Niebezpieczne substancje w miejscu pracy - sposoby ochrony

08.04.2008

Katarzyna Kitajewska, Magdalena Noganska

Główny Inspektorat Sanitarny

Niebezpieczne substancje chemiczne sa jednymi z najpowszechniejszych w srodowisku pracy czynników

szkodliwych dla zdrowia.

Wystepuja w procesie produkcji, przetwarzania, stosowania, stajac sie zródłem zanieczyszczenia

powietrza na stanowiskach pracy i zagro.eniem dla pracowników. W warunkach nara.enia zawodowego

wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale równie. przez skóre i z

przewodu pokarmowego, stad tak istotne sa sposoby ochrony przed niekorzystnymi skutkami działania

tych substancji. Reakcja organizmu na działanie substancji i preparatów chemicznych zale.y od ich

własciwosci fizykochemicznych, drogi wchłaniania, wielkosci dawki i okresu nara.enia, a tak.e od takich

cech organizmu, jak płec, wiek, ogólny stan zdrowia czy te. indywidualnych predyspozycji organizmu.

Substancje chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich zwiazki w stanie, w jakim wystepuja w przyrodzie

lub zostaja uzyskane za pomoca procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi do

zachowania ich trwałosci, oprócz rozpuszczalników, które mo.na oddzielic bez wpływu na stabilnosc i

skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu

produkcyjnego. Natomiast preparaty chemiczne to mieszaniny lub roztwory składajace sie co najmniej z

dwóch substancji.

Identyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych

W celu ochrony pracowników przed działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych pracodawca jest

zobowiazany do ustalenia w pierwszej kolejnosci, czy w srodowisku pracy wystepuje czynnik chemiczny

stwarzajacy zagro.enie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego

przez ten czynnik.

W celu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, w pierwszym etapie konieczne jest dokonanie

przegladu stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych w procesie pracy. Zgodnie z przepisami

ustawy z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, do kategorii niebezpiecznych

substancji i preparatów chemicznych klasyfikuje sie nastepujace substancje i preparaty:

-- o własciwosciach wybuchowych,

- o własciwosciach utleniajacych,

- skrajnie łatwopalne,

- wysoce łatwopalne,

- łatwopalne,

- bardzo toksyczne,

- toksyczne,

- szkodliwe,

-- .race,

- dra.niace,

- uczulajace,

- rakotwórcze,

- mutagenne,

- działajace szkodliwie na rozrodczosc,

-- niebezpieczne dla srodowiska.

Biorac pod uwage kategorie niebezpieczenstwa i klasyfikacje posiadanych przez pracodawce substancji i

preparatów niebezpiecznych, zobowiazany jest on sporzadzic spis substancji i preparatów

niebezpiecznych stosowanych w działalnosci zawodowej. Pracodawca w ten sposób spełnia obowiazek

nało.ony przez Kodeks pracy w art. 221 par. 2., który stanowi m.in., i. niedopuszczalne jest stosowanie

niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu

tych substancji i preparatów.

Informowanie o zagro.eniach niesionych przez niebezpieczne substancje chemiczne

Podstawa bezpiecznego postepowania z substancjami niebezpiecznymi jest znajomosc własciwosci

fizycznych i chemicznych substancji, z którymi kontakt ma pracownik. Warunkiem koniecznym ochrony

pracowników przed niebezpiecznym działaniem substancji chemicznych jest własciwe przekazanie

pracownikom informacji o własciwosciach stosowanych substancji i preparatów niebezpiecznych oraz

sposobach przeciwdziałania niesionym przez nie zagro.eniom.

