Psychologia

dr Marcinkowksa-Bachlińska

Spis treści

Wykład 1

26 lutego 2010r.

Definicja psychologii

• nauka zajmująca się człowiekiem, jego zachowaniem (tym, co widać) i psychiką (tym, czego nie widać);

• zajmuje się badaniem ludzi „normalnych” i odbiegających od normy (ta norma nie jest odgórnie określona; każdy człowiek zachowuje się czasem „nienormalnie” - co jest normalne);

• zajmuje się zarówno ludźmi, jak i zwierzętami;

• tworzy teorie, w jaki sposób człowiek funkcjonuje oraz zajmuje się zastosowaniem tych teorii w życiu (nie ma jednej teorii, funkcjonują one równolegle - trzeba określić, którą się stosuje);

• nauka o mechanizmach psychicznych, o zachowaniach organizmów, badająca okoliczności, które te zachowania wywołują;

• człowieku jako podmiocie działania i jego działaniu;

• wyższych czynnościach psychicznych.

Cele psychologii

• opisywanie i wyjaśnianie tego, co się dzieje, przewidywanie tego, co może się zdarzyć, kontrolowanie,

• celem nadrzędnym jest podniesienie jakości życia człowieka.

Psychologia stara się odpowiadać na pytania:

1. Czy istnieje związek między zachowaniem i osobowością? Jeśli istnieje, to na czym polega? Jak można wpłynąć na ten związek?

2. Czy w innych sytuacjach dana osoba zachowałaby się tak samo?

Metody psychologii

• obserwacja (warunki, celowość, długość, częstość, systematyczność, selektywność, obiektywność, porównywalność - z góry określone),

• metody testowe (duża grupa kontrolna, a nawet dwie; dokładne; ograniczeniem są pytania kierowane do ludzi przeciętnych - osoby nie przeciętne wypadają źle; metody te są traktowane jako pomoc, uzupełnienie innych metod),

• ankiety,

• eksperyment,

• wywiad,

• rozmowa (ma konkretną strukturę),

• badanie wytwórców,

• introspekcja (wgląd w siebie; metoda kontrowersyjna).

Podział psychologii

PSYCHOLOGIA

część teoretyczna część praktyczna

(stosowana)

psychologia ogólna (ogólne prawa, podstawowe założenia), psychologia rozwojowa (rozwój człowieka i etapy tego rozwoju), psychologia społeczna (funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie; bliska socjologii).

psychologia kliniczna, psychologia wychowawcza, psychologia pracy.

Podział Hipokratesa

• podział ludzi ze względu na temperament,

• określanie ludzie ze względu na żywioł, kolor i płyn ustrojowy, który przeważa w ich organizmie:

MELANCHOLIK (ziemia, czarny, żółć) - oderwany od rzeczywistości, romantyk, zły, zazdrosny, zawistny, przyziemny, pesymista;

SANGWINIK (ogień, czerwony, krew) - krewki, silny, żywy, jasny, wyraźny, żywiołowiec, nad wyraz twórczy, nieprzewidywalny;

FLEGMATYK (woda, biały, flegma) - powolny, mało energiczny, niewyraźny, nie ma własnego zdania i celów, niejasny;

CHOLERYK (powietrze, żółty, żółć) - zmienny, pesymista, zazdrosny, złośliwy, negatywnie nastawiony.

Psychologia powstała wtedy, kiedy pojawił się człowiek. Ma bardzo długą tradycję, jednak krótką historię. Kiedyś uznawano psychologię jako naukę o duszy.

Historia psychologii

• Arystoteles - twórca pierwszego dzieła psychologicznego - próbował opisać funkcjonowanie duszy człowieka - „poznanie rzeczywistości opiera się na kojarzeniu lub na kontraście”,

• Kartezjusz (XVI/XVII w.) - zwrot w kierunku medycznego poznania człowieka. Istnieją takie reakcje, które zawsze wystąpią w obrębie danego gatunku (odruchy np. człowiek, gdy poczuje ból, stara się cofnąć rękę; zwężanie źrenic - niektóre z nich można kontrolować, inne - nie; o niektórych nie wiemy; gęsia skórka, rumienienie się; wrodzone reakcje, np. podczas pukania młoteczkiem w kolano). Skoro istnieją tak drobne czyny, to istnieją zbudowane na nich kolejne łańcuchy zachowań.

Czy umysł i ciało działają razem czy osobno?

Argumenty, że działają razem: człowiek w stresie jest bardzo podatny na choroby, ma obniżoną odporność, jest mniej uważny. Argumenty, że działają osobno - np. ludzie o ułomnym ciele, lecz sprawnym umyśle.

