2 zajecia osob horney, Psychologia, Psychologia Osobowości

karen horney. poglądy.

neurotyzm a kultura.

Wg Horney, neurotycy różnią się od przeciętnych ludzi swoimi reakcjami. Należy jednak dokonując porównania zawsze uwzględnić kontekst kulturowy, w który uwikłana jest dana osoba. Ludzie mają tendencję do oceniania zachowania innych poprzez porównywanie ich zachowań do obowiązującego w danej kulturze stylu życia (bądź jednego z oferowanych rzez kulturę stylów).

Poglądy na to, co jest normalne i pożądane:

różnią się w różnych kulturach;
wynikają z tego, że przyjmujemy pewne wzorce zachowania i odczuwania obowiązujące w naszej grupie, która narzuca je pozostałym członkom jak i nam;
ewoluują w czasie w obrębie jednej kultury;
różnią się w zależności od klasy społecznej czy środowiska w obrębie jednej kultury;
różnią się w zależności od płci, której dotyczą (inaczej spostrzegane są role i zachowania mężczyzn i kobiet, więc różne są kryteria i oczekiwania).

Podstawowym założeniem Horney jest więc to, że uczucia i postawy w znacznym stopniu kreowane są przez warunki kultury i środowiska, w którym kształtuje się jednostka. Znajomość kontekstu kulturowego umożliwia nam zrozumienie psychiki jednostki i jej zachowań.

Nerwica to odchylenie od normalnego wzorca zachowania występującego w danej kulturze. Jest to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się występowaniem lęków i środków obronnych przeciwko nim a także poszukiwaniem rozwiązań kompromisowych w powstających sytuacjach konfliktowych. Oznacza to, że:

występuje w nich zawsze element zahamowania, nie zawsze widoczny;
mogą jej towarzyszyć zaburzenia somatyczne, fobie czy depresja, ale nie muszą;
zawsze można wyróżnić sztywność reakcji- brak giętkości umożliwiającej różnicowanie reakcji w zależności od sytuacji;
zawsze obecna jest rozbieżność między możliwościami a osiągnięciami jednostki- jeśli nie wynika z przyczyn zewnętrznych; neurotyk ma bardziej lub mniej uświadomiony w tym, że sam sobie przeszkadza;
zahamowanie radości i zdolności do rozwoju i osiągnięć;
podstawowym czynnikiem wspólnym dla wszystkich nerwic jest lęk: wg Horney to on jest odpowiedzialny za uruchomienie i utrzymanie procesu nerwicy:

neurotycy podzielają lęki charakterystyczne dla całej kultury, którym towarzyszą specyficzne dla ich warunków życia lęki różniące się ilościowo i jakościowo od tych właściwych całej kulturze;
neurotycy ponoszą wyższe od przeciętnych ludzi koszta zmagania się z lękiem, cierpią bardziej,
występują tendencje konfliktowe, których istnienia i/ lub treści neurotyk nie jest do końca świadom i dla których poszukuje rozwiązań kompromisowych; charakterystyczne jest to, że osiągnięty kompromis jest dla neurotyka niewspółmiernie kosztowny.

Nerwica może pojawić się u ludzi z niezaburzoną osobowością, jako reakcja na sytuacje zewnętrzna. Wtedy mówimy o nerwicy sytuacyjnej. Wówczas można powiedzieć o chwilowym braku przystosowania.

Zainteresowanie Horney i psychoanalizy koncentruje wokoło nerwicy charakteru. W myśl teorii Horney są one wynikiem chronicznego procesu, który ma swój początek najczęściej w dzieciństwie i obejmuje większe lub mniejsze obszary osobowości.

Wszystkie nerwice charakteru zawierają element konfliktu lękowego, który wpływa na jednostkę. Podstawowe podobieństwa we wszystkich odmianach nerwic i pomiędzy ludźmi są trudności wynikające z okresu historycznego oraz wspólne dla danej kultury warunki, która ona kreuje.

Postawy charakteryzujące nerwice charakteru:

dawanie i przyjmowanie uczuć-

nadmierna zależność od aprobaty i uczucia ze strony innych ludzi, Horney mówi tu o braku zróżnicowania pomiędzy osobami ważnymi a nieistotnymi;
najczęściej zależność ta jest wcale lub słabo uświadomiona, a świadczy o niej wrażliwość i siła reakcji, gdy nie nadchodzi troska czy zainteresowanie ze strony otoczenia;
osią jest sprzeczność między pragnieniem uczucia a niezdolnością do jego odczuwania
zależność od innych rodzi się również na bazie braku poczucia bezpieczeństwa, co implikuje kolejną postawę:

ocena własnej osoby;

zazwyczaj pojawia się poczucie własnej niższości, które (nie do końca świadome) przejawia się w rożnych formach;

samopotwierdzanie, rozumiane jako domaganie się uznania własnych praw, przekonań i swojej osoby;

jest powiązane z zahamowaniami, które wiążą się albo z walką o swoje prawa czy swego stanowiska, albo z uświadomieniem sobie swoich rzeczywistych pragnień (trudności z podejmowaniem decyzji czy życzeń)- charakterystyczna jest tu niezdolność do planowania, bierne uleganie zdarzeniom, brak jasnego obrazu swoich pragnień.

przejawy agresji;

problemy w zakresie zachowań skierowanych przeciwko komuś:
mogą ujawniać się na dwa sposoby: albo poprzez nadmiernie agresywne zachowania, rzadko świadome; albo poprzez zachowania zbyt ulegle, poddawanie się cudzej dominacji.

płeć:

kompulsywne pragnienie kontaktów seksualnych vs całkowite lub częściowe zahamowania w tej sferze.

Pragnienie miłości- najpewniejszy wskaźnik lęku, w którym dominującym uczuciem jest potrzeba bezpieczeństwa.