Praca i Zdrowie

http://www.pracaizdrowie.com.pl Kreator PDF Utworzono 29 May, 2009, 15:07

Zródłami informacji o zagro.eniach sa przede wszystkim:

- napisy i znaki ostrzegawcze na oznakowaniu opakowan,

- znaki ostrzegawcze w magazynach i na rurociagach,

- instrukcje bhp postepowania z substancjami i preparatami niebezpiecznymi, w tym o działaniu

rakotwórczym,

- instrukcje bhp postepowania na wypadek awarii,

- karty charakterystyki,

- uwzglednianie tematyki niebezpiecznych chemikaliów w szkoleniach bhp, w szczególnosci zagadnien

dotyczacych zagro.en powodowanych substancjami lub preparatami o działaniu rakotwórczym.

Napisy i znaki ostrzegawcze sa podstawowa forma informowania o zagro.eniach, stad zgodnie z par. 1.

art. 221 Kodeksu pracy, niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych

nieoznakowanych w sposób widoczny, umo.liwiajacy ich identyfikacje. Niedopuszczalne te. jest

stosowanie niebezpiecznej substancji lub niebezpiecznego preparatu chemicznego bez posiadania karty

charakterystyki, z która bezwzglednie powinien byc zapoznany pracownik. Karta umo.liwia

u.ytkownikowi danej substancji prowadzacemu działalnosc zawodowa podjecie koniecznych srodków w

celu zapewnienia bezpieczenstwa oraz ochrony zdrowia. Ponadto, bezposrednio dostepne dla pracownika

informacje znajduja sie na etykiecie opakowania, informujac go o ryzyku niesionym przez dana

substancje czy preparat niebezpieczny poprzez odpowiednie zastosowanie zwrotów ryzyka R oraz

informacje na temat zasad bezpiecznego postepowania (stosowania, przechowywania, magazynowania)

poprzez zastosowanie zwrotów S.

Ocena ryzyka zawodowego

Ryzyko zawodowe to prawdopodobienstwo wystapienia niepo.adanych zdarzen zwiazanych z

wykonywana praca powodujaca straty, w szczególnosci wystapienia u pracowników niekorzystnych

skutków zdrowotnych w wyniku wystepujacych w srodowisku pracy zagro.en zawodowych lub sposobu

wykonywania pracy.

Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy, pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe zwiazane z

wykonywana praca oraz stosuje niezbedne srodki profilaktyczne zmniejszajace ryzyko. Zobowiazany jest

równie. poinformowac pracowników o ryzyku zawodowym, które wia.e sie z wykonywana praca, jak i o

zasadach ochrony przed zagro.eniami[2]. Podobnie, zgodnie z par. 39a. rozporzadzenia ministra pracy i

polityki socjalnej z 26 wrzesnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczenstwa i higieny pracy,

pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe wystepujace przy wykonywanych pracach, w

szczególnosci zapewnia organizacje pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczajacy pracowników

przed zagro.eniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem szkodliwych czynników biologicznych,

rakotwórczych lub mutagennych oraz stosowanych substancji i preparatów chemicznych.

Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzglednia sie wszystkie czynniki srodowiska pracy wystepujace przy

wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania tych prac.wiecej w numerze 4/2008

Praca i Zdrowie

http://www.pracaizdrowie.com.pl Kreator PDF Utworzono 29 May, 2009, 15:07

Szkodliwość substancji i preparatów chemicznych oraz wyrobów medycznych

 

Ekspertyzy dotyczące wielkości narażenia i oceny ryzyka występowania chorób azbestozależnych w warunkach ekspozycji, zarówno zawodowej jak i środowiskowej, na pył azbestu

Badania produktów leczniczych i wyrobów medycznych w systemie jakości dobrej praktyki wytwarzania (GMP - good manufacturing practice)w zakresie: działania hemolitycznego, działania pyrogennego, toksyczności właściwej, toksyczności układowej, jałowości, działania drażniącego i uczulającego na skórę, reaktywności śródskórnej,

Badania produktów weterynaryjnych w systemie jakości dobrej praktyki wytwarzania (GMP) - działania hemolitycznego, działania pyrogennego, toksyczności właściwej, toksyczności układowej, jałowości, działania drażniącego i uczulającego na skórę, reaktywności śródskórnej