• John Locke - „tabula rasa” - człowiek rodzi się czysty (czysta kartka), którą w miarę rozwoju zapisuje; determinuje cały sposób wychowania, zachowania; w zależności od tego, co dostarczymy człowiekowi, tak będzie się rozwijał,

• 1879r. (Lipsk) - powstaje I laboratorium psychologiczne, na skutek usilnych starań Wilhelma Wundta (twórcy atomizmu/introspekcjonizmu),

• 1795r. - człowiek chory psychicznie to też człowiek - należy mu się opieka - do tamtego czasu tak nie uważano; Philippe Pinel wywalczył ludzkie warunki dla chorych psychicznie.

Psychologia postaci

• człowiek nie odbiera świata w elementach, ale jako całość,

• widzimy całość, nie zwracamy uwagi na elementy,

• postaci mają zorganizowaną strukturę, a zmiana elementów nie powoduje zmiany postaci, jeśli struktura jest zachowana (Wolfgang Köhler, Max Wertheimer; gestalt, gestaltyzm).

Wykład 2

5 marca 2010r.

Zygmunt Freud

• neuropsychiatra; fizjologia psychologiczna;

• lata 1856-1939 (Wiedeń) - kto przychodzi w tym czasie do psychiatry? Kobiety z bólami migrenowymi (globus - uczucie ściskania w gardle - objaw histeryczny, zdenerwowanie, bezradność - powodują duszności), mają problemy z oddechem, omdlewanie (do tego nosiły ubrania ściskające ciało), z depresjami;

• specyficzne stosunki społeczne - odrębność klasowa, etykieta - kobiety musiały ładnie wyglądać, traktowane były jako ozdoba, posiadać „talenty”, prowadziły puste i nudne życie, jedynymi rozrywkami były bale - wszystkie takie same; wydawane były za mężczyzn starszych i bogatszych, ich relacje z dziećmi były ograniczone, kobieta była „dodatkiem do” mężczyzny, podobnie przedstawiała się sytuacja dziewczynek - wychowywane były ze względu na przyszłe zamążpójście, „kształcenie psuło urodę”, „chodź prosto”, „nie biegaj”;

• kobietom było ciężko ze względu na wysokie wymagania; wyżalanie się kobiety matce albo innej kobiecie było niestosowne; bóle głowy wynikały z „połykanych emocji” - stąd wizyty u lekarza.

Teoria osobowości

• osobowość składa się z trzech elementów: id, ego i superego.

Id - warstwa nieświadoma, wrodzone popędy; Freud twierdził, że popęd seksualny jest głównym popędem człowieka (libido) i jest życiową energią.

Ego - warstwa świadoma; to wszystko, co wiemy o sobie, pochodzi z doświadczenia, kontaktu ze światem; dba o homeostazę, zachowanie równowagi; czasem bywa nieświadome - gdy nie chce się wiedzieć o sobie.

Superego - warstwa nieuświadomiona; możemy do niej dotrzeć, poznać ją; kształtuje się w ciągu życia człowieka na skutek relacji, społecznych zasad, norm, wskazówek, opinii (sumienie i inne ograniczenia, np. „dziewczynki tak nie robią”, „taki duży chłopiec a…”)

Id - „chcę”, superego - „tak się nie robi” - ego stara się „kombinować”, aby zaspokoić obie strony równocześnie - czasem hamujemy swoje zachcianki, czego możemy później żałować.

Terapia Freuda polegała na próbie poznania superego (jakie ograniczenia mają wpływ na nasze życie) i poszerzaniu ego; można świadomie wybierać, co ma go ograniczać; relacje z ludźmi nie mogą nas zbyt ograniczać (uwolnienie z ograniczeń, które są niesłuszne; zdrowy człowiek wie, co go ogranicza).

Elementy nieświadome i nieuświadomione stanowią trzon innych teorii psychologicznych.

Freud zniszczył swoje dzieło poprzez upór dotyczący seksu. (Chociaż ta teoria wpłynęła na innych, którzy stali się jego zwolennikami bądź uczniami).

Freud zwrócił uwagę na:

1. Determinizm życia ludzkiego - przeżycia z dzieciństwa silnie determinują późniejsze życie człowieka dorosłego, m.in. traumy, to jak jesteśmy wychowywani (np. rygory).

2. Ujęcie psychiki/osobowości - pokazanie, że człowiek nie jest do końca świadomy, co się wokół niego dzieje, że potrzeba specjalnej techniki, aby dotrzeć do własnego „ja”.

