„Psychologia jest nauką o szeroko rozumianym zachowaniu się człowieka i o człowieku jako podmiocie tego zachowania się.”

(Węgrzecka, 2000, s. 21)

„Szeroko rozumianym”:

pojęcie zachowania się oznacza całokształt życia psychicznego człowieka: zarówno obserwowalne, zewnętrzne formy jego aktywności, jak i funkcje psychiczne: intelek­tualne, uczuciowe, motywacyjne.

Istotną charakterystyką ludzkiego zachowania jest to, że stanowi ono znaczącą odpowiedź danego człowieka na sytuację, posiadającą dla niego określone znaczenie.

Człowiek - istota...

Człowieka ujmowanego jako podmiot własnych zachowań można opisać i rozumieć jedynie w jego środowisku i poprzez różnorodność sytuacji, które tworzy i na które odpowiada.

Środowisko człowieka jest względ­nie trwałym układem elementów jego otoczenia - innych ludzi oraz rzeczy - posiadających znaczenie dla jego życia i podejmowanych przez niego zachowań.

Środowisko człowieka jest jego światem, z którym z którym łączą go różnorodne relacje, posiadające dla niego zróżnicowaną ważność.

Relacje łączące człowieka ze światem formują sytuacje, czyli czasowe, zmienne układy relacji łączących człowieka z elementami jego środowiska.

„Elementami”, z którymi człowiek pozostaje w relacjach, są zarówno inni ludzie, przedmioty materialne, wytwory kulturowe, jak również jego własne uczucia, motywy i myśli -  człowiek sam jest integralnym elementem swojego świata-środowiska.

...lecz przede wszystkim człowiek to istota posiadająca psychikę, spełniającą określone funkcje.

W formowaniu:

- świata danego człowieka,

- sytuacji, w jakich się znajduje,

- zadań, wobec których staje

- oraz jego reakcji na świat, sytuacje

- i zadania (czyli jego zachowań)

uczestniczą jego psychiczne funkcje: spostrzeganie, myślenie, wyobraźnia, pamięć, uczucia, dążenia.

Charakterystyka czynności

Czynność jest złożonym zachowaniem, ukierunkowanym na osiągnięcie określonego stanu końcowego, który jest jego wynikiem.

Czynność jest celowa wówczas, gdy człowiek posiada świadomość jej wyniku i wynik ten staje się dla niego celem

Czynność przedmiotowa, nazywana także działaniem, jest ukierunkowana na określony przedmiot, który pod wpływem czynności ulega zmianom.

Klasyfikacja czynności I

(ze względu na rodzaj wyników)

      produktywne, czyli wytwórcze prowadzą do:

-     materialnych zmian w otoczeniu

-     zmian w drugim człowieku

-     zmian w sobie samym

      poznawcze decydują o pojawieniu się: określonych myśli

-     poglądów

-     stanów psychicznych

-     relacjach z innymi ludźmi

      samodoskonalenia prowadzą do:

-     zwiększenia określonych umiejętności

Klasyfikacja czynności (zachowań) II

(ze względu na przyczynę/sposób podejmowania)

      reak­tywne są:

-        odpowiedzią na "stymulacyjną"

(pobudzeniową) strukturę sytuacji bodźcowej*

-        podejmowane pod wpływem wymogów sytuacji

-        spontaniczne, mimowolne

      celowe są:

-        odpowiedzią na "zadaniową**”

            strukturę sytuacji bodźcowej

-        wynikiem dobrowolnego, intencjonalnego zmierzenia się z zastaną sytuacją lub

-        świadomego i samodzielnego

skonstruowania sy­tuacji zadaniowej

* Bodziec jest zdarzeniem rozgrywającym się w otoczeniu człowieka lub w nim samym, wzbudzającym w organizmie pewne procesy lub zmiany. W warunkach normalnych (nielaboratoryjnych) bodźce nie występu­ją pojedynczo, lecz tworzą złożone konfiguracje, tzw. „sytuacje bodźcowe”.

** Zadanie jest pojęciem szerokim, obejmującym wszelkie sytuacje, którym człowiek decyduje się, albo nie decyduje się, sprostać.

Struktura (sekwencja) czynności:

czynności poznawcze orientacyjne

l

czynności decyzyjne

l

czynności wykonawcze

Przestrzeganie kolejności, w jakiej należy wykonywać składowe elementy czynności, stwarza dużą szansę pomyślnego jej zakończenia, natomiast lekceważenie tej kolejności naraża nas na niepowodzenie i straty.

Chociaż rzadko zdajemy sobie z tego sprawę, to zazwyczaj respektujemy powyższą strukturę i jej konsekwencje, wykonując poszczególne czynności w odpowiedniej kolejności.

„Dlaczego zachowujemy się tak, a nie inaczej?”

