Podstawy makro i mikroekonomii

07 - 08 października 2006r.

System = społeczeństwo, prawo, instytucje, przedsiębiorstwa, firmy, banki, gospodarka (rynkowa; centralna).

Przedmiotem ekonomii jest proces gospodarowania, czyli proces produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

Produkcja to działalność ludzka polegająca na przekształcaniu czynników produkcji w dobra i usługi. Producenci muszą zadecydować co, ile, jak i dla kogo produkować.

Wymiana to działalność ludzka związana z dostarczaniem efektów pracy ludzkiej od producenta do konsumenta.

Wymiana obejmuje handel hurtowy, detaliczny, usługi bankowe, ubezpieczeniowe, transportowe i tp.

Konsumpcja oznacza zużycie dóbr i usług za pośrednictwem dochodów.

Podział jest podstawą wymiany i konsumpcji.

Najważniejszym elementem w produkcji gospodarczej jest proces produkcji, w którym wykorzystywane są następujące zasoby:

• Zasoby ludzkie - praca,

• Zasoby kapitałowe - kapitał,

• Zasoby naturalne,

• Zasoby przedsiębiorczości - predyspozycje do działania

• Zasoby informacyjne.

Relacja miedzy zasobami w procesie produkcji daje nam dobra i usługi.

1. Zasoby ludzkie - są najważniejszym składnikiem procesu gospodarowania. Ludzie posiadają różne kwalifikacje, umiejętności, doświadczenia i predyspozycje do wykonywania określonej pracy umożliwiającej przekształcenie otaczającej przyrody. Najistotniejszą cechą człowieka jest jego zdolność do uczenia się, podnoszenia kwalifikacji, co w efekcie prowadzi do racjonalnego wykorzystywania dóbr kapitałowych i naturalnych w dobra i usługi.

2. Zasoby kapitałowe - obejmują rzeczowe i finansowe składniki procesów wytwórczych. Dobra kapitałowe są wynikiem procesu produkcji i służą również do produkcji kolejnych dóbr produkcyjnych. Produkcja ta odbywa się za pomocą środków pracy i przedmiotów pracy.

Środki pracy to maszyny, urządzenia, za pomocą których człowiek wytwarza dobra i usługi.

Przedmioty pracy to surowce, półfabrykaty, które służą do produkcji danego dobra.

Środki i przedmioty pracy nazywają się środkami produkcji.

3. Zasoby naturalne - dary natury, nie są wytworami pracy ludzkiej

W celu zrozumienia i właściwej interpretacji ekonomii jako nauki ważne jest zwrócenie uwagi na dwa podstawowe problemy:

• rzadkość zasobów i technologii w gospodarce,

• konieczność dokonywania wyborów w procesie gospodarowania.

METODY, TECHNIKI BADAWCZE W EKONOMII

Ekonomia jest nauką stosunkowo młodą, zapożycza swoje metody badawcze od innych nauk. Pełna analiza ekonomiczna obejmuje:

• fakty empiryczne - relacje rzeczowe, przedmioty),

• postępowanie ludzi,

• stosunki społeczne,

• interesy i cele.

Zjawiska społeczne mają charakter historyczny co stanowi specyfikę w porównaniu ze zjawiskami przyrodniczymi. Działalność ludzka nie powtarza się na tym samym poziomie. Nowe zjawiska nie eliminują starych. W badaniach należy uwzględnić zmienność, masowość, a także powiązania i uwarunkowania.

Poznanie ekonomii rozpoczęło się od ustalenia zjawisk i prostych zależności między nimi.

Badania muszą wykazać istotę tych zjawisk oraz zależności teoretyczne.

Badanie aby było wiarygodne musi zawierać abstrakcję naukową tzn. opis rozumowania z uwzględnieniem pojęć ekonomicznych.

Abstrakcja naukowa polega na rozpatrywaniu zjawisk w postaci niezakłóconej przez działalność czynników ubocznych. W badaniu należy wykazać co jest uboczne, a co powtarzalne i istotne.

• Na I etapie badań należy sformułować stwierdzenie w postaci ogólnej.

• II etap to stopniowa konkretyzacja, polegająca na uwzględnieniu coraz bardziej szczegółowych elementów i relacji.

