Program nauczania języka polskiego w klasach 1-3 gimnazjum
(wersja dostosowana do nowej Podstawy Programowej)
To lubię!
Maria Jędrychowska
Zofia Agnieszka Kłakówna
Halina Mrazek
Marta Potaś
Autorka aktualizacji programu: Regina Komarzewska-Skolimowska
Kraków, 2009
SPIS TREŚCI
Założenia i podstawowe cele……………………………………………..2-3
Charakterystyka programu………………………………………………3-4
Cele edukacyjne (zasady porządkujące dobór treści i ich strukturyzację)………………………………………………………………….4
W zakresie kształcenia językowego…………………………………..5-6
W zakresie kształcenia kulturowo-literackiego……………………7-8
Treści kształcenia oraz założone osiągnięcia ucznia z uwzględnieniem obszarów nauczania ………………………………8-14
Oczekiwane rezultaty po III klasie gimnazjum……………….15-16
Sposoby oceniania rezultatów pracy ucznia………………………..17
Wydawnictwo Edukacyjne
Kraków 2009
ZAŁOŻENIA I PODSTAWOWE CELE
Program zakłada przygotowanie młodzieży, na ile to można przewidzieć, do świadomej, wartościowej aktywności w liceum i aktywności kulturowej, gdy osiągnie ona dorosłość. Celem nadrzędnym polonistycznych działań edukacyjnych w gimnazjum - wychowania i kształcenia - jest pomoc w kształtowaniu się zintegrowanej wewnętrznie, wielowymiarowej osoby ludzkiej (w aspekcie intelektualno-estetycznym, wolicjonalno-emocjonalnym, moralnym, społeczno-wspólnotowym).
Respektując ideę antropocentryzmu dydaktycznego (podmiotowości ucznia), który wynika z filozofii personalistycznej, konstruujemy program tak, by mógł służyć uczeniu młodzieży:
- samodzielności poznawczo-wartościującej i decyzyjnej, zwłaszcza w obszarach otaczającej i dziedziczonej kultury,
- umiejętności porozumiewania się i woli porozumienia.
Oparciem dla tych starań jest koncepcja edukacyjna wywiedziona z pojęć organizujących wizję działań dydaktycznych. Są nimi: integracja, osłabiona kompozycja programu, funkcjonalność.
Integracja w obrębie języka polskiego oznacza, że - przy zachowaniu autonomii oraz specyfiki dziedzin macierzystych - dbamy o taki typ relacji między nimi, by mogły się one wzajemnie dopełniać, oświetlać, ujawniać elementy tożsame i odmienne, tworzyć wspólną wizję człowieka i świata. Integracja zatem, w naszym rozumieniu, w płaszczyźnie problemowo-tematycznej jest zaprzeczeniem mechanicznego zestawiania treści, ukazuje natomiast drogi ich przepływu. Pojęcie integracji odnoszone jest w programie „To lubię!” przede wszystkim jednak do poznającego ja. Oznacza to, że przedmiotem zabiegów czyni się wytworzenie spójnego obrazu poznawanego świata w umyśle ucznia.
Osłabiona kompozycja w programowaniu działań dydaktycznych oznacza konieczną wielowariantowość rozwiązań w zakresie doboru treści (cele - materiał - osiągnięcia), organizacji i tempa przekazywania oraz nabywania wiedzy i umiejętności. Procesy te zawsze powinny być pochodną diagnozy dydaktycznej, która wskazuje, jakie są możliwości i potrzeby konkretnego zespołu uczniowskiego. (…)
Z zakresem tej wolności, możliwej i potrzebnej w zinstytucjonalizowanym nauczaniu i uczeniu się, wiążemy problem funkcjonalności wiedzy i umiejętności. Wiedza nie może być przedmiotem mechanicznej, jedynie pamięciowej reprodukcji ani też przytłaczającym ilościowo zbiorem, często niezrozumianych informacji (encyklopedyzm). Ważna i potrzebna jest o tyle, o ile umożliwia twórcze percypowanie świata i aktywne w nim funkcjonowanie.
Przedstawiony i sformułowany wyżej przez nas cel ogólny rzutuje na charakter prezentowanej przez nas koncepcji edukacyjnej. Daje ona każdorazowo szansę elastycznego reagowania na zastaną sytuację w obszarze możliwości dydaktycznych. (…)
By człowiek mógł się rozwijać we wszystkich wskazanych wymiarach i mógł realizować oczekiwane wartości, musi przede wszystkim myśleć i być istotą wrażliwą. W nauczaniu języka polskiego chodzi o to, by spontaniczne motywacje poznawcze, tkwiące w każdym człowieku oraz intuicyjne przeczucia przekształcać w motywacje świadome i poznanie coraz bardziej zintelektualizowane. Pomocą oferowaną wychowankowi jest zatem wyzwalanie jego własnej inicjatywy poznawczej.
Ze względu na autonomiczne cele polonistyczne realizuje się ten proces w następujących przestrzeniach:
Czynności |
Wola (motywacja) |
Refleksja |
Oglądanie, słuchanie, mówienie, czytanie, pisanie, inne działania. |
Chcę umieć to robić |
Jak poznaję świat? |
Opisywanie, analiza, próby interpretacji, ocenianie. |
Chcę poznać bliżej język i teksty kultury, by zrozumieć siebie, innych, świat. |
Co poznaję? Jak ukształtowane jest to, co poznaję (wypowiedź i jej konteksty, poetyka tekstów kultury)? Czym jest dla mnie poznawane i poznawanie? |
Własna aktywność twórcza. |
Mam do powiedzenia coś od siebie i chcę to wyrazić. |
Jak dam innym poznać, co czuję i myślę? |
Wyodrębnione na pierwszym miejscu czynności prymarne (instrumentalne), niezbędne nie tylko na lekcjach języka polskiego, warunkują powodzenie działań o charakterze bardziej skomplikowanym intelektualnie i emocjonalnie. Wskazane czynności każdorazowo powinny być motywowane (chcę), zaś refleksja ma koncentrować się nie tylko na przedmiocie poznania (języku, literaturze, obrazie, teatrze, filmie itd.), ale w równej mierze na sposobach poznania tak, by w rezultacie przeradzać się w autorefleksję.