Badania patomorfologiczne (makroskopowe, histopatologiczne, histochemiczne iimminocytochemiczne) w ocenie działania toksycznego i kancerogennego substancji chemicznych, pyłów mineralnych

Toksyczność ostra, przewlekła, odległe skutki toksyczne

Ocena toksyczności z użyciem metod alternatywnych

Sporządzenie kart charakterystyki substancji i preparatów chemicznych

Ocena toksyczności substancji chemicznych i ich mieszanin na podstawie danych literaturowych

Szacowanie ryzyka zdrowotnego dla substancji chemicznych

Sporządzanie ekspertyz dotyczących narażenia na substancje chemiczne

Identyfikacja szkodliwych dla zdrowia substancji w procesach technologicznych i wyrobach przemysłu chemicznego,

Higiena Pracy

tel. [phone] lub 077 418 2257 
e-mail: [e-mail]

kierownik: Iwona Płaskoń


Główne zadania:

• Sprawowanie nadzoru bieżącego nad zakładami w odniesieniu do warunków zdrowotnych środowiska pracy, zwłaszcza w zakresie występujących czynników szkodliwych dla zdrowia (hałas, zapylenie, związki toksyczne, czynniki biologiczne i rakotwórcze), w celu zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami zatrudnienia.

• Nadzorowanie warunków wprowadzania do obrotu i stosowania substancji
  i preparatów chemicznych, prekursorów narkotyków kategorii II i III oraz produktów biobójczych (klasyfikacja substancji i preparatów chemicznych, karty charakterystyk, oznakowanie opakowań, ewidencja produkcji
  i obrotu prekursorami)

Ważne informacje:

PREPARATY I SUBSTANCJE CHEMICZNE

Postępowanie w czasie produkcji, importowania, dystrybucji, wprowadzania do obrotu oraz stosowania substancji i preparatów chemicznych regulują następujące przepisy:

• Rozporządzenie WE nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ogramiczeń w zakresie chemikaliów (REACH). 

• Ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001r. Nr 11, poz. 84 z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007r. w sprawie karty charakterystyki (Dz. U. z 2007r Nr  215, poz. 1588).

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. z 2005r. Nr 201 poz. 1674).

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z 2003r. Nr 173, poz. 1679 z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. z 2003r. Nr 171 poz. 1666 z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 lipca 2004r. w sprawie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów (Dz. U. z 2004r. Nr 168 poz. 1762 z późniejszymi zmianami). 

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004r. Nr 280 poz. 2771 z późniejszymi zmianami).

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późniejszymi zmianami).
  

Obowiązek wprowadzającego do obrotu substancje i preparaty bardzo toksyczne, żrące oraz metanol, preparatów zawierających metanol w stężeniach większych niż 3% wagowych:

Osoba wprowadzająca je do obrotu, poza przyjęciem od nabywcy danych (nazwa firmy lub imię i nazwisko; adres; numer NIP), jest obowiązana do zgłoszenia w terminie do końca lutego każdego roku listy odbiorców za rok poprzedni właściwemu terenowo państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.

Obowiązek stosującego substancje i preparaty bardzo toksyczne, żrące oraz metanol:

Substancje i preparaty bardzo toksyczne, żrące oraz metanol mogą być stosowane w działalności zawodowej pod warunkiem:

1) zgłoszenia właściwemu terenowo państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, a w przypadku jednostki organizacyjnej podległej lub nadzorowanej przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych - właściwemu Państwowemu Inspektorowi Sanitarnemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, najpóźniej w dniu ich nabycia po raz pierwszy;

2) prowadzenia przez użytkownika ewidencji ich rozchodu;

3) zabezpieczenia ich przed przejęciem przez osoby niepowołane.

Pracodawcy, u których występują substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy obowiązani są przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia na druku "Informacji o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym" wg wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004r. Nr 280 poz. 2771 z późniejszymi zmianami).