• III etap to weryfikacja twierdzenia i teorii naukowych.

RODZAJE DÓBR EKONOMICZNYCH SŁUŻĄCYCH DO ZASPOKOJENIA POTRZEB LUDZKICH

Konieczność zaspokojenia potrzeb jest siłą sprawczą uruchomienia procesu gospodarowania. Różnorodność potrzeb człowieka można różnie klasyfikować.

1. Przyjmując kryterium czasu:

• teraźniejsze,

• przyszłe.

Biorąc pod uwagę kogo dotyczą:

• indywidualne,

• zbiorowe.

3. Uwzględniając klasyfikację Maslowa, możemy wyróżnić potrzeby:

• fizjologiczne (pożywienie, spanie, ubranie...),

• bezpieczeństwa (życia, pracy...),

• przynależności (akceptacja, nawiązywanie kontaktów),

• uznania (niezależność podejmowania decyzji).

21 - 22 października 2006r.

Potrzeby można podzielić na:

• Naturalne - związane z bezpośrednim funkcjonowaniem człowieka.

• Kulturalne - wykraczające poza biologiczne potrzeby (nauka, rozrywka, podróże).

Potrzeby ludzkie są:

1. Nieograniczone - pojawiają się coraz to nowe potrzeby, które wynikają z dążenia do różnorodności.

2. Zmienne - potrzeby zmieniają się w zależności od czasu i miejsca.

3. Substytucyjne - jedna potrzeba może być zaspokojona za pomocą innych, różnych potrzeb (substytutów).

4. Komplementarne - zaspokojenie jednej potrzeby powoduje pojawienie się drugiej potrzeby.

5. Ograniczone w swej pojemności - w miarę zaspokojenia potrzeb słabnie ich intensywność.

6. Odradzające się - większość potrzeb należy zaspokajać systematycznie.

Potrzeby zaspokajamy za pomocą dóbr i usług.

Dobra - są to przedmioty materialne posiadające odpowiednią użyteczność.

Użyteczność można rozumieć jako satysfakcję.

Dobra dzielą się na:

1. Wolne - są darem natury, występują w ilości nieograniczonej, w formie nadającej się do bezpośredniego użytku (np. woda).

2. Ekonomiczne - rzadkie, są wytworem człowieka, mogą być użyte do celów konsumpcyjnych lub produkcyjnych.

Dobra ekonomiczne dzielimy:

• Konsumpcyjne - służą do zaspokojenia bezpośrednio potrzeb, są produktem finalnym. Wśród dóbr konsumpcyjnych rozróżniamy dobra trwałego użytku (sprzęt, samochody i tp.) oraz dobra nietrwałe.

• Kapitałowe - maja zastosowanie w procesie wytwarzania dóbr i usług takie jak materiały, maszyny, urządzenia i tp.)

Usługa - działanie człowieka dla człowieka.

Usługi są drugą grupą środków do zaspokajania potrzeb ludzkich. Usługa polega na świadczeniu użytecznych czynności w celu zaspokojenia określonej potrzeby. W wyniku tej działalności nie powstaje żadne nowe dobro. Efektem może być zwiększona konsumpcja, usługa fryzjerska, lekarska, oświatowa, psychologiczna, rozrywkowa i td.

Prawa rządzące działaniami gospodarczymi.

Proces gospodarowania uwzględnia różnorodne, wielokrotne, powtarzające się działania milionów ludzi (czy instytucji). Działania te odbywają się w różnych warunkach podlegającym większym lub mniejszym zmianom. Między tymi działaniami zachodzą różne zależności.

Ekonomia posługujące się metodami takimi jak obserwacja rzeczywistości, analiza faktów i danych statystycznych. Ponad to stara się określić, które z tych zależności są istotne, konieczne, stale powtarzające się, w związku z tym mają charakter ogólniejszych prawidłowości, bądź też występują sporadycznie.

Ekonomia tworzy te abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne własności, --- różnych elementów i aspektów procesów gospodarczych.

Abstrakcyjne pojęcia określa się mianem kategorii ekonomicznych takich jak: produkcja, wymiana, konsumpcja, popyt, podaż, koszt i zysk.