Dobrze wykonane czynności (działanie) wiążemy z realizacją wartości dobra, pogłębianie refleksji i jakość myślenia z prawdą. Wola obcowania z tym, co dobre i prawdziwe, prowadzi ku doznawaniu wartości piękna. Taki zapis aksjologicznego wymiaru polonistycznej edukacji uzmysławia, że możliwy jest w szkole stały przepływ i w obu kierunkach między tym, co etyczne, a tym, co estetyczne.
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program „To lubię!” ma charakter:
PODMIOTOWY, a więc wyłącznie ramowy, o rozluźnionej kompozycji. Oznacza to, że u podstaw programu leży antropocentryczna koncepcja edukacji, a nauczycielom i uczniom przyznaje się prawo do dużej swobody w dobieraniu materiału, projektowaniu pracy, rozkładaniu akcentów ważności w obrębie proponowanej problematyki i wyznaczaniu tempa procesu edukacyjnego. Ogólnie tylko zarysowując problematykę, program służy pomocą w ogarnięciu całości spraw wynikających z wpisanej weń koncepcji edukacyjnej, ale szczegółowo nie wskazuje ani bezwzględnie nie nakazuje realizacji określonych tekstów (poza obligacjami wynikającymi z zapisów w „Podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opublikowanego w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17 w dniu 15 stycznia 2009r.) Sferę porównywalności rezultatów kształcenia program wskazuje w rozdziale „Oczekiwane rezultaty” i :Sposoby oceniania rezultatów pracy ucznia”.
OGÓLNY, wynika to stąd, że szczegółową, praktyczną wykładnią programu są podręczniki kursowe - „To lubię!” dla kolejnych klas. Podręcznikom dla uczniów towarzyszą tu zawsze książki nauczyciela, które zawierają rozbudowany wykład wpisanej w program koncepcji edukacyjnej, uwagi o różnych aspektach realizacji programu, szczegółowe cele proponowanych prac i projekty wielu wariantów konkretnych rozwiązań lekcyjnych, czyli OPIS PROCEDUR osiągania zakładanych celów. Podręczniki wskazują mechanizmy i zasady doboru materiału i mogą - niezależnie od wypełniających je propozycji - stanowić wzór tworzenia indywidualnych planów pracy.
CZYNNOSCIOWY. Oznacza to, że nastawiony jest na wyzwalanie zarówno nauczycielskiego, jak i uczniowskiego działania. Wynika to z założenia, że najskuteczniejszym sposobem uczenia się jest uczenie się przez działanie: „Uczę się robić coś, robiąc to” (Arystoteles).
FUNKCJONALNY. Oznacza to, że zaprogramowany materiał nauczania, sposób jego realizacji i cel opracowywania nastawione są na kształcenie umiejętności rozpoznawania „alfabetu kultury”, waloryzowania zjawisk kultury na tle natury, aktywnego uczestnictwa w kulturze i jej współkreowania, co służy poznawaniu siebie, innych i świata oraz odnajdywaniu w nim swego miejsca i umiejętności zaznaczania go w relacjach do tradycji oraz współczesności.
SPIRALNY. Oznacza to, że program wielokrotnie stwarza możliwości powrotu do wcześniej poruszanej problematyki, wskazując coraz inne jej ujęcia w języku i różnych tekstach kultury, inny stopień skomplikowania, inne konteksty i inne sposoby przekładania doświadczanego i poznawanego na własną twórczą aktywność.
PROGRAM UWZGLĘDNIA I EKSPONUJE:
wielorakie układy kontekstów z zakresu: różnych form codziennej komunikacji oraz indywidualnej ekspresji, literatury, innych tekstów wysokiej i masowej kultury - niewerbalnych i mieszanych;
następujące dziedziny używania języka: mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie.
CELE EDUKACYJNE (ZASADY PORZĄDKUJĄCE DOBÓR TREŚCI I ICH STRUKTURYZACJĘ)
Dominanta programowa wynika z istoty przedmiotu nauczania o znaczącej nazwie „język polski”. Ze względu na nadrzędny cel, któremu przedmiot służy, tj. formowanie osobowości, tę istotę stanowi wychowanie językowe. Prowadzi ono ku umiejętności budowania językowego, a więc zintelektualizowanego obrazu świata i siebie. Obraz świata powstaje zawsze w umyśle uczącego się, rozszerza więc jego horyzonty poznawcze. Wychowaniu językowemu podporządkowane są dwa bloki treści:
- kształcenie językowe (rozwijanie języka ucznia na poziomie komunikacji potocznej, z perspektywy teorii tekstu),
- kształcenie kulturowo-literackie (rozwijanie języka ucznia na coraz wyższych piętrach, w odniesieniu do odbioru coraz bardziej skomplikowanych, różnorodnych tekstów kultury: obrazów, przekazów multimedialnych, literatury oraz ich językowego ogarnienia, komentowania i przetwarzania na własne wypowiedzi twórcze (także niewerbalne lub mieszane).
Problematyka wypływa generalnie z różnorakich relacji zachodzących między podstawowymi kategoriami: człowiek - czas - przestrzeń.
Zawsze punktem odniesienia, centrum dyspozycyjnym i oceniającym jest: ja”; świadomość, która racjonalizuje doświadczenie, wykracza poza racjonalne, może transcendować doświadczenie (sacrum).
W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO
Istotą kształcenia językowego jest rozwijanie kompetencji komunikacyjnej, wyrażającej się w coraz to szerszym repertuarze zachowań językowych, adekwatnych do sytuacji komunikacyjnych. Jednostkę podstawową stanowi akt mowy, czyli wypowiedź budowana zgodnie z intencją nadawczą i w celu uzyskania założonego efektu komunikacyjnego, a więc skuteczności porozumienia. Zasada otwarcia na drugiego człowieka nadje aktywności językowej właściwy sens. Objawia przede wszystkim cechę mówienia - dialogowość. Owa zasada wyznacza równocześnie rodzaje i hierarchię problemów, które są przy tym ważnym czynnikiem warunkującym skuteczność komunikacyjną. Tworzą je:
- uwarunkowanie sytuacyjne,
- uwarunkowania społeczne,
- uwarunkowania pragmatyczne (w tym systemowe).
