Rośliny jednoliścienne i dwuliścienne, STUDIA, botanika



ŻYTO obejmujący kilkanaście gat. jednorocznych i wieloletnich roślin zielnych;
żyto zwyczajne, pochodzące z Azji Mniejszej, obejmuje znaczną część podgatunków rosnących jako chwasty w uprawach zbóż; najważniejszym gospodarzem podgatunku jest żyto uprawne roślina jednoroczna, wys. do 2 m; kłos ościsty o niełamliwej osadce kłosowej, kłoskach dwu-, trzykwiatowych (2 kwiatki płodne); ziarniak nie jest zrośnięty
z plewką, łatwo się wymłaca; żyto jest rośliną wiatropylną, obcopylną, samo sterylną.
Ze skrzyżowania żyta zwyczajnego z żytem górskim (występuje w krajach śródziemnomorskich i w Azji) pochodzi tzw. krzyca, uprawiana sporadycznie jako wieloletnia roślina pastewna; ponadto uprawia się mieszańce hodowlane pszenicy
i żyta uprawnego pszenżyto (sztucznie wyhodowane zboże; powstaje w wyniku zapylenia pszenicy pyłkiem żyta, a następnie podwojenia w mieszańcu ilości chromosomów;
w porównaniu ze zwykłymi mieszańcami pszenicy i żyta p. odznacza się dobrą płodnością i plennością, zawiera o ok. 4% więcej białka niż pszenica, ma mniejsze od niej wymagania glebowe; w Polsce wzrost zbiorów pszenżyta jest związany
z wprowadzaniem plennych odmian hod. oraz zwiększaniem powierzchni uprawy.) . Uprawne żyto jest typową wtórną rośliną uprawną, powstałą z chwastu towarzyszącego polom pszenicy.

JĘCZMIEŃ z podrodziny jęczmieniowatych; obejmuje jednoroczne lub wieloletnie rośliny zielne (wg różnych autorów od 18 do 30 gat.); źdźbło wys. 60-100 cm; liście lancetowate, dość szerokie; kłos ma na każdym wcięciu osadki kłosowej po 3 wąskie, jednokwiatowe kłoski, o drobnych plewach i dużych ościstych plewkach.
Rozróżnia się jęczmienie dwurzędowe (2 boczne kłoski płonne, środk. płodny) oraz jęczmienie wielorzędowe (wszystkie 3 kłoski płodne); owocem jest wydłużony ziarniak, ze zredukowaną osadką kłoska, zrośnięty z plewkami, z wyjątkiem form jęczmienia nagiego (orkisz). W Polsce rosną dziko 2 gatunki: jęczmień płonny i jęczmień żytni
o łamliwych osadkach kłosowych. Formy uprawne jęczmienia pochodzą prawdopodobnie od 2 dzikich gatunków azjatyckich: Hordeum spontaneum, dwurzędowego,
oraz Hordeum agriocrithon, wielorzędowego; ze względu na dużą różnorodność ich systematyka nie jest całkowicie ustalona; powszechnie są uznawane za jeden gat. — jęczmień uprawny lub za 2 gat.: jęczmień dwurzędowy i jęczmień wielorzędowy,.
W obrębie jęczmieni dwurzędowych i wielorzędowych rozróżnia się odmiany botaniczne, m.in. na podstawie zbitości kłosa; np. u jęczmieni dwurzędowych: var. zeocrithon, tzw. karasek, o kłosach zbitych; var. erectum, dwujniak wyprostowany, płaskurek, o kłosach średniozbitych; var. nutans, tzw. jęczmień zwisły, o kłosach luźnych; wśród jęczmieni wielorzędowych wydziela się m.in. formy 6-rzędowe
oraz 4-rzędowe. Jęczmień, zapewne najstarsza roślina uprawna, znany już w okresie neolitu, uprawiany głównie jako zboże chlebowe.

OWIES Avena obejmuje 7 gat., wg niektórych klasyfikacji do 30 gat. samopylnych roślin jednorocznych lub wieloletnich, pochodzenia azjat.; kwiatostan — wiecha
o kłoskach dwu- lub kilkukwiatowych, otulonych wielkimi plewami. Największe znaczenie gosp. ma owies zwyczajny jednoroczna roślina jara, wys. 60-150 cm, w Polsce czwarte zboże pod względem powierzchni uprawy (o niewielkiej tendencji spadkowej); ponadto owies szorstki, owies nagi (oba gat. sporadycznie uprawiane w Polsce), oraz owies bizantyjski; jako chwast zbożowy rośnie owies głuchy. Owies ma duże wymagania pokarmowe i wilgotnościowe, odznacza się znaczną zdolnością przyswajania trudno dostępnych składników gleby.

PROSO obejmuje kilka gat. roślin jednorocznych lub wieloletnich. Jedną z najstarszych roślin zbożowych jest proso zwyczajne jednoroczna roślina jara, w zasadzie samopylna; źdźbło, wys. do 1,5 m, oraz liście owłosione; kwiatostan — wiecha zwisła, rozpierzchła lub wyprostowana, o kłoskach jednokwiatowych, okrytych 3 plewami; owoc — prawie kulisty ziarniak zrośnięty z plewkami; powszechnie uprawiane we wsch. Europie oraz wsch. i pd.-wsch. Azji na ziarno (do wyrobu kaszy jaglanej), też jako roślina pastewna; ponadto uprawia się w pd. Afryce, na Madagaskarze, w Ameryce Pd. i na pd. Ameryki Północnej proso olbrzymie wieloletnią, cenną roślinę pastewną, wys. do 2 m; na Płw. Indyjskim i na Cejlonie na konsumpcyjne ziarno.

PROSO WĘGIERSKIE (MOHAR) jednoroczna roślina pastewna, wys. do 1 m; kwiatostan — krótka, cylindryczna, oścista wiecha; ziarno pastewne, rzadziej konsumpcyjne; m. jest b. odporny na suszę, rozpowszechniony na pd. eur. części Rosji, na Węgrzech, w Australii, Niemczech i Francji; plon zielonej masy 15-20 t z ha, ziarna 1-1,4 t z ha.

PROSO JAPOŃSKIE (PAJZA) chwastnica zbożowa, jednoroczna roślina zbożowa, wys. do 1,5 m, liście lancetowate; kwiatostan — gałęzistopalczasta wiecha; uprawiana na kaszę gł. w Indiach, Chinach, Korei, Japonii, jako roślina pastewna — w Ameryce Pn., rzadziej w Europie; jest też chwastem.