Kategoria ekonomiczna to teoretyczny wyraz powtarzających się jednorazowych zjawisk gospodarczych.

Prawa ekonomiczne to istotne, konieczne, stale powtarzające się związki i zależności między kategoriami ekonomicznymi.

Cechy praw ekonomicznych:

• Prawa ekonomiczne mają charakter prawidłowości typu statystycznego. Ujawniają się one przy masowym powtarzaniu się danego rodzaju zdarzeń lub działań.

• Prawa ekonomiczne - działają obiektywnie niezależnie od systemu i opcji rządzącej.

Łączenie praw ekonomicznych w powiązane ze sobą systemy tworzy teorie ekonomiczne.

STOSUNKI EKONOMICZNE

Stosunki społeczne są to różne zależności (relacje) między ludźmi powstające w związku z ich działalnością różnego typu:

• 
  Rodzinne

• Polityczne

• Prawne powstają w związku z działalnością państwa

• Ekonomiczne - wynikają z zależności zachodzących między ludźmi w procesie gospodarowania, a mianowicie stosunki produkcji, wymiany i konsumpcji. Podstawą wszelkich stosunków ekonomicznych są stosunki własnościowe, a więc stosunki powstające między ludźmi w związku z własnością.

1. Na zbiór dotyczący obiektu własności składają się dwa podzbiory uprawnień:

2. Faktyczne korzystanie w różnorodny sposób z obiektu (możliwość sprzedaży go na rynku lub czerpania z niego korzyści).

3. Bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystywania tego obiektu czyli zarządzania nim.

Wyróżniają się dwa rodzaje własności:

1. Prywatna - czyli zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów, których prawa własności poszczególnych jednostek są wyłącznie i dobrowolnie przekazywane. W przypadku własności prywatnej dana jednostka może wyłączyć innych ludzi z korzystania z tego obiektu, a także może ten zbiór przekazać nieodpłatnie lub odpłatnie.

Głównymi typami własności prywatnej są:

1. Własność kapitalistyczna - np. własność dużej fabryki

2. Drobnotowarowa - np. mały warsztat

3. Pracownicza - np. akcjonariusze firmy

2. Publiczna - zbiór uprawnień, którym prawa własności jednostek nie są wyłącznie i dobrowolnie przekazywane. Wiąże się ze znacznie większymi ograniczeniami praw niż własność prywatna.

Głównymi typami własności publicznej są:

1. Własność państwowa - właścicielem środków produkcji jest państwo, sektor państwowy (współcześnie funkcjonuje w każdym kraju)

2. Własność komunalna - (municypalna) właścicielem jest gmina, powiat, województwo.

SYSTEMY GOSPODARCZE

Gospodarowanie odbywa się w określonych warunkach: materialnych, instytucjonalnych, politycznych i społecznych. Całokształt warunków gospodarczych oraz reguł i mechanizmów gospodarczych składa się na pojęcie gospodarki i systemu gospodarczego.

Definicja wg Samuelsona:

System gospodarczy - to taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności, czynności produkcyjnych, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga co, ile, jak i dla kogo produkować.

Na bazie tej definicji wyróżniamy rodzaje systemów gospodarczych:

1. I kryterium - dotyczy przeznaczenia produktów

1. System gospodarczy naturalny - produkcja nastawiona jest na zaspokojenie potrzeb własnych.

2. System gospodarczy towarowy (towarowo - pieniężny) - produkcja przeznaczona głównie na sprzedaż.

2. II kryterium - własności czynników produkcji

1. System gospodarki prywatnej

2. System gospodarki publicznej

3. III kryterium - dominacji mechanizmu regulowania i koordynacji procesu gospodarczego

1. System gospodarki rynkowej, w którym zasadniczym regulatorem procesu gospodarczego jest mechanizm rynkowy.

2. System gospodarki nakazowej, w którym proces gospodarczy regulowany jest przez biurokrację państwa szczebla centralnego.