Trzy grupy czynników warunkujących zachowanie:

1.właściwości podmiotowe: fizyczne i psychiczne

~fizyczne:

anatomia i fizjologia, zwłaszcza:

-   mózgu i innych części układu nerwowego,

-   mózgu i innych części układu nerwowego,

-   efektorów (narządów ruchowych)

~ psychiczne:

-   temperament

-   charakter

-   procesy psychiczne

2. właściwości przedmiotowe: środowiska i sytuacji

3. czynniki psychicznego rozwoju człowieka

-  wyposażenie genetyczne

-  aktywność własna

-  oddziaływanie środowiska

Czy o zachowaniu decyduje raczej natura, czy wychowanie?

Badania genetyków zachowania wskazują na to, że zachowanie jest warunkowane

w 40% - genetycznie

w 5% - wpływami środowiska wspólnego

w 35% - wpływami środowiska specyficznego

w 20% - nie wiadomo którym z powyższych czynników

Poziomy funkcjonowania poznawczego

MYŚLENIE

I WYOBRAŻANIE SOBIE

l

są podstawą wyobrażeń i „materiałem” myślenia

l

SPOSTRZEŻENIA

l

decyduje o tym, co spostrzegamy

l

UWAGA

l

„dostarczyciele” informacji

l

RECEPTORY

Podstawowe funkcje kory:

~analiza danych pochodzących z narządów zmysłów

~motoryka: zarządzanie ruchami ciała

~„wyższe” procesy psychiczne: myślenie, planowanie, analiza emocji

Stopień pobudzenia fizjologicznego (aktywacji) a stan świadomości

Charakterystyka Charakterystyka

zachwania świadomości

1.  stan ekscytacji 1.   świadomość ograniczona,

przymglona,  trudności z

koncentracją; uwaga

rozproszona

2.  stan czuwania 2.   pełna świadomość, wysoki

poziom koncentracji;

uwaga ukierunkowana

i selektywna

3.  czuwanie 3.   uwaga płynna, z tendencją

swobodne do rozproszenia

4.  senność 4.   świadomość osłabiona,

przytomność niepełna

(obniżenie zdolności

poznawczych)

5.  sen płytki 5.   świadomość zredukowana,

marzenia senne

6.  sen głęboki 6.   całkowity brak

świadomości

7.   śpiączka 7.   brak świadomości

połączony z brakiem

reakcji na jakiekolwiek

bodźce (np. bólowe)

Spostrzeżenie

jest doświadczeniem istnienia danego obiektu i jego „wyglądu”.

Spostrzeżenie NIE jest sumą wrażeń:

Stanowi pierwotną, kompletną i jednorodną psychiczną reprezentację obiektu znajdującego się w określonym otoczeniu.

Dwie formy spostrzegania:

1.       sensomotoryczne (czuciowo-ruchowe)

Ø nisko zorganizowane

Ø bazuje na danych zmysłowych

Ø zachodzi w trudnych warunkach

Ø prowadzi do spostrzeżeń figuralnych - wiemy, że coś istnieje, ale nie wiemy czym jest, ani jakie dokładnie jest

2.      semantyczno-operacyjne (znacze­niowo-czynnościowe)

Ø wysoko zorganizowane

Ø angażuje doświadczenie i myślenie

Ø zachodzi w warunkach zwyczajnych

Ø prowadzi do spostrzeżeń przedmiotowych - ludzi, rzeczy, zjawisk, znaków, symboli oraz ich sensu

Prawidłowości rządzące spostrzeganiem:

1.    stałość

2.    selektywność

3.    wyodrębnianie „figury i tła”

4.    grupowanie obiektów bliskich i podobnych

5.    „domykanie”

Podmiotowe uwarunkowania spostrzegania

1.   doświadczenie

2.   potrzeby

3.   motywacja

4.   oczekiwania

5.    emocje

6.   zainteresowania

Uwaga

jest stanem koncentracji świadomości na jakimś obiekcie, zdarzeniu lub doświadczeniu.

Uwaga przejawia się zaktywizowaniem funkcji psychicznych, sprawiającym że spostrzeżenia są wyraziste, a organizm jest gotowy do reagowania.

Procesy uwagi sprawiają, że niektóre obiekty lub ich fragmenty, zdarzenia bądź doświadczenia znajdują się w centrum naszego zainteresowania, a inne na „drugim planie”.

Uwaga może być skupiona lub rozproszona - może obejmować pojedynczy obiekt lub jego fragment bądź wiele obiektów.

