ROZWÓJ CZŁOWIEKA W CYKLU ŻYCIA semestr II

ADOLESCENCJA

1. granice wiekowe

od ok. 10 r. ż do ok. 20 r. ż

2. podstawowy podział

wczesna (wiek dorastania)

późna (wiek młodzieńczy) - granica 16r. ż

3. podstawowe zdolności nabywane przez organizm

- Dawanie nowego życia

- Samodzielne kształtowanie własnego życia

4. rozwój fizyczny

Sylwetka chłopców: rozrastają się ramiona, sylwetka staje się bardziej „kanciasta” następuje przyrost wysokości ciała. Testosteron powoduje pojawienie się owłosienia łonowego, pachowego, zarostu. Zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieńczy. Zmiany w obrębie narządów rozrodczych (powiększanie jąder, potem penisa). Powiększenie krtani widoczne jako „jabłko Adama”

Sylwetka dziewcząt : rozrasta się miednica oraz tkanka tłuszczowa powodująca zaokrąglenie sylwetki, przyrost wysokości ciała. Pojawienie się owłosienia łonowego, pachowego. Wzrost piersi. Wysubtelnienie rysów twarzy często występuje trądzik młodzieńczy.

5. różnice między wcześniej a później dojrzewającymi ze względu na płeć

Wcześniej dojrzewające dziewczyny: wzrost osobistych problemów, częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami; konflikty z rodzicami; obiekty molestowania seksualnego;

Wcześniej dojrzewający chłopcy: bardziej pewni siebie, swobodni, aktywni, oceniani jako bardziej atrakcyjni; Późno dojrzewający chłopcy doświadczają frustracji związanej z brakiem pozwolenia społecznego dla aktywności seksualnej;

6. zmiany w zakresie emocji

Procesy neurohormonalne powodują pobudzenie emocjonalne oraz labilność emocjonalną

Ambiwalencja uczuć tj. niemal równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych

Fazy uczucia miłości:

- miłość szczenięca - liczy się tylko fakt kochania

- miłość cielęca - osoba kochana otaczana jest uwielbieniem

- miłość romantyczna

7. zmiany w zakresie czynności poznawczych

Sposób w jaki dorastający rozwiązują swoje problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych wynika z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych(bardziej logiczne oraz abstrakcyjne a także mniej egocentryczne myślenie); Dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania. Zaczynają posługiwać się ironią, parodią i metaforą; zdolność do refleksji i autorefleksji;

Stadium operacji formalnych pomiędzy 15 a 20 r. ż. 2 fazy:

- wczesna - zwiększa się zdolność hipotetycznego myślenia

- późna - konfrontacja rozumowania z rzeczywistością

8. zmiany w zakresie rozwoju społecznego

Rozwój społeczny jest rozpatrywany z punktu widzenia stadiów rozwoju kognitywnego, teorii psychoanalitycznych, teorii społecznego uczenia się oraz teorii biologicznych;

Związki rówieśnicze:

4 fazy kształtowania się grup rówieśniczych:

- faza poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej

- początek paczek heteroseksualnych

- można przynależeć do wielu paczek; nawiązywanie do innych grup

- wyodrębnianie się pary przyjaciół

Związki z dorosłymi:

Obszary konfliktowe wynikają ze sprzeczności między kontrolą rodziców a potrzebą swobody dzieci; między odpowiedzialnością a dzieleniem się nią z dorastającymi; między przykładaniem dużej wagi do nauki a poświęcaniem czasu na inne aktywności

9. zmiany w zakresie rozwoju moralnego

Młodzież osiąga stadium autonomii moralnej - postępowanie uniezależnia się od opinii otoczenia;

Konwencjonalny poziom rozwoju moralnego - jednostka kieruje się standardami należącymi do innych. 2 stadia:

- ocena zachowania wynika z aprobaty społecznej

- ocena zachowania oparta jest na prawie i porządku, oraz odczuwany jest szacunek autorytetów

Rygoryzm moralny:Ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno dstępować

