A. Jak należy rozumieć pojęcie rodziny?
B. Na czym polega aspekt prawny rodziny?
C. Na czym polega aspekt moralny rodziny?
Nasze współczesne rodziny są małe. Składają się z rodziców i dwójki, czasem jednego dziecka. Rodziny, w których jest czworo i więcej dzieci należą do wyjątków. Coraz rzadsze są rodziny trójpokoleniowe to znaczy takie, w których pod jednym dachem żyją dziadkowie, rodzice i dzieci. Współczesne rodziny oparte są na stosunkach bliskiego pokrewieństwa, i uczuciach rodzicielskich.
[ Mikołajewicz ]

Znaczenie nowych pojęć:

Rodzina - dwie, lub więcej, osoby powiązane więzią krwi, małżeństwa lub adopcją; grupa osób połączona stosunkiem małżeństwa i rodzicielstwa.
Funkcje rodziny - zadania związane z rodzeniem i wychowywaniem dzieci.

Wprowadzenie

Rodzina to podstawowa grupa społeczna, istniejąca powszechnie od najważniejszych czasów. Spełnia ona podstawowe funkcje:
- po pierwsze rozwija społeczeństwo, utrzymując ciągłość biologiczną poprzez rodzenie i wychowywanie dzieci,
- po drugie poprzez wychowywanie dzieci przekazuje następnym pokoleniom dorobek cywilizacyjny w sferze materialnej i duchowej.
Określa się też rodzinę poprzez dwa typy stosunków: ojciec - matka; rodzice - dzieci. W takim przypadku oznacza ona trwałe, zalegalizowane stosunki seksualne ( małżeńskie ) dwojga partnerów, dających życie swoim dzieciom i uzależniających ich od siebie. Czasami mamy do czynienia z rodziną, która jest konstytuowana jako jedno z rodziców ( ojciec lub matka ). Czasami jest tak, że rodzinę tworzy małżeństwo, albo związek niezalegalizowany, zwany niekiedy konkubinatem. Często też mamy do czynienia z rodziną zastępczą ( dalsi krewni lub zupełnie obce osoby ).

A. Jak należy rozumieć pojęcie rodziny?

Pojęcie rodziny zmieniało się na przestrzeni dziejów ludzkich. Początkowo, przed rewolucją przemysłową, w zależności od miejsca na mapie istniały różne rodzaje rodzin. Lecz wszędzie tam, gdzie rolnictwo stanowiło podstawę egzystencji ludzie najczęściej żyli w dużych, wielopokoleniowych zbiorowiskach, pod jednym dachem z wujami, ciociami, teściami, dziadkami, babkami i gromadą kuzynów. Cała ta zbiorowość w mniejszym lub większym stopniu, była samowystarczalna. Wszyscy ci ludzie produkowali, a następnie konsumowali, wytworzone przez siebie dobra. Ta produkcyjna jednostka gospodarcza zwana była w Indiach rodziną łączoną, w krajach bałkańskich * zadrugą *, w Europie Zachodniej była to wielopokoleniowa rodzina rozszerzona.

Sytuacja rodzin wielopokoleniowych zaczęła się zmieniać w okresie maszyny parowej. Wtedy to rodzina tradycyjna przeżywa kryzys spowodowany postępem technicznym. W domach rodzinnych zaczęły występować konflikty, upadał powoli autorytet ojca. Zmieniły się obyczaje. Przestawały być one patriarchalne, stawały się stopniowo zdemokratyzowane. Funkcje rodziny zostały * rozparcelowane *. Pojawiły się wyspecjalizowane instytucje, które zajęły się opieką nad ludźmi starymi, dostarczały też wzorców edukacji dla młodzieży. Nauka powoli stawała się obowiązkowa, organizowało ją państwo.

W ten sposób zmieniała się struktura rodziny. Jednak w stosunku do swoich członków zachowała ona nadal ważne funkcje związane z: a) samym aktem narodzin dzieci, ( utrzymywania ciągłości biologicznej ), b) utrzymywaniem ciągłości kulturalnej, c) zapewnieniem pozycji społecznej dzieciom, d) zaspokajaniem ich potrzeb emocjonalnych, e) sprawowaniem kontroli nad zachowaniem swoich potomnych.

Współcześnie funkcji tych zastąpić nic i nikt nie potrafi. Stąd rodzinę najczęściej określa się mianem * grupy pierwotnej *, albo * komórki społecznej *. Z drugiej strony w rodzinie współczesnej, niezależnie od jej wielkości, typu i innych cech, zmniejszyło się wyraźnie znaczenie więzi rzeczowych opartych na pracy, na przesłankach ekonomicznych i materialnych, tak charakterystycznych dla rodzin przedindustrialnych. Wzrosło natomiast więzi emocjonalnych, opartych na partnerstwie, miłości, przyjaźni, zaufaniu, życzliwości i szacunku. W historycznym rozwoju cywilizacji dokonała się swoista ewolucja wzajemnych powiązań w rodzinie.

Współcześnie więc takie funkcje rodziny, jak opiekuńcze, wychowawcze, prawne i moralne, nie oznaczają wyłącznie zaspokajania potrzeb. Słowo funkcja oznacza nie tylko rolę, oddziaływanie, lecz także więź społeczną, współzależność psychiczną między rodzicami ( również przybranymi ) i dziećmi.

B. Na czym polega aspekt prawny rodziny?

Aspekt prawny ( punkt widzenia ) na zakres praw i powinności poszczególnych członków rodziny reguluje w Polsce Kodeks Rodzinny. Z Kodeksu wynika, że podstawowym obowiązkiem każdego z członków rodziny jest * współdziałanie dla jej dobra *. Obowiązek ten dotyczy zwłaszcza rodziców - współmałżonków, którzy winni przyczyniać się do zaspokajania potrzeb duchowych i materialnych swoich dzieci.

Dzieci do osiemnastego roku życia podlegają władzy rodzicielskiej; dziecko musi wykonywać to, czego oczekują od niego rodzice lub opiekunowie. Jeżeli dziecko jest pełnoletnie i pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym ( zamieszkuje z rodzicami ), to ma obowiązek przestrzegania norm i reguł, które ustalają rodzice.