Czynniki warunkujące uwagę:

Ø      podmiotowe:

-        stopień fizjologicznego pobudzenia organizmu

-        doświadczenie

-        emocje

-        motywacja

-        zainteresowania

Ø      przedmiotowe:

-        fizyczne cechy obiektów (np. wielkość, barwa, natężenie, ruch)

Uwaga jest:

·        dowolna - kierowana czynnikami podmiotowymi (człowiek jest aktywnym dysponentem swojej uwagi)

·        lub mimowolna - kierowana czynnikami przedmiotowymi (człowiek jest biernym odbiorcą bodźców, które zwróciły jego uwagę)

Myślenie

jest złożonym procesem przetwarzania informacji prowadzącym do formułowania wniosków i ocen, rozwiązywania problemów, tworzenia planów, projektów i nowych pojęć, dokonywania odkryć, rozumienia własnych emocji, związków łączących zdarzenia  oraz  zachowań  swoich  i  innych ludzi.

Umysłowymi reprezentacjami informacji przetwarzanych w toku myślenia są: spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia.

Pojęcia:

·        są umysłowymi reprezentacjami

klas (grup) obiektów lub zjawisk

i zachodzących między nimi związków

·        mogą reprezentować przedmioty materialne (np. stół), czynności (np. pisać), istoty żywe (np. wróbel), właściwości (np. wysoki), abstrakcje (np. piękno), relacje między obiektami (szerszy)

·        są zorganizowane hierarchicznie:

OWOC<-  JABŁKO <- ANTONÓWKA

·        są podstawowym materiałem myślenia, umożliwiającym kategoryzowanie obiektów i zjawisk, systematyzowanie wiedzy o świecie, coraz lepsze rozumienie rzeczywistości

Przetwarzanie informacji reprezentowanych w formie spostrzeżeń, wyobrażeń i pojęć jest procesem złożonym, wykorzystującym zespół prostszych operacji umysłowych.

Fundamentalne operacje umysłowe:

·        analiza, czyli wyodrębnianie w pewnych całościach jakichś składników, podstawowych elementów; „rozkładanie” całości na części pierwsze

·        synteza, czyli łączenie, „składanie”  pojedynczych elementów w sensowne całości

Pochodnymi analizy i syntezy są inne operacje umysłowe:

·       abstrahowanie, czyli wyodrębnianie pewnych cech obiektów (zdarzeń, sytuacji), połączone z pomijaniem ich innych cech

·       uogólnianie, czyli łączenie przedmiotów posiadających pewne wspólne cechy w klasy (grupy) przedmiotów

·       porównywanie, czyli zestawianie ze sobą jakichś obiektów (zdarzeń, sytuacji, elementów obiektów, zdarzeń bądź sytuacji) i szukanie zachodzących między nimi różnic i podobieństw

Reguły rządzące procesami myślenia:

·        algorytmy

-        określają zbiory operacji, które należy kolejno wykonać aby zrealizować cel (np. rozwiązać określony problem)

-        są niezawodnymi przepisami, gwarantującymi osiągnięcie celu

-        bywają bardzo kosztowne (czaso- i energochłonne)

·       heurystyki

-        wszelkie strategie, reguły, taktyki i triki stwarzające szansę realizacji celu

-        nie gwarantują osiągnięcia celu

-       są „oszczędne” (nie wymagają wielkiego nakładu czasu ani sił)

Przykładowe heurystyki:

„rozłóż zadanie na zbiór zadań mniejszych”

„odrzuć dotychczasowe pomysły, zacznij od nowa”

„odłóż zadanie na pewien czas, zdystansuj się”

„bądź otwarty na nowe informacje”

„myśl swobodnie”

„zaufaj intuicji”

Poziomy myślenia:

·        myślenie konkretne

-        opiera się na manipulowaniu przedmiotami

-        charakteryzuje zwierzęta i małe dzieci

-        dorosłym służy do rozwiązywania niektórych zadań praktycznych

·        myślenie abstrakcyjne

- polega na operowaniu pojęciami

-    jest typowym sposobem myślenia dorosłych

Myślenie abstrakcyjne może być dedukcyjne lub indukcyjne.

Dedukcja jest wyprowadzaniem twierdzeń szczegółowych z twierdzeń ogólnych, prowadzi „od ogółu do szczegółu”.

Indukcja polega na przechodzeniu od przypadków szczególnych do wniosków ogólnych, prowadzi „od szczegółu do ogółu”.

Ze względu na wyniki myślenie dzieli się na:

Ø      reproduktywne (odtwórcze) polega na wykorzystywaniu dotychczasowej wiedzy do realizacji nowych zadań

Ø      produktywne (twórcze) polega na wytworzeniu informacji, która dla osoby myślącej jest nowa, poszerza jej wiedzę o informacje wcześniej nieznane.

Myślenie twórcze jest zwykle dywergencyjne (rozzbieżne):

·        służy rozwiązywaniu problemów posiadających wiele możliwych rozwiązań

·        jest elastycznym i względnie swobodnym poszukiwaniem rozwiązań w wielu kierunkach

Przeciwieństwem myślenia dywergencyjnego jest myślenie konwergencyjne (zbieżne):

·        służy rozwiązywaniu problemów posiadających jedno właściwe rozwiązanie

·        nie jest „gorsze” od dywergencyjnego, lecz stwarza mniej pola dla twórczości

Inteligencja

jest ogólną zdolnością wykorzystywania doświadczenia i wykraczania poza informacje aktualnie dostarczane przez środowisko.

