JĘZYK i MOWA
JĘZYK -Narzędzie mowy / system kodowania znaczeń poprzez wykorzystywanie skończonego zbioru symboli. Podlega regułom gramatycznym, swoistym dla każdego języka naturalnego lub sztucznego
MOWA- język, będący podstawowym warunkiem zaistnienia porozumienia,
- informacja, czyli to, co chcemy zakomunikować. Może być ona przekazana jako tekst mówiony, pisany, gwizdany, palcowy, ś/wietlny itp.,
- przekaz informacji różnymi kanałami, w zależności od postaci tekstu (przez mówienie, pisanie, sygnalizowanie),
- odbiór informacji odpowiednio do rodzaju przekazu (odbiór słuchowy, wzrokowy, dotykowy).
KOMPETENCJA JĘZYKOWA - język - (Noam Chomsky) - wiedza i umiejętność posługiwania się znakami werbalnymi i pozawerbalnymi a także jako wiedza i umiejętność przekazywania sobie i innym myśli i emocji.
Utajona wiedza umysłowa związana z posługiwaniem się systemem językowym.
Jednostki komp. językowej:
FON -dźwięk mowy w jednym z języków istniejących na świecie. Np. pojawia się w gruchaniu dziecka.
FONEM( głoska) - elementarny dźwięk mowy, który nie posiada znaczenia; najmniejsza jednostka języka, która umożliwia rozróżnienie 2 wyrazów. Dźwięk mowy używany w danym języku - np. mruczenie , gaworzenie dziecka
MORFEM( słowo) - najmniejsza jednostka gramatyczna, której nie można podzielić bez utraty znaczenia
FRAZA-rzeczownikowa (nominalna) - struktura językowa obejmująca sprawcę i jego atrybuty; 1rzeczownik (podmiot)
czasownikowa - struktura językowa obejmująca czynność i jej okoliczności; przynajmniej 1 czasownik
ZDANIE ( wypowiedź) - Składniki:
- syntaktyczny - reguły składni rządzące frazami, które tworzą zdanie
- semantyczny - znaczenie zdania, czyli sąd
- fonologiczny - forma dźwiękowa
CECHA DYSTYNKTYWNA - para morfemów różni się znaczeniem po zmianie jakiejś cechy fonemu np. kosa - koza
REALIZACJA JĘZYKOWA-mowa- (Noam Chomsky) -Wykonanie językowe, czyli konkretny akt użycia utajonej wiedzy.
Fonem - morfem - fraza - zdanie
KOMPETENCJA LINGWISTYCZNA
Zdolność do posługiwania się określonymi kodami znaków werbalnych i niewerbalnych w procesie skutecznego lub efektywnego przekazywania myśli i uczuć kierujących bądź organizujących oczekiwania odbiorcy i/lub nadawcy komunikatu
Składa się z :
KOMPETENCJA FONETYCZNA -Umiejętność posługiwania się dźwiękami mowy
KOMPETENCJA LEKSYKALA- Umiejętność posługiwania się słowami, słownictwem
KOMPETENCJA SEMANTYCZNA- Umiejętność posługiwania się słowami zgodnie z ich znaczeniem i w określonych kontekstach
KOMPETENCJA SYNTAKTYCZNA- Umiejętność łączenia słów w ciągi zdaniowe zgodnie z zasadami gramatycznymi i pisowni
KOMPETENCJA PROZODYCZNA - umiejętność wyrażania stosunku emocjonalnego do wypowiadanych przez siebie kwestii (gesty, mimika, kont. wzrok.)
Kod -Nadrzędny w stosunku do języka, wszelki system znaków oraz reguł, który służy komunikowaniu się.
- naturalny - wyposażenie biologiczne wszystkich gatunków zwierząt, który służy komunikowaniu się wewnątrz danego gatunku, ale także do komunikowania między gatunkami
- sztuczny - twór człowieka pozwalający na komunikacje między sobą oraz nieożywiony system przetwarzania informacji ( pismo, znaki drogowe, alfabet morsa...)