"O CZYM NALEŻY WIEDZIEĆ KUPUJĄC W SKLEPIE ŚRODKI CHEMICZNE ? - INFORMACJE DLA NABYWCÓW DETALICZNYCH I NIE TYLKO "

Środki chemiczne są obecnie bardzo rozpowszechnione w naszym życiu codziennym (domowym) oraz w życiu zawodowym. Nie wyobrażamy sobie życia bez różnego rodzaju płynów do mycia np. naczyń, do dezynfekcji, farb, lakierów czy środków chwastobójczych stosowanych na działce czy w ogrodzie. Niejednokrotnie nie zdajemy sobie sprawy z tego, jakie zagrożenia dla naszego zdrowia mogą stwarzać stosowane przez nas chemikalia.
Na większości opakowań środków chemicznych znajdują się znaki ostrzegawcze tzw "piktogramy", których zadaniem jest zwrócenie uwagi nabywcy na fakt, że środek ten może spowodować zagrożenie zdrowia lub nawet życia u kupującego jeśli nie zostaną zachowane odpowiednie środki zapobiegawcze. Obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego na etykiecie środka chemicznego spoczywa na producencie i wynika z aktów wykonawczych do ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2001r. Nr 11, poz. 84 z późniejszymi zmianami). Każda substancja chemiczna lub preparat chemiczny, która posiada właściwości pozwalające na zaliczenie jej do co najmniej jednej z następujących kategorii substancji lub preparatów o właściwościach: wybuchowych, utleniających, skrajnie łatwo palnych, wysoce łatwo palnych, łatwo palnych, bardzo toksycznych, toksycznych, szkodliwych, żrących, drażniących, uczulających, rakotwórczych, mutagennych, działających szkodliwie na rozrodczość, niebezpiecznych dla środowiska, musi posiadać na etykiecie znak ostrzegawczy.
Wielkość znaku ostrzegawczego jest ściśle określona. Musi on być na tyle duży, aby nie "ginął" wśród innych napisów na etykiecie. Zachowana musi być również kolorystyka tzn: na pomarańczowym tle znajduje się czarny rysunek np. krzyż św. Andrzeja, trupia czaszka ze skrzyżowanymi piszczelami itp. Oprócz znaku ostrzegawczego na etykiecie umieszczony musi być symbol i napis określający znaczenie znaku ostrzegawczego np: C - substancja lub preparat żrący, T+
- substancja lub preparat bardzo toksyczny.
Na opakowaniu umieszczone są również tzw. zwroty R, które precyzują rodzaj zagrożenia np.: ostrzegają przed poważnymi oparzeniami skóry, możliwością wystąpienia uczuleń czy szkodliwego działania na płód itp. Ponadto dodatkowo na etykiecie umieszcza się tzw. zwroty S, których rolą jest określenie prawidłowego postępowania z niebezpieczną substancją lub preparatem. Polecają np.: unikać zanieczyszczenia oczu, przechowywać w temp do. 18 ° C. Podają wskazówki postępowania w przypadku awarii, pojawienia się problemów zdrowotnych czy niezamierzonego uwolnienia do kanalizacji itp.
Przed zakupem środka chemicznego należy zapoznać się z informacjami zawartymi na etykiecie tego środka. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub chęci poszerzenia wiadomości o zakupionym środku można zwrócić się do sprzedawcy o wydanie "karty charakterystyki" danej substancji lub preparatu chemicznego. Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego stanowi zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji lub preparatu oraz zasadach i zaleceniach ich bezpiecznego stosowania. Jest przeznaczona przede wszystkim dla użytkowników prowadzących działalność zawodową
w celu umożliwienia im podjęcia w miejscu pracy środków niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka i środowiska. NIEDOPUSZCZALNE JEST STOSOWANIE W DZIAŁALNOŚCI ZAWODOWEJ SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH I PREPARATÓW NIEBEZPIECZNYCH BEZ POSIADANIA KART CHARAKTERYSTYKI. Sprzedający ma obowiązek bezpłatnego udostępniania karty charakterystyki każdemu nabywcy prowadzącego działalność zawodową oraz na żądanie nabywcy detalicznego. Niedopełnianie tego obowiązku stanowi naruszenie przepisów w/w ustawy.
Warto również wiedzieć, iż opakowania substancji lub preparatów niebezpiecznych oznakowane jako bardzo toksyczne (T +), toksyczne (T) oraz żrące (C), oferowane w sprzedaży dla konsumentów zaopatruje się, niezależnie od pojemności opakowania w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci
i w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie.
Powyższe informacje ważne są przede wszystkim dla prowadzących działalność zawodową, gdyż bardzo często w trakcie sprawowania nadzoru nad zakładami pracy Oddział Higieny Pracy PSSE w Kluczborku spotyka się z przypadkami naruszeń przepisów ustawy wynikających z nieznajomości obowiązków w niej zawartych (np. obowiązku posiadania spisu stosowanych środków chemicznych oraz ich kart charakterystyki).

