Metody identyfikacji tworzyw sztucznych:

1. Wygląd zewnętrzny - obserwacje organoleptyczne

- barwa - nie wszystkie tworzywa mogą występować np.. w barwach jasnych,

- przezroczystość

- przeświecenie - tę własność mają tylko nieliczne tworzywa,

- sposób formowania i charakter kształtek - np. przez wytłaczanie da się

formować zaledwie kilka tworzyw, a bardzo dużych masywnych wyprasek nie

można otrzymywać z tłoczyw termoutwardzalnych

2) Prażenie w rurce szklanej bez swobodnego dostępu powietrza,

3) Badanie za pomocą otwartego płomienia

Należy przy tym zarejestrować:

1 - Czy tworzywo w ogóle się pali,

- czy pali się w płomieniu palnika ale gaśnie po wyjęciu z płomienia,

- czy zapalone pali się samo gwałtownie.

2 - Rodzaj płomienia tworzywa (świecący, kopcący)

- barwę płomienia i układ barw (np,. obwódka barwna),

- czy płomień iskrzy.

3- Czy tworzywo topi się i kapie kropelkami lub ciągnie w nitki

- czy zwęgla się,

- czy zwęgla się z białym brzegiem,

- czy tworzą się pęcherze,

- czy tworzywo rozwarstwia się.

4 - Jaka jest woń próbki po zgaszeniu.

4) Zachowanie się tworzywa wobec rozpuszczalników organicznych i w wodzie

5) Ocena odporności na czynniki chemiczne

6) Wyznaczenie gęstości

Rozpoznanie nieznanego tworzywa sztucznego jest trudne i w tym przypadku należy posługiwać się kluczem ujętym w postaci opisowej lub odpowiednią tablicą.

Tok postępowania zmierzający do identyfikacji tworzyw sztucznych:
A) Ocena wyglądu zewnętrznego:
- Barwa
- Przezroczystość
- Rodzaj powierzchni (gładka/chropowata)
B) Ocena podstawowych własności mechanicznych
- Odkształcalność
- Odporność na zarysowania
C) Oznaczanie gęstości
D) Ocena odporności na czynniki chemiczne

E) Zachowanie się tworzywa wobec rozpuszczalników organicznych i w wodzie
F) Próba palności