Znak -Przedmiot lub zjawisko, które odnosi się do/oznacza/wskazuje/zastępuje inny przedmiot, zjawisko lub stan rzeczy
Werbalne - słowo
Niewerbalne - znaki, mimika, ton głosu, znaki, obrazy, symbole umowne, znaki powstałe w określonej kulturze i w niej rozumiane
SKŁADNIKI MOWY :
-język - to dwuklasowy system (składnik mowy), który jest "wytworem" społecznym i abstrakcyjnym. System ten składa się z jednej strony z reguł, a z drugiej zaś, z wyrazów;
-mówienie - to budowanie tekstu słownego w postaci fonicznej, zgodnie z zasadami danego języka. Można określić je jako substancjalizację myśli. Mówienie możemy podzielić na: cerebrację, (czyli budowanie wypowiedzi w myśli) i ruch narządów mowy;
-tekst słowny - to wytwór procesu mówienia. W tekście można wyróżnić:
treść - czyli informację, która została treściowo zorganizowana- tj. semantyczna struktura tekstu;
forma językowa - gramatyczna struktura tekstu,
substancja - czyli postać tekstu, która występuje w płaszczyźnie suprasegmentalnej (akcent, rytm, melodia - prozodia języka) i segmentalnej (głoski, litery);
DESYGNAT- każdy konkretny obiekt pasujący do nazwy, lub ściślej - każda rzecz oznaczana przez dany wyraz, pojęcie lub znak. Na przykład desygnatem słowa "pies" jest każde zwierzę będące psem.
SYNONIM - samochód /auto
HOMONIM - zamek w bluzie i zamek z piasku
LEMMA -wg.Levelta - abstr. postać słowa ,zawiera nie tylko znaczenie i funkcję składniową słowa ale i inf. dot. brzmienia
LEKSEM- jedn. umysłowego słownika,na który składają się konkretne słowa odp. określonym znacz. Koń-końskie-końmi
Obszar Broka ( płat czołowy) -Poprawna wymowa, ekspresja
Obszar Wernickego -Rozumienie mowy
Pęczek łukowaty -Łączy te dwa obszary, przechodzą przez niego informacje przesyłane między tymi obszarami
Afazja Broka ( motoryczna / ekspresywna) - problem z generowaniem dźwięków mowy, problem z kompet. Fonet.
Afazja Wernickiego ( receptywna / sensoryczna / czuciowa - problem z budową logicznych zdań, niewerbalnie ok
Afazja przewodzeniowa ( kondukcyjna) -przerwanie Pęczka łukowatego - problem z wypowiedzeniem słów.
Fazy rozwoju mowy
1 . Okres melodii - czyli okres przygotowawczy ( 0 - 1 r.ż.)
Formami wokalnymi, które poprzedzają mowę właściwą ( artykułowaną )są: krzyk , głużenie , gaworzenia i echolalia . Formy te sygnalizują niezaspokajanie potrzeb biologicznych dziecka. Towarzyszą im formy awokalne: mimika czyli ruchy wyrazowe mięśni twarzy, pantomimika, czyli ruchy wyrazowe całego ciała, w tym zwłaszcza gesty ( gestykulacja), wykonywane głównie kończynami górnymi.
2. Okres wyrazu ( 1 - 2 lata)
Po ukończeniu pierwszego roku życia zwiększa się krąg doświadczeń dziecka i następuje wielki postęp w rozwoju mowy. Dziecko poznaje nowe sytuacje, nowych ludzi, nowe rzeczy i zjawiska, a wszystko to musi jakoś nazwać.
3 . Okres zdania ( 2-3 lata)
W tym okresie mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu.Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2-3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące rozkazujące, pytające,wykrzyknikowe.
4. Okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 - 7 lata).
Po zakończonej fazie opanowania podstaw języka mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości. Wyrazy są często poskracane, głoski poprzestawiane grupy spółgłoskowe - uproszczone.
Błąd nadrozciągłości znaczeń - np. wszystkie istoty czworonożne to psy.
Błąd hiperregulacyjny - dziecko ignoruje wszystkie zasady gramatyczne. Np. „ona ma dwa braty”.
MYŚLENIE -jest łańcuchem operacji umysłowych,za pomocą, których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach,wyobrażeniach i pojęciach. Odbywa się w pamięci krótkotrwałej ( operacyjnej )
ELEMENTARNE SKŁADNIKI MYŚLENIA:
-informacje - materiał myślenia, to, co jest przetwarzane w myśleniu
-operacje - transformacje umysłowe, za których pomocą przetwarzamy materiał myślenia
-reguły- Zasady, metody, strategie, wzory - sterowanie przetwarzaniem informacji; porządkowanie łańcucha operacji umysłowych
MATERIAŁ MYŚLENIA - Informacje przychodzące ze środowiska zewnętrznego lub, które sami wytwarzamy.
SPOSTRZEGANIE - polega na recepcji informacji dopływających ze świata zewnętrznego.
SPOSTRZERZENIA - Zmysłowe odbieranie informacji
WYOBRAŻENIA - proces poznawczy w wyniku, którego powstają wyobrażenia, czyli obrazy psychiczne na podstawie wcześniejszych doświadczeń.Wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe człowieka, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji; gdy mają charakter wspomnieniowy.