Dopiero splot wszystkich uwarunkowań decyduje o doborze środków językowych. Wiedza z zakresu systemu językowego pojawia się więc wówczas, gdy jej niedobory uniemożliwiają porozumienie. Pojęcia w zakresie nauki o języku wprowadza się zgodnie z Podstawą programową opublikowaną w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz.17 w dniu 15 stycznia 2009r.). Obowiązuje zatem:
- kształcenie umiejętności rozróżniania i ćwiczenie zachowań językowych w sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych (III.2.1); (III.2.2); (III.2.5);
- ćwiczenie odbioru tekstów pisanych, mówionych, werbalnych, niewerbalnych (I.1.1);
- ćwiczenie umiejętności wyszukiwania informacji, cytowania, porządkowania, wykorzystywania przypisów (I.1.2; I.1.3; I.1.11);
- ćwiczenie umiejętności przestrzegania zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, np. takich jak: SMS, e-mail, czat, blog; świadomie korzysta np. z Internetu) (III.1.6); (III.1.8);
- ćwiczenie umiejętności dyskutowania zgodnego z regułami dyskusji oraz wynikającego ze znajomości podstawowych strategii negocjacji (III.1.5); (III.1.7);
- ćwiczenie tworzenia spójnej wypowiedzi ustnej (monologowej i dialogowej) oraz pisemnej (opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki) (III.11);
- ćwiczenie w rozpoznawaniu i tworzeniu wyżej zorganizowanych form wypowiedzi (rozprawka, streszczenie, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, podanie, życiorys, i CV, list motywacyjny, dedykacja); dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada(III.1.1);
- ćwiczenie w stosowaniu zasady organizacji tekstu zgodnie wymogami gatunku (III.1.2); w tworzeniu planu odtwórczego własnej wypowiedzi (III.1.3); w starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (III.1.4);
- ćwiczenie w posługiwaniu się mową zależną i niezależną, rozpoznawaniu i określaniu roli mowy pozornie zależnej;
- kształtowanie pojęć związanych z retoryką i tekstami o strukturze logicznej (rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski) (I.1.9.)
- ćwiczenie w świadomym używaniu stylistycznych środków wyrazu wynikających ze znajomości składniowych funkcji części mowy ( jak w szkole podstawowej, a także: (I.3.5.; I.3.8);
- ćwiczenie w badaniu wartości tekstu ze względu na etykę komunikacyjną (rozpoznaje informacje o faktach od opinii; rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem; rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym; rozpoznaje intencje wypowiedzi; dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji; dostrzega zróżnicowanie słownictwa i jego funkcje w tekście; (I.1.4., I.1.5., I.1. 6., I.1.7., I.1. 8., I.1. 9.); (I.3.3);
- usprawnianie budowania wypowiedzeń złożonych i stosowania w nich poprawnej interpunkcji (I.3.6); wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik; przekształca zdania ze świadomością ich funkcji (III.2.6); (III.2.7);
- ćwiczenie w precyzowaniu znaczeń wyrazów i związków frazeologicznych poprzez poprawne stosowanie mechanizmów słowotwórczych (I.3.9);
- ćwiczenie w stosowaniu fleksyjnych odmian wyrazów rodzimych i zapożyczonych (I.3.7); (III.2.10);
- ćwiczenie precyzyjnego wysławiania się, dzięki świadomości leksykalnej i frazeologicznej (I.3.2); III.2.3; III.2.4; III.2.8; III.2.9; III.2.11);
- kształcenie postawy samokształceniowej poprzez: samodzielne docieranie do informacji - w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz wypowiedziach ustnych (I.2.1); korzystanie z zasobów bibliotecznych i różnorodnych słowników w formie książkowej i elektronicznej (I.2.2; I.1.3);
Wskazane pojęcia funkcjonują w podręcznikach. Sygnowane nimi problemy (wymiary, uwarunkowania skuteczności komunikacyjnej) są z różną siłą akcentowane i rozwijane w poszczególnych klasach. Punktem wyjścia jednak pozostaje zawsze praktycznie realizowany przez uczniów, a inspirowany przez nauczyciela tekst, który stanowi całość myślowo-intencjonalna, ze swej natury podlegający regułom semantyczno-stylistycznym, nie zaś regułom strukturalnym. Wypowiedź płynie na prawach nawyku, przyswojonego zachowania językowego lub podlega „zastopowaniu” z braku potrzebnej umiejętności. Gdy zostanie wykonana (w różnych postaciach: płynnej, zakłóconej lub niemej), przychodzi czas na wsparcie - tylko drobną korektę, naprawę lub zbudowanie od podstaw. Kształcenie kompetencji komunikacyjnej (potocznej), ukierunkowanej na obserwację, zrozumienie i kreowanie wypowiedzi jest podstawą rozumienia i komentowania - poprzez transfer - tekstów literackich, w które wpisane są różnorodne okoliczności i związane z nimi sposoby mówienia. Umiejętności dotyczące potocznej i kulturowo-literackiej kompetencji komunikacyjnej wynikają z naturalnych i koniecznych więzi, sprzężenia zwrotnego w ramach obu odmian. Inspirują się wzajemnie, wzajemnie objaśniają i dopełniają. Chodzi bowiem o wyraźną sugestię i konieczność próbowania ról i języka przez ucznia, wielokrotność przymiarek, tak w zakresie ćwiczeń cząstkowych, jak i całościowych zadań - zawsze w poszukiwaniu, najlepszych, dobrych lub co najmniej poprawnych zachowań językowych. Celem nadrzędnym pozostaje funkcjonalność, tj. rozwijanie znaczeń tekstowych - poprzez obserwację, analizę, interpretacje. (…) Nauczyciel wiedząc, czego potrzebują jego uczniowie, wybiera zadania najbardziej odpowiednie dla nich i pracuje w tempie dostosowanym do uczniowskich możliwości. Pełnej wiedzy systemowo-gramatycznej, wiedzy dotyczącej aktów mowy i profesjonalnej biegłości w zakresie praktyk mówienia oczekuje się od nauczyciela. U ucznia decydujące umiejętności - tworzenie i recepcja tekstów - które stanowią świadectwo rozumienia znaczeń i dostosowywania się do okoliczności mówienia oraz pojęcia, których wspomniano wcześniej. Żadne z nich nie może być jednak rozpatrywane ani w trakcie procesu kształcenia, ani podczas egzaminów w oderwaniu od tekstu.
W ZAKRESIE KSZTŁCENIA KULTUROWO-LITERACKIEGO
W klasach I-III gimnazjum program preferuje teksty kultury z adresem uniwersalnym, młodzieżowym oraz bez wskazanego wiekowo adresata (przewaga tekstów dla dorosłych).