Tak naprawdę to sprawianie pozorów miłości, gdyż ze strony neurotyka pokazują się brak stałości uczuć,

lekceważenie potrzeb drugiej osoby. Obiektem uczucia może być każdy.

Neurotyk charakteryzuje się też pogonią za władzą i prestiżem, co chroni przed poczuciem braku znaczenia.

Chce kontrolować siebie i innych, chce stawiać na swoim, imponować, dominować, poniżać innych.

Zawsze z kimś współzawodniczy (nawet gdy nie trzeba).

Poczucie winy neurotyka wiąże się z fikcyjnymi samooskarżeniami i równa się przejawowi lęku lub obawie przed nim.

lęk

Lęk tym różni się od strachu, że reakcja lękowa jest niekiedy nieproporcjonalna albo nieadekwatna do bodźca, adekwatność reakcji jest zależna od kultury. Reakcje lękowe mogą być również właściwe jeżeli chodzi o nasilenie, ale w przypadku leku niebezpieczeństwo jest ukryte i subiektywne, zaś w przypadku strachu ma ono najczęściej subiektywny charakter i jest widoczne. Lęk dotyczy sytuacji, która nie zawsze jest rzeczywista, ma on subiektywne podłoże. Możemy przeżywać lęk nie zdając sobie z tego sprawy.

Przejawy lęku są różnorodne:

mieszczą się na kontinuum od lęku rozlanego do ostrych ataków paniki;
lęk może mieć określoną treść i jasną przyczynę, albo być niesprecyzowany.

4 sposoby radzenia sobie z lękiem oferowane przez kulturę zachodnia (Horney):

racjonalizacja- zmiana leku w racjonalny strach; pozwala wytłumaczyć sobie chęć unikania odpowiedzialnością; ten zabieg nie zmienia wiele w uczuciach jednostki, ale pozwala je postrzegać jako uzasadnione i słuszne;
zaprzeczenie- usunięcie leku ze świadomości; obecność zjawisk somatycznych podobnych jak przy przezywaniu lęku; Horney dopuszcza zjawisko świadomego przezwyciężania lęku- w przypadku neurotyka nie likwiduje to czynników lękotwórczych, więc chociaż jeden z objawów znika, pozostają pozostałe i nadal zablokowany jest rozwój jednostki; w związku z tym nie zmienia się dynamika osobowości a neurotyk pozbawia się widocznych objawów zaburzeń, więc nie może im przeciwdziałać;
odurzanie lęku- przy pomocy używek lub podejmując działania mające na celu zagłuszenie lęku; pogrążanie się w jakiejś działalności często powiązanej z bodźcami lękotwórczymi;
ucieczka przed lękiem- unikanie wszystkich sytuacji związanych z lekiem, unikanie myśli i uczuć wywołujących lęk; człowiek może ale nie musi być świadom zarówno lęku jak i tego, że go unika;

Horney uważa, że ten właśnie mechanizm prowadzi do powstawania zahamowań- polegają one na niemożności wykonywania i odczuwania określonych działań, treści myślowych, uczuć;
gdy zahamowanie jest silne do tego stopnia, że jednostka powstrzymuje swoje dążenia czy życzenia, nie może być uświadomione;
zahamowanie pełni niejednokrotnie ważną funkcję w życiu człowieka- człowiek jest przekonany, że działa w sytuacji, której nie da się zmienić- ma to funkcję obronną;
trudne do uświadomienia są również te zahamowania, które pokrywają się z kulturowo aprobowanymi formami zahamowań

lęk a działanie:

podejmowanie działań które budzą lęk, daje poczucie napięcia, zmęczenia i wyczerpania;
lęk związany z jakimś działaniem powoduje zaburzenia w jego wykonywaniu;
lęk pozbawia wykonywanie czynności z nim związanych przyjemności, którą jednostka mogłaby czerpać, gdyby nie jego odczuwanie.

Grupy lęku:

jednostka ma poczucie, że zagrożenie pochodzi z zewnątrz i dotyczy jej samej lub innych
jednostka ma poczucie, że źródłem zagrożenia są jej własne impulsy skierowane przeciwko sobie

lub też przeciw innym

Lęk wynika nie tyle z obawy przed istniejącymi impulsami, co z obawy przed impulsami wypartymi.

Występuje zjawisko współzależności leku i wrogości:

wrogość prowadzi do powstawania lęku
gdy lęk wynika z poczucia zagrożenia, powstaje reakcja obronna w postaci wrogości.

lęk a wrogość.

Wg Horney głównym źródłem lęku są różne wrogie impulsy. Silny impuls agresywny może być bezpośrednim impulsem lękowym, w większości przypadków związek przyczynowy między wrogością a neurotycznym lękiem nie jest wyraźny na pierwszy rzut oka.

Wrogość jest uczuciem, które często podlega wypieraniu, polegającym na udawaniu, że wszystko jest w porządku i powstrzymywaniu się od walki. Pierwszą konsekwencją wypierania wrogości jest uczucie bezbronności, lub jego nasilenie.

To czy jednostka skontroluje wrogość, czy też ją wyprze nie zależy od świadomego wyboru. Wyparcie jest procesem, który Horney porównuje do odruchu, który pojawia się w momencie, gdy uświadomienie sobie własnej wrogości jest dla jednostki nie do zniesienia:

osoba, wobec której odczuwamy wrogość jest nam bliska albo jej potrzebujemy, jesteśmy od niej zależni;
wrogość wywołana jest nieakceptowanymi przez jednostkę lub kulturę uczuciami,
rozpoznanie u siebie wrogości jest dla człowieka z jakichś powodów zagrażające czy wręcz nie do zniesienia.