Wyobrażenia odtwórcze- umysłowe obrazy dawniej spostrzeganych przedmiotów np. stół, krzesło droga do pracy
Wyobrażenia twórcze - fantazyjne. Np. pegaz
REPREZENTACJA POZNAWCZA- pojęcia , które tworzą mniej lub bardziej uporządkowany system .
POJĘCIA -Zasadnicze elementy myślenia, ogólna kategoria psychiczna grupująca przedmioty, stosunki, działania, abstrakcje lub właściwości o wspólnych cechach. Tworzymy je poprzez bezpośredni kontakt z symbolami, rzeczami, które zastępują lub reprezentują
POJĘCIA NATURALNE (rozmyte) - dominują w życiu potocznym, są mniej określone i definiuje się je jako pojęcia oparte na podobieństwie do przechowywanych w pamięci tzw. typowych egzemplarzy, a nie na definicjach i warunkach koniecznych i wystarczających np. choroba, ptak
POJĘCIA MATRYCOWE - szczegółowe, dobrze określone pojęcia naukowe oparte na ścisłej definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające, aby dany obiekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii np. funkcja, atom
POJĘCIA KONKRETNE - odzwierciedlają stan rzeczy, które znajdują się w rzeczywistości np. pies ,mieszkanie
POJĘCIA ABSTRAKCYJNE - Uczucia ( miłość, nienawiść) nie są konkretnie opisanymi pojęciami
MYŚLENIE SENSORYCZO-MOTORYCZNE (konkretne) -zasadniczą rolę spełnia spostrzeganie, które dostarcza informacji o aktualnej sytuacji. Człowiek wykonuje czynności eksploracyjne,zbliża się, manipuluje przedmiotem.
MYŚLENIE POJĘCIOWE ( abstrakcyjno-pojęciowe) - operuje się pojęciami, które są często abstrakcyjne.
ANALIZA- polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnione cechy przedmiotów i zjawisk.
SYNTEZA- zaś to jest łączenie w myśli różnych części w nowe całości
HEURYSTYKA -zawodne zasady, reguły, taktyki i intuicje, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania .
Uproszczona reguła podejmowania decyzji lub wydawania sądów, zwykle z pominięciem logicznego rozumowania
i skomplikowanych obliczeń statystycznych.
ALGORYTM -niezawodny przepis ,który określa ,jaki skończony ciąg operacji należy wykonać kolejno, aby rozwiązać wszystkie zadania. NIEZAWODNE ; DOBRZE OKREŚLONE; SĄ PRZEPISAMI MASOWYMI.
Stadia rozwoju poznawczego wg Piageta
Okres sensoryczno - motoryczny (inteligencji praktycznej) 0 - 2 r.ż.
Rozwój psychomotoryczny, przez zmysły, poruszanie się, myślenie spostrzeżeniami, pod koniec fazy wyobrażenia trwałości przedmiotów
Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej) 2 - 7 r.ż.
Uczenie się przez doświadczenia, próbowanie granic, brak możliwości wcielenia się w kogoś innego, centracja - skupienie na jednej cesze bez łączenia, brak poczucia stałości cech przedmiotu
Okres operacji konkretnych 7 - 11, 12 r.ż.
Klasyfikowanie - grupowanie pod wzgl. cechy ( czerwony - czerwony )
Szeregowanie - grupowanie pod wzgl. różnic ( od najmniejszego do największego )
Tożsamość płciowa, inteligencja werbalna
Okres operacji formalnych od 12 r.ż.
Myślenie abstrakcyjne, myślenie dwuwartościowe, myślenie przyczynowo-skutkowe, moralność, poczucie krzywdy, egocentryzm młodzieńczy
Rozumowanie /dedukcja, indukcja, dialektyczne
Przekształca informacje na podstawie przesłanek tak, aby wyprowadzić z nich wniosek.