Jest instrumentem przystosowania się do rozmaitych sytuacji, także trudnych czy zaskakujących.

Iloraz Inteligencji (II) (ang. intelligence quotient, IQ) jest wynikiem osiąganym w testach mierzących inteligencję.

Inteligencja jest uzależniona od:

·           spostrzegawczości

·           zdolności szybkiego reagowania

·          zdolności gromadzenia i przetwarzania informacji

·          zdolności wykorzystywania informacji przechowywanych w pamięci

Oprócz inteligencji, będącej zdolnością ogólną, poszczególne osoby posiadają zdolności specjalne - np. językowe, matematyczne, techniczne, muzyczne, organizatorskie - umożliwiające im rozwiązywanie zadań określonego typu przy stosunkowo niewielkim nakładzie sił i czasu.

Uczenie się

jest względnie trwałą zmianą zachowania, będącą wynikiem doświadczenia.

Podstawowe formy uczenia się:

·        warunkowanie klasyczne

·        warunkowanie sprawcze

·        uczenie się poznawcze

·        uczenie się społeczne

Podstawą wszystkich wymienionych form uczenia się jest uczenie się asocjacyjne, tzn. tworzenie skojarzeń, czyli związków łączących jeden obiekt lub zdarzenie z innym obiektem lub zdarzeniem.

Warunkowanie klasyczne

jest kojarzeniem (łączeniem) bodźca neutralnego z bodźcem powodującym zachowanie odruchowe (wrodzone), sprawiającym że bodziec neutralny staje się wystarczający do wywołania tego zachowania.

Procedura warunkowania klasycznego

I Reakcję odruchową (R) wywołuje wyłącznie bodziec bezwarunkowy (BB).

II Po emisji bodźca dźwiękowego (BW) eksponowany jest bodziec pokarmowy (BB); BW jest kojarzony z BB.

III Reakcja jest wywoływana przez bodziec warunkowy: pies wydziela ślinę słysząc sygnał dźwiękowy.

Warunkowanie sprawcze

jest uczeniem się relacji między danym zachowaniem a jego konsekwencjami

Podstawą warunkowania sprawczego jest prawo efektu, zgodnie z którym prawdopodobieństwo powtarzania zachowania wywołującego odczucie zadowolenia zwiększa się, zaś prawdopodobieństwo powtarzania zachowania wywołującego odczucie dyskomfortu zmniejsza się.

W toku warunkowania klasycznego organizm jest w dużej mierze bierny, natomiast warunkowanie sprawcze wymaga od organizmu „bycia sprawcą” - podejmowania określonych zachowań w otaczającym go świecie.

Podstawą warunkowania klasycznego są zwykle odruchy mimowolne, wrodzone (np. kulenie się w reakcji na gwałtowny hałas), natomiast warunkowanie sprawcze angażuje zazwyczaj nie zachowania odruchowe, lecz dowolne (np. przyjmowanie określonej pozycji przy biurku, jedzenie przy użyciu widelca i noża).

Uczenie się poznawcze

jest formą uczenia się względnie niezależną od zachowania, polegającą na nabywaniu informacji, które niekoniecznie są wykorzystywane w danej chwili, lecz są przechowywane w celu późniejszego użycia (np. do opracowania jakiegoś projektu czy problemu, sformułowania oceny itp.)

Dwie zasadnicze formy uczenia się poznawczego

Ø  jawne - podlega obserwacji (powtarzanie zapamiętanych słów)

Ø  ukryte - nie podlega obserwacji (zapamiętywanie drogi oglądanej na mapie, w celu późniejszego wykorzystania)

Szczególną formą uczenia się poznawczego jest uczenie się poprzez wgląd, będące raptownym zrozumieniem znaczenia danej sytuacji i włączeniem związanych z tym informacji w skład posiadanej wiedzy.

Wgląd - doświadczenie typu „aha”: moment, w którym coś, czego nie pojmowaliśmy, staje się oczywiste

Uczenie się społeczne „Widzieć to wiedzieć”

(obserwacyjne) - zachodzi na skutek obserwowania

zachowań innych ludzi

Szczególnym przypadkiem tej formy uczenia się jest uczenie się od modeli, czyli ludzi prezentujących zachowania, które mogą być naśladowane.