Wyparta wrogość znika ze świadomości, ale- oderwana od kontekstu osobowości- pozostaje poza kontrolą człowieka. Jednostka traci możliwość wpływu na formę, sposób czy okoliczności jej wyrażania. Horney rozróżnia za Sullivanem kilka poziomów świadomości oraz uważa, że granica pomiędzy tym, co świadome a nieświadome nie jest ostra.

W tym ujęciu, długotrwale i uporczywe wypieranie wrogości prowadzi do tego, że jednostka w końcu rejestruje ją w swej świadomości- nie powoduje to jednak wygaszenia wrogości, która nadal działa, gdyż jednostka nadal nie przyjmuje jej do wiadomości. Horney rozróżnia tu termin rejestrować, który oznacza utrzymywanie w świadomości treści nie zauważanych czyli nie przyjmowanych do wiadomości od terminu uświadomić, a więc zauważać i przyjmować do wiadomości.

afekt - wrogość domaga się ujścia

zakłóca wewnątrz jednostki jej interesy i bezpieczeństwo

↓

rejestrowanie impulsu, wrogości

↓

uruchomienie projekcji,

jednostka rzutuje swoje wrogie uczucia na otoczenie czy świat zewnętrzny

np. na osobę która budzi wrogość

często osobą, na którą jednostka rzutuje wyparte wrogie impulsy jest ktoś inny niż pierwotny adresat

zaprzeczanie wrogości ma zwłaszcza miejsce, gdy budzi ją osoba, która jest z jednostką w związku,

który z definicji powinien być pełen ciepła, miłości czy szacunku albo opiera się na autorytecie

↓

dzięki projekcji jednostka zaspokaja również swoją potrzebę uzasadniania zachowań i uczuć

Projekcji może, ale nie musi towarzyszyć lęk przed odwetem.

Związek między lękiem a wrogością jest dwukierunkowy- lęk może wywoływać wrogość, również wrogość może być źródłem lęku. W myśl teorii Horney to ta dwukierunkowość odpowiada za zaostrzanie się głębokich nerwic bez żadnych wyraźnych przyczyn.

Kształtowanie się struktury nerwicy.

Dzieciństwo.

Wg Horney cechą wspólną wszystkich nerwic charakteru jest doświadczenia braku miłości i akceptacji w dzieciństwie. Dziecko jest istotą wyposażoną w zdolność rozróżniania autentycznego uczucia od udawanego. Za przyszłe uczucie zagrożenia odpowiadają niewłaściwa atmosfera i niesprzyjające rozwojowi dziecka metody wychowawcze:

nadopiekuńczość,
nadmierne i ostentacyjne poświęcenie,
niekonsekwencja,
faworyzowanie jednego dziecka spośród innych,
niesprawiedliwość,
odrzucanie,
niespełnienie obietnic,
zabieranie autonomii,
brak szanowania praw dziecka.

Zazwyczaj jest tak, że neurotyk wychowywany jest przez rodziców, którzy sami są neurotykami. Horney uważa, że zazwyczaj oni sami są niezadowoleni ze swego życia oraz nie mają satysfakcjonujących związków emocjonalnych oraz seksualnych. Dzieci stają się wtedy obiektami miłości i na nich skupiana jest cała potrzeba idealnego uczucia. Miłość i stosunek do dziecka ma silne wysycenie emocjami.

Dziecko jest w trudnej sytuacji, również dlatego, że nasza kultura piętnuje odczuwanie wrogich uczuć, protestu, buntu w stosunku do rodziców. Dodatkowo dla dzieci charakterystyczna jest tendencja do brania winy na siebie i deprecjonowanie się we własnych oczach (np. nie jestem godzien miłości; jestem złym dzieckiem, więc mama musi mnie bić).

Przyczyny dla których dziecko wypiera wrogość wynikają również z jego zależności od rodziców i bezradności, strachu, miłości oraz poczucia winy (w różnych konfiguracjach). Stopień zależności dzieci od rodziców jest różny w zależności od wieku dziecka, jego kondycji zdrowotnej oraz tego, jak rodzice kształtują więź.

Bezradność- muszę wypierać wrogość, bo was potrzebuję- może być sztucznie wzmacniana i podtrzymywana w momencie, gdy jednostka mogłaby funkcjonować prawie lub w pełni samodzielnie.

Strach- muszę wypierać wrogość, bo się was boję- może być wywoływany pośrednio lub bezpośrednio.

Miłość- muszę wypierać wrogość, bo boję się stracić miłość- nawet gdy brak jest autentycznego uczucia ze strony rodziców, dziecko nie okazuje wrogości, żeby nie stracić nagrody za bycie grzecznym, uległym; nagroda ma zazwyczaj postać okazywania uczuć.

Lęk dziecięcy- czynnik konieczny, niewystarczający do rozwoju nerwicy.

Horney mówi o lęku podstawowym, bezpośrednio związanym z wypartą wrogością.

Powstaje w okresie dzieciństwa, jednak nie pozostaje niezmienny, lecz rozwija się i ewoluuje przez całe życie jednostki.

Stwierdza ona, że można zaobserwować łańcuch reakcji lękowych i nerwicowych zapoczątkowany właśnie w dzieciństwie

i trwający aż do dorosłości. Lek nie jest więc reakcją infantylną.

Lęk podstawowy jest u wszystkich mniej więcej jednakowy różnice występują w zakresie intensywności oraz zasięgu.

Osoby neurotyczne rzadko są świadome, że kieruje nimi lęk podstawowy czy wyparta wrogość.

Lęk podstawowy zazwyczaj ma charakter osobowy- oznacza to, że jednostka odczuwa go w stosunku do ludzi. Może też rzadziej przyjmować postać poczucia zagrożenia ze strony zjawisk przyrody, zwierząt, zarazków, losu, czy chemikaliów.