Obowiązek wykonywania władzy rodzicielskiej polega nie tylko na narzucaniu dzieciom swojej woli, ale także kierowaniu ich rozwojem i postępowaniem. W każdym takim przypadku rodzice ponoszą prawną odpowiedzialność za postępowanie, a także za skutki podejmowanych przez siebie w stosunku do dzieci, decyzji prawnych, moralnych, wychowawczych i opiekuńczych.

Opieka rodziców nad dziećmi w sensie prawnym oznacza każdą dbałość o zaspokajanie potrzeb materialnych i duchowych dziecka. W tym przypadku rodzice chronią również dzieci przed niebezpieczeństwami wynikającymi z kontaktów dziecka ze światem zewnętrznym. Ponosić też muszą koszty jego wykształcenia, wychowania, nawet zarządzać mieniem, jeżeli dziecko takowe posiada. Ponadto, przed prawem, rodzice zawsze występują jako rzecznicy interesów dziecka. Zastępują oni dziecko ( aż do pełnoletności )w czynnościach prawnych wykonywanych na jego rzecz i w jego imieniu.

C. Na czym polega aspekt moralny rodziny?

Każda jednostka * wrastająca * w społeczeństwo musi nauczyć się * bycia jednostką moralną *, to znaczy taką, która postępuje według pewnych ogólnie przyjętych norm, standardów, reguł postępowania, które przekazywane są w rodzinie i w społeczeństwie.

Każda rodzina posiada w tym przypadku własny system wartości, przez który należy rozumieć to wszystko, co stanowi przedmiot potrzeb, dążeń i aspiracji poszczególnych jednostek. Do wartości tych tradycyjnie można zaliczyć samą rodzinę, różne przedmioty materialne, osoby, grupy społeczne, instytucje, idee, typy działań. Wartości te wynikają z jednej strony z potrzeb ludzkich, ale z drugiej ukształtowane są przez wzorce kultury danego społeczeństwa w silniejszej mierze, niż potrzeby, którym tym wzorem podlegają. Jednocześnie wartości nadają kierunek działaniu, są źródłem selekcji pewnych sposobów postępowania, formułowania norm i ocen. W związku z tym rodzina kształtuje pewne orientacje na wartości: a) codzienne, związane bezpośrednio z różnymi dziedzinami życia i aktywności człowieka oraz b) bardziej abstrakcyjne, nadające sens życiu ludzkiemu.

Do wartości codziennych zalicza się na przykład pracę zawodową, życie rodzinne, odpoczynek, rozrywki, działalność społeczną, polityczną.
Wśród wartości o wyższym stopniu abstrakcji znajdują się także wartości o charakterze osobistym: na przykład realizacja własnych zdolności, uczciwość w postępowaniu z innymi ludźmi, prestiż, twórczość, sława, władza, wiara, itd.

Wśród wartości moralnych na plan pierwszy, w wielu dziedzinach, wysuwają się zawsze pewne zasady regulujące współżycie członków, a związane z ogólniejszymi zasadami normującymi stosunki między ludźmi. Należą do nich wzajemny szacunek, lojalność, wierność małżeńska, gotowość do niesienia pomocy w potrzebie, solidarność na wypadek niebezpieczeństwa zagrażającego któremuś z członków rodziny. W przeszłości istotną rolę odgrywał autorytet ojca rodziny, zasada hierarchii społecznej, posłuszeństwo dzieci wobec starszych, nierozerwalność małżeństwa. Obecnie coraz większe znaczenie uzyskuje pewna autonomia dotycząca wszystkich członków rodziny, oczywiście w odpowiednim dla poszczególnych osób wymiarze. Zasada równopartnerstwa dotyczy szczególnie dorastających dzieci i ich rodziców.

Zasady powyższe nie zawsze oczywiście są wyraźnie sformułowane i realizowane przez rodzinę z pełną świadomością, niemniej jednak stanowią one w wielu wypadkach ważny element więzi rodzinnej. Niekiedy wchodzą w skład bardziej rozbudowanej ideologii rodzinnej, której istotną część tworzą poglądy na cele i zadania rodziny oparte czy to na przesłankach religijnych, czy też na ogólniejszych przesłankach związanych na przykład z taką wartością, jaką stanowi dom.

Potrzeba domu stanowi szczególne miejsce wśród wartości moralnych. Oznacza ona równolegle potrzebę bezpieczeństwa, spokoju, prywatności, których człowiek nie może odnaleźć w innych dziedzinach życia społecznego. Dom oznacza psychiczne * otwieranie się * dobrowolnie dla kontaktów z innymi osobami. To wreszcie baza materialna miłości rodzicielskiej i małżeńskiej - wygodne i samodzielne mieszkanie, w którym panuje ład, schludność, estetyka. Dom to również miejsce, w którym dobro dzieci jest wysuwane na plan pierwszy, nieraz kosztem pomyślności całej rodziny, a zwłaszcza rodziców. W tym przypadku dużą uwagę przywiązuje się do wykształcenia, jako do tej wartości, która może przynieść wymierne korzyści młodemu pokoleniu.

Uczenie moralności we współczesnej rodzinie przestało być prostym przekazywaniem jedynie pewnych zasad i zwyczajów, które obowiązywały i obowiązują nadal. Jest to bardziej skomplikowany kompleks współdziałania dziecka i rodziców, którzy uczą się reguł moralnego postępowania. Oczywiście uczą tych reguł głównie rodzice. To oni tłumaczą dziecku co jest dobre dla niego, a co złe i nieodpowiednie. Służą często w tym przypadku własnym przykładem. Z drugiej strony moralność własna jest kształtowana przez sumienie. Sumienie to inaczej * uwarunkowana reakcja ( głównie ) lękowa * na to, co czyni się źle, na to co pozostaje w sprzeczności z ogólnie przyjętymi standardami moralnymi. Sumienie oznacza także w szerszym rozumieniu system wewnętrznej kontroli zgodności zachowań jednostki z przyjętymi przez nią normami. Innym czynnikiem, który kształtuje zachowania moralne jest poczucie wstydu. Oznacza ono, że dziecko już wie co jest dobre i co złe. Nabyło i uznało za swoje pewne wartości, które zostały mu przekazane i które dalej mogą być regulatorem jego postępowania.