Cechy dobrego modela:

·      eksperctwo

·      atrakcyjny wygląd

·      wysoki status społeczny

·      posiadanie władzy

Uczenie się obserwacyjne, w tym uczenie się od modeli, prowadzi do wyuczenia szerokiej gamy zachowań, które niekoniecznie zostaną wykorzystane. Podejmowanie owych zachowań zależy od ich konsekwencji, ponoszonych zarówno przez wypróbowującego je człowieka, jak i innych ludzi

Pamięć

jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie (przypominanie sobie) doświadczenia

Trzy zasadnicze rodzaje pamięci:

·      sensoryczna

·      krótkotrwała

·      długotrwała

Pamięć sensoryczna:

-     przechowuje przez bardzo krótki czas (do 1 sek.) wielką ilość danych spostrzeżeniowych

-     uaktywnia się automatycznie

-     jej działanie nie wymaga wysiłku

-     po zaniknięciu informacje ulegają całkowitej utracie

Pamięć krótkotrwała:

-      utrzymuje informacje przez kilka sekund (do 30)

-     przechowuje niewielkie ilości pojedynczych informacji (7 plus-minus 2 pojedyncze informacje lub około 4 „porcji” informacji)

-      działa szybko i bez większego wysiłku

-      informacje mogą być utrzymywane intencjonalnie poprzez powtarzanie, umożliwiające zmagazynowanie informacji

w pamięci długotrwałej

-      informacje nie przekazane do pamięci długotrwałej, po zaniknięciu są tracone bezpowrotnie

-      informacje są dostępne łatwo i natychmiastowo

Informacje przechowywane w pamięci krótkotrwałej są zawartością świadomości: procesy myślowe, z których zdajemy sobie sprawę, przebiegają w pamięci krótkotrwałej .

Pamięć długotrwała:

-      przechowuje przez bardzo długi czas ogromną ilość informacji

-      zmagazynowanie informacji wymaga zaangażowania i koncentracji uwagi,

powtarzania danego materiału lub znalezienia

jego znaczenia bądź wewnętrznej struktury

-     dostęp do informacji jest powolny i czasami wymaga wysiłku

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA

a) JAWNA (zawiera wiedzę)

~ pamięć semantyczna

• znaczenie słów

• znaczenie teorii

• wiedza o świecie

~ pamięć epizodyczna

• pierwsza randka

• sztorm podczas wakacji

b) UKRYTA (zawiera pamięć, przebiegu ruchów i relacji bodziec-reakcja

- jazda na rowerze

- gra na gitarze

Oprócz względnie trwałych motywów, takich jak motyw osiągnięć czy bliskości, w motywacyjnym wymiarze funkcjonowania ludzkiej psychiki ważną rolę odgrywają dążenia ukierunkowane na osiągnięcie konkretnych celów. Brian Little nazywa tego typu dążenia projektami osobistymi i podkreśla ich kontekstualny charakter. Zdaniem tego autora, umiejętność właściwego formułowania i realizowania projektów osobistych, wymagająca uwzględniania własnych uwarunkowań psychicznych oraz możliwości i ograniczeń środowiskowych, ma krytyczne znaczenie dla efektywności działań. Przykładowo, realizacja projektu o nazwie: „zostać dobrze opłacanym menedżerem” może wymagać nie tylko ukończenia studiów i kursów poszerzających wiedzę merytoryczną oraz odbycia praktyk zawodowych, lecz także zwiększenia kompetencji społecznych. Nie uwzględnienie w projekcie któregokolwiek z tych zadań szczegółowych - zdobycia solidnej wiedzy merytorycznej i praktycznej oraz rozwinięcia umiejętności społecznych - znacząco zmniejsza szansę jego realizacji. Szansę tę zmniejsza także brak ważnego uzasadnienia realizacji projektu oraz przełożenia poszczególnych zadań na konkretne zachowania. Znalezieniu takiego uzasadnienia oraz określeniu zachowań koniecznych do realizacji projektu służy tak zwana procedura drabinowa, polegająca na wielokrotnym zadawaniu w odniesieniu do projektu pytań: „dlaczego?” i „po co?” oraz „w jaki sposób?”. Jeżeli projektem byłoby „rozwinięcie kompetencji społecznych”, to wyniki zastosowania procedury drabinowej mogłyby wyglądać następująco:

Żeby mieć dobre, satysfakcjonujące życie

Żeby móc realizować swoje pasje

Żeby nie mieć problemów finansowych

Żeby zostać menedżerem

dlaczego? po co?

Projekt: rozwinąć kompetencje społeczne

w jaki sposób?