Zawsze bierze się pod uwagę teksty werbalne, niewerbalne (kultura czytania obrazu) i mieszane; teksty literackie i nieliterackie.
Wyboru tekstów artystycznych - literackich i nieliterackich - dokonuje się ze względu na ich wysokie, uznane walory estetyczne i obligacje wynikające z „Podstawy programowej”.
Liczący się polisemicznością współczesnej kultury bogaty dobór tekstów artystycznych umożliwia stopniowe kształtowanie postawy estetycznej w odbiorze tekstów.
Odczytywanie sensów tego rodzaju tekstów, zwłaszcza literatury współczesnej i dawnej (obszar tradycji) wymaga określonych umiejętności i odpowiedniego instrumentarium. Poetyka traktowana jest w „To lubię!” - także na tym poziomie - użytkowo. Pojęcia i odpowiadające im nazewnictwo z tego zakresu „wywoływane” są przez konkretne teksty.
Program nie proponuje czytania tekstów dlatego, że umożliwiają one wprowadzenie określonych pojęć teoretycznoliterackich, lecz daje możliwość wprowadzenia tych pojęć w celu bardziej adekwatnego nazywania dostrzeżonych przez uczniów zjawisk i w momencie, kiedy młodzież, kierowana przez nauczyciela, odkrywa zjawiska charakterystyczne dla ukształtowania poznawanego tekstu.
Posługiwanie się pojęciami i budowanie systemowej wiedzy kulturoznawczej uzależnia się od możliwości i potrzeb uczniów. Czas wprowadzania niezbędnych dla precyzyjnego mówienia o tekstach terminów wynika z nauczycielskiej diagnozy - oceny sposobu obserwowania i komentowania przez uczniów materiału lekturowego. Podobnie jak w kształceniu językowym, nauczyciela bezwzględnie obowiązuje aktywne słuchanie wypowiedzi uczniów.
Teksty, zawsze dobierane zgodnie z wiedzą o możliwościach ich odbioru przez uczniów w określonym wieku i w danym zespole klasowym, wyznaczają równocześnie obszar działań analityczno-interpretacyjnych i „wykonawczych” oraz poziom użycia metajęzyka, tj. pojęciowego ogarniania ich specyfiki (tworzywo, rodzaje, gatunki, konwencje, funkcje, relacje osobowe).
W lasach I-III gimnazjum obowiązuje przy tym:
- ćwiczenie umiejętności przedstawiania najistotniejszych treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście (II.2.1);
- ćwiczenie umiejętności wstępnego rozpoznania utworu, czyli opisania odczuć, które budzi dzieło; rozpoznania problematyki utworu (II.1.1; II.1.2);
- ćwiczenie w czytaniu utworów literackich i innych tekstów kultury wysokiej z nastawieniem na charakteryzowanie i wewnątrztekstowych relacji sygnowanych pojęciami: postać mówiąca w utworze; narrator pierwszoosobowy i trzecioosobowy; świat przedstawiony, bohater, podmiot liryczny (II.2.2; II.2.3);
- ćwiczenie w przechodzeniu od opisu poprzez analizę do interpretacji tekstów artystycznych nastawionej na wydobywanie ich sensów symbolicznych i metaforycznych (neologizmy, archaizmy, zdrobnienia, zgrubienia, metafory, powtórzenia, pytania retoryczne, rymy, rytm, wyrazy dźwiękonaśladowcze) (II.2.4);
- ćwiczenie w określaniu funkcji elementów konstrukcyjnych utworu: tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego (II.2.5);
- ćwiczenie w rozpoznawaniu cech gatunkowych (przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedia, dramat, tragedia, ballada, nowela, hymn, powieść historyczna) (II.2.7);
- ćwiczenia w rozpoznawaniu odmian gatunkowych literatury popularnej (powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy) (II.2.8);
- ćwiczenia w rozpoznawaniu rodzaju literackiego, elementów dramatu (akt, scena, tekst główny i poboczny, monolog, dialog) (II.2.6; II.2.9);
- ćwiczenie w odnajdywaniu w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiązań di tradycyjnych wątków literackich i kulturowych (II2.10);
- ćwiczenie umiejętności czytania różnorakich tekstów kultury, określanie ich specyfiki (literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne) (II.2.11);
- ćwiczenie w sztuce interpretacji tekstu kultury z wykorzystaniem kontekstów także głosowej interpretacji (II.3.1; II.3.2; II.2.3.3);
- ćwiczenie rozpoznawania, nazywania wartości w literaturze i sztuce; objaśniania ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych dostrzegania zróżnicowania postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych - w celu kształtowania własnej tożsamości (II.4.1; II.4.2; II.4.3)
Program - poprzez zawartość związanych z nim nierozdzielnie podręczników - preferuje układanie w cykle tematyczne tekstów zróżnicowanych pod względem tworzywa, rodzaju, gatunku, konwencji, akcentując tym samym możliwość i specyfikę różnorakiego wyrażania podobnych treści.
Tematyka poszczególnych cyklów dobierana jest tak, by odzwierciedlała bogaty rejestr problemów uniwersalnych, interesujących człowieka zawsze, niezależnie od czasów, w których przyszło mu żyć. Tematykę tę ustala się przede wszystkim na podstawie mitów oraz Biblii.
Program lansuje czytanie znaczących fragmentów wybranych tekstów literackich, by uczyć uwagi, koncentracji, „smakowania” lektury.