KUKURYDZA podrodziny prosowatych, pochodząca z Meksyku, w stanie dzikim nie znana; źdźbło wys. 0,5-2,5 m (niekiedy do 5 m); roślina jednopienna, rozdzielnopłciowa, wiatropylna; kwiatostany męskie — wiechy, osadzone na wierzchołkach źdźbeł,
żeńskie — kolby, w pochwach dolnych liści; kłoski żeńskie dwukwiatowe,
kwiatki z b. długą szyjką słupka; ziarniaki barwy białej, żółtej, czerwonej, brunatnej lub ciemnofioletowej. Największe znaczenie gosp. mają następujące odmiany: kukurydza twarda (kukurydza zwykła o ziarnie gładkim szklistym; jako roślinę pastewną uprawia się kukurydzę koński ząb o ziarnie spłaszczonym, z wgłębieniem na wierzchołku;
daje bardzo dużą ilość zielonej masy; kukurydza cukrowa o ziarnie pomarszczonym, wewnątrz szklistym, uprawiana jako warzywo (do wyrobu konserw, mrożonek); kukurydza pękająca z 2 formami: kukurydza ryżowa i kukurydza perłowa.
Kukurydza jest rośliną krótkiego dnia, ciepłolubną, wrażliwą na przymrozki wiosenne
i jesienne; wysokie wymagania klimatyczne ograniczają dobór mieszańców kukurydzy przydatnych do uprawy w Polsce; możliwa jest jedynie uprawa odmian o wczesnym okresie dojrzewania.

RYŻ SIEWNY z reguły roślina samopylna, pochodząca z pd.-wsch. Azji,
w uprawie jednoroczna; ryż wytwarza kilka źdźbeł, wys. 60-150 cm; kwiatostan — rozgałęziona wiecha mająca na każdym odgałęzieniu kilka jednokwiatowych kłosków; ziarniaki zrośnięte z plewkami; ryż jest znany w uprawie od ponad 5 tys. lat; rozpowszechniony na obszarach tropikalnym i subtropikalnym Azji, Afryki,
w pd. i pd.-zach. Europie; spotykany w górach, np. w Himalajach do wys. 2000 m n.p.m.; zajmuje drugie miejsce (po pszenicy) w światowej uprawie zbóż; ziarno konsumpcyjne traci w procesie przemiału większość białka, tłuszczów, soli miner. i witamin;
jest spożywane w postaci kaszy, ryżu preparowanego (dętego), płatków i mąki;
służy także do wyrobu napojów alkoholowych (arak, sake); ze skrobi ryżowej wyrabia się m.in. puder kosmetyczny, krochmal; słoma służy jako pasza, do wyplatania mat,
do wyrobu papieru (zwł. wysokogatunkowych bibułek papierosowych).
Ryż siewny ma duże wymagania wilgotnościowe i cieplne.

SORGO roślina obejmująca ok. 30 gat. roślin zielnych, pochodząca z Afryki;
kilka gat. jednorocznych, objętych wspólną nazwą Sorghum vulgare, należy do roślin najdawniej uprawianych, rozpowszechnionych w rejonach zbyt suchych lub zbyt gorących dla innych roślin; łodygi wys. 0,5-4 m; kwiatostan — wiecha (dł. 10-50 cm),
o kłoskach okrytych skórzastymi plewami, jednokwiatowych; na ziarno do celów spożywczych i przemysłowych (mąka, kasza, krochmal, spirytus) oraz pastewnych są uprawiane formy: sorgo murzyńskie, zw. durrą, sorgo japońskie, zw. gaolianem (kaolianem), sorgo zwisłe, zw. dżugarą, sorgo cukrowe, zw. dochną; u sorgo cukrowego zastosowanie spożywcze i pastewne mają także łodygi zawierające 8-18% cukru;
na zieloną paszę jest uprawiane sorgo sudańskie (trawa sudańska); sorgo zajmuje
5 miejsce (po pszenicy, ryżu, kukurydzy i jęczmieniu) w świat. produkcji zbóż,
a w dużej części Afryki i Azji jest najważniejszym zbożem konsumpcyjnym.

WIECHLINOWATE PASTEWNE
ŻYCICA rodzaj z rodziny obejmujący ok. 10 gat. jednorocznych, dwu- lub wieloletnich roślin stref umiarkowanych; kwiatostan — dwurzędowy, spłaszczony kłos o kłoskach wielokwiatowych. W Polsce rośnie 6 gat., jako chwasty: życica lnowa, życica roczna
(w zbożach), o właściwościach trujących; cennymi gat. pastewnymi są: życica trwała
zw. rajgrasem angielskim, luźnokępowa, niska trawa wieloletnia, pastwiskowa, uprawiana także w polowych mieszankach pastewnych, nadto stosowana do obsiewania trawników; życica wielokwiatowa zw. rajgrasem włoskim, 2-3-letnia trawa łąkowa,
daje plon bardzo dobrej paszy (ok. 10 t z ha); w uprawie polowej rozpowszechnione są także: życica oldenburska dwuletnia oraz życica westerwoldzka jednoroczna.

WIECHLINA rodzaj z rodziny obejmujący ok. 300 gat. roślin najczęściej trwałych, występujących we wszystkich strefach klimatycznych; kwiatostan — wiecha,
liście płaskie; w Polsce rośnie dziko ponad 20 gat., najpospolitsza wiechlina roczna
wys. do 30 cm, jest bardzo odporna na deptanie; wiele gat. dostarcza wartościowej paszy, m.in. wiechlina łąkowa luźnokępowa, rozłogowa, wys. ok. 0,8 m, uprawiana jako podstawowa trawa pastwiskowa i łąkowa, stosowana też do obsiewu trawników i terenów sport.; wiechlina błotna luźnokępowa, wys. do 1 m, cenny składnik runi łąk,
zwł. wilgotniejszych.

KOSTRZEWA rodzaj z rodziny obejmujący ok. 300 gat. roślin wieloletnich;
kwiatostan — wiecha; w Polsce rośnie dziko ponad 20 gat.; cennymi trawami pastewnymi łąk i pastwisk są: kostrzwewa łąkowa, wys. do 1,5 m, luźnokępowa,
obficie ulistniona, oraz kostrzewa czerwona wys. do 0,7 m, z rozłogami lub bez (kępowa), przydatna także do obsiewu na suchszych trawnikach, boiskach; kostrzewa trzcinowa o grubym źdźble, wys. do 1,6 m i szerokich liściach, rośnie w siedliskach wilgotniejszych; kostrzewa owcza wys. do 40 cm, kępowa, o szczeciniastych liściach, pospolita zwł. na terenach podgórskich, a także na ubogich łąkach i pastwiskach.

TYMOTKA rodzaj z rodziny obejmuje ok. 20 gat. roślin trwałych lub jednorocznych spotykanych w różnych strefach klim.; w Polsce rośnie 5 gat.; cenną pastewną trawą na łąkach i pastwiskach, także w mieszankach polowych jest tymotka łąkowa wys. do 1,6 m, o kłosokształtnej, szorstkiej wiesze, luźnokępowa.

WYCZYNIEC rodzaj z rodziny obejmuje ok. 60 gat. roślin trwałych lub jednorocznych, rosnących w umiarkowanych i chłodnych strefach obu półkul; kwiatostan — kłosokształtna wiecha; w Polsce rośnie 5 gat.; wartościową, trwałą trawą pastewną luźnokępową, rozłogową jest wyczyniec łąkowy zw. lisim ogonem, wys. do 1,4 m,
o miękkiej wiesze; pospolity na naturalnych łąkach w dolinach rzecznych, okresowo zalewanych (łęgi), także uprawiany w mieszankach łąkowych.

KUPKÓWKA rodzaj z rodziny obejmujący 5 gat. roślin wieloletnich; kwiatostan — wiecha; w Polsce rosną 2 gat. traw kępowych: kupkówka pospolita wys. ponad 1 m, bogato ulistniona, cenna trawa łąkowa i pastwiskowa, oraz rzadko występująca kupkówka Aschersona niższa od poprzedniej, niekiedy z rozłogami.