Dedukcyjne - wyciąganie wniosków, które w sposób niezawodny wynikają z dostarczonego zestawu przesłanek; odbywa się z wykorzystaniem formalnych reguł logiki; ponieważ wnioski wynikają z przesłanek w sposób konieczny, rozumowanie dedukcyjne zwane jest również rozumowanie niezawodnym; nie prowadzi do generowania nowej wiedzy, bowiem to, co zawiera wniosek, było wcześniej zawarte w przesłankach
Indukcyjne - wyciąganie wniosków na podstawie niepełnego zbioru przesłanek, zgromadzonych np. na drodze obserwacji; analiza przesłanek prowadzi do wykrycia i sformułowania pewnych prawidłowości ogólnych, które są przedmiotem twierdzenia; w trakcie rozumowania indukcyjnego wychodzimy poza posiadane informacje i formułujemy wnioski, które zawierają niedostępną wcześniej wiedze
Dialektyczne - proces w którym rozważa się i porównuje przeciwstawne fakty lub idee w celu znalezienia najlepszego rozwiązania; wniosek wyciągamy na podstawie posiadanej wiedzy
Myślenie produktywne, reproduktywne
PRODUKTYWNE ( typu „r” ) - rodzaj myślenia realistycznego, ukierunkowanego na rozwiązanie problemu lub osiągnięcie innego celu; efektem myślenia produktywnego jest wytworzenie nowych treści intelektualnych; treść i wynik myślenia produktywnego są nowe z punktu widzenia dotychczasowej wiedzy podmiotu myślącego, ale nie koniecznie z punktu widzenia innych ludzi
REPRODUWTYWNE ( typu „s” ) - rodzaj myślenia realistycznego, polegający na odtwarzaniu przeszłego doświadczenia.
MYŚLENIE KONWERGENCYJNE
jedno możliwe rozwiązanie,
cel to końcowy wynik : matematyczne , logiczne ,techniczne
MYŚLENIE DYWERGENCYJNE
wyjście poza schematy,
wiele prawdopodobnych rozwiązań, które są prawdopodobne
myślenie twórcze
PROBLEM - rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą swoich wiadomości, umiejętności i nawyków.
Problemy dywergencyjne, konwergencyjne
PROBLEMY FORMALNE - informacje potrzebne do rozwiązania problemu są określone, w pełni dostępne i rozwiązanie zadania jest jedno.
PROBLEMY NIEFORMALNE - informacje niepełne, sprzeczne i konkurują ze sobą.
PROBLEMY OTWARTE - niski poziom lub brak informacji,
PROBLEMY ZAMKNIĘTE ( selektywne/ dobrze określone ) - masa informacji do uporządkowania ,dany jest zbiór możliwych rozwiązań i ma wybrać jedno z nich.
Fazy rozwiązywania problemów
Identyfikacja problemu - rozwój, cel
Analiza sytuacji problemowej - informacje początkowe, definiowanie celów (myślenie reproduktywne typu „s”)
Wytwarzanie pomysłów - występuje fiksacja funkcjonalna - but jako młotek ( myślenie produktywne typu „r” )
Weryfikacja pomysłów, wdrażanie i realizacja rozwiązania - ( myślenie reproduktywne typu „s” )
Lustracja wyników i wyciąganie wniosków
Wskazówki Ashera
polegają na zapoznawaniu ludzi z regułami heurystycznymi, które odgrywają szczególną rolę w fazie dostrzegania problemu
Wskazówka 1. Spróbuj wykonać schemat sytuacji, który pomoże dostrzec problem. Podaj szczegółowe braki i luki, które tam występują. Znajdź wady.
Wskazówka 2. Zbadaj przebieg procesu uczenia się, dzięki któremu zapoznałeś się z dana sytuacją. Być może w toku myślenia przyjąłeś błędne założenie
Wskazówka 3. Chcąc wykryć problem stwórz alternatywna sytuację. Nowa sytuacja pozwala wykryć wady sytuacji i błędne założenia
INTERPOLACJA - rozwiązywanie problemu za pomocą inf. wewnętrznych , z danych które mamy .
EKSTRAPOLACJA - rozwiązywanie problemu przy pomocy zewnętrznych danych .
CZYNNOŚCI INTERPOLACYJNE - polega to na wypełnieniu luk i przerw w bezpośrednio dostępnych danych np.: 2,5,8,_,_17,20,23
CZYNNOŚCI EKSTRAPOLACYJNE - (ekstrapolacja)- polega to na wykryciu końcowych danych układu bez dostepnych bezposrednio danych np. A, C, E, _……
Wytwarzanie pomysłów wg Dunckera- pomysły rozwiązań powstają stopniowo 3 ETAPY:
Szukamy ogólnego kierunku poszukiwań
Wytwarzamy pomysły cząstkowe
Stwarzamy jeden dobry pomysł, ostateczny
RODZAJE STRATEGII ( system reguł heurystycznych i algorytmicznych) :
1. Strategia badania równoczesnego - weryfikacja zbioru hipotez i wybranie jednego rozwiązania,trudna, b.skuteczna,
2. Strategia bad.kolejnego - tworzy hipotezy jedną po drugiej i je sprawdza - w trudnych sytuacjach
3. Konserwatywna - brak hipotez , np.dokarty dobiera 4 cechy i na tej podstawie odrzuca inne nie pasujące
4. Ryzykowna - j.w ale zmienia w karcie wyjściowej więcej niż jedną cechę . - w sytuacjach ryzykownych .
Olśnienie /inkubacja, wygasanie błędnych nastawień/
Olśnienie - nagły przypływ świeżych pomysłów na rozw. problemu, czy samo rozwiązanie .