Przykładowe piktogramy:

                               

CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY
- NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE NA TEMAT NARAŻENIA NA TE CZYNNIKI W MIEJSCU PRACY

Pojęcie "czynniki biologiczne w środowisku pracy" jest pojęciem nowym, stwarzającym wiele problemów pracodawcom. Do tej pory na problemy zawodowego narażenia na czynniki biologiczne i ochrony zatrudnionych w tych warunkach przed tymi czynnikami zwracano uwagę głównie w placówkach służby zdrowia. Rozszerzenie ochrony pracowników na wszystkie obszary zatrudnienia, w których występuje kontakt z czynnikami biologicznymi wymaga włączenia problematyki czynników biologicznych do zakresu codziennej praktyki bezpieczeństwa i higieny pracy. W prawodawstwie polskim pojawiło się stosowne rozporządzenie, którego zasadniczym zamierzeniem jest ochrona pracowników przed ryzykiem związanym
z ekspozycją na czynniki biologiczne.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia
w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. z 2005r. Nr 81, poz. 716 z późniejszymi zmianami), stanowi implementację do prawa polskiego zapisów unijnej dyrektywy nr 2000/54/WE z dnia 18.09.2000r. tekst rozporządzenia





Wymienione wyżej rozporządzenie definiuje czynniki biologiczne jako:

• drobnoustroje komórkowe oraz jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego (bakterie, wirusy i grzyby),

• drobnoustroje zmodyfikowane genetycznie,

• hodowle komórkowe,

• pasożyty wewnętrzne człowieka

• priony.

które mogą być przyczyną zakażenia, alergii (uczulenia) lub zatrucia.

Podział i klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych
Czynniki biologiczne podzielone są na 4 grupy ze względu na stopień zagrożenia. Podstawą podziału są ich właściwości zakaźne wykazywane przez poszczególne czynniki:
- zdolność do wywoływania choroby u człowieka oraz ciężkość jej przebiegu,
- możliwość rozprzestrzenia się choroby w populacji,
- możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia.

Klasyfikacja czynników biologicznych według grup zagrożenia

Grupa zagrożenia	Wystąpienie choroby	Możliwość rozprzestrzenienia w populacji	Profilaktyka i/lub leczenie
Grupa zagrożenia 1	mało prawdopodobne	bez znaczenia	nie jest wymagane
Grupa zagrożenia 2	możliwe	mało prawdopodobne	zazwyczaj możliwe
Grupa zagrożenia 3/3**	istotne zagrożenie pracowników ciężką chorobą	wysoce prawdopodobne	zazwyczaj możliwe
Grupa zagrożenia 4	istotne zagrożenie pracowników ciężką chorobą	wysoce prawdopodobne	zazwyczaj niemożliwe