4. IV kryterium - podziału uprawnień do podejmowania decyzji

1. System gospodarki scentralizowanej gdzie decydentem jest biurokracja państwowa.

2. System gospodarki zdecentralizowanej - uprawnienia do podejmowania decyzji mają producenci i konsumenci.

18 - 19 listopad 2006r.

popyt - podaż - cena = rynek

POPYT


cena

C1 linia popytowa

C2

C3

P1 P2 P3 popyt

p = p(c) f. malejąca

y = ax + b x ⍷ R

a > 0 = tg ⍶ < 0




A(xy)

y

⍶

x

tg ⍶ = y/x = a

PODAŻ

cena




C3

C2

C1

Pz1 Pz2 Pz3 podaż

tg ⍶ > 0 = a




• Popyt

• Podaż

Mechanizm rynkowy można najprościej objaśnić jako procesy wzajemnego dopasowywania się popytu i podaży za pomocą ceny w celu osiągnięcia równowagi rynkowej.

Na rynku wolnokonkurencyjnym dochodzi do konfrontacji popytu i podaży. Istnieje jedna tylko taka cena, przy której popyt zgłaszany przez konsumentów jest zgodny z podażą oferowaną przez sprzedawców. Cenę tę nazywamy ceną równowagi rynkowej, a o rynku mówimy, że osiągnął cenę równowagi.

Cena 1 L soku w zł	Wielkość podaży w litrach	Wielkość podaży w litrach
5	500	100
4	400	200
3	300	300
2	200	400
1	100	500

Cena 1 L soku

cena




3

niedobór

2

200 300 400

cena




4

nadwyżka

3

• 400

Niedobór jest wtedy kiedy wielkość popytu przewyższa wielkość podaży przy cenie poniżej ceny równowagi rynkowej.

Nadwyżka jest wtedy gdy wielkość podaży przewyższa wielkość popytu powyżej ceny równowagi rynkowej.

Równowaga rynkowa to sytuacja kiedy wielkość popytu równa się wielkości podaży przy danej cenie rynkowej.

Postacie równowagi rynkowej

Gdy cena rynkowa 1L soku = 2 zł i jest niższa od ceny równowagi 3 zł, wówczas nie każdy kto chce kupić po tej cenie (2 zł) może kupić po cenie wyższej. Stąd widać, że na popyt i podaż mają wpływ czynniki pozcenowe.




podaż

cena równowagi

popyt

cena maleje




cena rośnie

podaż

cena równowagi

popyt

02 - 03 grudnia 2006r.

Czynniki decydujące o rozmiarach popytu

Popyt jest funkcją wielu zmiennych, które w różny sposób wpływają na jej kształtowanie. Jednym z czynników jest cena; istnieją również czynniki pozacenowe takie jak czas, moda, gusta, dochody, dobra komplementarne i substytucyjne, preferencje ludności.

Dobra substytucyjne - to takie dobra, które zastępują się nawzajem. Popyt na te dobra zależy od ceny (p = p/c) i możemy wydedukować, że jeżeli cena kawy rośnie to wzrasta również i cena herbaty.

Dobra komplementarne - to dobra uzupełniające się nawzajem (np. samochód i benzyna). Popyt na te dobra zależy od ceny innego względem niego dobra komplementarnego. Jeżeli wzrasta cena samochodu to popyt i cena na benzynę spada.

Prawo popytu - wzrost (spadek) ceny danego dobra powoduje spadek (wzrost) popytu na te dobra.


cena

C2

C1 D

P2 P1 popyt

Przesuwanie się krzywej popytu ilustruje wpływ zmiany ceny na wielkość zapotrzebowania.


cena

C1

D1 D2 D3

P1 P2 P3 popyt

Poza ceną czynniki determinujące popyt mają wpływ na położenie funkcji popytu w układzie współrzędnych.

Wzrost dochodów lub ceny dobra substytucyjnego lub spadek ceny dobra komplementarnego będą powodować przesunięcia równolegle krzywej w prawo lub w lewo. Natomiast przeciwne zmiany wymienionych czynników będą powodować równoległe przesuwanie się popytu w lewo lub prawo.

popyt i podaż mają wpływ czynniki pozacenowe.


cena

C3

C2

C1

popyt

Przedstawiona funkcja popytu ilustruje popyt sztywny.


cena

C3

C2

C1

popyt

Przedstawiona funkcja popytu ilustruje popyt doskonale elastyczny.