TREŚCI KSZTAŁCENIA ORAZ ZAŁOŻONE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA Z UWZGLĘDNIENIEM OBSZARÓW NAUCZANIA
KLASA PIERWSZA
Teksty kultury wskazane w Podstawie programowej (w spisie znajdują się tytuły tekstów zawartych w podręczniku dla klasy I)
Jan Parandowski Mitologia - wskazane fragmenty
Jan Kochanowski O żywocie ludzkim; O doktorze Hiszpanie; O miłości; Do Magdaleny
Homer Iliada - wskazane fragmenty
Pieśń o Rolandzie -wskazane rozdziały
Jan Parandowski Przygody Odyseusza
Henryk Sienkiewicz Potop
Adam Mickiewicz Reduta Ordona
Stanisław Lem Trzej elektrorycerze
Adam Mickiewicz Ballady (np. Pani Twardowska, Świtezianka, Świteź, Lilie, To lubię)
Adam Mickiewicz II część Dziadów
Juliusz Słowacki Balladyna
Konstanty Ildefons Gałczyński Teatrzyk „Zielona Gęś”; Zaczarowana dorożka
Kazimierz Wierzyński W biały dzień; Strofa
Wisława Szymborska Radość pisania
Maria Jasnorzewska-Pawlikowska Spalone rękopisy
Julian Tuwim Sitowie
Zbigniew Herbert Pisanie
Juliusz Słowacki Hymn
Czesław Miłosz Który skrzywdziłeś
Święty Paweł Hymn o miłości
Święty Łukasz Miłość Samarytanina
Jan Twardowski tak mało; Na chwilę; miłość
Małgorzata Musierowicz Szósta klepka (fragment)
William Shakespeare Romeo i Julia
Utwory wskazane przez uczniów
Wybrany film, np. Potop, reż J. Hoffman, Polska, 1975
Ilustracje obrazów, fotografii, rysunków, plakatów
Osiągnięcia ucznia w poszczególnych obszarach
I Odbiór i wykorzystanie zawartych w nich informacji Uczeń: |
II Analiza i interpretacja tekstów kultury Uczeń: |
III Tworzenie wypowiedzi
Uczeń: |
odbiera komunikaty pisane (artykuły prasowe informacyjne, polemiczne, interwencyjne, reklamowe); wskazuje akty mowy, wypowiedzi, teksty, realizujące funkcję impresywną; wyszukuje i porządkuje informacje w wypowiedzi potrzebne informacje |
rozpoznaje cechy gatunkowe: mitu, epopei, eposu rycerskiego, powieści (młodzieżowej, historycznej) opowiadania, ballady, dramatu romantycznego, hymnu, fraszki, przypowieści, tragedii |
tworzy ustnie i pisemnie różne wypowiedzi, w zależności od sytuacji i potrzeb, np.: dialogi proste i rozwinięte opisy(sytuacji i przeżyć) opis dzieł sztuki, przedmiotów charakterystyka postaci literackiej, rzeczywistej, filmowej, sprawozdanie z lektury recenzje, komunikaty, notatki, relacje, instrukcje |
rozróżnia informacje werbalne i niewerbalne, mieszane; rozróżnia kryteria merytoryczne, kryteria autorytetu jako podstawy oceny, opinii, sądu |
odczytuje treści zgodnie ich występowaniem w tekście literackim (czas, przestrzeń, bohaterowie, fabuła, sytuacja liryczna), charakteryzuje osobę mówiącą w utworze |
dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (np. formatowanie, justowanie, korekta) |
rozpoznaje typy wypowiedzi: zwierzenie, wyznanie, list, portret, komunikat reklamowy, wypowiedzi o toku dyskursywnym, realizujące zwłaszcza funkcję impresywną, nakłaniającą |
opisuje uczucia, które budzi w nim dzieło; rozpoznaje problematykę utworu rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową |
stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny |
rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż) odczytuje reklamę i rozpoznaje niektóre sposoby manipulowania odbiorcą |
objaśnia funkcje tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego
|
tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; starannie dobiera leksykę, wykorzystuje wiedzę o składni i fleksji
|
rozpoznaje założenia komunikacji i etyki komunikacyjnej (logiczność/nielogiczność, uczciwość/nieuczciwość, lojalność/nielojalność, odpowiedzialność, dobro/ zło, miłość/nienawiść, cierpienie/przebaczenie, agresja, wulgaryzacja); rozpoznaje role intymne i oficjalne |
wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (archaizmów, zdrobnień, zapożyczeń, neologizmów, metafor), składni (powtórzenia, pytań retorycznych, różnego rodzaju zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych |
zabiera głos w dyskusji, uzasadnia swoje zdanie, dobiera argumenty, włącza się do dyskusji, podsumowuje rozważania stosuje zasady etykiety językowej przestrzega zasady etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych (elektroniczne środki przekazu informacji) |
rozpoznaje cechy stylu funkcjonalnego |
przypisuje czytany utwór do epiki, liryki lub dramatu |
tworzy plan twórczy swojej wypowiedzi |
zna zasady wymawiania samogłosek nosowych, grup spółgłoskowych |
wskazuje elementy dramatu: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog |
przygotowuje tekst do wygłoszenia (recytacji) zgodnie z podstawowymi zasadami dykcji |
rozpoznaje części mowy, m.in. formy czasowników , imiesłowy, rzeczowniki tworzone od innych części m. |
buduje komentarz interpretacyjny tekstu kultury i przestawia argumenty zaczerpnięte z tekstu |
wyraża stany uczuciowe, rozpoznaje i nazywa uczucia |
odróżnia temat fleksyjny od końcówki |
wykorzystuje w interpretacji konteksty, np. biograficzny, historyczny |
tworzy porównania w celu urozmaicenia, ożywienia, uplastycznienia wypowiedzi |
rozróżnia zdania pojedyncze i złożone |
zna biografię, np.: A. Mickiewicza, J. Słowackiego, B. Prusa, H. Sienkiewicza |
skraca i rozwija wypowiedź na różne sposoby |
rozpoznaje rodzaje podmiotów, orzeczeń, opisuje grupę podmiotu i orzeczenia |
w kontekście zróżnicowanych postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, etycznych, kulturowych kształtuje swoją tożsamość |
dobiera odpowiednie związki wyrazowe (stałe, okazjonalne) w zależności od tematu i adresata |
rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych |
uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury (teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne) |
wprowadza cytaty |
dostrzega zróżnicowanie słownictwa (skróty, skrótowce, eufemizmy, wulgaryzmy,); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone |
na podstawie tekstów kultury opisuje i poddaje refleksji następującą problematykę: „świat jako teatr”, „kulturowe role, np. rycerz”, „człowiek wobec dobra i zła”, „funkcja mitów, legend, historii”, „twórczość, miłość, religia a sens życia” |
rozpoznaje i stosuje w zależności od sytuacji i potrzeb: skróty, skrótowce, wyrazy zapożyczone zachowuje normę językową (m.in. ortograficzną i interpunkcyjną) |
korzysta z różnych źródeł informacji (słowniki, encyklopedie, leksykony, teksty popularnonaukowe |
znajduje w tekstach kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków |
stosuje zasady etykiety językowej (formy grzecznościowe)
|
KLASA DRUGA
Teksty kultury wskazane w Podstawie programowej (w spisie znajdują się tytuły tekstów zawartych w podręczniku dla klasy II)
Jerome David Salinger Buszujący w zbożu
Adam Mickiewicz Oda do młodości
Księga Rodzaju i Księga Wyjścia (wskazane rozdziały)
Wisława Szymborska Na wieży Babel; Utopia
Sławomir Mrożek Słoń; Wesele w Atomicach
Ryszard Kapuściński Imperium (fragment)
Ursula Le Guin Czarnoksiężnik z Archipelagu
Bolesław Prus Faraon (fragment)
Bolesław Prus Z legend dawnego Egiptu
Jan Kochanowski Do fraszek
Arthur Conan Doyle Przygody Sherlocka Holmesa
Aleksander Fredro Zemsta
A. de Saint Exupéry Mały Książę
Konstanty Ildefons Gałczyński Niobe; Prośba o wyspy szczęśliwe
Jan Kochanowski Tren I, V, VII, VIII, X, XIX
Ignacy Krasicki Bajki (wybrane utwory)
Utwory wskazane przez uczniów
Komiks Imperialny rozmach
Teksty publicystyczne
Wybrany film, np. Syzyfowe prace, reż. P. Komorowski, Polska, 2000
Ilustracje obrazów, fotografii, rysunków, plakatów
Osiągnięcia ucznia w poszczególnych obszarach
I Odbiór i wykorzystanie zawartych w nich informacji Uczeń: |
II Analiza i interpretacja tekstów kultury Uczeń: |
III Tworzenie wypowiedzi
Uczeń: |
odbiera komunikaty pisane (artykuły prasowe informacyjne, polemiczne, interwencyjne, reklamowe) |
rozpoznaje odmiany gatunkowe powieści: współczesnej, historycznej, parabolicznej, fantasy, detektywistycznej, młodzieżowej |
tworzy ustnie i pisemnie różne wypowiedzi, w zależności od sytuacji i potrzeb (jak w kl. I oraz streszczenia, przemówienia) |
odróżnia informacje o faktach od opinii; rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem |
rozpoznaje cechy gatunkowe: powieści, noweli, reportażu literackiego, komedii, ody, trenu, bajki
|
formułuje na piśmie wypowiedź odznaczającą się spójnym, logicznym wywodem myśli (stosuje „spinacze” tekstu) |
rozpoznaje wypowiedzi o charakterze perswazyjnym, a także intencje wypowiedzi, m.in. manipulację |
odczytuje treści zgodnie ich występowaniem w tekście literackim (jak w klasie I) |
przekształca dialog w opowiadanie, stosując mowę zależną; opisuje przedmioty, krajobraz, postaci (z elementami charakterystyki) |
rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (wywiad, reportaż) |
wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (jak w kl. I ) |
rozpoznaje sposoby manipulowania odbiorcą w różnych tekstach kultury i reagować na nie |
rozpoznaje typy, odmiany, gatunki wypowiedzi (ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, dedykacje) |
objaśnia funkcje tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego; wykorzystuje w interpretacji konteksty, np. biograficzny, historyczny |
zabiera głos w dyskusji, (jak w kl. I oraz dobiera argumenty i kontrargumenty, włącza się do dyskusji, inicjuje dyskusję); rozpoznaje i wyraża bezpośrednio i pośrednio różne intencje |
rozpoznaje styl potoczny, naukowy, popularnonaukowy, kancelaryjno-urzędowy |
przypisuje czytany utwór do epiki, liryki lub dramatu |
tworzy plan odtwórczy; streszcza krótki tekst |
zna zasady wymawiania samogłosek nosowych, grup spółgłoskowych |
wskazuje elementy dramatu: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog |
przygotowuje tekst do wygłoszenia (recytacji) zgodnie z podstawowymi zasadami dykcji |
rozpoznaje części mowy, np. czasowniki zakończone na -no, -to; rzeczowniki złożone, przymiotniki złożone, rzeczowniki odrzeczownikowe, przymiotniki odrzeczownikowe |
znajduje w tekstach kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków |
wyraża różne stany uczuciowe, rozpoznaje i nazywa uczucia; formułuje pytania szczegółowe, ogólne i problemowe, zależnie od okoliczności |
zna części zdania (np. orzeczenie imienne, którego składnikiem jest rzeczownik z przymiotnikiem) |
uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury (jak w kl. I ) |
tworzy porównania w celu urozmaicenia, ożywienia, uplastycznienia wypowiedzi |
rozróżnia zdania podrzędnie; wypowiedzenia złożone (dwa i więcej zdań składowych) |
zna biografię np. Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego, Al. Fredry |
korzysta z różnych źródeł informacji (np. słowniki itp.) |
dostrzega zróżnicowanie słownictwa (jak w kl. I), rozpoznaje wyrazy wieloznaczne |
buduje komentarz interpretacyjny tekstu kultury i przestawia argumenty zaczerpnięte z tekstu |
dobiera odpowiednie związki wyrazowe (stałe, okazjonalne) w zależności od tematu i adresata oraz sytuacji porozumiewania się |
zna budowę hasła słownikowego |
rozpoznaje i definiuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa |
rozpoznaje i stosuje niektóre środki retoryczne: apostrofa, pytanie retoryczne, gradacja, przeciwstawienie, powtórzenie |
rozpoznaje zrosty, zestawienia, złożenia świadomie realizuje normy językowe i zwyczaj językowy |
na podstawie tekstów kultury opisuje i poddaje refleksji następującą problematykę: „bunt i marzenie”, „na wieży Babel”, „w labiryncie życia”, „motyw Fortuny”, „motyw utopii”, „motyw nadziei i wiary” |