2. AREKOWATE
palmy rodzina roślin drzewiastych z klasy jednoliściennych ; ok. 1500 gatunków, głównie w strefie międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej (w pd. Europie — karłatka); pień zwykle typu kłodziny (prosty, nierozgałęziony), wysoki i smukły (np. u palmy kokosowej do 30 m wys.), z bliznami po opadniętych liściach, na wierzchołku z pióropuszem olbrzymich (do kilkunastu m dł.), sztywnych, pierzastych lub wachlarzowatych liści; niektóre palmy mają pokrój krzewów (np. chamerops) lub pnączy (np. rotang); palmy są najczęściej roślinami jednopiennymi, o kwiatach rozdzielnopłciowych, drobnych, zebranych w duże wiechy lub kolby, zapylanych przez wiatr lub owady; owoc — jagoda, pestkowiec lub orzech — u niektórych gat. b. duży (np. u palmy seszelskiej do 60 cm średnicy). Palmy mają ogromne znaczenie gosp.; dostarczają m.in. owoców (np. palma daktylowa, kokosowa), nasion na olej
(np. olejowiec), jadalnej mączki z rdzenia pnia (np. sagownica), soku na wino
(tzw. winne palmy), liści na włókno (np. rafia, atalia); wiele palm (np. feniksa, howeę, latanię, liwistonię, palmę król.) uprawia się jako rośliny ozdobne. Drewno jest lekkie, twarde, elastyczne, odporne na wilgoć, bywa używane jako budulec oraz na sprzęty
i narzędzia. W stanie kopalnym palmy są znane już z górnej kredy.

PALMA KOKOSOWA jedyny gat. rodzaju Cocos pochodzi z pd.-wsch. Azji;
obecnie wyłącznie uprawiany w całej strefie międzyzwrotnikowej (gł. na wybrzeżach) dla cennych owoców; liście pierzaste; kwiaty rozdzielnopłciowe, owado- i wiatropylne, zebrane w duże wiechy; owoc (tzw. orzech kokosowy) wielkości głowy ludzkiej,
o masie do 8 kg; jest to jednoliścienny pestkowiec o gładkiej, cienkiej okrywie i grubej, włóknistej śródowocni (mezokarp); wnętrze młodego nasienia wypełnia biały, słodki, orzeźwiający płyn, zw. mlekiem kokosowym; wewn. ściankę dojrzałego nasienia wyścieła gruba, biała warstwa bielma, która po wysuszeniu daje koprę ;
z owocni otrzymuje się kokosowe włókno; drewno kokosowca jest materiałem bud.
i stolarskim (m.in. do wyrobu łodzi); liści używają krajowcy do krycia dachów i na plecionki; z soku, otrzymanego przez nacięcie kwiatostanów, produkuje się syrop, cukier, wódkę i wino; kokosowiec uprawia się gł. na wybrzeżach Azji Pd.-Wsch.,
na Archipelagu Malajskim i w Oceanii.

CHAMEROPS karłatka, palmiczka, karłowata, krzewiasta palma o liściach wachlarzowatych; jeden z 2 eur. gat. palm (zach. część basenu M. Śródziemnego);
roślina ozdobna (mieszkania i szklarnie); z liści — włókno do materaców i mebli.

ROTANG WŁAŚCIWY trzcinopalma, Calamus rotang, pnąca się, kolczasta palma, pochodząca z pd. Indii i Cejlonu; liście pierzaste; łodygi cienkie, giętkie, kolczaste
(zw. trzciną hiszp. lub ind.), dł. do 100 m, używane na laski, plecione meble itp.

DAKTYLOWIEC WŁAŚCIWY palma daktylowa jest jedną z najstarszych roślin uprawnych, w stanie dzikim nieznana, charakterystyczna roślina oaz pustynnych,
jej owoce — daktyle, są wykorzystywane na Bliskim Wschodzie od 4(7) tys. lat;
ok. 5000 odmian, uprawia się w suchych regionach Afryki i Azji oraz w Kalifornii
i pd. Hiszpanii; dojrzałe daktyle są pomarańczowo-brązowe; rozróżnia się daktyle miękkie (ok. 70% cukrów, 2-5% tłuszczów i 2-3% białek), jadane świeże, suszone, prasowane i w przetworach, oraz daktyle półtwarde i twarde (dużo skrobi), spożywane lokalnie w krajach arab., przerabiane na mąkę i paszę; świat. produkcja daktyli przekroczyła 1992 3,5 mln t; z soku otrzymywanego z naciętej kłodziny robi się wino,
z liści — plecionki; w uprawie jako ozdobne drzewa alejowe i żywopłotowe także inne gatunki daktylowca, np. daktylowiec kanaryjski, z W. Kanaryjskich, o niższej i grubszej kłodzinie (w Polsce w szklarniach i jako roślina doniczkowa); na zach. wybrzeżu Krety rośnie daktylowiec Teofrasta, , druga obok chameropsa palma europejska.
3. CEBULOWE ROŚLINY OZDOBNE
byliny ozdobne należące do klasy jednoliściennych, wytwarzające pod ziemią cebulę, będącą skróconym pędem z mięsistymi, zapasonośnymi liśćmi, często okrytą łuskami.
Do cebulowych roślin ozdobnych należą m.in.: cebulica, galtonia, hipeastrum, hiacynt, ismena, kosaćce cebulowe, lilia, narcyz, nerine, przebiśnieg, śnieżnik, szafirek, tulipan. Cebulowe rośliny ozdobne obejmują także gat., których zgrubienie łodygi tworzy podziemną bulwę, przeważnie okrytą zeszłorocznymi suchymi listkami, lub bulwocebulę ; są to: begonia bulwiasta, cyklamen, frezja, krokus, krokosmia, mieczyk, tritonia, tygrysówka, zimowit; cebulowe rośliny ozdobne są uprawiane na kwiaty cięte
w gruncie i w szklarni, także sadzone na rabatach bylinowych, kwietnikach, jako rośliny sezonowe lub trwałe.

ROŚLINY CEBULOWATE
HIACYNT wyrastające z piętki cebuli długie, równowąskie liście są rozetowato skupione wokół mięsistego pędu kwiatostanowego; na jego szczycie są zebrane
w gronach dzwonkowate kwiaty, niebieskie, białe, różowe, rzadziej żółte i czerwone, silnie pachnące; liczne odmiany reprodukuje się w gruncie; wykopane w czerwcu największe cebule po poddaniu różnym zakresom temperatur (preparowanie),
są używane do pędzenia w szklarni, w doniczkach w okresie zimowym; ponadto są sadzone w ogrodach, wówczas kwitną wiosną; po letnim przechowywaniu cebule sadzi się na zagonach; wymagają zabezpieczenia przed mrozem.