EFEKT SUBSTYTUCYJNY I DOCHODOWY ZMIANY CENY

Efekt substytucyjny zmiany ceny danego dobra prowadzi do zmian relacji ceny tego dobra względem cen innych dóbr. Efekt substytucyjny oznacza zastępowanie dóbr względnie droższych dobrami, których ceny są względnie niższe.

Wzrost ceny danego dobra prowadzi do spadku popytu na nie, oraz do wzrostu zapotrzebowania na dobra substytucyjne.

Efekt dochodowy - zmiana ceny danego dobra powoduje zmianę realnych dochodów np. wzrost (spadek) ceny przy nie zmienionym dochodzie nominalnym powoduje spadek (wzrost) dochodu realnego.

Zmiana ceny powoduje wystąpienie dwóch efektów:

1. W przypadku tzw. dóbr normalnych, takich na których popyt rośnie (spada) pod wpływem wzrostu (spadku) dochodu - efekt substytucyjny i dochodowy mają ten sam kierunek, a funkcja popytu ma typowe ujemne nachylenie.

2. W przypadku dóbr podrzędnych takich, na które popyt rośnie (spada) pod wpływem spadku (wzrostu) dochodu efekt dochodowy i substytucyjny - efekt substytucyjny i dochodowy maja przeciwne kierunki działania. W przypadku takiej sytuacji dobra podrzędnego na rynku, którą określamy mianem efektu (dobra) Gifena, efekt dochodowy jest silniejszy od efektu substytucyjnego. Oznacza to, że w przypadku tego dobra wzrost (spadek) ceny powoduje wzrost (spadek) wielkości zapotrzebowania a funkcja popytu ma nietypowe dodatnie nachylenie.

Taką sama analizę możemy dokonać dla podaży, podaż to ilość oferowanego dobra przy danej cenie i w danym czasie.

Determinanty ilości oferowanej podaży: cena, czas, koszty wytworzenia, rentowność produkcji dóbr substytucyjnych, czynniki naturalne, dochody.

Prawo podaży - wzrost (spadek) ceny powoduje wzrost (spadek) podaży.


cena

C1

D1 D2 D3

P1 P2 P3 popyt

Wpływ zmiany ceny na podaż ilustruje nam przebieg krzywej podaży tj. przesunięcia w prawo lub w lewo.

13 stycznia 2007 r.

Transformacja gospodarki polskiej

Tezy transformacji polskiej gospodarki

Przemiany ustrojowe zachodzące w środkowej Europie jak i w Polsce miały uzasadnienie przede wszystkim gospodarcze. Przejście od gospodarki socjalistycznej do gospodarki socjalistycznej do kapitalistycznej należy w sensie teoretycznym sformułować na podstawie zasad, które opierać się będą na przemianach ustrojowych w postaci 10 zwięzłych tez:

1. Przemiany ustrojowe mają dwa podstawowe cele:

• Polityczny - ustanowienie demokracji,

• Ekonomiczny - wprowadzenie gospodarki rynkowej

Ustanowienie demokracji jest celem nadrzędnym.

Przemiany w Polsce mają charakter polityczny, odrzucenie polityki wschodniej (sowietyzm) i przyjęcie demokracji otworzyło drogę do procesu transformacji. W momencie kiedy zaczęła funkcjonować demokracja przekształcenia gospodarcze uzależnione zostały od woli ludności, gdyby ludność nie zaakceptowała zmian transformacji nie można by było kontynuować.

2. Demokracja nigdy nie może zgodzić się na gospodarkę całkowicie wolną, nieregulowaną przez politykę gospodarczą państwa. Z natury rzeczy demokracja reprezentuje interes większości a całkowicie wolna gospodarka rynkowa przynosi korzyści mniejszości, a mianowicie grupom silniejszym ekonomicznie, tym samym powiększa różnicę w poziomie stopy życiowej ludności i nie zabezpiecza przed spadkiem poniżej linii ubóstwa. W stosunkach międzynarodowych gospodarka rynkowa służy interesom krajów bogatszych ze szkodą dla krajów uboższych. Wiemy z historii, że władza demokratyczna wybrana zawsze dążyła kolektury sił rynkowych (?). inspiracje tej polityki były rozmaite. Współczesną formą i koncepcją tej polityki jest wspólnota europejska, polityka gospodarcza Japonii i tp.