Idealizm młodzieży: Potrzeba czynienia dobra; wymaga wystąpienia odpowiednich warunków do urzeczywistnienia się;

Kształtowanie się autonomii moralnej (późna adolescencja)

Postkonwencjonalny poziom rozwoju moralnego (Kohlberg)

Dwa stadia: A. prawa społeczne przeciw prawom indywidualnym; ujmowanie zasad moralnych w terminach umowy społecznej: wartości i prawa są względne, standardy zróżnicowane

B. stadium uniwersalnych praw etycznych; poszukiwanie reguł zgodnych z logicznym rozumieniem przy uznaniu ich stałości i uniwersalności;

10. krystalizowanie się tożsamości

Poszukiwanie własnej tożsamości : w ciągłości istnienia, próbach zmieniania siebie, sprawdzaniu siebie.

Kryzys tożsamości aby go pokonać trzeba zintegrować przeszłość z teraźniejszością i koncepcją przyszłości. Od tego, czy zostanie pokonany zależy dalszy rozwój osobowości;

Tożsamość syntetyczna - przejmowanie gotowych wzorów do naśladowania

Negatywna tożsamość - opozycja do ról prowadząca do depersonalizacji, alienacji i poczucia pustki.

Fazy poszukiwania własnej tożsamości:

- identyfikacji

- kosmiczną - oderwanie od rzeczywistości

- dojrzałego sensu życia

Fazy rozwoju tożsamości:

- dyferencjacja (różnicowanie się)

- stabilizacja

- realistyczna postawa

11. charakterystyka okresu późnej adolescencji

Dojrzałość uczuciowa

Przejście do niezależności, do poddania uczuć kontroli, do socjocentryzmu. rozwój uczuć wyższych np. patriotyzmu

Rozbudowa związków interpersonalnych

- podstawą związków z rówieśnikami stają się wspólne zainteresowania

- grupy stają się heteroseksualne

- bliskie kontakty z osobami dorosłymi

Potrzeby seksualne

- Stan pobudzenia, napięcia seksualnego; często redukowany poprzez masturbację

- kształtowanie orientacji seksualnej

- inicjacja seksualna

Postawy wobec wartości

Syndrom spadłego liścia - przekonanie, że jest się kimś zbędnym, nikomu niepotrzebnym z czym współwystępuje uczucie beznadziejności i bezradności;

Okres anomii - m.in. chaos moralny. Poczucie bezradności i opuszczenia

Światopogląd młodzieży

A. Typy idealne:

- typ autentycznego katolika - postępowanie moralne zgodne z sumieniem

- typ chłodno - rywalizacyjny - uznawanie konkurencji za zdrową

- typ emocjonalnego indywidualisty - sens ma życie nasycone silnymi emocjami

- typ homeostatyczno wspólnotowy - wewnętrzny spokój i brak zaangażowania

Aktywność społeczna i polityczna

Orientacje społeczne

Orientacje społeczne: konformizm, autorytaryzm, patriotyzm, optymizm, orientacje proreformatorskie, poczucie anomii, lęk, poczucie deprywacji, egalitaryzm, pragmatyzm;

Pierwsze kontakty pracy zawodowej

12. podstawowe cele i dążenia

- „odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne”

- osiąganie sukcesów

- realizacja ideałów moralnych i społecznych

WCZESNA DOROSŁOŚĆ

13. granice wiekowe

20-23 do 35-40 r. ż.

14. podstawowe wyznaczniki dojrzałości psychicznej

autonomia jednostki - wyznaczana stopniem w jakim zadania i sposoby ich realizacji wynikają z indywidualnych dążeń

wgląd we własne motywy

- samowiedza wiązkowa - układ wzajemnie uporządkowanych sądów tworzących wiązki

- samowiedza o strukturze hierarchii - zbiór sądów i samoocen uporządkowanych pod względem stopnia ogólności

stosunek do ludzi- postawa odpowiedzialności i szacunku wobec innych ludzi; niezależność od innych