Ukończyć trening umiejętności społecznych

·        zorientować się jakie umiejętności społeczne są przydatne w pracy menedżera (pójść do czytelni, porozmawiać z wykładowcami i znajomymi, pójść na czwartkowy dyżur Profesora, umówić się na kawę z Agatą i Jackiem

·        zorientować się jaki trening będzie dla mnie odpowiedni (pójść kilkakrotnie do czytelni, skontaktować się z psychologiem-trenerem

·        zarobić pieniądze na kurs wykonując tłumaczenia (zapewnić sobie dostęp do domowego komputera, zrezygnować z niektórych rozrywek)

Podkreślić trzeba, że projekty osobiste mają bardzo różny stopień ogólności; niektóre z nich są bardzo ogólne, nieomalże abstrakcyjne (np.: „być wolnym”), inne są niezwykle konkretne (np.: „oddać Jankowi płytę”). Nazwa najważniejszego dla danej osoby w danym momencie projektu może na przykład brzmieć: „ukończyć negocjacje z dostawcą Iks, na jak najlepszych warunkach”. Zgodnie z koncepcją Little`a, możliwość realizacji tego projektu jest ściśle uzależniona od umiejętności znalezienia jego ostatecznego sensu oraz przełożenia go na konkretne zachowania.

Emocja

jest subiektywnym stanem psychicznym będącym odpowiedzią na sytuację ważną dla danego człowieka.

Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania.

Doświadczenie emocji jest w gruncie rzeczy złożonym procesem, na który składają się następujące komponenty:

~ zmiany fizyczne, objawiające się pobudzeniem lub zahamowaniem autonomicznego układu nerwowego;

~ subiektywne doznania, które maja różne natężenie   i różny znak: są przyjemne (dodatni znak emocji), bądź przykre (ujemny znak emocji);

~ procesy poznawcze, określające świadomość danej emocji i ocenę związanej z nią sytuacji jako sprzyjającej lub niesprzyjającej;

~ ekspresję emocji przejawiająca się w zmianach postawy, gestów, mimiki;

~ podejmowania określonych działań w reakcji na źródło emocji.

Emocje podstawowe: strach złość smutek radość wstręt zaskoczenie

Emocje są jednak niezwykle zróżnicowane, co sprawia, że nadają naszemu życiu koloryt, barwę:

~ radość (przyjemność, ulga, wesołość, euforia, zadowolenie, pewność siebie, spokój, ciepło, podekscytowanie, zachwyt, miłość, sympatia, wzruszenie, zapał, serdeczność)

~ smutek (zranienie, ból, przygnębienie, porażka, użalanie się nad sobą, rozczarowanie, samotność, odrzucenie, bezradność, tęsknota, cierpienie, apatia)

Źródła emocji:

~ czynniki naturalne, wywołujące emocje wyniku uwarunkowań genetycznych (bodźce zmysłowe oraz bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych, związane ze zmianami wewnątrzorganicznymi).

~ bodźce lub ich konfiguracje, które w przeszłości zostały skojarzone z określonymi emocjami. W wyniku doświadczenia, bodźce pierwotnie neutralne mogą stać się dla człowieka źródłem nawet silnych emocji.

~ aktywność własna (długotrwała bezczynność lub aktywność przekraczająca wydolność organizmu wywołuje negatywne emocje; sukces odniesiony w wyniku własnych działań wywołuje emocje pozytywne)

~ oczekiwania skonfrontowane ze stanem rzeczywistym (emocje wywołują bodźce nowe, zmienne, konfliktowe, złożone)

~ oddziaływania środowiskowe (ingerencja w czyjeś nastawienia, postawy bądź system wartości, zewnętrzne ograniczenie czyjejś swobody, próby manipulacji zwykle wywołują emocje negatywne)

„Oblicza” miłości:

Agape (gr.) {łac. Caritas} - to typ miłości bezinteresownej, opierającej się na altruizmie i duchowej więzi, często motywowanej religijnie.

Philia (gr.) {łac. Amicitia}- miłość wolna od seksu i zmysłowości, przyjacielska, bezinteresowna, lojalna i wierna.

Eros (gr.) {łac. Amor}- miłość twórcza, kreatywna lub romantyczna, w której dominującą rolę odgrywa sentyment, tęsknota, oczarowanie, pragnienie coraz większej pełni

Seksus - miłość zmysłowa, realizująca się w zbliżeniach płciowych, miłość oparta na wzajemnym pożądaniu; najczęściej ma swój początek w zakochaniu.

Narcyzm - egoizm, miłość do samego siebie

Zdaniem Sternberga, miłość można rozważać jako złożoną z trzech czynników: NAMIĘTNOŚCI, INTYMNOŚCI I ZAANGAŻOWANIA. Obecność lub brak któregoś z tych czynników decyduje o rodzaju miłości.

„Człowiek pośród innych ludzi”

czyli elementy psychologii społecznej

Psychologia społeczna zajmuje się badaniem interakcji międzyludzkich i psychologicznych podstaw tych interakcji. Innymi słowy, jest dyscypliną badającą procesy psychiczne i zachowania ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych.

Sytuacja społeczna jest sytuacją, w której występują inni ludzie, bezpośrednio lub pośrednio.

