na wierze

- narzucane przez grupę

- irracjonalne

- niepodatne na weryfikację z praktyką

- oparte na autorytetach społecznych

- silnie oddziaływają na życie

Mit wynika z ludzkich potrzeb; daje jednostce lub grupie uzasadnienie działań politycznych; jest złudnym elementem świadomości politycznej. Dla Sorela mit jest konstrukcją przyszłości.

234) Mechanizm kreacji mitu politycznego.

Kreacja mitu politycznego odbywa się na dwóch płaszczyznach: (1) wiedzy podmiotu o rzeczywistości i (2) dostarczania informacji w celu wywołania określonych struktur świadomościowych.

Człowiek przyjmuje informacje poprzez racjonalno-dyskursywną interpretację. Docierają do niego informacje prawdziwe i nieprawdziwe.

Zdaniem Biernata proces tworzenia mitu politycznego obejmuje:

- przekaz informacji początkowych o rzeczywistości społeczno-politycznej lub jej wycinku, ukierunkowany na zmianę świadomości zbiorowej

- przekształcenie treści informacji początkowych w zasadę mitu, tj. w obiegowy sąd o rzeczywistości społeczno-politycznej

- wysłowienie mitu, stanowiące uzewnętrznienie zasady mitu w konkretnych zachowaniach politycznych.

235) Czynniki wpływające na powstanie i rozwój mitu

To, co dociera do człowieka, konfrontuje się z tym, co mamy w głowie. Przyjęcie mitu ma charakter pewnej adaptacji. Nie jest związane z logiką. Pozwala nam na wykorzystanie równowagi psychicznej. Jeżeli struktura intelektualno - emocjonalna pozwala na przyjmowanie tego rodzaju informacji, to mity są przyswajane.

Na tworzenie mitu wpływ mają też źródła informacyjne. Im niższy poziom wykształcenia, tym wyższa wiara w mity. Sprzyjają też masowość i czas oddziaływania. Im większe grupy opanowuje, tym bardziej jest chłonny w stosunku do ich członków. Jeżeli mity oddziałują w dłuższym czasie, stają się elementami świadomości. Mity moglą ulegać kumulacji, niektóre ideologie stwarzają pewne piramidy mitów

Mity w większej dawce są przyjmowane przez grupy, które chcą zostać zaakceptowane. Z mitami jest podobnie, jak ze stereotypami. Adaptacja dotyczy bardziej mitów spontanicznych. Gdy rzeczywistość jest w pewnym dysonansie z oczekiwaniami, a ideologia silnie oddziałuje, rola stereotypów i mitów wzrasta. To także tworzenie własnych małych światów.

W mitach dostrzegane są elementy pozytywne - stanowią odpowiedź na bezradność wobec świata. Biernat stwierdził, że dla wierzących w mit rzeczywistość jest obrazem, gdzie poszukuje się potwierdzenia mitu, a nie jego zaprzeczenia. Sami nie jesteśmy w stanie przełamać mitu.

236) Funkcje mitu.

- identyfikacyjno-integracyjna (pozwala na określenie własnej tożsamości grupowej, określenie dobra i zła etc.)

- poznawcza (pozwala w sposób uproszczony ocenić rzeczywistość)

- kompensacyjna (dowartościowuje ludzi)

237) Utopia - geneza pojęcia

Pojęcie utopia zostało stworzone w 1516 przez Tomasza Morusa (Thomasa Moore'a)

Utopia to wyspa przez niego wymyślona i opisana. Życie na niej miało gwarantować wszystkim obywatelom szczęście. Z gr. u-topos oznacza miejsce, którego nie ma, które nie istnieje.

Utopie mają charakter intelektualny, nie tworzą ich społeczeństwo. Są ważnym elementem świadomości.

5 postaci utopii (G. Kateb)

- opis idealnego społeczeństwa

- idealny system polityczny

- przekonanie o nieuniknionym postępie cywilizacyjnym

- koncepcje zakładające życie w innym społeczeństwie, w innym wcieleniu

- proroctwa

238) Definicja pojcia utopia

utopia - model systemu państwa, krainy, niekreślonego w miejscu i czasie, w którym ludzie żyją w pełnej harmonii, dostatku, pielęgnując wartości moralne i kulturalne. Pojęcie skierowane w przyszłość.

239) Reprezentanci koncepcji utopijnych

Pierwszym reprezentantem takiej koncepcji często wymienia się Tomasza Morusa, jednak w literaturze znajdą się i głosy, przyznające ten tytuł Platonowi za swoją koncepcję państwa. Później, już w okresie renesansu, utopie tworzyli Tomasz Campanella („Państwo słońce”) oraz Franciszek Bacon ze swoją wizją państwa uczonych, którego ludność jest szczęśliwa, żyjąc z nauki. Swoje eldorado w XVIII w. opisał też Wolter.

W XIX w. rozwinęły się tzw. socjalizm utopijny (Robert Owen, Saint-Simon, Karol Fourier) oraz komunizm utopijny (Blanqui, Cabette, Babent). Później swoją koncepcję wymyślili Marks i Engels, a w XX wieku Hitler.

240) Utopia - źródło postępu czy zbrodni?

M. Abensour: „To z winy Platona

Świat tak źle się kręci

Z winy Tomasza Moore'a

Byłu obozy śmierci”

Twórcy różnych koncepcji utopijnych, przynajmniej w swoim własnym odczuciu, mówili o najlepszym ze światów, o postępie, równości, sprawiedliwości, itp. Bardzo często ich myśli miały charakter przede wszystkim literacki. Skłaniały jednak ludzi do zastanowienia się nad tym, co czytają. Nie można utopiom odmówić roli, jaką odegrały w postępie ludzkości, rozmiarach jej zdobyczy, jak prawa do decydowania o sobie, o sprawach państwa, udziału w rządach, ale i godnego życia, wolności słowa itd. Jednak te pozytywne skutki przytłoczone zostały próbami realizacji utopii innymi środkami, a mianowicie przymusem, terrorem. Powstawały więc w XX w. państwa totalitarne, w których każda próba sprzeciwu w najlepszym razie kończyła się pozbawieniem wolności czy własności, a w najgorszym śmiercią oponenta i nierzadko jego rodziny. Najjaskrawszym tego przykładem jest Kampucza, państwo stworzone przez Pol Pota, któremu marzył się powrót do wspólnoty pierwotnej, do czasów, kiedy wszyscy żyli na wsi, szczęśliwie i zgodnie uprawiając ziemię. Realizując swoją wersję utopii, zamordował kilka milionów współobywateli.

Tolerancja decyzyjna

---