Grupa zagrożenia 1
Czynniki biologiczne zaliczone do tej grupy generalnie nie wywołują chorób u ludzi. Do tej grupy zagrożenia zalicza się:

• osłabione szczepy bakterii stosowane w produkcji szczepionek oraz osłabione szczepionki żywe;

• szczepy bakterii przeznaczone do celów laboratoryjnych (np. Escherichia coli K12) oraz szczepy wykorzystywane w celach produkcyjnych (np. do produkcji enzymów stosowanych w środkach piorących);

• drożdże stosowane w celach produkcyjnych (np. Saccharomyces cerevisiae do produkcji wyrobów piekarniczych);

• grzyby pleśniowe: niektóre gatunki z rodzaju Aspergillus lub Penicillium.

Przestrzeganie ogólnych zasad higieny zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa
w zakresie bhp pozwala w dostatecznym stopniu zabezpieczyć pracownika przed oddziaływaniem tych czynników na jego zdrowie.


Grupa zagrożenia 2
Do tej grupy zagrożenia zalicza się czynniki biologiczne, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą stanowić zagrożenie dla pracowników zawodowo narażonych na ich działanie, ale rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Należą tu m.in.:

• Bakterie: gronkowiec złocisty - wywołujący i skóry, paciorkowiec ropotwórczy -; wywołujący zakażenia układowe i skóry, laseczka tężca
  - wywołująca tężec;

• Grzyby: kropidlak popielaty - wywołujący grzybice narządowe, bielnik biały
  - wywołujący grzybice skóry i błon śluzowych;

• Wirusy: wirus choroby Heinego-Medina, wirus zapalenia wątroby typu A.

W odniesieniu do czynników biologicznych zaliczonych do tej kategorii zagrożenia zazwyczaj istnieją skuteczne metody profilaktyki (szczepienia ochronne) i leczenia.


Grupa zagrożenia 3
Czynniki biologiczne zaliczone do tej grupy mogą wywoływać u człowieka ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a ich rozprzestrzenianie się w populacji ludzkiej jest prawdopodobne. Zalicza się tu m.in.:

• Bakterie: prątek gruźlicy, chlamydia ornitozy;

• Grzyby: drożdżowiec skórny;

• Wirusy: wirus żółtej gorączki (febry).

W odniesieniu do czynników biologicznych zaliczonych do tej kategorii zagrożenia zazwyczaj istnieją skuteczne metody profilaktyki (szczepienia ochronne) i leczenia.


Grupa zagrożenia 3*
Ta grupa zagrożenia obejmuje czynniki biologiczne, których oddziaływanie na pracowników narażonych na nie jest ograniczone, gdyż do zakażenia nie dochodzi zazwyczaj drogą powietrzną. Są to:

• Bakterie: pałeczka czerwonki, pałeczka duru brzusznego;

• Wirusy: wirus HIV, wirus wścieklizny, wirus zapalenia wątroby typu B;

• Pasożyty: tasiemiec bąblowcowy.

Grupa zagrożenia 4
Czynniki biologiczne przypisane do tej kategorii zagrożenia cechują się zdolnością do wywoływania u ludzi ciężkich chorób, są bardzo niebezpieczne dla osób zawodowo na nie narażonych a rozprzestrzenianie się tych czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Należą to przede wszystkim:

• Wirusy: wirus Ebola, wirus Lassa, wirus ospy prawdziwej.

Zazwyczaj nie istnieją skuteczne metody profilaktyki i leczenia w odniesieniu do tych czynników, co stanowi dodatkowe niebezpieczeństwo związane z ich występowaniem.