Warto dodać, że nie zawsze rodzina realizuje i wypełnia w sposób właściwy nałożone nań funkcje w płaszczyźnie moralnej. Często jest tak, że w rodzinie dochodzi do konfliktów, nawet trwałych kryzysów, które kończą się nieraz rozpadem rodziny - rozwodem.

Rozwód jest zawsze złem, zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców. Dzieci przez rozwód mają zakłócone szczęśliwe dzieciństwo. Rodzice mają z kolei poczucie osobistej klęski wzmocnione przeświadczeniem, że dodatkowo krzywdzą własne dzieci.

U podstaw rozbicia rodziny leżą różnorakie przyczyny. W Polsce najczęściej jako przyczyny rozwodów, wymienia się: niezgodność charakterów obojga małżonków, sprzeczne oczekiwania seksualne, alkoholizm i brak odpowiedzialności. Warto dodać, że im więcej dzieci w rodzinie, tym jest ona bardziej trwała. Częściej rozwodzą się małżeństwa z dzieckiem poczętym przed ślubem. Najmniej trwałe małżeństwa to te, które są zawierane przed dwudziestym rokiem życia, a najbardziej trwałe to te, które zakładają ludzie dojrzali, ustabilizowani zawodowo, świadomi swoich pragnień i celów.

POJĘCIE RODZINY Rodzina jest stara „jak świat”

<1>. W niej wzrastamy, dojrzewamy, znajdujemy ciepło i oparcie. Szczęśliwi ci, którzy ją mają bo dobra rodzina to skarb nie do przecenienia. W momencie narodzin jesteśmy włączani w sieć więzi zwaną „rodziną pochodzenia

<2>”. Składają się na nią rodzice, dziadkowie i ich krewni. W chwili, gdy dorastamy rodzi się w nas potrzeba założenia swojego własnego gniazda. Poprzez zawarcie związku małżeńskiego i narodziny dzieci tworzymy drugą rodzinę zwaną „ rodziną prokreacji<3>”. Poprzez wprowadzenie do rodziny nowego członka- dziecka- spada na jej barki olbrzymia odpowiedzialność, jakim jest wychowanie. Zaspokajanie tylko potrzeb bytowych i uczuciowych dziecka nie ukształtuje go na dobrego, sprawiedliwego człowieka kierującego się na co dzień kodeksem moralnym. WYCHOWANIE Wychowanie jest procesem niezwykle trudnym i skomplikowanym. Sięga do wszystkich sfer życia i działalności dzieci i młodzieży. Wychowanie to proces świadomego, celowego kształtowania osobowości ludzi, uwarunkowane przez podłoże przyrodnicze i społeczne.

<4> Młody człowiek już od najmłodszych lat wszędzie jest poddawany wychowaniu- w domu, w środowisku rówieśniczym, w przedszkolu a później w szkole. Wychowanie odbywa się nie tylko poprzez naukę i wpajanie zasad moralnych. Także w trakcie zabawy dziecko jest poddawane wychowaniu. Od chwili urodzenia człowiek zostaje poddany skomplikowanym zabiegom wychowawczym. Opieka matki i kontakty z rodziną, obcowanie z zespołami rówieśników i z ludźmi dorosłymi, uczestnictwo w zabawie i pracy, podleganie wpływom szkoły i placówek oświatowych, korzystanie z książek, czasopism, radia, telewizji, teatru, muzeum i innych instytucji - to wszystko oddziałuje z ogromną siłą na młodego człowieka, wprowadzając go w świat kultury i dążeń społecznych, przekazując historyczne osiągnięcia i doświadczenia gatunku ludzkiego oraz przysposabiając do kontynuowania i wzbogacania dorobku społeczeństwa

.<5> W różnych okresach życia różne czynniki wywierają wpływ na osobowość i postępowanie człowieka. Inaczej bowiem myśli i odbiera świat w wieku dziecięcym, przedszkolnym i wczesnoszkolnym, a inaczej jako uczeń szkoły średniej czy student, gdy jego moralność i system wartości jest już w jakimś stopniu ukształtowany. Dużym problemem jest to iż każdy czynnik kontroli zewnętrznej

<6> może nieść ze sobą inny przekaz, inny system wartości i wymagania. Dobrze jest gdy uzupełniają się one nawzajem. Jeżeli jednak przesłania ich są różne, może zrodzić się w wychowywanym konflikt. W przypadku działania wpływów rozbieżnych dziecko poddaje się tym silniej wpływowi danego czynnika, im bardziej czuje się z nim emocjonalnie związane i im istotniejsze są potrzeby, w których zaspokajaniu ten czynnik uczestniczy.

<7> WYCHOWANIE W RODZINIE W procesie wychowania ogromną rolę odgrywa rodzina, która jest pierwszym wzorcem i przekaźnikiem norm i zachowań. To właśnie z domu rodzinnego młody człowiek wychodzi do świata już z pewnym bagażem doświadczeń. Przygotowanie dziecka do życia poza domem rodzinnym jest jednym z najdonioślejszych zadań rodziny. Do rodziny należy zadanie wpojenia dziecku określonych norm i wartości, wyrobienie w nim pewnych pozytywnych i pożytecznych nawyków, życzliwości, szczerości, prawdomówności. Ważne jest także rozwinięcie ambicji, np. do zdobywania wykształcenia. Rodzina, która potrafi umiejętnie wykonywać swe zadania rodzicielskie, jest w stanie zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, wybudować u niego poczucie własnej wartości i nadać kierunek jego zamierzeniom. Dla małego dziecka jest ona szczególnie cenna, ponieważ pośredniczy między światem „domu” a światem „zewnętrznym”. Łagodzi i przetwarza wszelkie nieprawidłowości, zagrożenia i obawy i tym samym wpaja dziecku określone wartości kierując się przykładami spoza środowiska rodzinnego. Bardzo istotne w tym procesie są relacje panujące w domu, szczególnie relacje pomiędzy rodzicami. Rodzice są dla dziecka pierwszymi dawcami wszelkich uczuć. Sposób w jaki przejawiają miłość względem siebie oraz względem dzieci, jest bardzo ważny w kształtowaniu emocjonalnej atmosfery w rodzinie. Jeśli rodzice kochają się nawzajem, dziecko kocha oboje rodziców, jeśli rodzice się kłócą lub nienawidzą, dziecko zmuszone jest „opowiedzieć” się za jednym z rodziców, a drugie z nich odrzucić. Jest to sytuacja przeżywana przez dziecko bardzo ciężko, ponieważ musi ono przygotować się na utratę miłości tego spośród rodziców, które odrzuca.