Sytuacja społeczna pośrednia jest sytuacją, w której mamy do czynienia z materialnymi lub niematerialnymi wytworami innych ludzi. Wytworami materialnymi są produkty ludzkiej działalności; stykamy się z nimi na każdym kroku. Wytworami niematerialnymi są np. pojęcia, których nauczyliśmy się w toku kontaktów z innymi ludźmi.

W gruncie rzeczy zawsze jesteśmy w jakiejś sytuacji społecznej.

Sytuacje społeczne, w których inni ludzie występują bezpośrednio dzieli się ze względu na ich:

a.  wymiar liczbowy

-        diada czyli para jest podstawową, „pierwszą” sytuacją społeczną;

-        grupa jest zbiorem od trzech (triada) do około 20 osób, kontaktujących się ze sobą bezpośrednio, „twarzą w twarz”. Członkowie grupy znają się nawzajem, przynajmniej w minimalnym stopniu;

-        tłum - zbiorowość osób nie znających się, lecz pozostających w pewnej bliskości fizycznej i posiadających jakiś wspólny cel (np. oglądanie skutków wypadku drogowego, słuchanie koncertu);

-        narodowości, grupy etniczne - wielkie zbiorowości ludzkie posiadające jakieś wspólne charakterystyki (np. ten sam kraj urodzenia i zamieszkania);

b. wymiar zorganizowania - struktura zarówno diady, jak i grupy oraz tłumu może być w różnym stopniu sformalizowana

Tym, co się dzieje w procesie społecznym, co przede wszystkim zachodzi między ludźmi, jest KOMUNIKACJA

Komunikacja [łac. communicatio = wymiana, łączność, rozmowa] jest porozumiewaniem się.

W różnych sytuacjach społecznych - tzn. zależnie od liczby komunikujących się osób oraz stopnia sformalizowania zachodzących między nimi relacji - procesy komunikowania się przebiegają różnie - są zupełnie inne gdy dwie osoby siedząc na ławce w parku omawiają jakiś problem, inne gdy grupa ludzi próbuje wspólnie podjąć decyzję, jeszcze inne gdy polityk informuje wpółobywateli o decyzjach budżetowych

W różnych sytuacjach społecznych - tzn. zależnie od liczby komunikujących się osób oraz stopnia sformalizowania zachodzących między nimi relacji - procesy komunikowania się przebiegają różnie - są zupełnie inne gdy dwie osoby siedząc na ławce w parku omawiają jakiś problem, inne gdy grupa ludzi próbuje wspólnie podjąć decyzję, jeszcze inne gdy polityk informuje wpółobywateli o decyzjach budżetowych

Schemat procesu komunikowania się

ODNIESIENIE

MEDIUM KOMUNIKAT MEDIUM

KOD

NADAWCA ODBIORCA

Struktura i dynamika komunikacji interpersonalnej:

INTENCJA

(zamiar, myśl, uczucie)

l

kodowanie

(„przełożenie” zamiaru, myśli, uczucia na informację)

l

NADAWANIE KOMUNIKATU

(przekazywanie informacji za pośrednictwem sygnałów, tzn. zachowań werbalnych lub niewerbalnych)

l

ODBIERANIE KOMUNIKATU

(aktywny odbiór sygnałów)

l

dekodowanie

(„przekładanie” odebranych sygnałów na konkretną treść i nadanie tej treści określonego znaczenia)

l

INTERPRETACJA

(intencje, jakie odbiorca przypisuje nadawcy)

Dwa zasadnicze rodzaje komunikacji:

1.  WERBALNA - wymaga znajomości znaczenia słów i reguł składni oraz umiejętności rozpoznawania kontekstu

2.  NIEWERBALNA

a. pozawerbalne sygnały wokalne

b.  „mowa ciała”: gestykulacja, mimika, dotyk i kontakt fizyczny, dystans przestrzenny <strefa intymna (0-45cm), strefa osobista (45-120 cm), strefa społeczna (1,2-3,5 m), strefa publiczna (3,5-7m)>, kontakt wzrokowy i wymiana spojrzeń, pozycja ciała, powierzchowność, ubiór, status społeczny (zawód, zasoby finansowe), zapach)

Rozkład znaczenia komunikatów:

7% - słowa

38% - głos,

55% - ekspresja mimiczna i pantomimiczna

Bariery komunikacyjne:

-        wybiórczość uwagi i selektywność spostrzegania

-        złe samopoczucie

-        stereotypy

-        koncentracja na sobie

-        wchodzenie w słowo, przerywanie

-        osądzanie i ocenianie (krytykowanie, obrażanie, nieuzasadnione chwalenie)

-      decydowanie za drugiego człowieka (rozkazywanie, grożenie, moralizowanie)

-        uciekanie od problemów drugiego człowieka (doradzanie, zmienianie tematu, pocieszanie)

-        maskowanie emocji

-        traktowanie partnera „z góry”, narzucanie relacji „pomiot-przedmiot”