Występowanie czynników biologicznych w środowisku pracy
Do narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne może dojść w czasie wykonywania różnych czynności w wielu gałęziach gospodarki np.:

• Gospodarka ściekami:
  a ) zakłady wodociągów i kanalizacji, oczyszczalnie ścieków: przy pracach związanych z czyszczeniem, konserwacją i naprawą instalacji i urządzeń,

• Gospodarka odpadami:
  a) biokompostownie, zakłady utylizacji surowców wtórnych: przy przerzucaniu kompostu oraz sortowaniu surowców,
  b) składowiska odpadów: praca na wózkach widłowych,
  c) przedsiębiorstwa usuwania odpadów komunalnych: wywóz śmieci, opróżnianie szamb, obsługa toalet publicznych, obsługa i konserwacja toalet ruchomych,
  d) zakłady utylizacji szczątków zwierząt: załadunek, transport, badanie
  i utylizacja;

• Produkcja artykułów spożywczych:
  a) młyny, piekarnie, słodownie, browary: przetwarzanie produktów pochodzenia roślinnego,
  b) rzeźnie, masarnie, zakłady wędliniarskie, mleczarnie: przetwarzanie produktów pochodzenia zwierzęcego;

• Rolnictwo i leśnictwo:
  a) uprawa zbóż, zakłady ogrodnicze, tartaki: prace w kontakcie zapleśniałym sianem, zbożem i drewnem,
  b) hodowla zwierząt, ogrody zoologiczne: kontakt ze zwierzętami oraz ich wydalinami i wydzielinami;

• Służba publiczna/administracja:
  a) archiwa i biblioteki: kontakt z zapleśniałym materiałem archiwalnym,
  b) służby ratownicze, policja, straż pożarna: kontakt
  z materiałem biologicznym (krew) w czasie działań ratowniczych;

• Służba zdrowia:
  a) punkty krwiodawstwa, laboratoria diagnostyczne, stacje dializ, ambulatoryjne i stacjonarne zakłady opieki zdrowotnej: kontakt z materiałem biologicznym pochodzącym od człowieka;

• Weterynaria:
  a) kliniki i gabinety weterynaryjne: diagnozowanie i leczenie zwierząt.

Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony zdrowia pracowników przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi.
Pracodawca jest zobowiązany do oceny ryzyka związanego z występującymi na stanowiskach pracy zagrożeniami dla zdrowia, w tym także w odniesieniu do czynników biologicznych oraz do podjęcia działań w celu ograniczenia tego zagrożenia i ochrony zdrowia zatrudnionych. Ocena ryzyka występującego przy narażeniu na szkodliwe czynniki biologiczne obejmuje przede wszystkim przyporządkowanie czynnika do określonej kategorii zagrożenia oraz ustalenie środków bezpieczeństwa i ochronnych według poniższego schematu:

1. Stwierdzenia możliwości zagrożenia czynnikiem biologicznym na danym stanowisku pracy,

2. Pozyskiwanie informacji: o rodzajach czynników biologicznych występujących na danym stanowisku pracy, ich właściwościach chorobotwórczych, w tym działaniu uczulającym i toksycznym (pierwszym źródłem jest załącznik nr 1 do w/w Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych); informacji na temat poszczególnych czynności w trakcie procesu pracy, które wiążą się
   z narażeniem na działanie tych czynników; identyfikacja narażonych pracowników; informacje o ekspozycji pracowników, rodzaj czas trwania czynności oraz drogi przenoszenia danego czynnika; informacje o doświadczeniach na temat narażenia na te czynniki
   w trakcie wykonywania analogicznych czynności, przypadków chorób związanych z tymi czynnościami oraz podjętych działań zmniejszających ryzyko.

Ponadto do innych obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony zdrowia pracowników przed działaniem szkodliwych czynników biologicznych należą:

1. Unikanie stosowania tych czynników, w przypadku, gdy pozwala na to rodzaj działalności oraz zastępowanie ich innym czynnikiem biologicznym stwarzającym mniejsze zagrożenie.