Inkubacja - spontaniczna albo celowa przerwa w rozwiązywaniu problemu, pojawiająca się po doświadczeniu impasu w poszukiwaniu rozwiązania, poprzedzająca wgląd; pozwala na włączenie dodatkowych danych do przestrzeni problemu oraz osłabia działanie przeszkód w procesie poszukiwania rozwiązania
Wyg. Błęd. Nast. -to takie coś że jak się przekonujemy że coś nie działa to to eliminujemy (wygaszamy)
Czynniki utrudniające tworzenie pomysłów /sztywność myślenia, sztywność funkcji/
Sztywność myślenia - utrzymywanie się przeświadczenia, postawy lub sposobu działania, mimo zmiany warunków; czynnik przeszkadzający w zmianie reprezentacji problemu, czyli jego redefinicji i rozwiązaniu; szczególnie uciążliwy w przypadku problemów wymagających wglądu.
Czynniki utrudniające ocenę pomysłów /efekt emocjonalny, efekt pierwszeństwa/
Więź emocjonalna pomiędzy człowiekiem a jego pracą produktywną. I człowiek poszukuje informacji, które potwierdzą jego hipotezę a odrzuca te które mogą ją obalić.
Efekt pierwszeństwa polega na przecenianiu przez ludzi wartości początkowych a niedocenianiu znaczenia informacji otrzymanych później.
Podejmowanie decyzji
Świadome (działanie) - płat czołowy
Podświadome (działanie) - móżdżek
Podejście normatywne - zakłada dązęnie do wyznaczonej optymalnie decyzji dla danego problemu tzn. Dla takiej, która przyniesie największą korzyść lub zminimalizuje strate.
Sytuacja pewności/ ryzyka/ niepewności
Pewności - wybranie danego wariantu (decyzja) na pewno pociąga za sobą określone i znane konsekwencje, inaczej mówiąc działanie jednocześnie determinuje wynik czyli decydent ma pewność co osiągnie po dokonaniu określonego wyboru, czyli inaczej mówiąc dokładnie wie jakie konsekwencje pojawią się po dokonaniu tej decyzji. Decyzjami podejmownymi w sytuacji pewności nazywamy taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej decyzji prawdopodobieństwo wystąpienia jej konsekwencji wynosi 1.
Ryzyka - wybranie danego wariantu pociąga za sobą możliwość wystąpienia wielu różnych konsekwencji a my znamy jedynie prawdopodobieństwo wystąpienia każdej konsekwencji naszej decyzji, które są określone przez rozkład prawdopodobieństwa. Decyzjami podejmowanymi w sytuacji ryzyka nazywamy taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej decyzji znany jest rozkład prawdopodobieństwa wszystkich jej konsekwencji.
Niepewności - wybranie danego wariantu pociąga za sobą możliwość wystąpienia wielu różnych konsekwencji a my nie znamy prawdopodobieństwa ich występowania. Decyzjami podejmowanymi w sytuacji niepewności nazywamy taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla przynajmniej jednej decyzji nie znamy, nie jesteśmy w stanie w sposób obiektywny oszacować prawdopodobieństwo jej konsekwencji, dlatego właśnie posługujemy się prawdopodobieństwem subiektywnym.
Prawdopodobieństwo subiektywne
Interpretacja prawdopodobieństwa na podstawie dostępnych nam informacji, pod kątem naszych potrzeb i stosunku do danej sytuacji. 3 metody:
- Jakościowa ( mało, dużo, słabo)
- Szansy ( 1:3, 2:5, 1:100 )
- Procentowa ( 50%, 33%, 1% )
Zasada dostępności psychicznej
Prawdopodobieństwo szacujemy na podstawie informacji z pamięci długotrwałej.