<8> Dziecko obserwuje rodziców i stara się ich naśladować. Relacje pomiędzy nimi również są przez dziecko „podchwytywane” i mogą znaleźć swe odzwierciedlenie w jego przyszłym życiu z partnerem.

<1> J. Rembowski, Rodzina jako system powiązań, Rodzina i dziecko, pod red. M. Ziemska, PWN, Warszawa 1979, s. 127.

<2> Tamże, s. 127. <3> Tamże, s. 127.

<4> M. Rataj, Szkoła- dzieci- rodzice, Warszawa 1979,s. 17.

<5> Tamże, s. 28

<6> Mowa tu o rodzinie, szkole, rówieśnikach, itp.

<7> Tamże, s. 23.

<8> J. Rembowski, Rodzina jako system powiązań, Rodzina i dziecko, pod red. M. Ziemska, PWN, Warszawa 1979, s. 132.

Rodzina odgrywała i nadal odgrywa wielką rolę w procesach socjalizacyjno - wychowawczych stwarzając najlepsze warunki życiowego funkcjonowania ludzi. Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko życia człowieka. Wywiera znaczący wpływ na zachowanie się jednostki, jej stosunku do innych osób, świata wartości, do systemu norm i wzorów postępowania.
W rodzinie jako grupie obejmującej i organizującej podstawowe dziedziny życia, człowiek uczy się najbardziej istotnych form współżycia i ról społecznych, ważnych w jego aktualnym życiu rodzinnym, ale i w przyszłości. Dziecko w rodzinie zdobywa podstawowe umiejętności, dzięki którym może osiągnąć sukces w późniejszych sytuacjach życiowych.

Pojęcie rodziny i jej struktura
Jan Szczepański definiuje pojęcie rodziny jako grupę osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski. ,, Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być rzeczywiste oraz zastępcze. Członkowie rodziny zazwyczaj żyją pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe". Rodzina charakteryzuje się względnie stałymi wzorami postępowania oraz wzajemnego oddziaływania na siebie i jej członków.

Rodzina i jej podstawowe funkcje
Podstawą więzi rodzinnych są funkcje rodziny, których przedmiotem jest zaspokajanie potrzeb:
- jej własnych jako grupy społecznej
- całego społeczeństwa.
W socjologii rozróżnia sie trzy podstawowe funkcje rodziny:
1. prokreacyjna (rozrodcza)- połączona jest z przekazywaniem nowym członkom cech biologicznych,
2. wychowawcza- polega na wpajaniu dziecku podstawowych norm, obyczajów i umiejętności, bez których nie mogłoby funkcjonować w społeczeństwie,
3. gospodarcza- wyraża się przede wszystkim w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego.

Socjalizacja w rodzinie
Jest to proces zachodzący przede wszystkim w czasie wypełniania przez rodzinę określonych zadań względem dzieci. Do podstawowych zadań rodziny należy przekazywanie potomstwu wiedzy o otaczającym świecie przyrodniczym i społecznym. Wiedza ta kształtuje u dziecka jego zachowanie, działanie, nadając im racjonalny charakter. Rodzina kształtuje umiejętności w posługiwaniu się podstawowymi przedmiotami codziennego użytku, wpaja normy i wzory zachowań, systemy zakazów i nakazów.

Postawy rodzicielskie
Z funkcjonowaniem rodziny jako grupy społecznej związane są role i pozycje społeczne rodziców. Czynnikiem życia rodzinnego decydującym o podatności dzieci na oddziaływania wychowawcze jest autorytet rodziców. Cała rodzina jest ważna dla rozwoju osobowości dziecka i zasadniczo stymuluje jego rozwój intelektualny, przygotowuje go do pełnienia określonych ról społecznych, a podstawowym warunkiem jego pełnego rozwoju jest otoczenie, akceptacja rodziców i zwartość rodziny. Dziecko, które czuje, że jest kochane i akceptowane przez rodziców posiada poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Życie w rodzinie nie może być tylko byciem obok siebie, musi być kontaktem, wspólnym planowaniem, wymianą myśli, szukaniem wyjść z kłopotów, wzajemnym słuchaniem się. Postawy rodziców wobec dzieci wywierają istotny wpływ na ich samopoczucie i umacniają lub osłabiają proces kształcenia osobowości.
Maria Ziemska wyróżnia następujące postawy rodzicielskie:
* akceptacja dziecka, czyli przyjęcie go takim, jakim jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, umysłowymi umiejętnościami i ograniczeniami;
* współdziałanie z dzieckiem, świadczące o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu odpowiednio do jego możliwości rozwojowych;
* dawanie dziecku właściwej dla niego, jego wieku rozumnej swobody;
* uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych. bez przeceniania i niedoceniania jego roli; rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowując się do poziomu fazy rozwojowej, w jakiej dziecko się znajduje.

Za niekorzystne wg autorki postawy uznać należy:
* postawę odtrącającą, nadmiernym dystansie uczuciowym, sprzyjającą kształtowaniu się takich cech jak: agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, kłamstwo, zahamowanie rozwoju wyższych uczuć, zachowanie się aspołeczne;
* postawę nadmiernego wymagania i korygowania, ciągłej krytyki sprzyjającej kształtowaniu się takich cech jak: brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, trudności w przystosowaniu się w środowisku rówieśniczym.

U źródeł określonej postawy wobec dziecka leży jego akceptacja lub odrzucenie. Dziecko akceptowane jest częściej nagradzane, mniej karane i kontrolowane. Dziecko odrzucane emocjonalnie jest traktowane surowo, częściej karane, upominane i kontrolowane. Wzrasta w atmosferze upośledzenia i kształtuje się w nim poczucie gorszej ,, inności". Na tym podłożu wzrastają uczucia wrogości do innych, postawy agresywne i niska samoocena. Dzieci odrzucane łatwo ulegają demoralizacji, gdyż szukające kontaktów zastępczych zbliżają się do kolegów w grupach przestępczych. Można rzec, że wskaźnikami prawidłowych stosunków między rodzicami a dziećmi są:
- samopoczucie dzieci, przekonanie o miłości rodziców
- samoocena znajdująca wsparcie w akceptacji dziecka przez rodziców
- postawy dzieci wobec innych ludzi.