- próba płomieniowa

- Prażenie w rurce szklanej bez swobodnego dostępu powietrza

Identyfikacja tworzyw sztucznych
Polimery - organiczne związki wielkocząsteczkowe, o dużej masie cząsteczkowej (10^4,..,10^7), zbudowane z wielu powtarzających się elementów budowy, nazywanych merami. Polimer można przedstawić schematycznie jako łańcuch powtarzających się jednostek konstytutywnych (merów) (Rys.1): a) -A-A-A-A-A-A-A- -> -[A]n- gdzie A oznacza jednostki strukturalne czyli mery, n - liczbę merów w łańcuchu polimerowym. b) _-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-_ -> -[CH2-CH2]n-
Rys.1 Schematyczny zapis łańcucha polimeru a) zapis ogólny, b) półstrukturalny wzór łańcucha polietylenu (PE)
W zależności od fizycznej budowy łańcucha polimery dzieli się na: - liniowe, - rozgałęzione, - usieciowane. Przykładem polimerów, których łańcuchy mają budowę liniową jest polistyren i poli(chlorek winylu), ich łańcuchy nie mają rozgałęzień natomiast mogą występować grupy boczne. Polimerami rozgałęzionymi są homopolimery, na przykład polietylen o małej gęstości, jak również kopolimery szczepione, z kolei przykład polimerów usieciowanych stanowią polimery termoutwardzalne, których łańcuchy połączone są wiązaniami poprzecznymi tworząc sieć przestrzenną. Rodzaj budowy łańcuchów polimerowych ilustruje Rys. 2.
Rys. 2. Łańcuch polimerowy o budowie a) liniowej, b) rozgałęzionej, c) usieciowanej
Liniowe bądź rozgałęzione łańcuchy polimerowe przedstawione schematycznie na Rys. 2 rzadko występują w postaci wyprostowanej i najczęściej przybierają ukształtowanie globularne, lamelarne lub rektalne. Postacie konformacyjne łańcucha polimerowego ilustruje Rys. 3.
Rys. 3. Ukształtowanie głównego łańcucha polimerowego a) postać globularna (kłębek), b) postać lamelarna (sfałdowana), c) postać rektalna (zygzakowata płaska).
Tworzywa sztuczne są to materiały użytkowe otrzymane na bazie polimerów, powstałe w wyniku połączenia ich z różnymi dodatkami. Zadaniem dodatków polimerowych jest modyfikacja własności polimeru i wykreowanie nowego materiału użytkowego. Jako dodatki polimerowe stosuje się: Jako dodatki polimerowe stosuje się: - Napełniacze - polepszają własności mechaniczne, sztywność, odporność cieplną, właściwości elektroizolacyjne lub prądoprzewodzące; obniżają cenę gotowego wyrobu - Stabilizatory - poprawiają stabilność termiczną, przeciwdziałają rozpadowi polimeru pod wpływem tlenu i promieniowania ultrafioletowego, - Zmiękczacze (plastyfikatory) - ułatwiają przetwórstwo oraz modyfikują mechaniczne i cieplne własności tworzyw, - Barwniki, pigmenty - nadają wyrobowi barwę - Antystatyki - eliminują elektryzowanie się tworzywa przez modyfikację jego właściwości powierzchniowych, - Antypireny - opóźniacze palenia, wywołują efekt samogaśnięcia tworzywa Tworzywa sztuczne klasyfikuje się na wiele sposobów, w zależności od przyjętego kryterium podziału. Jednym ze stosowanych systemów podziału tworzyw sztucznych jest klasyfikacja w zależności od pochodzenia bazowego polimeru. Według tego kryterium, tworzywa dzielimy na - naturalne modyfikowane np. pochodne celulozy - celuloid, wiskoza pochodne kazeiny - galalit (sztuczny róg) - syntetyczne, czyli otrzymywane na drodze polireakcji np. polietylen (PE), polistyren (PS), żywice epoksydowe (EP), poliamidy (PA).
Klasyfikacja materiałów polimerowych Często stosowaną klasyfikacją tworzyw sztucznych jest podział technologiczny, ze względu na własności reologiczne, które wiążą się z własnościami użytkowymi (Rys. 4.). Głównym kryterium podziału w tej klasyfikacji jest zachowanie się polimeru w temperaturze pokojowej określone na podstawie zależności naprężenie-odkształcenie.
Rys. 4. Technologiczna klasyfikacja polimerów
Zgodnie z powyższym podziałem polimery dzieli się na dwie podstawowe grupy: elastomery i plastomery.
Elastomery - są to związki wielkocząsteczkowe, które w temperaturze pokojowej przy małych naprężeniach wykazują duże odkształcenia elastyczne, odwracalne. Odwracalność odkształceń jest związana z budową elastomerów, ich długie łańcuchy są usieciowane i tworzą nieregularną strukturę. O własnościach sprężystych elastomerów decyduje długość łańcuchów, stopień ich zwinięcia oraz ilość wiązań poprzecznych między łańcuchami polimerowymi, przy czym zwiększenie ilości mostków, czyli wiązań poprzecznych zwiększa twardość oraz wytrzymałość natomiast zmniejsza elastyczność elastomeru. Temperatura zeszklenia elastomerów jest niższa od temperatury pokojowej. W zależności od podatności na proces wulkanizacji elastomery dzieli się na wulkanizujące i niewulkanizujące.
Plastomery - pod wpływem naprężenia wykazują małe odkształcenia nie przekraczające zwykle 1% a poddawane wzrastającemu obciążeniu odkształcają się plastycznie, aż do mechanicznego zniszczenia. Temperatura zeszklenia plastomerów jest wyższa od temperatury pokojowej. Do plastomerów zaliczane są termoplasty i duroplasty.
Termoplasty - w podwyższonej temperaturze przechodzą w stan plastyczny, czyli miękną i dają się kształtować. Po ochłodzeniu twardnieją zachowując nadane im kształty i odzyskują pierwotne własności. Cykl uplastycznienia można powtarzać kilkakrotnie. Ze względu na postać łańcucha polimerowego termoplasty dzielą się na dwie podgrupy: krystaliczne i amorficzne. Łańcuch polimerów krystalicznych przybiera postać lamelarną lub rektalną natomiast termoplasty amorficzne mają łańcuch ukształtowany w postaci kłębka (Rys.3).
Duroplasty - w podwyższonej temperaturze i/lub pod wpływem utwardzaczy przekształcają się w produkt usieciowany (nietopliwy i nierozpuszczalny). Ponowne ogrzewanie może spowodować rozkład chemiczny polimeru. W zależności od sposobu utwardzania duroplasty dzielą się na termoutwardzalne i chemoutwardzalne. Zalety materiałów polimerowych - Mała gęstość (i w związku z tym niski ciężar) - Wysoka wytrzymałość właściwa (stosunek wytrzymałości do ciężaru właściwego) - Dobre właściwości elektroizolacyjne - Dobra lub bardzo dobra odporność na działanie czynników chemicznych - Łatwość formowania detali o skomplikowanych kształtach - Dobry wygląd otrzymanych detali (barwa, połysk, faktura powierzchni) Wadami materiałów polimerowych są: - Wytrzymałość mechaniczna gorsza niż metali - Niska odporność na pełzanie - Mała stabilność kształtu (spowodowana małą sztywnością) - Duża rozszerzalność cieplna - Mała odporność cieplna - Mała twardość - Niska wytrzymałość na działanie promieni UV
Cel identyfikacji - określenie polimeru, który stanowi zwykle główny składnik analizowanego tworzywa. Tok postępowania zmierzający do identyfikacji tworzyw sztucznych: A) Ocena wyglądu zewnętrznego: - Barwa - Przezroczystość - Rodzaj powierzchni (gładka/chropowata) B) Ocena podstawowych własności mechanicznych - Odkształcalność - Odporność na zarysowania C) Oznaczanie gęstości D) Ocena odporności na czynniki chemiczne E) Próba palności/próba płomieniowa
Tabela 1. Zachowanie tworzyw w rozpuszczalnikach i w próbie płomieniowej