Heurystyka reprezentatywności
Porównujemy prawdopodobieństwo zajścia w populacji
Złudzenia posybilne
Iluzoryczne przekonanie sterujące naszym procesem myślenia
- tendencja optymistyczna - niedocenianie ryzyka i przecenianie swoich szans
- złudzenie gracza - nadzieja na „odwrócenie się losu”
Złudzenia walentne
Złudna ocena wartości jakiegoś zdarzenia, przecenianie sytuacji których nie doświadczamy i niedocenianie sytuacji których doświadczamy
Skłonność do ryzyka podczas podejmowania decyzji /sytuacja konieczna-dobrowolna; sytuacja kontrolowana-niekontrolowana; sytuacja katastroficzna-chroniczna; opóźnienie w czasie skutków działań
Syt. Konieczna - (walka o przetrwanie) przecenianie ryzyka
Syt. Dobrowolna - (ujawniają się nasze preferencje) niedocenienie ryzyka
Syt. Kontrolowana - niedocenianie ryzyka
Syt. Niekontrolowana - przecenianie ryzyka
Syt. Katastroficzna - przeceniona
Syt. Chroniczna - niedoceniona
Opóźnienie... - skutki nie są widoczne od razu ale po pewnym odstępie czasowym. Np. picie alkoholu rak wątroby.
Rodzaje podejmowania decyzji - selekcyjne, alokacyjne, hierarchiczne
SELEKCYJNE- polegają na tym, ze decydent przyjmuje lub odrzuca dana alternatywę. są one charakterystyczne dla pracodawców poszukujących kandydatów do pracy.
ALOKACYJNE- podejmuje sie w sytuacji, w której istnieje pewna liczba stanowisk pracy i trzeba je przyporządkować poszczególnym ludziom.
HIERARCHICZNE- charakterystyczne dla jurorów, którzy klasyfikują kandydatów od pierwszego miejsca do ostatniego.
Uczenie się
Habituacja
Habituacja (przywykanie) jest zjawiskiem neurologicznym występującym w układzie nerwowym w przypadku wielokrotnego występowania tego samego bodźca. Odpowiedź układu na kolejne bodźce jest wówczas coraz mniejsza.
Reakcja piętna
* BADANIA NAD TYM ZJAWISKIEM PROWADZIŁ LORENZ
* cechy tej reakcji to:
-kształtuje się w okresie krytycznym dla organizmu
-charakter jej jest nieodwracalny
3 rodzaje zmian zachowania wg Altmana
1) zachowania o sztywnym programie morfegenetycznym
wynika z biologicznego wyposazenia czlowieka i nie mozna jej modyfikowac poprzez doswiadczenie-oddychanie .
2) zachowanie o dającym sie modyfikowac programie epigenetycznym.
wrodzone, ale dajace sie modyfikowac przez czynniki srodowiskowe- habituacja.
3) zach. programowane przez uczenie sie podczas kontaktu..
.. ze srodowiskiem zewnetrzym, przez indywidualne doswiadczenie, warunkowanie instrumentalne
warunkowanie klasyczne (warunkowanie Pawłowa)
Proces, w którym początkowo obojętny bodziec nabiera właściwości wywoływania reakcji przez skojarzenie z bodźcem, który wywołuje już podobną reakcję.
BO BB RB BO BW
BW RW
warunkowanie instrumentalne (sprawcze) [Skinner]
Proces, w którym reakcja staje się bardziej lub mniej prawdopodobna w zależności od jej konsekwencji
Odruch warunkowy
Są to odruchy nabyte (wyuczone), w których zasadniczą rolę odgrywa kora mózgowa. Powstają one w trakcie rozwoju i życia osobniczego na skutek wielokrotnego kojarzenia bodźca bezwarunkowego (wywołującego odruch bezwarunkowy) z bodźcem obojętnym. kojarzenie to jest możliwe gdy oba bodźce występują w tym samym momencie lub jeden z nich poprzedza drugi.
odruch warunkowy klasyczny — reakcja na bodziec wcześniej obojętny, skojarzony z bodźcem wywołującym tę reakcję
odruch warunkowy instrumentalny (reakcja instrumentalna) — reakcja wytworzona w wyniku nagradzania lub karania swobodnie emitowanych zachowań (warunkowanie instrumentalne), zapewniająca otrzymanie nagrody lub uniknięcie kary.
Odruch bezwarunkowy
są to odruchy wrodzone, wykonywane automatycznie, bez udziału naszej woli.
Odbywają się one za pośrednictwem rdzenia kręgowego oraz podkorowych części mózgu. Odruch ten jest podstawowy dla utrzymania życia.
Przykładami odruchów bezwarunkowych są na przykład:
zwężenie źrenicy pod wpływem silnego bodźca świetlnego
cofnięcie ręki po ukłuciu ostrym przedmiotem
wymioty, na przykład po dotknięciu twardym przedmiotem tylnej ściany gardła.