15. zasadnicze zmiany w rozwoju fizycznym

Zmiany w obrębie ciała i wydolności organizmu

Ostateczny wzrost do 25 roku życia

25 - 35 r. ż - największy przyrost masy ciała

20 - 30 r. ż. - szczyt rozwoju motorycznego

Wydolność kobiet: 22-30 mężczyzn:27-35

Dojrzałość rozrodcza: najlepszy czas rodzenia:25-30;

Narządy zmysłów

Wzrasta wrażliwość na światło

Powiększenie pola widzenia peryferycznego

18 - 20 r. ż. Ustala się ostrość widzenia

20- 30 r. ż najlepsza ostrość słuchu

Zmiany fizjologiczne pod wpływem stresu

Choroby wrzody itd. Choroby powstałe na tle stresu

16. cechy charakterystyczne rozwoju poznawczego

Kształtują się nowe własności myślenia

Rozwiązywanie problemów laboratoryjnych które wymagają myślenia abstrakcyjnego, formalnego rozumowania

Rozwiązywanie zadań codziennych - związane z codzienna aktywnością

Koncepcje myślenia postformalnego:

koncepcja „myślenia relatywistycznego” wiedza zależy od subiektywnych doświadczeń i punktu widzenia jednostki

„myślenia dialektycznego” przekształcanie struktur na nowe „szersze”

koncepcja „odkrywania problemów” np. u młodych naukowców. Szukanie reguł wnioskowania logicznego

„myślenia metasystemowego” relacje między systemami w ramach struktur nadrzędnych

17. rozwój społeczny

Periodyzacja życia rodzinnego

- Wybór współmałżonka

- Narodziny pierwszego dziecka

- Macierzyństwo i ojcostwo

- Miłość małżeńska (1. zakochanie, 2. romantyczne początki, 3. związek kompletny, 4. związek przyjacielski, 5. związek pusty, 6. rozpad związku)

- Rozwód

Kryzysy:

- bezpośrednio po ślubie

- po narodzeniu pierwszego dziecka

- po urodzeniu drugiego dziecka

- kiedy dziecko osiąga 13-14 r. ż

- kiedy dziecko osiąga 17-18 r. ż

- po usamodzielnieniu się dziecka

Praca zawodowa(stadia rozwoju zawodowego):

- stadium eksploracji

- stadium stabilizacji

- stadium zachowania status quo

- stadium schyłkowe

18. zmiany w osobowości

Zmiany w strukturze „Ja” wynikające z podejmowania nowych ról społecznych. Konieczność wyboru drogi życiowej. Konieczność zintegrowania „Ja idealnego” i „Ja realnego”

Człowiek w tym wieku ma określoną świadomość własnej tożsamości.

Problem sensu życia - dokonywanie ocen swoich pierwszych autonomicznych decyzji. Poczucie niespełnienia powoduje kryzys.

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ

19. granice wiekowe

od 35.-40. do 55.-60. r.ż.

20. zmiany fizyczne

Funkcje czuciowe:

-zmysł wzroku - ulega pogorszeniu, obniża się ostrość, zmniejsza się tolerancja na słabe oświetlenie, pojawianie się dalekowzroczności

- zmysł słuchu - spadek zdolności słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości

- zmysł węchu i smaku - obniża się wrażliwość smakowa (ok. 50. r.ż.), zmniejszanie się liczby kubków smakowych i spadek ich wydolności

Funkcje psychomotoryczne:

- dalszy spadek siły mięsni i koordynacji ruchowej

- brak zmian psychomotorycznych

Ogólny stan zdrowia:

- na ogół dobry, zróżnicowany indywidualnie

- niekorzystne zmiany fizyczne: spadek ilości krwi pompowanej przez serce, obniżona sprawność nerek, zmniejszone wydzielanie hormonów i enzymów, słabsza przepona, przerost prostaty, spadek aktywności seksualnej

- typowe choroby - układu krążenia, oddechowego, trawiennego, psychiczne, artretyzm, reumatyzm, zaburzenia słuchu i wzroku, nadciśnienie!