3. Jedyną drogą do rozładowania energii jest wejście w konflikt z rzeczywistością (podburzanie społeczeństwa).

4. Osoba bliska, bliskie relacje, są same w sobie terapeutyczne.

Kontynuatorzy teorii Freuda

Carl Jung - psychologia analityczna, chciał się dowiedzieć, co znajduje się w id:

• ludzie żyją w społeczeństwie, a problemem jest nauka życia społecznego,

• „nieświadomość zbiorowa jest ważniejsza od nieświadomości jednostki” (superego istnieje również w grupie),

• id znajduje się głównie w popędach dobrego współżycia z ludźmi,

• typy ekstrawertyczne - otwarte, ciekawe świata, łatwiej żyją w społeczeństwie; typy introwertyczne - zamykają się w sobie i nie współżyją ze społeczeństwem.

Alfred Adler - tak jak Jung, zanegował seksualność jako główny popęd człowieka; według Adlera ludzie dążą do władzy nad drugim człowiekiem; ludzie urodzili się aby sprawować władzę; nieświadomość jest mało istotna, wszelkie zachowania prowadzą do zyskania władzy; „kompleks niższości” posiadają osoby, które tej władzy nie mogą osiągnąć.

+Harry Sullivan

Wykład 3

12 marca 2010r.

Anna Freud (1895-1982) - założyła w USA instytut zajmujący się młodzieżą i starszymi dziećmi; podważyła motywy seksualne - seks jest ważny w okresie dojrzewania i wpływają na kształtowanie człowieka; badała mechanizmy obronne osobowości (którymi próbuje się „ratować” ego). /Mechanizmy obronne, gdy są stosowane zbyt mocno powodują zaburzenia osobowości./ Okres dorastania był mocno zaniedbany przez badania - powiedziano, że osoba dorastająca ma już pewne doświadczenia i poradzi sobie w okresie buntu.

Melanie Klein - zajmowała się rozwojem i osobowością małych dzieci; zabawki mają silny wpływa na rozwój (np. klocki - wyobraźnia przestrzenna - chłopcy bawiący się częściej od dziewczynek klockami, mają ją lepiej rozwiniętą), są elementem pomagającym w diagnozie podczas problemów z artykulacją - dziecko potrafi pokazać sytuacje dzięki zabawkom, poprzez odgrywanie historii.

Erik Erikson - /człowiek empatyczny, ciepły, robił wrażenie dobrego człowieka/, stosował terapię na krótkiej hipnozie; zakwestionował rozwój człowieka do dorosłości; człowiek uczy się przez całe życie, dzieciństwo je determinuje, ale traumy i sukcesy determinują dalsze życie; trauma może być powodem, pewnym elementem, ale nie musi dawać dużych skutków - nie można obiektywnie oceniać zdarzeń z dzieciństwa - dla jednego dziecka pewne zdarzenie będzie traumą, dla innego nie; każdy człowiek w swoim dzieciństwie przeżywał „trudne sytuacje” - częste nieprzyjemności, brak opieki - powodują problemy w dalszym życiu. Przeniósł ważność seksu na doświadczenia społeczne. Teoria rozwoju psychospołecznego - rozwój dokonuje się poprzez kontakt z ludźmi (rozwój równał się przyrostowi - nikt nie wziął pod uwagę, że nowe doświadczenia kształtują nowy sposób funkcjonowania) Fakt osiągnięcia danego wieku, nie oznacza braku rozwoju. Erikson porównywał jakość i ilość przyrostu nowego materiału w życiu ludzi w różnym wieku (Long Life Learning). Rozwój dziecka jest zależny od wymogów rodziców; inteligencja rozwija się wtedy, gdy stawia się coraz wyższe wymagania - istotą rozwoju jest stawianie wymagań „ciut” wyżej, od posiadanego poziomu. Gdy mamy negatywne doświadczenia, wycofujemy się. /Indywidualizowanie nauczania!/ Gdy dziecko jest grzeczne - jest nagradzane; grzeczne dzieci mają problemy ze sprzeciwianiem się, są zbyt zależne od otoczenia, w rezultacie tracą swój potencjał, możliwość rozwoju. Tempo rozwoju jest indywidualne i zmienne; im mniejsza zgodność oczekiwań i rozwoju, tym większe nie prawidłowości w osobowości („Nie to dziecko dla tej matki i nie ta matka dla tego dziecka”)

Erich Fromm - idee marksistowskie; porażki prowadzą do destrukcji; człowiek coraz bardziej wolny, staje się coraz bardziej samotny; wpływ społeczny: rywalizacja, chęć posiadania władzy, nadmierna konsumpcja.