Podstawą dobrej komunikacji jest AKTYWNE SŁUCHANIE, oznaczające:

1.  Zainteresowanie rozmówcą, śledzenie toku jego wypowiedzi i zachęcanie go do jej kontynuowania

2.  Uważne odczytywanie sygnałów niewerbalnych

3.  Ujawnianie informacji o sobie

4.  Stosowanie TECHNIK AKTYWNEGO SŁUCHANIA:

-        odzwierciedlanie: informowanie rozmówcy o tym, jakie - naszym zdaniem - przeżywa uczucia,

-        parafrazowanie: powtarzanie własnymi słowami sensu usłyszanej wypowiedzi,

-        klaryfikacja: prośba o skoncentrowanie się na sprawach zasadniczych.

5.  Przekazywanie informacji zwrotnej, czyli informacji dotyczącej tego, jak reagujemy na komunikaty naszego rozmówcy. Informacja zwrotna pomaga partnerowi zorientować się           w naszych spostrzeżeniach i odczuciach.

Słyszenie i słuchanie to dwa różne procesy! Pierwszy jest bierny, drugi aktywny

Przekazując informacje zwrotne:

1.  mówimy o odczuciach, jakie wywołują w nas zachowania partnera

2.  nie oceniamy, nie udzielamy rad, nie narzucamy swoich poglądów

3.  mówimy konkretnie - raczej opisujemy fakty niż   je interpretujemy; unikamy uogólnień takich jak: „zawsze”, „każdy”, „nigdy”

4.  wypowiadamy się o zachowaniach partnera, a nie o tym, jaki jest

5.  eksponujemy to, co partner może zmienić, a nie to, na co nie ma wpływu.

Otrzymując informacje zwrotne:

1.  nie odrzucamy ich natychmiast, nie zaprzeczamy im automatycznie

2.  sprawdzamy zrozumienie komunikatu, prosimy o jego wyjaśnienie, nie wyciągamy pochopnych wniosków

3.  nie polegamy na jednym źródle informacji - pytamy innych co na dany temat sądzą

4.  ocena informacji zwrotnej i jej odrzucenie bądź wykorzystanie zależy od nas samych

Cudze opinie są świetną okazją do poznawania samego siebie i swojego wizerunku społecznego oraz do weryfikowania własnych błędów czy sposobów widzenia niektórych spraw.

Właściwości ważne w kontaktach międzyludzkich:

Empatia - potrafię widzieć świat oczami innych ludzi; rozumiem innych, ponieważ potrafię spojrzeć na ich postępowanie z ich punktu widzenia

Życzliwość - jestem życzliwy w stosunku do innych ludzi; lubię ich i szanuję; potrafię akceptować innych nawet wtedy, gdy nie aprobuję tego, co robią.

Autentyczność - jestem autentyczny w kontaktach z innymi, nie ukrywam się poza rolami czy maskami; inni znają mój prawdziwy stosunek do różnych spraw i osób, w kontaktach z ludźmi jestem sobą.

Konkretność - jestem konkretny i rzeczowy; gdy mówię do innych, nie uży­wam ogólników, wieloznacznych i mglistych określeń, potrafię mówić bezpo­średnio o osobistych doświadczeniach, ważnych wydarzeniach i zachowa­niach.

Inicjatywa - w stosunkach z innymi ludźmi jestem raczej skłonny działać, "iść do przodu", niż tylko reagować na to, co zrobią inni; potrafię nawiązywać kontakt bez czekania na inicjatywę skierowaną w moim kierunku; gdy trzeba coś zrobić częściej podejmuję działanie niż czekam, aż zrobi to ktoś inny.

Bezpośredniość - postępuję prostolinijnie; inni ludzie wiedzą, jaki jest mój stosunek do nich oraz do różnych spraw.

Otwartość - daję innym możliwość poznania siebie - tego, jaki jestem, co myślę i co czuję. Nie odsłaniam się przy tym zupełnie, zachowuję sfery intymne

Akceptacja uczuć - nie obawiam się bezpośredniego kontaktu z uczuciami własnymi i innych ludzi, pozwalam sobie zarówno na przeżywanie uczuć, jak i na wyrażanie tego, co czuję; oczekuję, że inni będą robić to samo wobec mnie, jednak nie narzucam im mojego sposobu komunikacji ani świata odczuć

Konfrontacja - potrafię stanąć "twarzą w twarz" z innymi ludźmi i robię to z poczuciem odpowiedzialności, zaangażowania; dążę Do uczciwego poznania łączących nas podobieństw i dzielących różnic - bez stosowania gróźb, kar, pochlebstw, szantaży itp

Samopoznanie - badam swoje postępowanie i styl życia; jestem chłonny na informacje dotyczące tego, w jaki sposób inni ludzie reagują na moje postępowanie, potrafię przy tym być autorem sądów na swój temat.

---