Opracował: Mariusz Rzadkiewicz,
kwiecień, 2003r.

Literatura:
J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN Warszawa 1970
Z. Tyszka, Socjologia rodziny, PWN Warszawa 1980
M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973

Prezentacja

Mapa

Forum

Prezentacja nieoficjalna

Zmiana prezentacji

Uczniowie

Pojęcie rodziny

, www:   e-mail:

--> [Author:(null)]

Rodzina jest nierozerwalnie związana z istnieniem ludzkiego społeczeństwa i kultury. W zależności od miejsca i czasu przybierała bardzo zróżnicowane formy i dlatego istnieje wiele definicji ją określających. Szkoła Podstawowa w Grodzeniu Katarzyna Chojnacka W. Okoń określa rodzinę jako: „...małą grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych, rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi - więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie”. R. Wroczyński określa ją zaś, jako środowisko naturalne, do którego przynależność wynika z samego faktu urodzenia. Twierdzi, że jest ona: „...instytucją równie dawną jak społeczne życie człowieka, która stanowiła zawsze główną komórkę życia społecznego. Podstawową w sensie biologicznym, zapewniająca ciągłość generacji i społeczno - kulturowym, wdrażając młodą generację w podstawy życia społeczno - kulturowego”. Z. Tyszka dokonując przeglądu z zakresu socjologii rodziny przytacza wypowiedź J. Sirjamki, który mówi, że rodzina: „...jest instytucją ogólnoludzką, spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Do jej uniwersalnych i wszędzie spotykanych zadań należy: zaspokajanie popędu seksualnego, zaspokajanie elementarnych, materialnych potrzeb życiowych oraz rodzenie i wychowywanie dzieci”. J. Szczepański zwraca uwagę na to, iż rodzina człowiecza opiera się na biologicznych podstawach: „...stałość popędu seksualnego, jego różne formy sublimacji i powstająca wokół jego powstawania otoczka emocjonalna stanowi zespół czynników biopsychicznych stanowiących podstawę małżeństwa rodziny człowieczej”. M. Ziemska natomiast określa rodzinę jako: „...małą, naturalną grupę społeczną, składającą się z małżonków i ich dzieci, stanowiącą ciągłość względnie trwałą, lecz jednocześnie podlegającą dynamicznym przekształceniom, związanym głównie z biegiem życia wchodzących w jej skład jednostek”. Rodzina jest przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych, stąd bierze się ta wielość definicji i różnorodność rozpatrywania dotyczących jej problemów. Ogromne zainteresowanie sprawami rodziny wynika z jej wpływu na rozwój fizyczny, psychiczny, społeczny jej członków, w szczególności zaś dzieci. Rodzina przez zamierzone oddziaływanie opiekuńcze i wychowawcze, a także przez niezamierzony wpływ wynikający ze wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami oraz różne wzorce osobowe rodziców przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. Dzięki tym oddziaływaniom przygotowuje je do samodzielnego życia w społeczeństwie, które podejmie jako już dorosły człowiek. Wszechstronność wpływu rodziny polega na tym, że socjalizuje ona także dorosłych członków. Zakładając rodzinę podejmują oni szereg nowych ról, nabywają doświadczeń, które często powodują głębokie przeobrażenia w strukturze osobowości. Jest więc ta fundamentalna komórka organizmem żywym, dynamicznym, ulegającym ciągłym przeobrażeniom, podatna na wpływy środowiska zewnętrznego, sama również je kształtuje poprzez ciągłe interakcje z otoczeniem. Zdaniem angielskiego pedagoga i psychologa W. D. Walla właśnie obecnie, w dobie transformacji kryzysów i napięć, rola rodziny wzrasta: „...w złożonej i trudnej sytuacji współczesnego świata rodzina ma spełniać szczególna funkcję niwelatora wstrząsów, filtru i pomostu. Powinna ona chronić dorastające pokolenie przed zbyt brutalnym zetknięciem się z rzeczywistością, powinna być nosicielem kultury w środowisku, w którym dziecko żyje, powinna w zakresie teorii stanowić bazę, w której mogłoby ono rzucać się w wir świata bardziej bezosobowego, rozciągającego się poza dom”. Rodzina jest określana najbardziej wartościowym środowiskiem wychowawczym. W literaturze spotyka się wiele prób określenia środowiska wychowawczego. Według J. Pietera przez środowisko rozumieć można: „...złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których organizm zwierzęcia lub człowieka przystosowuje się czynnie według całokształtu własnych możliwości i według potrzeb”. Czyli, według autora, przez środowisko wychowawcze można rozumieć analogicznie: „...złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia”. Nieco inną definicję środowiska sformułował R. Wroczyński. Przez środowisko wychowawcze rozumie on: „...teren naturalnych doświadczeń społecznych, reprezentowanych przez zespół podniet rozwojowych celowo zorganizowanych i podporządkowanych potrzebom wychowawczym”. Z kolei K. Sośnicki za środowisko wychowawcze przyjmuje: „...ogół sytuacji wychowawczych. Te zaś określa jako ogół warunków, które działając na jednostkę powodują u niej określone przeżycia psychiczne”. Dalszy krok w określaniu środowiska wychowawczego uczynił A. Kamiński. Środowiskiem nazwał: „...te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas, albo krótko lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet”. Jak wynika z zaprezentowanych definicji, a także wielu innych, można podjąć próbę zdefiniowania środowiska wychowawczego, jako złożonego układu powtarzających się, względnie stałych lub też krótkotrwałych, ale silnie działających sytuacji, organizowanych dla realizacji założonych celów. Środowisko wychowawcze składa się z sytuacji