- kobiety są bardziej świadome swojego ciała i częściej korzystają z opieki medycznej

- przekwitanie (menopauza) - występuje u każdej kobiety ok. 50 r.ż., proces zaprzestania funkcji prokreacyjnych, poprzedza go okres klimakterium 2-5 lat zmian fizjologiczno-biologicznych organizmu, do objawów należą: uderzanie gorąca, dysfunkcje układu moczowego, zmniejszone wydzielanie śluzu przez pochwę; zwiększa się ryzyko pojawienia się osteoporozy

- zmiany fizjologiczno-biologiczne u mężczyzn: zmniejszona aktywność seksualna, pojawienie się impotencji, poczucie zmęczenia, depresja, różne dolegliwości fizyczne

21. sytuacje związane z pracą zawodową

Stres w pracy:

- czynniki braku satysfakcji z pracy: niska płaca, brak awansu, przeciążenie pracą, monotonność

- wypalenie zawodowe - wyczerpanie emocjonalne oraz poczucie utraty możliwości wykonywania zawodu w sposób efektywny z powody nadmiernego stresu; objawy wypalenia: zmęczenie, bezsenność, bóle głowy, brzucha, nadużywanie alkoholu; 3 fazy: 1. wyczerpania emocjonalnego, 2. Depersonalizacji, 3. braku poczucia własnych osiągnięć

Utrata pracy:

- źródło zaburzeń zachowania, problemów zdrowotnych, dysfunkcji w rodzinie

- zaniżona samoocena i poczucie wartości

- radzenie sobie z byciem bezrobotnym: dodatkowe źródła zarabiania, wsparcie rodziny i przyjaciół, indywidualna ocena sytuacji

Zmiana pracy:

- ze względów finansowych

- ze względów zdrowotnych

22. życie rodzinne

Fazy życia rodzinnego:

- problem z dorastaniem dzieci

- kryzys wieku średniego - czas refleksji nad własnym życiem

- syndrom opuszczonego gniazda - pustka po opuszczeniu przez dzieci domu

Opieka nad starzejącymi się rodzicami:

- konieczność przejęcia odpowiedzialności za rodziców, którzy podupadają na zdrowiu lub mają problemy finansowe

- wzmacnianie więzi rodzinnych

23. zmiany w czynnościach poznawczych

Spadek inteligencji w skutek konsekwencja starzenia się inteligencji płynnej a inteligencja skrystalizowana nie spada. Pojawiają się różnice generacyjne.

Obniżenie się szybkości, wydajności i zakresu przetwarzania informacji.

Spadek wydolności pamięci.

24. kryzys środka życia

Przejawia się w obawie o przyszłość, nieumiejętności cieszenia się czasem wolnym, przekonaniu o pogarszającym się stanie zdrowia, negatywnej ocenie pożycia małżeńskiego oraz pracy, stresie związanym z koniecznością opieki nad starzejącymi się rodzicami. Uświadomienie sobie realności śmierci. Brak poczucia sensu życia.

25. rozwój perspektywy biograficznej

Wyróżniamy 3 poziomy:

- poziom personalizacji - określenie własnego miejsca w świecie.

- poziom dopełnienia osobowościowej konstrukcji - zintegrowanie ludzkich zadań i dążeń z przebiegiem procesów społecznych

- poziom eksternalizacji i finalnej integracji - potwierdzenie wartości indywidualnych oraz sposobów ich realizacji.

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

26. granice wiekowe wg WHO

powyżej 60 r. ż. (3 fazy: 60-75, 75-90, 90 i wzwyż)

27. biologiczny i psychospołeczny wymiar starzenia się

Biologiczne zmiany mają charakter zmian wstecznych. Starzenie się przebiega na poziomie komórkowym. Następuje obniżenie sprawności fizycznej oraz pojawienie się mnogiej patologii.

Pojawianie się zdarzeń krytycznych w życiu osób starszych (utrata zdrowia, kondycji atrakcyjności, utrata bliskich osób, utrata statusu społecznego i ekonomicznego, utrata poczucia przydatności i prestiżu, zbliżająca się perspektywa śmierci. Pojawienie się kryzysu starości.

28. teorie adaptacji do starości

Teoria aktywności- naturalny proces starzenia się nie powinien mieć wpływu na zaangażowanie życiowe.