opracowuje redakcyjnie własny tekst z zachowaniem reguł gramatycznych, ortograficznych, interpunkcyjnych; świadomie, odpowiedzialnie korzysta z Internetu |
KLASA TRZECIA
Teksty kultury wskazane w Podstawie programowej (w spisie znajdują się tytuły tekstów zawartych w podręczniku dla klasy III)
Małgorzata Musierowicz Pulpecja (fragment)
Ewangelia św. Mateusza (wybrane rozdziały)
Ewangelia św. Łukasza (wybrane rozdziały)
Zbigniew Herbert Pan Cogito a pop; Tren Fortynbrasa; Pan od przyrody; Rozważania o problemie narodu
Paulo Coelho Alchemik
N. H. Kleinbaum Stowarzyszenie umarłych poetów
Molier Skąpiec
Maria Konopnicka A jak poszedł król na wojnę
Władysław Broniewski Żołnierz polski
Krzysztof Kamil Baczyński Z głową na karabinie
Juliusz Słowacki Testament mój
Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec
Ida Fink Zabawa w klucz; Wariat
Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty)
Czesław Miłosz Piosenka o porcelanie
Wisława Szymborska Koniec i początek
Jan Twardowski Bez kaplicy, Bóg
Utwory wskazane przez uczniów
Teksty publicystyczne
Wybrany film, np. Akcja pod Arsenałem, reż J. Łomnicki, Polska, 1977
Ilustracje obrazów, fotografii, rysunków, plakatów
Osiągnięcia ucznia w poszczególnych obszarach
I Odbiór i wykorzystanie zawartych w nich informacji Uczeń: |
II Analiza i interpretacja tekstów kultury Uczeń: |
III Tworzenie wypowiedzi
Uczeń: |
zna cechy wywiadu, dostrzega różnice między wywiadem prasowym, radiowym, telew. |
odczytuje treści zgodnie ich występowaniem w tekście literackim (jak w klasie I i II) |
tworzy ustnie i pisemnie: wywiady, referaty, recenzje, eseje |
rozpoznaje różnice między informacją prasową a recenzją |
rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobowa |
gromadzi materiał do recenzji, wywiadu, referatu, eseju |
zna cechy stylu artystycznego, rozpoznaje środki stylistyczne doskonali umiejętności stylistyczne (swój styl) |
wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (jak w klasie I i II) |
tworzy trafne porównania i metafory w celu urozmaicenia, ożywienia wypowiedzi |
rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu (zna pojęcie gwary, dialektu, dialektyzacji) |
objaśnia funkcje tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego |
stylizuje własny tekst na język wybranej epoki |
wskazuje cechy języka potocznego; rozpoznaje odmiany środowiskowe języka np. gwarę młodzieżową |
znajduje w tekstach kultury popularnej nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych (jak w kl. I i II) |
przekształca wypowiedź potoczną (wybiera między typowością a indywidualizmem wypowiedzi) |
zna strukturę i funkcje referatu |
uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury (jak w kl. I ) |
przygotowuje i wygłasza referat |
rozpoznaje stylizację archaiczną |
rozpoznaje w liryce motywy tyrtejskie, lamentacyjne, autotematyczne |
formułuje tezę/hipotezę |
rozpoznaje związki frazeologiczne (wyrażenia, zwroty, frazy) |
rozpoznaje cechy gatunkowe: powieści, opowiadania, pamiętnika, komedii, ody |
przygotowuje tekst do wygłoszenia (recytacji) |
rozumie sens i strukturę przysłów |
buduje komentarz interpretacyjny tekstu kultury i przestawia argumenty zaczerpnięte z tekstu |
objaśnia sens przysłów |
zna zasady redagowania podania, życiorysu, CV, listu motywacyjnego |
jak w kl. I i II podejmuje problematykę: „poszukiwanie sensu życia”, „wolność od i wolność do”, „człowiek wobec „być i mieć”, „człowiek wobec historii” |
redaguje podanie, CV, list motywacyjny, życiorys |
odróżnia przypis od opisu bibliograficznego |
zna teksty literacki i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela |
sporządza adres bibliograficzny |
OCZEKIWANE REZULTATY PO KLASIE III GIMNAZJUM
Uczeń umie samodzielnie:
mówić w sposób wyrazisty artykulacyjnie, przejrzysty intencjonalnie
rozpoznawać i wyrażać relacje osobowe, czasowe, przestrzenne
mówić płynnie i precyzyjnie (przynajmniej 3-4 minuty) na temat codzienności otaczającej, swoich zainteresowań i lektur
w rozmowie dawać dowody logicznego toku myślowego (rozumowania, wnioskowania, uogólniania)
zająć stanowisko w rozmowie
inicjować i rozwijać różne dialogi, zabierać głos w dyskusji, aprobować, negować, inicjować dyskusję, włączać się do niej , podsumować dyskusję
zadawać pytania, udzielać odpowiedzi w związku z różnymi sytuacjami komunikacyjnymi, formułować pytania szczegółowe, ogólne i problemowe adekwatne do potrzeby
rozpoznawać, wyrażać różne intencje, bezpośrednio i pośrednio, werbalnie i pozawerbalnie
sprawdzać się w rolach sprawozdawcy, komentatora, opiniotwórcy
wygłaszać z pamięci wiersze i fragmenty prozy
płynnie czytać głośno, w sposób wyrazisty artykulacyjnie, przejrzysty intencjonalnie
czytać cicho ze zrozumieniem tekst werbalny
słuchać, słyszeć i reagować adekwatnie na wysłuchane
aktywnie słuchać i słyszeć, poświadczając to przez notowanie
pisać poprawnie ortograficznie
przygotować się na piśmie do wypowiedzi ustnej
zrelacjonować cudze poglądy
odtworzyć logikę cudzego rozumowania
wyodrębnić najważniejsze problemy wybranego tekstu
sformułować stanowisko w jakieś sprawie
szukać, wybierać, zestawiać informacje w na różne okoliczności
korzystać ze słowników wszelkiego typu i z encyklopedii
szukać informacji o autorach tekstów kultury prezentowanych w podręczniku
ustalić i określić problematykę książki, wystawy, filmu, spektaklu na podstawie noty wydawniczej, katalogu, programu kinowego lub teatralnego
konstruować ustnie i na piśmie opisy, opowiadania, komunikaty, informacje, notatki, instrukcje, relacje, opinie, oceny, komentarze do zdarzeń z życia codziennego i odbieranych z tekstów kultury
zredagować list, kartę pocztową, telegram, wypowiedź na temat swoich przeżyć i odczuć, życiorys, list motywacyjny, podanie, streszczenie, sprawozdanie, mały esej szkolny