Odruch babińskiego
bodziec bezwarunkowy
Bodziec, który wywołuje reakcję odruchową bez uczenia się
Bodziec warunkowy
Początkowo obojętny bodziec, który zaczyna wywoływać reakcję warunkową po skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym
Bodziec obojętny
Bodziec nie wywołujący reakcji przed skojarzeniem go z bodźcem bezwarunkowym, może być nim każdy bodziec nie będący bodźcem bezwarunkowym
reakcja bezwarunkowa
Reakcja odruchowa, wywołana przez bodziec bezwarunkowy, bez uczenia się
Reakcja warunkowa
Reakcja wywołana przez bodziec warunkowy, która pojawiła się po skojarzeniu bodźca warunkowego z bodźcem bezwarunkowym
warunki pozwalające na utrwalenie reakcji warunkowej
*styczność bodźca warunkowego z bodźcem bezwarunkowym i powtarzalność reakcji warunkowej. Bodziec warunkowy musi wyprzedzać bodziec bezwarunkowy, optymalna przerwa wynosi około 1 sekundy
wygasanie reakcji
Słabnięcie i stopniowe zanikanie wyuczonej reakcji warunkowej .
w warunkowaniu klasycznym występuje kiedy bodziec warunkowy przestaje łączyć się z bodźcem bezwarunkowym.
W warunkowaniu instrumentalnym występuje wtedy gdy po reakcji przestaje pojawiać się wzmocnienie
Samoistne odnawianie się reakcji
Ponowne pojawienie się wyuczonej reakcji po jej pozornym wygaśnięciu. Wyeliminowanie reakcji warunkowej wymaga kilkukrotnych sesji wygaszania.
warunkowanie wyższego rzędu
W warunkowaniu klasycznym procedura, w której bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym po połączeniu go z już utrwalonym bodźcem warunkowym
Generalizacja bodźca
W warunkowaniu klasycznym Po uwarunkowaniu tendencja do reagowania na bodziec, który jest podobny do bodźca zastosowanego w warunkowaniu
W warunkowaniu instrumentalnym tendencja do pojawiania się (lub znikania) reakcji wzmacnianej (lub karane)j w obecności określonego bodźca, zachodząca w obecności innego, podobnego bodźca.
Różnicowanie bodźca
W warunkowaniu klasycznym: Skłonność do zróżnicowanych reakcji na dwa lub więcej podobnych bodźców
W warunkowaniu instrumentalnym: tendencja do pojawiania się reakcji w obecności określonego bodźca i niepojawiania się jej w obecności innego bodźca podobnego lecz różniącego się w jakiś sposób
Bodziec różnicujący
Sygnalizujący kiedy po określonej reakcji prawdopodobny jest pewien rodzaj konsekwencji
prawo efektu
Prawo odnoszące się do procesu uczenia się, w myśli którego skojarzenia między bodźcem a reakcją ulegają pozytywnemu wzmocnieniu i utrwalają się jeśli reakcja wywołuje uczenia nieprzyjemne
wzmocnienie
Proces w którym bodziec lub zdarzenie nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji
wzmocnienia pozytywne procedura wzmacniania, w której po reakcji pojawia się lub intensyfikuje bodziec wzmacniający, wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość
wzmocnienie negatywne procedura wzmacniania w której po reakcji bodziec nieprzyjemny zostaje usunięty, zanika lub słabnie wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość
Pierwotny czynnik wzmacniający
Bodziec o naturalnym działaniu wzmacniającym przede wszystkim zaspokajający potrzeby fizjologiczne np. pożywienie
Wtórny czynnik wzmacniający
Bodziec który nabiera właściwości wzmacniających przez skojarzenie z innymi czynnikami wzmacniającymi (np. pierwotnymi)
Karanie
Proces, w którym bodziec lub zdarzenie osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia
karanie pozytywne - pozytywnym czynnikiem karzącym jest pojawienie się czegoś nieprzyjemnego
karanie negatywne - uniknięcie nieprzyjemności
Pierwotny czynnik karzący
Bodziec o naturalnym działaniu karzącym np. wstrząs elektryczny
Wtórny czynnik karzący
Bodziec, który nabiera właściwości karzących przez skojarzenie z innymi czynnikami karzącymi na przykład pierwotnym
plusy/minusy stosowania kary i nagrody
uczenie się przez wgląd
* uczenie się jakby w mgnieniu oka
* nagle wiesz jak rozwiązać problem
krzywe uczenia się