3. W nowoczesnej gospodarce rynkowej interwencja państwa jest zawsze konieczna. Zasada ta wynika nie tylko z politycznych konsekwencji demokracji, ale ze względów ekonomicznych. Dziedzinami, których siły rynkowe pozostawione same sobie nie dają zadowalających efektów są przede wszystkim:

• Zapewnienie wystarczającego poziomu stopy życiowej dla całej ludności.

• Zapewnienie pełnego zatrudnienia siły roboczej, eliminacja bezrobocia.

• Określenie kierunku rozwoju gospodarczego na dalszą metę działów produkcyjnych i handlu zagranicznego.

• Określenie rozwoju regionów i roli każdego z nich w gospodarce narodowej.

• Zapewnienie ochrony środowiska.

Gospodarka, w której państwo nie uwzględnia tych dziedzin, to ta gospodarka musi się znaleźć w trudnościach.

4. W okresie przemian ustrojowych zasięg i efektywność polityki gospodarczej panstwa powinny być wzmocnione i rozszerzone. W okresie przemian polityka gospodarcza ma do wypełnienia nie tyle swoje formy działania, ale ma dwa pola działalności

• Kierowanie procesem transformacji - wymaga pracy koncepcyjnej i działalności organizacyjnej trudnej i odpowiedzialnej. Od sprawnego działania w tym zakresie zależy powodzenie całej operacji.

• Usuwanie i łagodzenie ubocznych skutków procesu przemian. Przystosowanie społeczeństwa do nowych warunków; dopóki nie nastąpi przystosowanie do nowych warunków w gospodarce pojawią się trudności okresu przejściowego. Rozwiązaniem jest interwencja państwa, która może wspomóc realizację zadań (?). Warunkiem jest silny aparat polityki gospodarczej. Aparat należy wzmacniać a nie osłabiać.

• Metoda mocnego uderzenia (big schock), którą zastosowano w przemianie ustrojowej w Polsce polegała na szybkim stworzeniu warunków, w których normalnie zaczęła funkcjonować gospodarka rynkowa. Osiągnięto to przez zmianę przepisów regulujących działalność gospodarczą i zmianę polityki pieniężnej. Wynikiem metody szokowej jest gospodarka, w której obowiązują nowe zasady funkcjonowania przedsiębiorstw i instytucji, które funkcjonują obok instytucji starych.

• Istnieją dwie możliwości niefortunnej metody szokowej:

• Dotyczy procesu przemian kolejnymi etapami. Na każdym etapie realizuje się program przemian i osiąga się przewidywane wyniki. Po uzyskaniu stabilizacji podejmuje się kolejny etap.

• Przyjęcie zasady współistnienia różnych form ustrojowych, czyli nierównej szybkości przemian w poszczególnych gałęziach gospodarki.

• Prywatyzacja jest jedną z najważniejszych przemian. Ma ona dwa odrębne i konkurujące ze sobą cele:

• Cel ekonomiczny - podnosi efektywność gospodarki (dochody, zyski).

• Cel społeczny - upowszechnienie posiadania własności.

We wszystkich pociągnięciach prywatyzacji obydwa cele powinny być brane pod uwagę i wybór między nimi powinien być dokonywany świadomie, często bowiem pociągnięcia służące jednemu celowi mogą mieć negatywny wpływ na drugi z nich. Akceptujemy te pociągnięcia, które podnoszą efektywność gospodarki, natomiast postulaty społeczne realizuje się wolniej.

8. Istnieją dwa sposoby prywatyzacji gospodarki:

• Oddolny - polega na otwarciu możliwości inicjatywy prywatnej tworzenia nowych przedsiębiorstw.

• Odgórny - polega na przekazywaniu własności przedsiębiorstw państwowych w ręce prywatne. Odbywa się to w trzech formach:

• Sprzedaż przedsiębiorstw państwowych.

• Likwidacja przedsiębiorstw państwowych i sprzedaż aktywów po przedsiębiorstwie.

• Rozdawnictwo tytułów własności przedsiębiorstw państwowych.