LILIA ponad 70 gat. występujących na półkuli pn.; liście równowąskie, lancetowate lub owalne, zwykle w okółkach; kwiaty duże, b. okazałe, kształtu lejkowatego, kielichowatego lub dzwonkowatego, różnej barwy, zwykle wonne. W Polsce głównie lilia złotogłów o kwiatach brudnoróżowych, plamistych, zwisających; częsta w lasach górskich (gł. w Sudetach i Karpatach), rzadsza na niżu; chroniona; na Podkarpaciu jest często stosowanym lud. motywem dekor. (tzw. leluja); bywa też sadzona w ogródkach jako roślina ozdobna. Wiele gatunków lilii uprawia się na kwiat cięty i sadzi na rabatach, m.in. lilią białą (pochodzącą z obszaru śródziemnomor.), lilią królewską (z zach. Chin) — oba gat. o kwiatach białych, wonnych.

NARCYZ ok. 25 gat. bylin cebulowych, występujących w krajach śródziemnomor. I
w Azji; kwiaty zwykle pachnące, z przykoronkiem w środku, do czasu rozwinięcia się chronione żółtawą pochwą; rośliny ozdobne, rozpowszechnione w ogrodach,
na kwietnikach lub przyspieszane w okresie jesienno-zimowym pod osłonami, na kwiaty cięte; najdawniej i najczęściej są uprawiane: narcyz biały o kwiatach białych, z krótkim, czerwonym przykoronkiem, oraz narcyzy trąbkowe, pochodzące od
gat. Narcissus pseudonarcissus, o kwiatach żółtych, z długim przykoronkiem (trąbką), niewłaściwie zw. żonkilami; ponadto gat. i mieszańce mające po kilka kwiatów na łodydze, np. żonkil (właściwy), mieszańce tazetta, pochodzące od gat. Narcissus tazetta,
i in.; ponad 10 tys. odmian, różniących się m.in. wielkością, kształtem, barwą
i wypełnieniem kwiatów, dla celów prakt. łączy się w 12 grup; najważniejsze z nich to: narcyzy trąbkowe, narcyzy wielkoprzykoronkowe, narcyzy drobnoprzykoronkowe, narcyzy pełne, mieszańce tazetta, mieszańce poeticus; pozostałe grupy odmian pochodzą od gat. Narcissus triandrus, Narcissus cyclamines, Narcissus jonquilla i in.

PRZEBIŚNIEG cebulowa bylina z rodziny amarylkowatych obejmująca 11 gat.,
w Europie i zach. Azji; liście wąskie, odziomkowe; kwiaty białe, z zieloną plamką na wewn. listkach okwiatu; w Polsce (lasy liściaste, zarośla, łąki), gł. w Karpatach
i pd. części Niżu Polskiego; śnieżyczka przebiśnieg wys. do 30 cm; zwiastun wiosny (zakwita w lutym); chroniona; osiąga w Polsce, podobnie jak śnieżyca , pn. granicę występowania; sadzona też jako ozdobna.

SZAFIREK ok. 40 gat., gł. w obszarze śródziemnomor. i zach. Azji; liście odziomkowe, równowąskie; kwiaty dzbanuszkowate, zebrane w grona; w Polsce (gł. na wyżynach)
4 gat. (prawdopodobnie zdziczałe), najczęstszy szafirek drobnokwiatowy o kwiatach niebieskich (kwitną wczesną wiosną); uprawiany na rabatach, trawnikach i na kwiat cięty.

TULIPAN ponad 100 gat. bylin cebulowych, występujących gł. w Azji, częściowo
w Europie i pn. Afryce; cebula jajowata, jednoroczna, pokryta suchą łuską; liście eliptycznolancetowate, siedzące, z woskowym nalotem; kwiaty pojedyncze, rzadziej zebrane w kilka na pędzie. W Polsce na łąkach i w zaroślach rośnie tulipan dziki
o kwiatach żółtych. Do Europy cebule tulipana sprowadzono 1554 z Turcji; obecnie tulipany są uprawiane gł. na kwiaty cięte w gruncie i pędzone pod osłonami, także jako rośliny rabatowe; kilkanaście tys. odmian tulipanów ogrodowych, różniących się
m.in. wysokością roślin, barwą i kształtem kwiatów, dla celów praktycznych jest sklasyfikowanych w 14 grupach; do najważniejszych należą: tulipan triumf, mieszańce Darwina, tulipany pojedyncze wczesne, tulipany pełne późne (piwoniowe), tulipany Mendla, tulipany pojedyncze późne, tulipany Rembrandta, tulipany papuzie,
tulipany liliokształtne; pozostałe, określane jako tulipany botaniczne, obejmują gat.,
m.in. Tulipa kaufmanniana, Tulipa fosteriana, Tulipa greigii; krajem przodującym
w hodowli tulipanów, produkcji cebul i ich eksporcie jest Holandia.

ROŚLINY Z BULWĄ
BEGONIA ukośnica, Begonia, rodzaj z rodziny ukośnicowatych; kilkaset gat. roślin zielnych lub krzewów, występujących w tropik. lasach Azji, Afryki, Ameryki Środk.
i Pd.; liście asymetryczne, mięsiste, często barwne; kwiaty rozdzielnopłciowe, różnej barwy (od białej, różowej do ciemnoczerwonej) zebrane w wiechowate lub baldachowate kwiatostany; w uprawie liczne gat. ozdobne, mieszańce i odmiany: na rabatach begonia wiecznie kwitnąca (begonia trwała), Begonia semperflorens, lub begonia bulwiasta , Begonia tuberhybrida; ze względu na okazałe kwiaty jako doniczkowe są uprawiane gat. mieszańcowe: Begonia lorraine (kwitnie jesienią) i Begonia elatior (kwitnie zimą);
dekor. pokrój ogólny lub dekor. liście mają begonia królewska, Begonia rex , begonia metaliczna, Begonia metalica, oraz gat. Begonia acantifolia, Begonia corralina,
Begonia maculata, Begonia diadema i in.; begonia jest rozmnażana z sadzonek liściowych, pędowych i przez wysiew nasion.

CYKLAMEN fiołek alpejski rodzaj z rodziny pierwiosnkowatych; obejmuje ok. 18 gat. niskich bylin pochodzących z górzystych rejonów Azji Mniejszej i środk. Europy;
liście długoogonkowe, sercowate oraz kwiaty białe, różowe lub czerwone, osadzone pojedynczo na szypułkach, wyrastają bezpośrednio z bulw. Najważniejszym gat. ozdobnym jest cyklamen perski uprawiany pod osłonami, w doniczkach i na kwiaty cięte w okresie jesienno-wiosennym; oprócz odmian i ras wielko- i średniokwiatowych
o długim cyklu uprawy, coraz częściej wprowadza się cyklameny miniaturowe,
obficie kwitnące i o znacznie skróconym cyklu produkcji.

SZAFRAN, krokus bulwiasta bylina z rodziny kosaćcowatych; ok. 70 gat., gł. w górach obszaru śródziemnomor.; liście odziomkowe, wąskolancetowate; kwiaty duże, kielichowate; w Polsce szafran Heuffela (połoniny Karpat Wsch.) i szafran spiski chroniony (hale i pastwiska, gł. Tatr i Babiej Góry) — gat. o kwiatach liliowych,
dł. do 4 cm (kwitną wczesną wiosną); z gat. obcych uprawia się jako ozdobne
(gł. na trawnikach): szafran wiosenny oraz szafran uprawny — kwitnący fioletowo
(w jesieni), dawniej uprawiany też dla pomarańczowożółtego proszku, zw. także szafranem, otrzymywanego z roztartych pręcików i znamion słupka (przyprawa,
barwnik, surowiec leczniczy), zawierającego ok. 50% barwników (gł. krocyna)
i 0,3-2% olejku eterycznego.