Karen Horney - „Neurotyczna osobowość naszych czasów” (czyli każdy z nas); wszystkie próby terapii ludzi żyjących w USA często przekładają się na grunt europejski; trudności wynikają z zagmatwania świata (kultura, religia, społeczeństwo) - normy są sprzeczne, nie da się funkcjonować ze wszystkimi w zgodzie /nerwicę ma każdy;)/; kultura - wytwory ludzkie są złe, ale człowiek sam w sobie jest dobry; wymagania wobec człowieka są zbyt wysokie - nie można podołać wszystkim zaistniałym sytuacjom; to, co nami rządzi, to lęk podstawowy - jest destruktywny, utrudniający, hamujący; początkowo człowiek ma niechęć do środowiska, złości się na zależność od rodziców, potem: na społeczeństwo, dochodzi wstyd, że nie szanujemy rodziców, lęk przed swoimi wcześniejszymi myślami. Boimy się pokazać własne „ja”; tłumienie pragnień powoduje „nerwicę w granicach normy” - każdy z nas hoduje w sobie tą nerwicę; każdy posiada w sobie „ja realne” i „ja idealne” - jeśli „ja idealne” jest nieco wyższe od „ja realnego” to jest to prawidłowe, w innych sytuacjach człowiek może się przestać rozwijać.

Harry Sullivan - zaprzeczył istnieniu osobowości na rzecz relacji z otoczeniem - to one kształtują nas, nasze doświadczenia, a zaburzenia wynikają z nieprawidłowych relacji międzyludzkich; twórca pojęcia psychotyzm (skłonność do zaburzeń charakteru) - wynika z niewłaściwych relacji z matką w dzieciństwie.

Behawioryzm

• zostało zanegowane istnienie osobowości,

• podstawą jest zachowanie człowieka,

• chciano obalić wszystko, co wypracowała psychologia,

• człowiek powinien rozwijać się w sposób, który go satysfakcjonuje.

John Watson - twórca behawioryzmu; 1913r. - wystąpienie, odczyt Psychologia jak ją widzi behawiorysta, odrzucenie analizy świadomości i introspekcji.

S→R

(bodziec→reakcja)

Każdy bodziec wywołuje jakieś reakcje, jest to ciągły proces. Reakcja na dany bodziec jest kolejnym bodźcem do innych zadań.

Jakie sytuacje stworzyć, aby otrzymać człowieka takiego, jakiego chcemy? Jak organizować środowisko, aby człowiek rozwijał się w kierunku, w którym chce się rozwijać?

/Odruchy (Kartezjusz) zostały wykorzystane przez behawiorystów./

Iwan Pawłow

• warunkowanie klasyczne - łączenie bodźca nieistotnego z istotnym wywołuje reakcję bezwarunkową

• środowisko determinuje zachowanie człowieka

• można przewidzieć zachowanie człowieka i tym powinna zajmować się psychologia

Pies Pawłowa:

S→R

(bezwarunkowy bodziec→bezwarunkowa reakcja)

S→R

(warunkowy bodziec→warunkowa reakcja)

W tym przypadku bodźcem bezwarunkowym jest jedzenie, reakcją - ślinienie się psa. Pawłow połączył bodziec warunkowy (światło) z bodźcem bezwarunkowym (jedzeniem), co spowodowało, że pies zaczął ślinić się na światło.

Behawioryści szukali ekstremalnych sytuacji - tworzono sytuacje zagrożenia (np. w kinie - pożar):

S→R

(sytuacja: kino, pożar→naturalna reakcja: ucieczka)

Osoby zachowujące się inaczej (nieratujące się ucieczką) np. chcące pomóc/gasić pożar/ratować innych, zostały nazwane dewiantami (osoby zachowujące się aspołecznie bądź nadspołecznie).

Zachowanie ludzkie a norma środowiskowa

Behawioryści odwrócili sytuację:

R << S

- zaczęli się zastanawiać, czym spowodowana jest dana reakcja.

(np. Dlaczego człowiek płacze? smutek, radość, zimno, ból, alergia itd.)

Burrhus Skinner

• skoro nie można było badać ludzi, to prowadził doświadczenia na szczurze. Nauczył go naciskania na specjalny guzik, dzięki czemu otrzymywał jedzenie, biegania po przekątnej klatki, chodzenia po labiryncie,

• szczur miał do wyboru dwa guziki - jeden - do pobudzania ośrodka przyjemności, drugi - do otrzymania jedzenia - szczur wybrał przyjemność i „zaprzyjemnił” się na śmierć (umarł z głodu),

• warunkowanie instrumentalne - kara i nagroda,

• pobudzanie mózgu szczura w ośrodku przyjemności bądź bólu,

• metoda kar i nagród funkcjonuje w procesie wychowania /lepiej skutkują nagrody i pochwały/.

Ostatecznie behawioryści nie przywrócili terminu osobowości, jednak uznali, że jest coś, co determinuje ludzkie zachowanie. /”jednak nie wiadomo czym jest, dlatego nie będziemy się tym zajmować”/

S→■→R

Behawioryzm jest stosowany w wychowaniu, w nauczaniu, w reklamach (P.d. → przyjrzeć się reklamom).

9

---