wychowawczych, które realizuje człowiek w sposób świadomy, stwarzając warunki dla realizacji określonych celów. Inaczej mówiąc, sytuacje wychowawcze to taki układ warunków, które organizuje się dla kształtowania pożądanych dyspozycji osobowościowych. Takim właśnie środowiskiem, po spełnieniu pewnych warunków jest rodzina. Jak wszystkie inne struktury tak i rodzina jest narażona na różnego rodzaju niezamierzone wpływy i oddziaływania. Jak wszystkie inne struktury jest narażona na tak zwane sytuacje kryzysowe. M. Ziemska określa je mianem sytuacji kryzysowo - rozwojowych. Wiele takich sytuacji można przewidzieć i przygotować się do nich, ale jest wiele takich, których przewidzieć nie można. Mają wpływ na nie różne przypadki trudne do przewidzenia, wynikające z faz rozwojowych rodziny. Mogą nimi być: ciężkie choroby członków rodziny, kalectwo, nałóg, śmierć, kłopoty zawodowe, utrata pracy, zła lub raptowna zmiana sytuacji materialnej, nagłe sukcesy lub ich brak i wiele innych. Wszystkie te sytuacje oddziaływują na członków rodziny i powodują konieczność przystosowania się do nich, akceptowania, co nie zawsze jest sprawą tak prostą i oczywistą. Sytuacje takie mogą zespolić rodzinę jeszcze bardziej lub też mogą doprowadzić do zupełnie odwrotnego zjawiska dezorganizacji lub dysfunkcjonalności tj. niemożności realizowania postawionych przed nią zadań zarówno wobec członków rodziny jak i całego społeczeństwa. „...Rodziny wewnętrznie rozbite, w znacznym stopniu zdezorganizowane lub o zakłóconym funkcjonowaniu wpływają na swych członków ujemnie, przyczyniają się do powstawania osobowości dysharmonijnej, niedojrzałej lub wręcz patologicznej, a niebezpieczeństwo to zagraża głównie dzieciom i młodzieży”. Rodziny przebywające w sytuacjach kryzysowych wymagają pomocy. Funkcje współczesnej rodziny są różnie definiowane przez poszczególne dyscypliny naukowe. Psychologowie koncentrują swoją uwagę na wewnętrznych problemach rodziny i związanych z nimi relacjach emocjonalnych, na rozwoju osobowości dziecka i ocenach osobowości małżonków. F. Adamski uważa, że podjęcie funkcji rodziny obejmuje cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania jakie pełni rodzina na rzecz swych członków, zaspokajając ich potrzeby. Socjolodzy podkreślają instytucjonalny charakter rodziny, wiążą z nim spełniane przez nią funkcje, które jak twierdzą ściśle są powiązane z jej strukturą, tj. układem ról i pozycji społecznych. J. Szczepański odróżnia zadania od funkcji. Według autora: „...zadanie, to pewien zakus czynności, które wykonywane są i oceniane przez szersze zbiorowości. Zadaniem rodziny jest wychowywanie dzieci, lecz wychowanie wymaga, aby rodzice zdobywali potrzebne na to środki i aby wykonywali wiele innych czynności pośrednich. Funkcje to ogół czynności i skutków związanych z wykonywaniem zadań”. Z. Tyszka natomiast uważa, że funkcje służą analizie rodziny w działaniu. Kwestionuje próby wyodrębnienia z jednej strony zadań, z drugiej funkcji rodziny. „...Próby te wydają się nie być uzasadnione. Zadanie jest z reguły implicite zawarte w funkcji, jako działalności zaspokajającej istotną potrzebę, realizującej istotny cel. Zadania działania i efekt działalności stanowią jedność w ramach funkcji”. Z. Tyszka wyróżnia cztery grupy funkcji pełnionych przez rodzinę, a w ich obrębie funkcje składowe: I. funkcje biopsychiczne - prokreacyjna i seksualna. II. funkcje ekonomiczne - materialno-ekonomiczna oraz zabezpieczająco-opiekuńcza. III. funkcje społeczno - wyznaczające - klasowa oraz legalizacyjno - kontrolna. IV. funkcje socjopsychologiczne - socjalizacyjno - wychowawcza - kulturalna - rekreacyjno - towarzyska - emocjonalno - ekspresyjna. Podobne stanowisko zajmuje M. Ziemska łącząc pojęcie funkcji rodziny z pojęciem jej zadań, wypełnianych na rzecz członków rodziny, jak i całego społeczeństwa. Ujmuje to w następujący sposób: „...podstawowe funkcje wskazują na zadania współczesnej rodziny jakie wypełnia i jakie ją konstytuują. Istnienie rodziny polega bowiem na wypełnianiu głównych zadań, czyli funkcji”. Rodzina więc spełnia zadania zarówno wobec swych członków jak i społeczeństwa. Zaspokaja potrzeby ogólnospołeczne, narodowe. Autorka wyróżnia następujące funkcje rodziny: I. funkcja prokreacyjna - dostarcza nowych członków nie tylko do swojej grupy (rodziny) ale i całego społeczeństwa. II. funkcja produkcyjna - dostarczając społeczeństwu nowych członków wzmaga siły twórcze i wytwórcze. III. funkcja usługowo - opiekuńcza - zapewniając codzienne usługi (wyżywienie, czystość) oraz opiekę tym członkom, którzy nie są w pełni samodzielni ze względu na wiek, chorobę, kalectwo. IV. funkcja socjalizująca - wprowadzająca w społeczeństwo, przekazująca obyczaje, zwyczaje, wzory zachowań itd. V. funkcja psychohigieniczna - zapewniająca poczucie stabilizacji, równowagę emocjonalną. Jednocześnie z zadaniami na rzecz społeczeństwa rodzina spełnia zadania wobec swoich członków. Wynikają z tego różne potrzeby: I. potrzeby seksualne II. potrzeby ekonomiczne III. potrzeby bytowe i opiekuńcze IV. potrzeby chowania dzieci V. potrzeby emocjonalne Funkcje i zadania obejmują swoim zakresem wszystkie dziedziny życia rodziny i poszczególnych jej członków. Stanowią nierozerwalną strukturę a zakłócenia w realizacji choćby jednej z nich powoduje na ogół, o czym wspomniałam już wcześniej, przejściową lub dłuższą niewydolność ogólnego funkcjonowania rodziny. W kontekście omawianych zagadnień i w nawiązaniu do tematu pracy, nie można pominąć zagadnienia rodziny niepełnosprawnej. Nie jest sprawą łatwą