MIECZYK, Gladiolus, rodzaj z rodziny kosaćcowatych; ok. 90 gat. bylin z podziemnymi bulwocebulami, występujących w Europie, Azji Mniejszej i Afryce; w Polsce,
na mokrych łąkach rosną dziko 3 gat.; liście mieczowate; kwiaty grzbieciste, lejkowate
w jednostronnym gronie na szczycie długiej łodygi, wyrastającej spomiędzy liści; powszechnie uprawiane w ogrodach mieczyki ogrodowe, tzw. gladiole, są wielokrotnymi mieszańcami, określanymi jako Gladiolus hybridus hortorum ; liczne odmiany różnią się wysokością, terminem kwitnienia, wielkością, kształtem i barwą kwiatów
(niekiedy prążkowanych lub plamistych), także zastosowaniem (na rabaty, kwiaty cięte).

FREZJA rodzaj z rodziny kosaćcowatych; obejmuje 3 gat. bylin pochodzących
z pd. Afryki; łodyga zgrubiała u nasady w bulwę; liście sztywne, mieczowate; pęd kwiatostanowy zakończony groniastym, pachnącym kwiatostanem, odgiętym od osi pod kątem prostym; na kwiaty cięte, w szklarniach, pod osłonami, są uprawiane mieszańce, objęte nazwą frezja ogrodowa; liczne odmiany (ponad 200) o kwiatach pojedynczych lub pełnych, różnej barwy, są rozmnażane z bulwek preparowanych.


II. ROŚLINY DWULIŚCIENNE

1. DRZEWO roślina wieloletnia drzewiasta o silnie zdrewniałym pędzie głównym (pień); pędy boczne tworzą koronę; pokrój drzewa jest cechą gatunkową, zależy jednak także od warunków ekol. jego wzrostu; d. występują gł. wśród roślin nagonasiennych iglastych (drzewa iglaste) i okrytonasiennych dwuliściennych (drzewa liściaste); są też drzewiaste tropik. paprocie, sagowce, nieliczne jednoliścienne (palmy) i in.; gł. część masy drzewa stanowi wtórne drewno ; długowieczność i wysokość drzewa jest różna u różnych gat.; do najstarszych i najwyższych zalicza się sekwoje (do 5 tys. lat i 130 m wys.)
2. KRZEW roślina trwała, wys. 0,5-5 m, z pędami zdrewniałymi, rozgałęziającymi się tuż nad lub pod powierzchnią ziemi na wiele równorzędnych pędów; nie wykształca wyraźnego, jednego pnia; do krzewów należą liczne krzewy leśne i parkowe,
np. leszczyna, czeremcha, głóg, lilak, róża, jaśminowiec; istnieją różne formy pośrednie między krzewami a drzewami; krzewy o drewniejącej tylko dolnej części pędów są zw. półkrzewami, np. ruta, żarnowiec.

KRZEWY LEŚNE I PARKOWE
LESZCZYNA rodzaj z rodziny leszczynowatych; obejmuje ok. 10 gat. drzew lub wysokich krzewów występujących w Eurazji i Ameryce Pn.; liście jajowate lub okrągłe, piłkowane; kwiaty wiatropylne, rozdzielnopłciowe: męskie — w zwisających kwiatostanach kotkowatych, żeńskie — po 2, ukryte w pączkach; owoc — jadalny, jednonasienny orzech, otoczony liściastą okrywą; orzechy używane w cukiernictwie, także do wyrobu oleju. W Polsce, w lasach i zaroślach, występuje leszczyna pospolita krzew do 8 m wys., sadzony także na niewielką skalę w ogrodach, ze względu na owoce, zw.orzechami laskowymi; drewno lekkie, giętkie, używane m.in. na obręcze do beczek;
z pędów wyrabia się laski, wędziska itp., z węgla — pałeczki rysunkowe; rzadko,
gł. w parkach zach. Polski, uprawia się leszczynę turecką drzewo do 25 m wys., pochodzące z pd.-wsch. Europy i pd.-zach. Azji; ma b. regularną, stożkowatą koronę
i smaczne owoce; jej drewno o różowym odcieniu bywa stosowane w meblarstwie i na wyroby artystyczne; w Turcji, w rejonie Kaukazu i w USA oraz krajach śródziemnomor. uprawia się odmiany wielkoowocowe, należące gł. do leszczyny pontyjskiej,
czyli zellerówki i leszczyny południowej, czyli lambertowskiej. Światowa produkcja orzechów laskowych wynosi ok. 450 tys. t rocznie.

RÓŻA rodzaj z rodziny różowatych, obejmuje ok. 120 gat. krzewów; występuje na półkuli pn.; róże są zmienne i skłonne do hybrydyzacji; pędy kolczaste, wyprostowane, płożące się lub czepne; liście nieparzystopierzaste, piłkowane lub ząbkowane;
kwiaty osadzone pojedynczo lub w kwiatostanach, zwykle 5-płatkowe i pachnące;
owoc pozorny, czerwony lub pomarańczowy, kulisty lub elipsoidalny, mięsisty, wewnątrz zawiera twarde owocki — jednonasienne niełupki. W Polsce rośnie dziko
ok. 25 gat.: róża dzika, szypszyna wys. do 3 m, o kwiatach białych lub różowych; podobna do róży dzikiej — róża sina ; uprawiana dawniej dla owoców róża jabłkowata; róża francuska o skórzastych listkach i dużych ciemnoróżowych kwiatach; róża rdzawa, róża szkocka o pędach wzniesionych, czerwonych, liściach drobnych, ogruczolonych,
o zapachu jabłkowym (po roztarciu); poza tym zdziczałe: róża pomarszczona, róża fałdzistolistna o dużych kwiatach (karminoworóżowych) i owocach; róża czerwonawa
o liściach fioletowo nabiegłych. Róża jest jedną z najstarszych roślin ozdobnych, olejkodajnych i leczniczych, cenioną już w starożytności; z płatków otrzymuje się olejek różany, konfitury, z owoców bogatych w wit. C — sporządza się galaretki, konfitury, wino, nalewki, kompoty, powidła, marmolady a także susz (gł. z róży dzikiej); największą zawartość wit. C mają owoce róży pomarszczonej (do 6800 mg w 100 g suchej masy). Powszechnie uprawiane róże ogrodowe, zw. też szlachetnymi, są spontanicznymi mutacjami bądź wielokrotnymi mieszańcami gat. europejskich: róży stulistnej róży francuskiej i róży damasceńskiej z gat. azjatyckimi: różą herbatnią, różą wielokwiatową oraz odmianą róży chińskiej, zwaną różą bengalską; dzięki intensywnie rozwijającej się od XIX w. hodowli róż wytworzono wiele ras, np. róże herbatnie, mieszańce herbatnie, róże Perneta, róże bukietowe ( polianty ), mieszańce bukietowe,
a także grupy róż karłowych, miniaturowych, róż czepnych, róż okrywowo-zadarniających, róż parkowych; nowoczesne odmiany mają kwiaty ładniejsze i trwalsze, o większej skali barw, kwitną dłużej i obficiej niż odmiany dawniejsze; mogą być wysadzane na rabatach w ogrodach, jako rośliny pnące bądź są uprawiane na kwiaty cięte pod osłonami; odmiany róż szlachetnych są rozmnażane przez okulizację i szczepienie na wyselekcjonowanych podkładkach róży dzikiej i róży wielokwiatowej. Największymi ośr. uprawy krzewów różanych są: Holandia, Niemcy, a także Polska, natomiast
gł. eksporterami kwiatów ciętych — Holandia, Niemcy, USA, Włochy, Francja, Izrael
i Kolumbia.