budować wypowiedzi z perspektywy świadka i uczestnika wydarzeń
odróżniać fakty od opinii
odróżniać specyfikę języka mówionego i pisanego
odróżnia specyfikę tekstów kultury wypełniających, według założeń programu, podręczniki (teksty werbalne, niewerbalne, mieszane)
zauważyć kompozycyjną specyfikę różnych tekstów (przy pomocy nauczyciela)
zauważyć stylistyczną specyfikę różnych tekstów (przy pomocy nauczyciela)
ogarniać całość i zauważać relacje między detalami w przekazach obrazowych (przy pomocy nauczyciela)
odróżniać ujęcia metaforyczne od dosłownych
odróżniać fikcyjne od niefikcyjnego
odróżniać realistyczne od fantastycznego
odróżniać prozę od wiersza
odróżniać testy dramaturgiczne
odróżniać przekazy artystyczne od dokumentarnych
odróżniać publicystykę
odróżniać literaturę piękną od innych form wypowiedzi
odnaleźć w tekście potrzebny do argumentacji fragment
„trzymać się tekstu”, być lojalnym wobec tekstu, w budowaniu komentarza posługiwać się argumentami z tekstu
wyróżniać i charakteryzować elementy świata przedstawionego: narrator, fabuła, podmiot mówiący w wierszu, sytuacja liryczna, postać, zdarzenia, czas, przestrzeń
wyprowadzać z ukształtowania świata przedstawionego (tematy, motywy) sens naddany (przy pomocy nauczyciela)
odróżniać i określać specyfikę tekstów kultury wypełniających podręczniki według założeń programu (teksty werbalne, niewerbalne, mieszane; rodzaje, gatunki, konwencje, tworzywa)
podejmować próby wartościowania zjawisk kultury (np. wskazywać przykłady kiczu)
odróżniać teksty z dominującą funkcją (informacyjną, impresywno-perswazyjną, estetyczną)
odnajdywać i reagować na chwyty manipulacyjne w różnych tekstach kultury
określać ważność i charakter publikacji prasowych
posługiwać się podstawowymi pojęciami „alfabetu kultury” (np. homo viator - człowiek w drodze; świat jako teatr; świat jako labirynt; wolość od i wolność do)
usytuować w czasie twórczość poznawanych autorów prezentowanych w podręcznikach
sformułować ad hoc informację o najsławniejszych twórcach polskiej tradycji literackiej (Kochanowski, Krasicki, Mickiewicz, Słowacki, Norwid, Fredro, Prus, Sienkiewicz, Baczyński, Miłosz, Herbert, Szymborska)
SPOSBY OCENIANIA REZULTATÓW PRACY UCZNIA
Nauczyciel podejmuje proces ocenienia po każdym ćwiczeniu, na każdej lekcji, po zakończeniu pewnych cyklów tematycznych, na koniec okresu, roku szkolnego, a także przy zakończeniu gimnazjum.
Stosuje się ocenianie kształtujące (w każdym momencie procesu nauczania; celem tego oceniania jest niesienie młodzieży pomocy w uczeniu się; ocenianie to nie służy jako miernik segregujący uczniów, wskazuje tylko słabe i mocne strony ucznia po to, by niwelować niedociągnięcia; w trakcie pracy modyfikować trzeba w związku z tym ćwiczenia, dostosowując je do indywidualnych potrzeb poszczególnych uczniów w zespole; sami uczniowie maja być włączani w proces oceniania pracy własnej i kolegów, biorąc udział w ustalaniu kryteriów i metod oceniania).
Stosuje się także ocenianie podsumowujące (po zakończeniu danej jednostki tematycznej lub zadania, które uczeń otrzymał do wykonania, na zakończenie okresu, klasy, cyklu kształcenia; ocenianie to służy podsumowaniu osiągnięć ucznia i wydaniu na te temat opinii i co za tym idzie - poinformowaniu samego ucznia, jego rodziców lub opiekunów, szerszego społeczeństwa).
W ramach końcowego oceniania podsumowującego (egzamin) należy brać pod uwagę umiejętności z zakresu mówienia, słuchania, pisania i czytania w odniesieniu do tekstów na temat życia codziennego, mass mediów, literatury oraz niewerbalnych i mieszanych tekstów kultury wysokiej.
Sposób oceniania musi być związany z planowaniem zarówno całego procesu kształcenia, jak i poszczególnych jednostek tematycznych. Według programu „To lubię!” planowanie pracy musi się odbywać z perspektywy umiejętności wyszczególnionych w rozdziale „Oczekiwane rezultaty”. Przestrzega się przed fetyszyzacja materiału nauczania.
Nauczyciel może oceniać tylko to, czego uczył
PRZYKŁADOWY sposób formułowania zadań, których wykonanie służy ustaleniu oceny końcowej:
POZIOM PODSTAWOWY |
POZIOM PONADPODSTAWOWY |
Uczeń czyta nieznany wcześniej tekst popularnonaukowy o objętości mniej więcej dwóch stron, na interesujący klasę temat i samodzielnie wynotowuje problemy zauważone w tekście. Na podstawie notatek przedstawia je ustnie lub pisemnie.
Czyta nieznany wcześniej fragment utworu literackiego i rekonstruuje podstawowe elementy świata przedstawionego (ustnie lub pisemnie).
Słucha nagrania krótkiej audycji informacyjnej (lub wywiadu) i sporządza notatkę rejestrującą poruszane w niej problemy.
Przedstawia listę samodzielnie przeczytanych lektur i redaguje sprawozdanie z tej, którą wskaże nauczyciel. |
W spójnej wypowiedzi ustnej lub pisemnej określa cudzy pogląd i formułuje własne stanowisko na ten temat.
Daje wykładnię sensu przeczytanego fragmentu, operując w komentarzu stosownym metajęzykiem (ustnie lub pisemnie).
Przygotowuje własne nagranie audycji informacyjnej (wywiadu) na wybrany temat.
Przedstawia recenzję z elementami wartościowania na podstawie samodzielnie przeprowadzonej analizy. |
Cyfry odnoszą się do zapisów w podstawie programowej:
I . Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i słuchanie.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. 3. Świadomość językowa.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. 1. Wstępne rozpoznanie. 2. Analiza. 3. Interpretacja.
4. Wartości i wartościowanie.
III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mówienie i pisanie. 2. Świadomość językowa.
Pogrubiona czcionka odnosi się do zapisów z Podstawie programowej
Pogrubiona czcionka odnosi się do zapisów z Podstawie programowej
Pogrubiona czcionka odnosi się do zapisów z Podstawie programowej
1