2. Zminimalizowanie możliwości uwalniania się czynnika biologicznego poprzez właściwe projektowanie procesu pracy,

3. Ograniczenie liczby narażonych pracowników,

4. Oznakowanie stanowisk pracy i stref zagrożenia znakiem ostrzegającym przed niebezpieczeństwem (załącznik nr 3 do w/w rozporządzenia)

5. Ustalenie i stosowanie właściwych procedur postępowania
   z czynnikami biologicznymi występującymi w zakładzie,

6. Zapewnienie właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno-sanitarnych, oraz środków higieny osobistej, w tym także środków do odkażania skóry lub błon śluzowych,

7. Zapewnienie pracownikom odpowiednich środków ochrony zbiorowej oraz
   w przypadku, gdy są one niewystarczające, również właściwie dobranych środków ochrony indywidualnej,

8. Zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków czyszczenia, odkażania oraz niszczenia odzieży (w przypadkach koniecznych), środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które mogły ulec skażeniu czynnikiem biologicznym,

9. Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków do spożywania posiłków i napojów w wydzielonych do tego pomieszczeniach,

10. Prowadzenie rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zaklasyfikowanych do 3 lub 4 grupy zagrożenia oraz rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zaliczonego do grupy zagrożenia 3 lub 4,

11. Przekazywanie informacji o użyciu szkodliwego czynnika biologicznego
    w przypadku zamierzonych czynności w laboratoriach lub przemyśle, właściwemu terenowo inspektorowi sanitarnemu,

12. Przeprowadzanie badań na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne,

13. Przeprowadzanie systematycznego szkolenia pracowników z zakresu tematyki zawodowego narażenia na czynniki biologiczne,

14. Poinformowanie pracownika o badaniach lekarskich, z których może skorzystać po ustaniu narażenia,

15. Podjęcie natychmiastowych działań w przypadku wystąpienia awarii lub wypadku oraz zgłaszanie ich do właściwego terenowo inspektora sanitarnego oraz jednostki służby medycyny pracy,

16. Sporządzenie planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zaklasyfikowanego do 3 lub 4 grupy zagrożenia.

Pracodawca, w którego zakładzie występują szkodliwe czynniki biologiczne zaliczone do 3 lub 4 grupy zagrożenia zobowiązany jest do prowadzenia 2 rejestrów.

1. Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych należących do
   3 lub 4 grupy zagrożenia . Powinien on zawierać następujące informacje:

1. rodzaj wykonywanej pracy,

2. stopień zagrożenia spowodowanego działaniem danego czynnika,

3. awarie i wypadki związane z narażeniem na te czynniki,

4. wynik przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy i grupy zagrożenia występującego czynnika,

5. liczbę pracowników narażonych,

6. imię, nazwisko, stanowisko oraz numer telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bhp i ochronę zdrowia pracowników.

Powyższe dane należy przechowywać przez okres co najmniej 10 lat od ustania narażenia, a w szczególnych przypadkach (określonych w § 10 pkt 2 w/w rozporządzenia) przez okres 40 lat.

2. Rejestr prac narażających na działanie szkodliwych czynników biologicznych należących do 3 lub 4 grupy zagrożenia. Powinien on zawierać następujące informacje:

1. wykaz czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych,

2. liczby pracowników wykonujących te prace,

3. imię, nazwisko, stanowisko oraz numer telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bhp i ochronę zdrowia pracowników.

Opracowano na podstawie publikacji wydanej przez Główny Inspektorat Sanitarny; Warszawa 2005r.: " Co warto wiedzieć na temat czynników biologicznych - Bakterie - wirusy - grzyby - pasożyty w środowisku pracy ".

CHOROBY ZAWODOWE

Choroby zawodowe - to choroby ujęte w wykazie chorób zawodowych,
w stosunku do których, w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanymi narażeniem zawodowym.

Postępowanie w sprawach chorób zawodowych regulują następujące przepisy prawa:

1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. z 2002r. Nr 132, poz. 1115), tekst rozporządzenia

2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 01 sierpnia 2002r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. z 2002r. Nr 132, poz. 1121), tekst rozporządzenia

---