Im trudniejsze są doświadczenia dziecka w rodzinie, tym łatwiej jest o nienawiść do rodziców i rodzeństwa, postawa ta generalizuje się na cały świat, prowadzi do podejrzliwości i nieufności. Horney mówi, że jednym z czynników zabezpieczających dziecko przed przenoszeniem wypartej wrogości do rodziców jest posiadanie przez nie w otoczeniu jakiejś osoby, z którą ma dobrą, zdrowa więź opartą na szczerych uczuciach.

Lęk podstawowy wpływa więc na postawę jednostki wobec innych ludzi:

jednostka izoluje się emocjonalnie;
jednostka czuje się słabsza i mniej wartościowa od innych ludzi,
jednostka pragnie zrzucić odpowiedzialność na innych ludzi,
ponadnormatywna potrzeba bycia zaopiekowanym i troski ze strony innych;
nieufność powoduje niemożność zrealizowania tych pragnień;
nieskuteczność zabiegów mających na celu przywrócenie sobie poczucia bezpieczeństwa.

4 sposoby obrony przed lękiem podstawowym, oferowane przez kulturę zachodnia (Horney):

zapewnienie sobie miłości- „jeśli mnie kochasz, to mnie nie skrzywdzisz”-
uległość- „jeżeli się poddam, to nie zostanę skrzywdzony”- wobec konkretnych osób lub instytucji lub zgeneralizowana na całe funkcjonowanie jednostki; może przybrać przekonanie o własnym poświęceniu, wierności czy poświęceniu;

uległość jest pomocna również w osiąganiu miłości od innych ludzi- może niejako być w służbie poprzedniego sposobu obrony;
gdy jednostka nie wierzy w to, że jest warta miłości uległość służy uzyskaniu opieki;

zdobycie władzy- „jeśli mam władzę, to nikt nie może mnie skrzywdzić”- wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa;
wycofanie się- „jeżeli się wycofam, nic nie może mnie zranić”- uniezależnienie się od innych w tych obszarach, w których wpływają oni za zaspokojenie wewnętrznych lub zewnętrznych potrzeb jednostki np. poprzez ograniczenie swoich potrzeb do minimum; jednostka odrzuca swoje pragnienia.

Jeżeli człowiek egzystuje w ten sposób, że nie jest narażony na sytuacje konfliktowe to ma szansę stosując któryś z tych mechanizmów jako główny na zapewnienie sobie poczucia bezpieczeństwa, płaci za to zubożeniem swojej osobowości. Najczęściej neurotyk stosuje kilka sposobów obrony przed lękiem podstawowym i często już one same w sobie są konfliktowe, co jest już zarzewiem nerwicy. Wg Horney najczęstszą mieszanką wybuchową jest zapewnianie sobie miłości przy jednoczesnym zdobywaniu władzy.

Lęk wobec świata generalizuje się stopniowo- najczęściej w postaci rosnącego uczucia samotności i bezradności w coraz bardziej wrogim świecie. W ten sposób tworzą się podstawy pod nerwicę.

NEUROTYCZNA POTRZEBA MIŁOŚCI.

Pragnienie miłości jest charakterystyczne dla wszystkich ludzi, jednak osoby neurotyczne przejawiają ją w sposób kompulsywny i nieadekwatny. Lęk powoduje, że potrzeba ta generalizuje się, działania jednostki stają się przymusowe i nie zróżnicowane międzysytuacyjnie. Różnica między neurotykami a osobami funkcjonującymi normalnie zasadza się również w tym, że neurotycy nie są w stanie odczuwać zaspokojenia.

Sam neurotyk nie jest zdolny do miłości, ale pragnie, aby inni go kochali. Jest jednak przekonany,

że nie jest godny miłości i nikt nie jest w stanie go pokochać.

Cechy neurotycznej potrzeby miłości:

kompulsywność -silny lęk doprowadza do utraty spontaniczności i giętkości;

zdobycie miłości przez neurotyka jest dla niego koniecznością życiową;
jest on w stanie zapłacić za nią każdą cenę, nie zdając sobie z tego sprawy- płaci najczęściej poprzez

przyjmowanie postawy uległości oraz zależność emocjonalną;

Zależność emocjonalna ma bardzo złożoną strukturę- wg Horney neurotyk jest urażony swoją

pozycją niewolnika, nie jest mu dobrze być podporządkowanym, ale boi się utraty drugiej osoby,

zależność traktuje jako coś narzuconego przez partnera i jednocześnie wypiera uraz, co powoduje

wzrost lęku i potrzeby bezpieczeństwa.

brak tolerancji na samotność od niepokoju aż do panicznego strachu; poczucie zagubienia

łagodzi jedynie czyjaś obecność, wg Horney im mniejsza tolerancja na samotność, tym większy

lęk;

nienasycenie miłości -ogólna postawa zachłanności, uwidaczniająca się w sposobie jedzenia, kupowania,

niecierpliwości itd., najczęściej wypierana.

Wg Horney powstaniu postawy zachłanności sprzyja przekonanie o tym, że nie są w stanie samodzielnie niczego

stworzyć, poza tym pragnienie posiadania samo w sobie jest jednym z łatwiej dostępnych środków ochrony przed

lękiem;

zazdrość -spowodowana ciągłą obawą przed utratą partnera lub jego miłości;

jest niewspółmierna do zagrożenia,
może ujawniać się we wszystkich stosunkach międzyludzkich;

domaganie się bezwarunkowej miłości- niekoniecznie z wzajemnością;

neurotycy chcą być kochani, ale nie dopuszczają by partner miał z tego jakiekolwiek korzyści de facto

oczekują, że partner może kochać bez wzajemności; jeżeli partner ma jakieś korzyści to neurotyk od razu

przekonany jest, że to one decydują o miłości, a nie on sam;

O braku autentycznej miłości w przypadku neurotyków, świadczy wg Horney fakt, że w przypadku gdy dana osoba nie spełnia jakichś potrzeb neurotyka, stosunek do niej ulega natychmiastowej zmianie. Neurotyk lekceważy potrzeby drugiej osoby, nie bierze pod uwagę jej pragnień, nie potrafi zaakceptować wad czy nietypowych cech.