zdefiniowanie tego pojęcia. R. Borowski definiuje je następująco: „...rodziną inwalidzką będzie taka rodzina, w której co najmniej jeden z jej członków jest trwale poszkodowany na zdrowiu, nie może lub w znacznym stopniu ma ograniczone możliwości samoobsługowe oraz możliwości pełnienia ról społeczno - zawodowych bez ograniczeń, zamieszkuje we wspólnym gospodarstwie z rodziną pełnosprawną, dodając, że jego stan zdrowia określony jest przez Komisję ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia”. Analizując mechanizmy związane z tworzeniem się więzi rodzinnej S. Mika zalicza je do kategorii interakcji międzyludzkich. Tworzenie się więzi rodzinnych zatem możemy rozpatrywać w kategoriach postrzegania podmiotów, jakimi są członkowie rodziny. Rodzina w życiu i działaniu osoby niepełnosprawnej jest czynnikiem bardzo ważnym. Stanowi dla niej istotny fundament. To od postaw rodziny zależy w znacznej mierze funkcjonowanie osoby mającej określone defekty. Zasadniczym celem rehabilitacji jest maksymalne włączenie człowieka niepełnosprawnego do życia normalnego społeczeństwa. Wyraża się ono podejmowaniem przez osobę niepełnosprawną ról społecznych związanych z życiem. Są to różnego role - zawodowe, towarzyskie no i oczywiście rodzinne. I te ostatnie uważa się powszechnie za najważniejsze. W opinii publicznej zdecydowane pierwszeństwo przyznawane jest właśnie rolom rodzinnym. Wynika to z faktu wysokiej społecznej oceny wartości życia rodzinnego. Różnego rodzaju badania wykazują, iż rodzina spostrzegana jest jako jedna z najcenniejszych wartości życia człowieka. W skali globalnej nie istnieje też żadna inna wartość w stosunku do niej konkurencyjna. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest niewątpliwie fakt, że środowisko rodzinne najpełniej zaspokaja potrzeby jej członków - dzieci oraz osób dorosłych. Funkcje spełniane przez rodzinę są niezwykle wszechstronne i niemożliwe jest ich scedowanie na jakiekolwiek inne instytucje czy grupy społeczne. Spełnianie ról związanych z życiem rodzinnym stanowi podstawę społecznej oceny danego człowieka. W istotnym stopniu kształtuje również poziom jego samooceny i samoakceptacji. Praktyka psychologiczna dowodzi, iż czynniki te wywierają znaczący wpływ na osobowość człowieka niepełnosprawnego oraz jego uczestnictwo w procesie rehabilitacji. Stąd tak duże znaczenie przywiązuje się w rehabilitacji do problemów rodzinnych osoby niepełnosprawnej. Efektywność wypełniania przez osobę niepełnosprawną ról rodzinnych uwarunkowana jest następującymi czynnikami: - gotowością osoby niepełnosprawnej do podjęcia ról małżeńskich i rodzicielskich, - obiektywnymi możliwościami ich wypełniania przy obniżonym poziomie sprawności, - funkcjonującym w świadomości osoby niepełnosprawnej modelu życia rodzinnego, - postawami społecznymi wobec osoby niepełnosprawnej. Osobie niepełnosprawnej nie jest łatwo znaleźć partnera do zawarcia związku małżeńskiego. Częściej bywa on odrzucany od osoby posiadającej pełną sprawność. Przyczyną tego bywa bardzo często niechęć tzw. osób normalnych do wiązania się z ludźmi spostrzeganymi jako odmienni, słabsi, wymagający opieki. Nie bez znaczenia pozostają również, często nieuzasadnione, względy genetyczne oraz bardzo ważne dla niektórych kryteria estetyczne doboru małżeńskiego. Istnieją również obawy przed obciążeniem się opieką nad niepełnosprawnym małżonkiem oraz wytworzeniem się sytuacji większego obciążenia obowiązkami pełnosprawnych członków rodziny. Badania i obserwacje nie potwierdzają tego rodzaju założeń. Niepełnosprawność nie oznacza całkowitej niezdolności danej osoby do chociażby prac domowych. W większości przypadków osoba po przebyciu rehabilitacji podstawowej jest w stanie podejmować i efektywnie wykonywać wiele działań związanych z samoobsługą, utrzymywaniem porządku czy prowadzeniem gospodarstwa domowego. Wiele obaw w społeczeństwie budzi wypełnianie przez rodziny niepełnosprawne funkcji wychowawczych. Najczęściej uważa się, że nie są one w stanie zapewnić swoim dzieciom właściwych warunków rozwoju i wychowania. Przypuszczenia te, nie zostały jednak potwierdzone i obecnie uważa się, iż pomimo czasami gorszych warunków materialnych, rodzinny te nie są mniej wartościowym środowiskiem wychowawczym, niż rodziny pełnosprawne. W wielu przypadkach spełniają nawet swoje funkcje wychowawcze bardziej świadomie i odpowiedzialnie. Podejmowanie przez osobę niepełnosprawną ról rodzinnych stwarzać może szereg problemów wynikłych z braku właściwego przygotowania w trakcie rehabilitacji. Przygotowanie takiej osoby do podjęcia i efektywnego wykonywania ról rodzinnych najczęściej wiązane jest z nabywaniem przez niego wiedzy i umiejętności przydatnych w gospodarstwie domowym. Ażeby jednak można było mówić o gotowości w tym zakresie, konieczne jest, aby osoba niepełnosprawna nie tylko potrafiła, ale także chciała wspomniane role podejmować. Istotny jest tu również ze względu na wielość wzorów życia rodzinnego, wyniesiony z domu lub postulowany model rodziny. Na tle ogólnego zainteresowania problemami ludzi niepełnosprawnych bardzo ważne wydaje się poznanie funkcjonowania rodzin w których znajdują się te osoby. Rozważania na ten temat w literaturze przedmiotu, wskazują , że inwalidztwo nie warunkuje w sposób istotny funkcjonowania tej podstawowej komórki społecznej. Rodziny niepełnosprawne są w pełni samodzielne i niezależne materialnie, przeważnie same wychowują swoje potomstwo. Odpowiedzialność za los dzieci spływa na zwiększoną motywację i wysiłki podejmowane przez nich w celu uzyskania