JAŚMINOWIEC krzew z rodziny hortensjowatych, w Polsce nazywany powszechnie,
lecz błędnie, jaśminem; ok. 70 gat. w Eurazji i Ameryce Pn.; liście pojedyncze; kwiaty okazałe, wonne; owoc — torebka; w uprawie liczne gat. i formy ozdobne o kwiatach pełnych lub półpełnych, np. jaśmin wonny (o dużych, kremowobiałych, silnie pachnących kwiatach, pochodzi z pd. Europy), jaśmin panieński, jaśmin Lemoine'a;
w pd. Francji z jaśminu wonnego otrzymuje się olejek do produkcji perfum.

GŁÓG krzew lub niskie drzewo należące do rodzaju róż , z rodziny różowatych;
ponad 300 gat., gł. w Ameryce Pn.; w Polsce 4 gat. dziko rosnące oraz ok. 15 gat. obcych i liczne formy ozdobne; pędy zwykle cierniste; liście klapowane lub wrębne;
kwiaty pojedyncze lub zebrane w baldachogrona — białe, czerwone; owoce, typu jabłka, zawierają dużo wit. C; najpospolitsze w Polsce: głóg jednoszyjkowy o jednonasiennych owocach, częsty na niżu w widnych lasach i zaroślach, głóg dwuszyjkowy o owocach 2-3-nasiennych, w zach. części kraju i w niższych rejonach górskich; dzięki wysokim walorom dekor. i małym wymaganiom glebowym głóg często sadzi się jako rośliny ozdobne; mogą być przycinane na żywopłoty.

PÓŁKRZEWY
RUTA roślina zielna lub półkrzew, o silnej woni, z rodziny rutowatych; ok. 40 gat.,
w obszarze śródziemnomor. i Azji Wschodniej; liście pierzaste; kwiaty żółtawe zebrane w wierzchotki; w Polsce często uprawiana w ogródkach przydomowych, jako roślina lecznicza (glikozyd — rutyna) i ozdobna, ruta zwyczajna szarozielona bylina, wys. do 70 cm; w średniowieczu uważana za afrodyzjak (używana na wianki ruciane dla oblubienic).

ŻARNOWIEC rodzaj z rodziny bobowatych (motylkowatych), zaliczany czasem do rodzaju szczodrzeniec (Cytisus); obejmuje 10 gat. krzewów, występujących w środk.
i pd.-zach. Europie oraz w pn.-zach. Afryce; gałązki miotlaste, kanciaste; liście drobne, pojedyncze i 3-listkowe; kwiaty duże, złocistożółte, w kątach liści; owoc — wielonasienny, płaski strąk; w Polsce — w piaszczystych, widnych borach,
na słonecznych wzgórzach i nieużytkach rośnie żarnowiec miotlasty rośnie w nasłonecznionych miejscach, także wysiewany na karmę dla zwierzyny leśnej i w celu wzmocnienia nasypów kolejowych.

3. ROŚLINY ZIELONE JEDNOROCZNE (STRĄCZKOWE ROŚLINY)
rośliny których cykl zamyka się w jednym sezonie wegetacyjnym; po wydaniu nasion obumierają np. Groch siewny, łubiny, bobik, soczewicę jadalną, soję, uprawiane gł.
Ze względu na nasiona (zawierają 20-50% białka) pastewne, też konsumpcyjne; niektóre rośliny strączkowe., np. Peluszkę, wykę siewną, lędźwian afryk., uprawia się też na zielonkę w pastewnych mieszankach strączkowych i strączkowo-zbożowych, inne,
np. Łubin żółty, użytkuje się także jako nawóz zielony; rośliny strączkowe wzbogacają glebę w azot.

BOBIK bób koński uprawna roślina pastewna, podgat. lub odmiana bot. bobu; różni się od niego nieznacznie, m.in. wysokością (do 1,5 m), dłuższymi strąkami o drobniejszych nasionach, zawierających do 30% białka; uprawiany ze względu na pastewne nasiona, także w mieszankach z innymi roślinami na zielonkę i kiszonkę.

SOJA soja owłosiona, soja uprawna jednoroczna roślina oleista z rodziny bobowatych (motylkowatych); łodyga rozgałęziona, wys. do 2 m, liście złożone z 3 listków; kwiaty drobne, białe lub fioletowe, zebrane w grona; owoc — niepękający strąk; nasiona zawierają 35-42% wartościowego białka (zawiera wszystkie aminokwasy egzogenne), ok. 20% tłuszczu; ze względu na olej sojowy wydobywany z nasion, użytkowanych także do przyrządzania potraw (przydatnych zwł. w diecie bezmięsnej), do wyrobu mąki, mączki pastewnej, śruty; makuchy są cenną paszą; plon nasion — 0,8-2 t z ha.

GROCH rodzaj z rodziny bobowatych (motylkowatych); jednoroczne rośliny zielne
o wiotkich łodygach; liście pierzastozłożone; owocem jest strąk; w systematyce grochu, dotychczas nie ustalonej, rozróżnia się najczęściej 6 gat.; jedną z najstarszych roślin uprawnych jest groch zwyczajny (jego nasiona znajdowano w wykopaliskach z epoki kamienia i brązu); łodyga lekko kanciasta z wąsami czepnymi; przylistki bez plam, kwiaty duże białe; obecnie rozpowszechniony na obszarach klimatu umiarkowanego
w wielu odmianach: do zbioru na zielono (konserwy, mrożonki, na susz), dla jadalnych nasion (groch łuskowy, z wyściółką pergaminową strąków) lub dla całych strąków
(groch cukrowy, bez wewn. wyściółki); odmiany różnią się m.in.: wysokością
(karłowe, średniowysokie, tyczne — ponad 1,5 m wys.), barwą, wielkością i kształtem nasion oraz strąków; nasiona grochu zwyczajnego mają dużą wartość energ. i odżywczą; w stanie świeżym zawierają przeciętnie 75% wody, 7% białka, 11% cukrów,
0,4% tłuszczu, związki żelaza, fosforu, wit. z grupy B, wit. C, PP, prowit. A. i in.;
w suchych nasionach jest do 34% białka i do 60% cukrów (gł. skrobia); w zależności od odmiany i warunków uprawy plon zielonych strąków wynosi 6-15 t z ha, plon nasion
2-6 t z ha; groch zwyczajny jest cenną rośliną w płodozmianie (poprawia strukturę gleby), użytkowany też bywa na paszę (grochowiny). Jako roślina pastewna powszechnie jest uprawiany groch błękitnopurpurowy (peluszka ).