bezwarunkowa miłość jest neurotykowi niezbędna- nie do końca rejestruje on swoje postawy wrogości i

nadmiernych żądań, więc żywi obawy, że partner tego nie wytrzyma lub rozgniewa się bądź zareaguje

odrzuceniem w przypadku ujawnienia się tych postaw, krytyka jest odbierana jako brak miłości; miłość ma

być bezwarunkowa, tzn., że partner kocha bez względu na to, co i jak robi neurotyk; żądanie braku warunków,

żadnych zastrzeżeń

neurotycy reagują niesłychanie boleśnie na nawet najdrobniejsze formy odrzucenia a nawet na

antycypowane odrzucenie; odczuwają każdą formę odtrącenia jako poniżającą i często odbierają jako

odrzucenie reakcje inne niż oczekiwane; prowadzić to może do uzewnętrzniania złości;

obawa przed odrzuceniem- prowadzi do wielu zahamowań, często z obszaru nieśmiałości, chroni to przed

odrzuceniem właśnie;

wynikająca z odrzucenia wrogość również podtrzymuje lęk i go umacnia;

oczekiwanie miłości ofiarnej- pewność miłości daje neurotykowi całkowite poświęcenie partnera: poświęcanie

czasu, pieniędzy, związku z innymi ludźmi, przekonań, bycie solidarnym za każdą cenę;

wg Horney złudzenie miłości służy neurotykowi po to, by sam mógł być kochany- jednocześnie neurotyk

jest niezdolny do przyjmowania miłości. Każdy objaw miłości wywołuje nieufność albo strach, wynikające z

głębokiego poczucia bycia niegodnym miłości, jest to tak silnie zakorzenione przekonanie, że nie podlega

świadomej ocenie;

kolejnym czynnikiem, który powoduje, że przyjmowanie miłości jest dla neurotyka niemożliwe to lęk przed

byciem zależnym. Potrzeba ta może dotyczyć konkretnej osoby, grupy ludzi

neurotycy mają trudności z uświadomieniem sobie swoich wygórowanych żądań również dlatego, że

musieliby z nich zrezygnować, zwłaszcza że są one silnie utrwalone.

0x08 graphic

Błędne koło neurotyka

lęk -nadmierna potrzeba miłości (wyłącznej i bezwarunkowej);
poczucie odtrącenia w przypadku niespełnienia tych żądań;
intensywna wrogość -konieczność wyparcia wrogości w obawie przed utratą miłości;
napięcie wynikające z niejasnego uczucia wrogości i złości;
wzrost lęku;
wzrost potrzeby bezpieczeństwa.
I od nowa.

Przy okazji- taki mechanizm błędnego koła jest w ogóle charakterystyczny dla zjawiska nerwic. Każdy z mechanizmów

obronnych może być równocześnie źródłem nowego lęku. Dzięki temu nerwica utrzymuje się pomimo zmiennych warunków.

Neurotyków różni podejście do miłości oraz rola, jaką spełnia ona w ich życiu. Horney wyróżniła 3 grupy:

zdobywający miłość w każdy możliwy sposób- nienasycenie w sferze miłości;
(pragnący miłości, lecz) w przypadku jej nie uzyskania izolujący się- zachowania kompulsywne związane z jedzeniem, kupowaniem lub innymi czynnościami; potrzeba miłości na przemian z ogólną zachłannością;
osoby, które doznały porażek we wczesnym okresie lub tak silnych, że świadomie przejawiają brak wiary w istnienie miłości- osoby takie satysfakcjonuje już to, że nikt ich nie krzywdzi, brak jawnej potrzeby miłości przy ogólnej zachłanności;

cyniczna i szydercza postawa wobec miłości,
nastawienie na materialne i rzeczowe aspekty w związku

Sposoby zdobywania miłości - w kolejności nasilania się udziału wrogości.

poszczególne sposoby nie wykluczają się wzajemnie- mogą występować w zależności od sytuacji, jednocześnie,

Naprzemiennie; zależą od ogoleni struktury osobowości oraz od poziomu odczuwanej wrogości:

szantaż- „bardzo cię kocham, więc i ty powinieneś mnie kochać, poświęcając wszystko z miłości do mnie ”- wg Horney,

jest to raczej kobieca taktyka, co warunkuje kultura;

stosowanie szantażu naraża na silną zależność w związku

formą szantażu- stosowaną równo przez obydwie płcie- jest chęć zrozumienia drugiego człowieka, pomaganie mu

w rozwoju;

odwoływanie się do litości- „powinieneś mnie kochać, bo cierpię i jestem bezradny”- cierpienie daje poczucie do

wysuwania nadmiernych żądań; często w formie otwartej, może polegać też na wplątywaniu się w takie kłopoty,

by pomoc była niezbędna; oparte jest na przekonaniu, że nie da się uzyskać miłości inaczej;

apelowanie do poczucia sprawiedliwości - „tyle zrobiłem dla ciebie, a ty co zrobisz dla mnie?

neurotycy robią dla innych to, co sami chcieliby uzyskać, z oczekiwaniem wzajemności;
wrogość jest najwyraźniejsza, gdy odwoływanie się do poczucia sprawiedliwości ma postać żądań rekompensaty

mniej lub bardziej wyimaginowanych krzywd: „przez ciebie cierpię, doznaję krzywdy, więc musisz mi pomóc,

zaopiekować się, utrzymać…”;

odwoływanie się do poczucia sprawiedliwości w postaci deklarowania zachowań na rzecz innych, gdyby nadarzyła

odpowiednia sposobność- utwierdzanie się w słuszności swoich roszczeń;

postawa nadgorliwości, Horney mówi o zjawisku kompulsywnej hojności;
jednocześnie wymaganie nadmiernej troski budzi w neurotyku obawy, że będzie później nadmiernie

zobowiązany;

często towarzyszy temu pomniejszanie tego, co robią inni oraz wyolbrzymianie swoich działań,

niejednokrotnie niepotrzebnie podejmowanych;

groźby-

grożenie wyrządzaniem krzywdy sobie albo innym- jeśli otoczenie nie reaguje, może dojść do spełnienia gróźb.