Teoria wycofania się - wycofanie się z życia społecznego stanowi naturalną kolej rzeczy.

Teoria stresu starości - krytyczne zdarzenia w życiu starszej osoby działają jak stresory i zmuszają człowieka do readaptacji.

29. zmiany w zakresie funkcji poznawczych

Obniżenie ilorazu inteligencji. Spadek inteligencji płynnej (wrodzonej, zdeterminowanej cechami biologicznymi) Podwyższenie inteligencji skrystalizowanej (nabyta toku uczenia się). Pojawienie się efektu generacyjnego wpływa na inteligencję seniorów. Zwiększanie się udziału myślenia relatywistycznego oraz kontekstualno-dialektycznego w rozwiązywaniu problemów. Rozwój poznawczy jest asynchroniczny a struktury poznawcze plastyczne i otwarte dzięki właściwościom myślenia postformalnego.

30. osobowość ludzi starszych

Nurt biograficzny i personalistyczny: Przemiana wewnętrzna prowadzi przez mądrość do pełnej integracji psychiki. (Erikson kryzys) BÜHLER - samospełnienie. U niektórych osób pojawia się obniżenie aktywności, nastroju, wrażliwości emocjonalnej a u niektórych odwrotnie. Starszych ludzi cechuje bierność oraz zależność od otoczenia. Niska motywacja osiągnięć a także obniżona pewność siebie, podwyższona potrzeba spokoju i bezpieczeństwa, wyspoko poziom lęku przed samotnością.

31. mądrość ludzi starych (transcendentna i pragmatyczna)

Mądrość:samoświadomość, autorefleksja, samokontrola i kierowanie własnym życiem. Na mądrość składa się zdrowy rozsądek i doświadczenie.

Mądrość transcendentna - istnienie rozwijającego się ego, przekraczanie własnych ograniczeń. Pojawia się w sytuacjach niedookreślonych i wymagających wrażliwości na kontekst. Bywa nazywana rozwojem duchowym. Daje poczucie bezpieczeństwa i pewności siebie.

Mądrość pragmatyczna - praktyczna, społeczna. Ma ona charakter racjonalny

32. problem śmierci

Związany jest przede wszystkim z fazą preterminalną. Krytycznymi zjawiskami tej fazy są: powrót do przeszłości i reinterpretacja doświadczenia (często towarzyszy temu poczucie winy) oraz lęk przed śmiercią, który może być łagodzony poczuciem spełnionego życia. Poprzedza ona śmierć.

33. Stadia rozwoju psychospołecznego wg Eriksona

Adolescencja Tożsamość vs Pomniejszenie Tożsamości

Dominującym zadaniem jest zaspokojenie potrzeby tożsamości i odpowiedzenie sobie na pytanie „kim jestem, kim pragnę być”; Nadmierna presja zewnętrzna może powodować zagubienie się i lęk. Chodzi o ujmowanie siebie jako osobowości spójnej, zintegrowanej. Przy niepomyślnym rozwiązaniu kryzysu może następować zagubienie, poczucie pustki, trudności z podjęciem jakiejkolwiek roli.

Wczesna dorosłość Bliskość vs Intymność

Cel: bliskość przy zachowaniu autonomii. Kryzys wiąże się z ryzykiem izolacji oraz poczuciem niepewności siebie co wpływa na to, że związki SA pozbawione treści. Pozytywne rozwiązanie kryzysu objawia się w umiejętności tworzenia satysfakcjonujących związków oraz w umiejętności przeżywania miłości i oddania.

Średnia dorosłość Twórczość vs Stagnacja

Potrzeba stałego rozwoju oraz pragnienie bycia potrzebnym. Człowiek musi tworzyć i przekazywać wiedzę i doświadczenie. Przy niepomyślnym rozwiązaniu pojawia się poczucie zrezygnowania, poczucia pustki i beznadziejności na skutek niezdolności do bycia twórczym.