LĘDŹWIAN nazwa roślin uprawnych z rodzaju groszek ; wysokobiałkowej paszy dostarczają 2 gat. jednoroczne: lędźwian siewny o pnącej się łodydze wys. do 1 m, kwiatach białych lub niebieskawych i krótkich strąkach z 2-4 nasionami; uprawiany
w krajach śródziemnomor., m.in. na nasiona spożywane (po wyługowaniu szkodliwego alkaloidu — latyryny) lub przerabiane na mąkę, w środk. Europie — na paszę
(gł. nasiona); lędźwian afrykański wys. do 1,5 m, o kwiatach czerwonych lub różowych
i długich strąkach; uprawiany w Europie (od XX w.), gł. na zieloną paszę (do 40 t z ha); lędźwian pachnący o pachnących kwiatach różnej barwy, popularna roślina ozdobna, znana jako groszek pachnący.

ŁUBIN łubin żółty wys. do 60 cm, o żółtych, pachnących kwiatach, ułożonych
w okółkach; ma b. małe wymagania glebowe, udaje się na glebach piaskowych,
gdzie bywa gł. źródłem białka; łubin wąskolistny, o kwiatach drobnych, białych, różowych, niebieskich lub fioletowych; łubin biały wys. 1-2 m, kwitnący biało lub niebiesko, o dużych, spłaszczonych strąkach; ponadto łubin wieloletni bylina o licznych odmianach ozdobnych (duże kwiatostany różnej barwy), wysiewana też w lasach na paszę dla zwierzyny.

DWULETNIE ROŚLINY rośliny zielne o dwuletnim cyklu rozwojowym; w pierwszym roku kiełkują, rozwijają liście i gromadzą ciała zapasowe, w drugim — kwitną i owocują; do roślin dwuletnich należą m.in. burak, cebula zwyczajna, kapusta.

BURAK burak zwyczajny w drugim roku wykształca pęd kwiatowy z drobnymi, zielonymi kwiatkami zrośniętymi po 2-6 w wierzchotkowych kwiatostanach; wielonasienny owocostan, zw. kłębkiem lub (w znaczeniu użytkowym) nasieniem;
formy uprawne są zaliczane do podgat. ssp. vulgaris, przy czym formy liściowe buraku, np. boćwinę; natomiast formy korzeniowe, wykształcające korzeń spichrzowy, np. burak cukrowy, burak pastewny, burak stołowy. Burak cukrowy, roślina przemysłowa dostarczająca 40% świat. produkcji cukru, został wprowadzony do uprawy na przeł. XVIII i XIX w.; ma korzeń w kształcie stożka (masa 500-800 g) zawierający do 20% cukru; liście, wysłodki, melasa są użytkowane jako pasza; burak cukrowy jest uprawiany na glebach żyznych, próchnicznych; przeciętny plon korzeni wynosi ponad 30 t z ha;
w wyniku hodowli buraku cukrowego uzyskano liczne odmiany wielonasienne oraz jednonasienne, mające znaczenie w uproszczeniu uprawy (pominięcie przecinki
i przerywki). Burak pastewny wykształca korzeń spichrzowy o białym lub żółtym miąższu, wyrastający nad powierzchnię ziemi, z rozetą szerokich, długoogonkowych liści; liczne odmiany różnią się m.in. kształtem korzeni (walcowaty, wydłużony,
kulisty lub owalny), zawartością suchej masy (12-16,5%), barwą skórki; korzenie (zawierają 10-12% cukru, ok. 1-1,5% białka, składniki miner.) i liście są cenną, mlekopędną paszą o dużej wartości odżywczej, zarówno w stanie świeżym, jak i po zakiszeniu; plony korzeni wynoszą ponad 70 t z ha, liści — 25-30 t z ha. Burak stołowy, dawniej zw. burakiem ćwikłowym (ćwikłą), ma intensywnie czerwony, kulisty, niekiedy spłaszczony korzeń jadalny oraz czerwonawe liście (barwnik z grupy antocyjanów);
w Polsce uprawiany od dawna jako warzywo na barszcz i jarzynę; ma dużą wartość dietetyczną i energ. dzięki zawartości sacharozy (do 9,5%), białka (1,8%) oraz soli miner., zwł. wapnia i magnezu; jadalne są też młode liście, błędnie zw. boćwiną.
CEBULA ZWYCZAJNA cebula jadalna roślina warzywna z rodzaju czosnek, pochodząca z pd.-zach. i środk. Azji, gdzie rośnie w stanie dzikim (mało różni się od uprawianej); liście (szczypior) rurkowate, puste, kwiaty białe lub zielonkawe, zebrane
w baldach. Uprawa cebuli zwyczajnej sięga najdawniejszych epok kultury ludzkiej;
w Polsce cebula zwyczajna była wymieniana w rachunkach dworu Władysława II Jagiełły. Cebula zwyczajna ma wysoką wartość odżywczą, energ., witaminową,
zawiera m.in. 1,4% białka, 9% cukrów, 7-10 mg (do 30 mg w szczypiorze)
wit. C w 100 g; ze względu na znaczną zawartość olejku eterycznego
(gł. składnik dwusiarczek n-propylu) jest powszechnie stosowana jako przyprawa
w gospodarstwie domowym oraz przemyśle przetwórczym, ma ponadto właściwości leczn. i silne działanie bakteriobójcze. Cebula zwyczajna jest byliną uprawianą jako roślina dwuletnia, przy czym cebule konsumpcyjne uzyskuje się w pierwszym roku uprawy (12-18 t z ha) z siewu nasion, z rozsady (plon 18-25 t z ha) lub dymki,
tj. drobnej cebuli jednorocznej, przechowywanej przez zimę. Cebula zwyczajna jest rośliną klimatu umiarkowanego; ma duże wymagania glebowe. Poza cebulą zwyczajną, uprawia się jej odmiany bot.: cebulę kartoflankę rozrastającą się w gniazda złożone
z 3-10 cebul różnej wielkości i nieregularnego kształtu; cebulę perłową o drobnych, zupełnie białych cebulach; odmianą bot. o znikomym znaczeniu jest cebula wielopiętrowa tworząca w baldachach szczytowych lub bocznych drobne cebule zamiast kwiatów albo obok nich. Światowymi ośr. produkcji cebuli zwyczajnej są: Egipt, Hiszpania, Węgry; w Polsce jest najważniejszym warzywem eksportowym.