Rola seksu w neurotycznej potrzebie miłości

Przyczyną zwiększonych pragnień seksualnych jest to, że podniecenie i zadowolenie seksualne są ujściem

dla lęku i nagromadzonych napięć seksualnych.

To, czy potrzeba przejawia się w postaci pragnienia seksualnego, zależy od uwarunkowań kulturowych i od tego, czy warunki zewnętrzne dają taką możliwość oraz od warunków fizycznych oraz temperamentu danej osoby.

Horney dokonała podziału w zależności od stopnia, w jakim zachowania seksualne towarzyszące nerwicy nabierają kompulsywnego charakteru:

osoby kompulsywne, w mniejszym lub większym stopniu erotyzujące swoje kontakty, zachowania o rożnym stopniu zahamowania:

liczne i przypadkowe kontakty seksualne;
nawet jeżeli do kontaktów nie dochodzi często, to tworzenie wokół siebie i innych specyficznej, erotycznej atmosfery,
osoby o licznych zahamowaniach, które wbrew nim łatwo się pobudzają i mają tendencje do spostrzegania każdego człowieka jako potencjalnego partnera seksualnego; częste podejmowanie czynności zastępczych;

charakterystyczne dla tej grupy są:

brak różnicowania w doborze partnerów; u niektórych brak zróżnicowania dotyczy nawet płci potencjalnego kochanka/ kochanki- ulegają tez biernie życzeniom seksualnym;
rozbieżność między gotowością do podejmowania seksu a zaburzeniami emocjonalnymi w związku;
często stosunki seksualne są jedyną formą kontaktu z drugim człowiekiem, kontakt fizyczny zastępuje związek emocjonalny;

osoby, które utrzymują swoje zachowania seksualne w normie kulturowej:

Wiele zachowań, które z pozoru mają charakter seksualny, nie ma w rzeczywistości takiego podłoża. Wg Horney są one pochodną niezaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa.

władza, prestiż, posiadanie.

Gdy zdobywanie miłości niesie neurotykowi spokój dzięki bliskości czy kontaktowi z innymi ludźmi- władza, prestiż czy zwiększanie stanu posiadania przynosi ukojenie poprzez umacnianie siebie albo swej pozycji. I znów, chęć taka nie jest niczym obcym i ludziom, którzy funkcjonują nie neurotycznie, ale neurotyczne dążenie do władzy wynika ze słabości jednostki, a nie z jej przewagi.

Ten sposób tłumienia lęku jest uwarunkowany głownie tym, że władza i prestiż są w naszej kulturze środkami, która pozwalają zwiększyć poczucie bezpieczeństwa. Wg Horney, neurotyk zaczyna chwytać się tego sposobu wówczas, gdy zawodzi poszukiwanie miłości.

Również neurotyczne dążenie do władzy jest sposobem na to, żeby jednostka dala ujście tłumionej wrogości:

chroni przed uczuciem bezradności- obrona przed bezradnością;
chroni przed poczuciem brak własnego znaczenia;
neurotyczna forma dążenia do władzy powoduje, że jednostka dzieli ludzi na silnych i słabych;
neurotyk wytwarza silny, nieracjonalny i sztywny ideał władzy, przekonany jest, że musi poradzić sobie w każdej sytuacji i to od razu;
za słabych neurotyk uważa wszystkich, którzy się z nim zgadzają lub mu ustępują; również siebie samego z powodu tego, że nie radzi sobie ze swoja nerwicą;
Tendencja do dominacji- ujście dla wypartej wrogości:

nie zawsze wiąże się z jawną wrogością wobec innych ludzi;
może objawiać się skłonnościami do dawania rad, zajmowania się cudzymi sprawami itp.;
postawa dominacji pozwala wyrażać wrogość w sposób aprobowany społecznie, niedestrukcyjny;
gdy neurotyk napotka opór odczuwa wściekłość, która zazwyczaj ulega wyparciu, co z kolei prowadzi do ponownego pojawienia się lęku;
niezdolność do bycia w partnerskim związku, wszystko, co nie jest absolutna dominację jest spostrzegane jako podporządkowanie;
postawa dominacji może zawierać tyle wrogości, że budzi nowy lęk- może to prowadzić do zahamowań w rodzaju niezdolności do wydawania poleceń; neurotyk traktuje to jako przejaw wrodzonej łagodności;

Typy dążenia do władzy zależą od tego, który typ władzy sam w sobie jest dla neurotyka najbardziej atrakcyjny i od tego, jaki rodzaj porażki byłby dla niego najbardziej miażdżący:

neurotyk chce kontrolować siebie oraz innych- od świadomego przyzwolenia na swobodę drugiej osoby przy jednoczesnym żądaniu pełni informacji o poczynaniach do pełnej kontroli;
nerwowe reakcje w przypadku wskazania błędu;
niechęć do sytuacji, których nie da się do końca kontrolować- niechęć do ryzyka, poddawania się uczuciom;
chęć postawienia na swoim- wiąże się z postawą zniecierpliwienia- niezauważanie u siebie tej cechy przez neurotyka ma funkcje obronną;
postawa: nigdy nie ustępować- uznanie czyjegoś stanowiska neurotyk spostrzega jako słabość; rodzi to skłonności do popadania w skrajności, kompulsywne głoszenie opinii przeciwnych do otoczenia, skryte przekonanie o tym, że to świat powinien dostosować się do niego, nie zaś odwrotnie.