sukcesu na niwie zawodowej i życia rodzinnego. Wydajność pracy osób niepełnosprawnych jest, choć bardzo często z braku dobrego wykształcenia zajmują oni stanowiska pracy nie wymagające wysokich kwalifikacji. Dlatego też bardzo często dochody i poziom życia jest nieco niższy od rodzin pełnosprawnych. W rodzinach tych zauważa się bardzo często korzystną atmosferę panującą oraz wysoką jakość ich działalności opiekuńczo-wychowawczej wobec własnych dzieci. Osoby te częściej przebywają w domu i więcej czasu poświęcają swemu potomstwu. Rodzina odgrywa również bardzo ważną rolę w procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej. Rodzina daje poczucie bezpieczeństwa, stabilności. Ogrywa szczególną rolę w kształtowaniu się postawy samoakceptacji, przezwyciężeniu obcości i niepotrzebności. Korzystne doświadczenia wyniesione przez osobę niepełnosprawną z rodziny rzutują także na kontakty społeczne i ustosunkowanie do innych, na integrację z pełnosprawnymi. Ważną potrzebą każdego członka rodziny jest niezależność. Mimo ogromnego wysiłku różnych organizacji i władz, efekty oddziaływań opiekuńczych nad rodziną niepełnosprawną są nadal nieadekwatne do potrzeb. Mówiąc o rodzinie, zarówno pełnosprawnej, jaki i niepełnosprawnej, nie można pominąć problemów z jakimi styka się współczesna rodzina. Jej struktura ulega bardzo widocznym przemianom ekonomicznym, kulturalnym, społecznym i religijnym. Dawna rodzina typu patriarchalnego odznaczała się stałością struktury, trwałością związku, była to rodzina wielopokoleniowa z naczelną rolą ojca, głównego jej autorytetu. Był on często jedynym żywicielem, decydował o wszystkim, jednoczył ją. W rodzinie istniało ścisłe uzależnienie od rodziców. Spełniała ona wszystkie funkcje: biologiczne, gospodarcze, kulturalne, polityczne, religijne, zdrowotne, wychowawcze. Symbolem tej jedności był wspólny dom, mieszkanie, stół itp. Współczesna rodzina partnerska jest nieliczna, jedno lub dwupokoleniowa (rodzice + dzieci), często nietrwała, rozdzielona, w której więzy rodzinne są bardzo luźne. Jest to rodzina często bez bazy materialnej, bez własnego mieszkania, ze zróżnicowanymi światopoglądami, często skłócona. Dzisiaj również obserwuje się zanik autorytetu ojcowskiego a często życie rodzinne ma charakter partnerstwa (lub co gorzej walki o autorytet matka - ojciec). Istotną sprawą jest także to, że szereg funkcji spełnianych przez dawną rodzinę przejęły różne instytucje i organizacje. Zacierają się różnice między rodzinami wiejskimi i miejskimi. Członkowie rodziny coraz częściej korzystają z instytucji społecznych: świetlice, stołówki, wczasy, wycieczki. W znacznym stopniu funkcje wychowawcze i opiekuńcze przejmują instytucje oświatowo - wychowawcze. Kobiety - na ogół pracujące zawodowo, samotne - są obarczane tysiącami spraw zawodowych, rodzinnych, przeciążone pracą, zmęczone fizycznie i psychicznie. Najbardziej interesującym problemem ze względu na temat pracy jest dla mnie również rodzina dotknięta problemem alkoholowym. Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której choćby jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę. Człowiek pijący w sposób destrukcyjny dostarcza wszystkim innym wielu problemów życiowych (np. finansowych, emocjonalnych). Jest to tzw. rodzina patologiczna. W literaturze przedmiotu spotykamy się również z pojęciem „osoba z problemem alkoholowym” i wcale, jakby się to mogło zdawać, nie jest to tylko osoba bezpośrednio nadużywająca alkoholu, ale obejmuje ono również osoby z kręgu alkoholika (mąż, żona, dzieci). Poprzez cierpienie, lęk, obawę o członka swojej rodziny, bezradność tworzą oni wspólną grupę. Można więc powiedzieć, że problemy związane z alkoholem ma nie tylko ten kto pije, bo nikt nie pije w próżni społecznej. Przechodzą one jak gdyby na pozostałych członków. Szacuje się, że w Polsce około 5 milionów ludzi żyje w rodzinach alkoholowych. Alkoholizm jest chorobą całej rodziny. Jest chorobą uczuć, ciała, umysłu i międzyludzkich więzi. Uruchamia trzy mechanizmy obronne: - nie mów, - nie czuj, - nie ufaj. Żona lub mąż ukrywa przed innymi fakt picia współmałżonka i każe ukrywać ten fakt dzieciom. Nie mówi się również o bójkach, awanturach i tragediach. Takie zachowanie rodziny ułatwia jedynie alkoholikowi dalsze picie. Z powodu nadużywania alkoholu szczególnym zagrożeniom podlegają następujące obszary życia rodzinnego: · niszczenie życia uczuciowego - zamiast oparcia, poczucia bezpieczeństwa, rodzina dostarcza poczucia krzywdy, lęku, zagrożenia, wstydu, gniewu i winy, · braku źródeł oparcia i wzajemnej pomocy - zamiast dostarczać oparcia jest źródłem problemów, · utrata kontaktu i zrozumienia - zamiast prawdy i otwartości pojawiają się kłamstwa, udawanie, oszukiwanie, · izolacja os świata zewnętrznego - rodzina odizolowuje się od innych, staje się zamknięta i niedostępna, · wyczerpanie zasobów materialnych - rodzina ma ograniczone możliwości bytowe, brak perspektyw. Dlatego, mając na uwadze te i inne zjawiska związane z nadużywaniem alkoholu, próby leczenia alkoholizmu zaczyna się od osób nieuzależnionych, a blisko związanych z alkoholikiem. Leczenie takie odbywa się według opracowanych programów i zaczyna się od uświadamiania alkoholika, na czym polega ich choroba. Później alkoholik powinien sam umieć rozpoznać u siebie objawy choroby, następnie uznać ją za swoją chorobę (ale nie akceptować). Po tych etapach przychodzi czas na „naukę” życia na trzeźwo. W tym samym czasie zajęciom terapeutycznym poddawani są współmałżonkowie oraz dzieci.

HTML: <NOEMBED> </NOEMBED>

---