Późna dorosłość Integracja vs rozpacz

Akceptacja własnej drogi życiowej wraz z wszystkimi porażkami, błędami i niepowodzeniami co umożliwia pogodzenie się z wizją nadchodzącej śmierci. Niepomyślne rozwiązanie kryzysu związane jest z nadmiernym żalem, poczuciem niespełnienia co powoduje lęk przed śmiercią.

34. Zadania rozwojowe wg Havighursta

Adolescencja	• Nawiązywanie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci. • Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej. • Akceptacja zmian zachodzących we własnym organizmie i efektywne posługiwanie się własnym ciałem. • Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych. • Przygotowanie do zawarcia małżeństwa i życia w rodzinie. • Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej) • Rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem). • Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie.
Wczesna dorosłość	• Wybór małżonka/i. • Uczenie się współżycia z małżonką/iem. • Założenie rodziny. • Wychowywanie dzieci. • Prowadzenie domu. • Rozpoczęcie pracy zawodowej. • Przyjmowanie odpowiedzialności obywatelskiej. • Znalezienie pokrewnej grupy społecznej.
Wiek średni	• Wspomaganie dorastających dzieci tak, aby stawali się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi dorosłymi. • Osiągnięcie dojrzałej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej. • Uzyskanie i utrzymywanie zadowalającej sprawności w pracy zawodowej. • Wypełnienie wolnego czasu zajęciami typowymi dla ludzi dorosłych. • Traktowanie małżonka/i jako osoby. • Akceptowanie i dostosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego. • Przystosowanie do starzenia się rodziców.
Późna dojrzałość	• Przystosowanie się do spadku sił fizycznych. • Przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów. • Pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka/i . • Utrzymywanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku. • Przyjmowanie i dostosowywanie się do zmiennych ról społecznych. • Urządzenie w sposób dogodny fizycznych warunków bytu.

35. Wyjaśnij pojęcia i określ stadium, w którym występuje (jeśli to możliwe):

skok pokwitaniowy - szybki wzrost ciała (chłopcy 12-15 r. ż 20 cm i 20 kg; dziewczyny ok. 10 r. ż - 13/14)

akceleracja rozwoju - Zjawisko wcześniejszego rozwoju

ambiwalencja uczuciowa - niemal równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych (Wczesna adolescencja)

labilność uczuciowa - łatwość przechodzenia od jednych stanów uczuciowych do skrajnie przeciwnych (Wczesna adolescencja)

monitoring kognitywny - sprzyja tworzeniu koncepcji samego siebie, określany jako młodzieńczy egocentryzm; zainteresowanie się własną osobą (Wczesna adolescencja)

rygoryzm moralny - Ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno dstępować ( 7-11 r. ż)

myślenie dialektyczne - rozwija się w wyniku przekształcania struktur na nowe „szersze” schematy poznawcze, ujmujące stałą zmienność.(wczesna dorosłość)

relatywizm - Wynik kształtowania operacji relatywistycznych (wczesna dorosłość)

odkrywanie problemów

syndrom „pustego gniazda” - kryzys związany z opuszczaniem domu przez dzieci. Poczucie pustki smutku oraz niemożność pogodzenia się z odejściem i usamodzielnieniem się dzieci.(średnia dorosłość)

personalizacja

mnoga patologia - występowanie kilku dolegliwości na raz u jednej osoby (późna dorosłość)

faza preterminalna - krytycznymi zjawiskami tej fazy są: powrót do przeszłości i reinterpretacja doświadczenia oraz lęk przed śmiercią. Poprzedza ona śmierć.(późna dorosłość)

deterioracja - pogorszenie się ogólnej sprawności i możliwości (późna dorosłość)

inteligencja płynna - wrodzona, zdeterminowana cechami biologicznymi

inteligencja skrystalizowana - nabyta toku uczenia się i gromadzenia doświadczenia

mądrość pragmatyczna - praktyczna, społeczna. Ma ona charakter racjonalny

mądrość transcendentna - ma ona charakter duchowy. Pojawia się w sytuacjach niedookreślonych i wymagających wrażliwości na kontekst. Daje poczucie bezpieczeństwa i pewności siebie.

---