Neurotyczne dążenie do władzy wpływa na związki miłosne. Niezdolność do ulegania drugiej osobie oraz uczuciom swoim i cudzym powoduje brak możliwości posiadania satysfakcjonującej i pełnej relacji.

Dążenie do prestiżu:

silnie rozwinięte potrzeby wywierania wpływu, wrażenia, zdobywania podziwu i szacunku;
obrona przed upokorzeniem;
poczucie wartości uzależnione od powyższych, znika gdy podziwu zabraknie;
przesadna wrażliwość na reakcje innych, doszukiwanie się chęci upokorzenia go;
doznawanie upokorzenia wiąże się z reakcja gniewu- im silniejszy ból, tym większy gniew;
rozbudowa własnego ja nie jest wynikiem samouwielbienia, lecz lęku przed własną nieważnością oraz upokorzeniem;
dążenie do prestiżu powoduje, że wrogość manifestuje się głownie poprzez chęć poniżania innych (wypartą); objawia się to poprzez: nieumyślne lekceważenie innych, stawianie innych w kłopotliwych sytuacjach, doprowadzenie do zbytniego uzależnienia od siebie;
skłonność do poniżania- może się kryć za tendencją do podziwiania innych, neurotyk popada w obie skrajne reakcje;
towarzyszy temu bezprzedmiotowy lęk w postaci ciągłego oczekiwania pretensji oraz poniżenia.

Dążenie do posiadania:

bogactwo jest prostym sposobem zapewnienia sobie władzy oraz prestiżu;
obrona przed nędzą;
nasza kultura wytworzyła silny nacisk na gromadzenie dóbr, mit wzbogacania się i awansu społecznego jest jednym z podstawowych w naszym kręgu cywilizacyjnym;
o obronnym charakterze dążenia do posiadania świadczy niezdolność do ich konsumowania;
dążenie do posiadania nie dotyczy wyłącznie pieniędzy czy rzeczy materialnych, może to być na przykład zaborcza postawa wobec innych;
wrogość pojawia się w postaci chęci pozbawiania czegoś innych ludzi; ma to duży ładunek emocjonalny; zadowolenie z sukcesu wiąże się z poczuciem przechytrzenia lub zraniło kogoś;

skłonności tej towarzyszą zazdrość i zawiść- nie polegają one na tym, że neurotyk chce czegoś dla siebie, on żałuje, że ktoś inny po prostu coś ma;
zazdrość i zawiść domagają się uzasadnienia, które neurotyk zazwyczaj znajduje; ceną jest częstokroć nieumiejętność cieszenia się własnym życiem; ciągle obawy przed byciem wyzyskanym lub pozbawionym czegoś;
rozwój skłonności do pozbawiania czegoś innych może doprowadzić do postawy pasożytniczej, zatracenia poczucia odpowiedzialności za swoje życie.

współzawodnictwo.

neurotyzm polega na nieustannym porównywaniu się z innymi, bez względu na wymogi sytuacji;
porównywanie się z ludźmi, którzy nie są potencjalnymi rywalami, ani nie mają wspólnego celu z neurotykiem;
dla neurotyka liczy się nie tyle treść działań, ile to, do czego prowadzą- sukces, prestiż, władza, miłość- przez to gubi autentyczne zainteresowanie czymkolwiek;
pragnienie wygrywania ze wszystkimi i bycia jednostką jedyną w swoim rodzaju, wyjątkową;
ambicja może być uświadomiona, najczęściej jest jednak tłumiona bądź wypierana;

ambicje neurotyka mogą być albo skupione wokół konkretnej sprawy, bywają też zgeneralizowane na wszystkie obszary jego działania;
skutkiem nadmiernych ambicji są nadmierne oczekiwania- z tego wynika łatwość rozczarowywania się, rezygnowanie z podejmowanego wysiłku, zniechęcanie się, zmienianie i porzucanie aktywności;
ambicja zwiększa wrażliwość na frustrację- podatność na krytykę, umniejszanie swoich sukcesów, rozpatrywanych z perspektywy rozbuchanych oczekiwań;
ambicje neurotyczne wysycane są wrogością- element destrukcyjny rywalizacji całkowicie dominuje nad konstruktywnym- porażka innych jest ważniejsza od zwycięstwa;

osiąganie sukcesu jest uwikłane w silne zahamowania- neurotyk osiąga wyższość poprzez poniżanie innych, ewentualnie sprowadzanie ich na swój poziom; wg Horney napędem jest tu kompulsywna potrzeba dyskredytowania innych ludzi;
pragnienie pokonania kogoś jest związane z odczuwaniem silnego lęku- neurotyk zakłada, że inni przeżywają porażkę tak samo, jak on i również pragną zemsty;
w skład współzawodnictwa wchodzą również wszystkie impulsy obecne w dążeniu do władzy, prestiżu i posiadania.

Dążenie do poniżania lub pokonywania innych:

ukrywane na dwa sposoby:

maska podziwu- ;
intelektualizacja dążeń.

wycofywanie się ze wspólzawodnictwa.

Wynika głównie z obawy przed odwetem. Neurotyk jest uzależniony od cudzych uczuć co stoi w konflikcie z jego potrzebą dominacji. W związku z tym neurotyk nie dopuszcza do siebie ambicji i własnych wymagań, kontroluje je lub wypiera, bo boi się utraty miłości.

Neurotyczne rozwiązanie tego konfliktu odbywa się wg Horney na dwa sposoby:

racjonalizacja dążenia do dominacji;
pohamowywanie ambicji.

Obydwa sposoby sprowadzają się do tego, żeby żądania neurotyka były uznawane za bezsporne, tak by nie przeszkadzały w osiąganiu miłości.