Najczęściej bada się przyswajanie nawyków sensoryczno-motorycznych, wykreślając przy tym krzywe przebiegu tego procesu, zwane krzywymi uczenia się. Taka krzywa często przybiera kształt mniej lub bardziej wygiętej litery S.W klasycznej krzywej uczenia się wyróżniamy kilka etapów. Pierwszy etap jest trudny, uczymy się wolno i krzywa wznosi się w górę powoli. Następnie zaczynamy czynić szybkie postępy, co przejawia się w gwałtownym wzroście krzywej. Pod koniec postępy są coraz mniejsze, więc krzywa przestaje wzrastać. Oznacza to, że materiał został opanowany lub nawyk powtórzony. Pierwszy i drugi etap nazywany jest przyspieszeniem dodatnim. Utrzymywanie się krzywej na pewnym poziomie, a następnie jej spadek to przyspieszenie ujemne. Często krzywa od razu szybko wzrasta, a następnie przy powolnych przyrostach podnosi się stopniowo, aż do osiągnięcia wyrównanego poziomu w kolejnych końcowych próbach. Kiedy brak jest początkowych powolnych przyrostów, możemy założyć, że mamy do czynienia z czynnością, która była już kiedyś ćwiczona i że krzywa uwidacznia po prostu dalsze etapy uczenia się. Tak dzieje się w nabywaniu wielu nawyków ruchowych i werbalnych. W zależności od tego, jaką zmienną zależną wybierzemy do prezentacji efektów uczenia się, krzywa przybierze różny kształt. Jeśli zmienną tą będzie na przykład nabywanie wprawy, to krzywa ma kształt rosnący. Jeżeli zaś będzie ona przedstawiać liczbę popełnianych błędów, albo czas wykonywanej czynności, to wykres krzywej będzie malejący. Zdarza się czasem, że nawyk lub umiejętność są nabywane jakby etapami. Krzywa uczenia się ma wówczas postać schodkową. Po pierwszym zatrzymaniu się następuje zmiana techniki uczenia się, co wpływa na poprawę wyników, aż do drugiego zatrzymania się i ponownej zmiany techniki itd. Tak dzieje się np. przy nauce czytania u małych dzieci. Najpierw dziecko poznaje poszczególne literki, następnie korzysta ze zdobytej techniki ich rozpoznawania, po czym przechodzi do nowej techniki rozpoznawania słów. Po okresie ćwiczenia się w tej nowej technice, krzywa uczenia znowu zatrzymuje się itd. Takie zatrzymanie się wzrostu krzywej nosi nazwę plateau. Słowo plateau oznacza po francusku płaskowyż, stad przyjęło się nazywać tym terminem płaską część jakiejś krzywej, w naszym przypadku - krzywej uczenia się.
stadia nabywania wprawy
*poznawcze=> zapoznaje się z sytuacją np. czytanie instrukcj;
*skojarzeniowe=> dokonuje się powiązanie między poszczególnymi elementami danej czynności
*automatyczne=>dana czynność automatyzuje się, przyrost wprawy jest już nie wielki
1. Przed dzieckiem kładziemy 6 drewnianych klocków, 2 z nich są niebieskie, 4 zielone. Pytamy: Których jest więcej, zielonych czy drewnianych. odp. w III stadium dzieci powiedzą, że drewnianych
2. coś z szachami to odp. heurystyka
3. jaka jest jednostak kompetencji językowej: odp. pojecie
4. podana była definicja ..... odp. warunkowanie klasyczne
5. podany był przykład zdania. opd. 6 morfenów
6. co to jest myślenie posybilne odp. coś z prawdopodobieństwem ( tylko w tej oodpowiedzi było to słowo)
7. w którym stadium występuje szeregowanie: odp. w 3 stadium
8. ośrodek wernickiego za co odpowiada odp. za układ czuciowy
*było pytanie i w odpowiedziach było fiksacja funkcjonalna, błędne myślenie, efekt pierwszeństwa, ojcowski afekt
*było jeszcze pytanie i w odp. trzeba było zaznaczyć zdanie i fonem
- kompetencji językowej (z czego się składa)
- był przykład z klockami z Tomaszewskiego
- stadiach rozwoju Piageta
- cośtam szachowe - trzeba było zaznaczyć heurystyki
- było podane zdanie i tzreba było napisać czy składa się z iluś tam morfamów albo iluś tam fonemów czy iluś tam fraz
- co jest zasadniczym materiałem myślenia (spostrzerzenia, wyobrażenia czy pojęcie)
- kompetencji fonetycznej
- analizie i syntezie
- ośrodku Wernickiego
- kompetencji semantycznej
- myśleniu produktywnym
- afekcie ojcowskim i pierwszeństwa
- coś tam o złudzeniach posybilnych
- było zadanie gdzie trzeba było wybrać, które ze zdań "Ludzie przeceniają wartość ryzyka w sytuacjach... (...)"
- o rodzajach podejmowania decyzji (alokacyjne, hierarchiczne i selekcyjne)
- o habituacji
- warunkowaniu
- coś tam o karze