Nazwa tworzywa	Gęstość [g/cm^3]	Zachowanie w płomieniu	Wygląd płomienia	Zapach po zgaszeniu próbki	Zachowanie w rozpuszczalnikach
Polietylen (PE)	0.92 - 0.96	Po zapaleniu pali się sam	Świecący, z niebieskim środkiem	Palonej parafiny	W temperaturze pokojowej nie rozpuszczalny we wrzącym toluenie, wytrąca się po ochłodzeniu
Polipropylen (PP)	0.89 - 0.91	Po zapaleniu pali się sam	Święcący, z niebieskim środkiem		W temperaturze pokojowej nie rozpuszczalny we wrzącym toluenie, wytrąca się po ochłodzeniu
Poli(chlorek winylu) (PVC)	1.38	Pali się w płomieniu, gaśnie poza	Żółty, zielony na brzegach, białe dymy, ewentualnie zielone iskry	Chlorowodoru	Rozpuszczalny w cykloheksanonie, i tetrahydrofuranie
Polistyren (PS)	1.08	Po zapaleniu pali się sam	Świecący, silnie kopcący	Charakterystyczny, słodko - kwiatowy	Łatwo rozpuszczalny w acetonie, CCl4
Poli(metakrylan metylu) (PMMA)	1.19	Po zapaleniu pali się sam	Świecący, trzeszczący	Przypominający czosnek	Rozpuszczalny w wielu rozpuszczalnikach
Poliwęglan (PC)	1.20	Pali się w płomieniu, gaśnie poza	Świecący, kopcący, próbka zwęgla się, tworzą się pęcherze		Rozpuszczalny w chlorku metylenu, cykloheksanonie, krezolu
Poliamid (PA)	1.02 - 1.14	Nie podtrzymuje palenia	Świecący, niebieskawy, z żółtym brzegiem, kapie, powstają banieczki i ciągnące się nitki	Palonego rogu	Rozpuszczalny w stężonym kwasie mrówkowym, fenolu, kwasie solnym
Politetrafluoroetylen (PTFE)	2.1 - 2.25	Nie pali się			Nie rozpuszczalny
Silikony	1.30	Żarzy się	Biały jasny płomień, wydziela się biały osad (krzemionka)
Poliuretany (PU)	1.21	Po zapaleniu pali się sam	Świecący	Ostry, charakterystyczny	Rozpuszczalny w DMF
Polioksymetylen (POM)		Pali się	Słabo widoczny, niebieskawy	Zapach formaliny
Żywica fenolowa	1.34 - 1.40	Nie pali się, niektóre palą się w płomieniu	Gdy się palą - płomień jasny, kopcący	Fenolu, formaldehydu	Rozpuszczalny w stężonym ługu, etanolu, acetonie tylko w przypadku żywic
Tworzywa aminowe - melaminowe		Nie pali się, zwęgla się	Często białe brzegi

Sposoby oznakowania tworzyw regulują normy: - PN-EN ISO 1043-1:2004 Tworzywa sztuczne. Symbole i skróty nazw. Polimery podstawowe i ich cechy charakterystyczne - PN-EN ISO 11469:2003 Tworzywa sztuczne. Identyfikacja rodzaju tworzywa i znakowanie wyrobów z tworzyw sztucznych

---