Neurotyczne współzawodnictwo charakteryzuje się sprzecznymi obawami przed sukcesem i porażką. Neurotyk nie jest świadom lęku, odczuwa jego konsekwencje. Ucieka często w czynności ucieczkowe, wytraca szanse sukcesu, unika zwracania na siebie uwagi.

Lęk przed sukcesem, wynika z obawy przed zazdrością i zawiścią oraz utratą miłości. Czasem miewa charakter świadomy.

Sukces bywa odczuwany jako zagrażający, nie wywołuje radości, może być nawet postrzegany jako nie należący do neurotyka. Powodzenie wywołuje przygnębienie. Konflikt polega na jednoczesnym silnym pragnieniu bycia najlepszym i przymusie cofania się przed sukcesem (przymus jest tym silniejszy, im bliżej celu). Jest to powtarzający się cykl, na którego każdym etapie mogą pojawiać się zahamowania.

Sposoby wycofywania się ze współzawodnictwa to wytworzenie wyobrażonego dystansu między sobą a rzeczywistym lub potencjalnym rywalem:

usunięcie współzawodnictwa ze świadomości; albo idealizacja rywala albo autodewaluacja- poniżanie siebie, obniżanie własnej wartości, uśmierzenie lęku jest ważniejsze niż spełnianie ambicji czy pragnień; wg Horney autodewaluacja hamuje ambicje, gdyż zazwyczaj dotyczy tych obszarów, w których neurotyk chciałby górować.

W wyniku tego osoby neurotyczne nie osiągają sukcesów adekwatnych do swoich możliwości i zdolności. Z wiekiem narasta stopień uświadomienia sobie tej rozbieżności. Niezadowolenie jest tu adekwatne do sytuacji. W przypadku uświadomienia sobie rozbieżności między nadmiernymi ambicjami a osiągnięciami neurotyk stosuje ucieczkę w fantazjowanie- może dojść do neurotycznych urojeń wielkościowych- wg Horney zajmują one przestrzeń pomiędzy wielkościowymi fantazjami zdrowych osób, a rojeniami psychotyków. Mają one dla niego duże znaczenie emocjonalne i stają się fundamentem dla poczucia własnej wartości.

0x08 graphic
błędne koło dążenia do władzy, prestiżu, posiadania:

lęk,
wrogość,
zachwianie poczucia własnej wartości,
dążenie do władzy, prestiżu, posiadania;
wzrost wrogości i lęku,
skłonność do wycofywania się ze współzawodnictwa,
niepowodzenia i rozbieżności między możliwościami a osiągnięciami,
wzrost poczucia wyższości + niechęć i zazdrość,
wzrost fantazji wielkościowych,
wzrost wrażliwości i tendencja do wycofywania się,
i od nowa.

neurotyczne poczucie winy.

Bardziej lub mniej ukryte. Poczucie winy jest obecne w wielu sytuacjach, nieraz zgeneralizowane na całość funkcjonowania neurotyka. Powszechne w neurotyzmie jest poczucie winy wynikające z lęku przed dezaprobatą:

niewspółmierny lek przed dezaprobatą może mieć różny zasięg- od całości ludzkości po np. grupę przyjaciół;
wynika z rozbieżności pomiędzy tym, co neurotyk dopuszcza do świadomości oraz prezentuje na zewnątrz a tym, co wyparte;
może on przybierać różną postać- wyraża się w różnego rodzaju obawach dotyczących kontaktów z ludźmi;
utrudnia psychoanalizę;

Wskaźniki neurotycznego (rozlanego) poczucia winy:

nieustanne próby usprawiedliwiania się przed sobą i światem;
lęk przed zdemaskowaniem lub dezaprobatą;
obstawanie przy swojej winie;
brak pokory stojący w sprzeczności z deklarowanym poczuciem winy;
poczucie winy jest de facto próbą obrony przed lękiem lub jego manifestacją.

Granica pomiędzy latentnym poczuciem winy, które może ujawnić się w konkretnej sytuacji, a poczuciem winy nieświadomym jest płynna.

obrony rzed dezaprobatą:

Nieświadome poczucie winy często przybiera postać samooskarżeń, (przesadzonych). Samooskarżenia przywracają poczucie bezpieczeństwa, prowokując innych do zaprzeczania, neurotyk czerpie z nich spokój również gdy jest sam- podnoszą szacunek do siebie. Poza tym zazwyczaj dotyczą spraw nieistotnych lub nie związanych z niezadowoleniem, więc nie są dla neurotyka zagrażające. Samooskarżenia zastępują potrzebę zmiany oraz pozwalają uniknąc niebezpieczeństwa oskarżania innych.
Formą obrony przeciwną samooskarżeniom, ale o identycznej funkcji- jest udaremnianie krytyki. Towarzyszy temu przymus bycia nieomylnym oraz trudności z tolerowaniem różnic w poglądach czy uczuciach.
Kolejna obroną jest udawanie głupoty, ucieczka w chorobę lub bezradność.
Poczucie bycia gnębionym- neurotyczne poczucie bycia wykorzystywanym, najskuteczniejsza wg Horney, umożliwiająca odpieranie zarzutów i oskarżanie innych.

cierpienie neurotyczne.

Jego źródłem jest nieustanny konflikt. Jednocześnie jest ono środkiem do uzyskiwania korzyści od innych ludzi. Horney uważa, że neurotyczne cierpienie jest wynikiem potrzeby zadowolenia, jest w nim komponent masochistyczny. Przemawia za tym fakt, że neurotyk cierpi niejako ponad miarę- cierpienie jest silniejsze niż potrzebne jest to w danej sytuacji, jednostka się w nim pogrąża. Dzięki temu zatraceniu oraz wyolbrzymieniu bólu neurotyk łatwiej znosi porażki i odrzucenie- stają się one przytłumione i odrealnione. Również dzięki temu następuje ucieczka od własnego ja.