KAPUSTA rodzaj z rodziny kapustowatych (krzyżowych); obejmuje wiele dwuletnich, rzadziej jednorocznych gat. roślin o silnym systemie korzeniowym, występujących na obszarach klimatu umiarkowanego i chłodnego; kwiaty zwykle żółte, owoc — łuszczyna; do rodzaju kapusta zalicza się rośliny warzywne; kapusta brukselska (brukselka),
kapusta bezgłowa jarmuż; ponadto kalafior, brokuł, kalarepa; powyższe odmiany
i pododmiany bot., mając jednakową liczbę chromosomów — n =10, łatwo się krzyżują między sobą, w przeciwieństwie do gat. i odmian botanicznych kapusty o innej liczbie chromosomów, jak kapusta pekińska, kapusta chińska, brukiew, rzepak, rzepa, gorczyca (sarepska i czarna). Kapusta głowiasta o liściach okrągłych, gładkich, zwijających się
w główkę w miarę grubienia łodygi (głąba) i skracania się międzywęźli, występuje
w 2 formach bot.: kapusta biała i czerwona; kapusta biała powszechnie uprawiana,
w Polsce zajmuje ok. 1/3 pow. upraw warzyw i stanowi ok. 40% ich zbioru; spożywana po ugotowaniu, w postaci surówki, soku lub po zakwaszeniu; zawiera m.in. dużo związków wapnia i fosforu, witaminy, zwł. C (30 mg w 100 g); plon 40-70 t z ha; kapusta czerwona (tkanki zawierają antocyjany), uprawiana rzadziej, zawiera więcej
wit. C i B1 niż kapusta biała. Kapusta włoska o liściach silnie pomarszczonych, ma wyższą wartość odżywczą niż kapusta głowiasta; sprowadzona do Polski w XVI w. przez królową Bonę; plon 33 t z ha; kapusta bezgłowa, czyli liściasta, występuje w uprawie
w kilku pododmianach bot., z których znaczenie w warzywnictwie ma jarmuż. Kapusta pekińska tworzy zbite, długie główki, o gładkich, jasnych liściach; uprawiana w Chinach od V w. n.e., obecnie w USA i krajach europejskich; ceniona ze względu na wysoką zawartość egzogennego aminokwasu — lizyny. Kapusta chińska, tworzy luźne główki
z ciemnozielonych, krótkich, pomarszczonych liści; uprawiana zwł. w Chinach
(z nasion — olej). W rolnictwie duże znaczenie gosp. mają pododmiany bot. nie tworzące główek, objęte wspólną nazwą — kapusta pastewna, o sztywnej łodydze, wys. 1,5-2 m, liściach dużych, mięsistych, pofałdowanych, uprawiane gł. w zach. Europie i USA na mlekopędną paszę; zawierają dużo witamin i białka; plon zielonej masy 40-60 t z ha
i więcej.

BYLINA wieloletnia, trwała roślina zielna; zimą traci pędy nadziemne całkowicie (szparag) lub częściowo (trwałe złocienie); odrasta z pąków znajdujących się zimą na pędach podziemnych lub nad powierzchnią ziemi; w ogrodnictwie — wieloletnie rośliny zielne sadzone na rabatach i w skupieniach ogrodowych, np. kosaćce, konwalie, piwonie.

SZPARAG rodzaj z rodziny liliowatych; ok. 150 gat. bylin rozdzielnopłciowych,
z kłączem, zw. karpą, o mięsistych korzeniach; liście przekształcone w łuski, organem asymilacyjnym są zielone gałęziaki; kwiaty niepozorne; owoc — kulista jagoda;
kilka gat. użytkuje się jako rośliny ozdobne, tzw. asparagusy; szparag lekarski dziko rosnący w Europie i Azji, uprawia się w tzw. szparagarniach użytkowanych w ciągu 10-15 lat; jadalną częścią (po ugotowaniu, w konserwach) są młode pędy wys. 25-30 cm, zw. szparagami, o dużej wartości smakowej (zawierają aminokwas asparaginę),
białe (przysypane ziemią) lub zielone (o większej zawartości wit. C i karotenu).

KONWALIA MAJOWA bylina z rodziny liliowatych; cieniste lasy liściaste i mieszane Europy i środk. Azji; liście eliptycznojajowate; kwiaty dzwonkowate, białe, bardzo silnie, przyjemnie pachnące, w jednostronnych gronach; jagody czerwone; cała roślina trująca; kwiaty i ziele, rzadziej kłącze, są surowcem farm. (cenne glikozydy nasercowe);
w Polsce zbiór ze stanu dzikiego prawnie ograniczony; konwalię majową uprawia się na rabatach i na kwiat cięty; wyhodowano odmiany ozdobne, m.in. o kwiatach dużych (Convallaria maialis var. grandiflora), pełnych (var. flore pleno), różowych (var. rosea).

PIWONIA peonia rodzaj z rodziny peoniowatych; ok. 30 gat. bylin o zgrubiałych korzeniach lub krzewów, rosnących w Azji, Europie, Ameryce Pn., także w Peru;
pokrój krzaczasty, liście złożone, pierzastosieczne; kwiaty duże, w różnym stopniu wypełnione, osadzone pojedynczo na łodydze, często pachnące; uprawiana na kwiaty cięte lub jako ozdobna roślina kwietnikowa (w parkach, ogrodach). Występują 2 grupy gat. i odmian, tzw. piwonie zielne i piwonie krzewiaste; do pierwszej grupy należą: piwonia chińska uprawiana od ponad 1000 lat w Chinach i Japonii, piwonia lekarska znana w ogrodach Europy już w XVI w., także piwonia delikatna pochodząca z Azji Mniejszej, oraz piwonia Młokosiewicza i piwonia Wittmanna obie z Kaukazu;
w obrębie tych gat. wyhodowano wiele odmian o kwiatach pojedynczych, pełnych, anemonowych i tzw. jap. (z silnie rozbudowanymi pręcikami); ustalenie pochodzenia niektórych odmian jest trudne, zwł. że coraz częściej wprowadza się odmiany mieszańcowe, określane nazwą Paeonia hybrida. Druga grupa to gat. chiń. i tybet.: piwonia żółta wys. do 50 cm, i piwonia drzewiasta wys. do 150 cm, wraz z odmianami.

KOSACIEC irys wysoka bylina półkuli pn. (gł. w strefie ciepłej); liście zwykle mieczowate; kwiaty b. okazałe, barwne (najczęściej fioletowe, niebieskie lub żółte);
w Polsce 4 gat.; najpospolitszy jest kosaciec żółty do 1 m wys., o kwiatach żółtych; rośnie nad brzegami wód; kłącze (tzw. korzeń fiołkowy), zawierające olejki eteryczne, użytkowane w przemyśle kosmetycznym, cukierniczym i farm.; na wilgotnych łąkach
i w zaroślach kosaciec syberyjski do 80 cm wys., o kwiatach fioletowych, chroniony; wiele gat. (np. Irys germanica, Irys florentina) uprawia się na kwiat cięty w licznych odmianach, a także jako jedne z najpiękniejszych bylin ozdobnych o pachnących kwiatach — od białych przez żółte, pomarańczowe, różowe, czerwone, niebieskie, fioletowe do brązowo-bordowo-czarnych.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
botanika - 1 kolos - jednoliścienne i dwuliścienne, rolas, Botanika
Biologia część V, Rośliny jednoliścienne i dwuliścienne
opisy roślin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, Botanika
Korzeń roślin nasiennych, STUDIA, botanika
Lista roslin w zielniku(2), Studia, Botanika
botanika ćwiczenia, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, Botanika, bot
wyd TRANSPORT ROŚLIN- wyd, biologia- studia, Operon - biologia - notatki (jamjesttys)
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
rośliny jednoliścienne, biologia, Biologia roślin
Rodziny opis, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, Botanika, bot
Różnice-jednoliścienne, dwuliścienne
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
fizjologia roslin, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, fizjo roslin
nagonasienne, STUDIA, botanika

więcej podobnych podstron