Przedsiębiorstwo jest przedmiotem zainteresowania różnych dyscyplin naukowych. W ekonomii definiujemy przedsiębiorstwo jako jednostkę gospodarczą, wyodrębnioną (?) prowadzącą działalność produkcyjną, handlową i usługową.

Cechy przedsiębiorstwa:

1. Odrębność ekonomiczna - oznacza wyodrębnienie określonego majątku, pokrywanie wydatków z własnych przychodów.

2. Odrębność prawna - zdolność do występowania w obronie, zaciągania zobowiązań.

3. Samodzielna dochodowość - zdolność do osiągania zysków, możliwość decyzji o sposobie wykorzystania zysku.

Podział przedsiębiorstw:

1. Wg wielkości:

• Małe - zatrudniające do 50 pracowników.

• Średnie - zatrudniające od 50 do 250 pracowników.

• Duże - zatrudniające powyżej 250 pracowników.

W gospodarce rynkowej dominujący jest udział firm małych i średnich, które stanowią sektor małych przedsiębiorstw; ich udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw to ok. 95%.

2. Wg własności środków produkcji:

• Prywatne,

• Państwowe,

• Spółdzielcze,

• Komunalne.

• Wg form organizacji:

• Jednoosobowe.

• Spółki - są dominującą formą organizacyjną w gospodarce rynkowej. Jest to umowa, na mocy której wspólnicy podejmują wspólną działalność gospodarczą i dążą do osiągnięcia wspólnego celu. Istnieją spółki cywilne oraz kapitałowe.

1. Spółki osobowe:

• Jawne - których wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki.

• Komandytowe - w których co najmniej jeden wspólnik odpowiada całym majątkiem, a pozostali do wysokości swoich udziałów.

• Spółki kapitałowe:

• Spółki z o.o. - posiadają osobowość prawną, a odpowiedzialność materialna jest ograniczona do wysokości wniesionych udziałów kapitałowych.

• Spółki akcyjne - posiadają osobowość prawną, wspólnicy wnoszą kapitał w formie akcji, właścicielami są akcjonariusze, którzy za zobowiązania spółki odpowiadają do wysokości posiadanych akcji.

Akcja - papier wartościowy potwierdzający udział właściciela w kapitale spółki. Dają one ewidentny udział w zyskach spółki oraz prawo głosu na zebraniu akcjonariuszy w sprawie spółki.

Za spółkę odpowiada:

1. Zarząd

2. Rada nadzorcza - wybierana przez właścicieli, bierze udział w podejmowaniu decyzji strategicznych dotyczących kierunku rozwoju firmy, inwestycji, podziału zysku i tp. Niektóre z tych decyzji zatwierdzane jest przez walne zgromadzenie akcjonariuszy. Każda akcja równa się 1 głosowi, zatem teoretycznie właściciel ponad 50% akcji ma tzw. konkretny pakiet akcji i decyduje o działaniach spółki.

Działalność przedsiębiorstwa polega na osiąganiu zysku w krótkim i długim okresie. Ponadto można mówić o takich celach jak:

• Utrzymanie firmy na rynku,

• Umocnienie pozycji rynkowej,

• Wzrost udziału na rynku.

Powyższych celów nie można realizować bez zysków rozumianych jako srodek; nie można uzyskać zysku bez rozwoju firmy.

Funkcje przedsiębiorstwa:

1. Ekonomiczna - osiąganie najkorzystniejszych efektów gospodarczych.

2. Techniczna - polega na przygotowaniu oraz realizacji procesów gospodarczych odnoszących się do projektu i produkcji.

3. Społeczna - odnosi się do pracowników poprzez ubezpieczenia, warunki płac, socjalne, finansowanie podnoszenia kwalifikacji oraz współpraca z otoczeniem.

Rachunkowość przedsiębiorstwa

Każda firma posiada pewien majątek (maszyny, urządzenia i tp.), który jest wykorzystywany w procesie produkcji.

Majątek dzielimy na:

1. Trwały - zaliczymy do niego maszyny, budynki, pojazdy i tp.

2. Obrotowy - wykorzystywany w jednym cyklu produkcyjnym (surowce, energia, środki pieniężne).

Wyróżnia się również zasoby nieprodukcyjne - przeznaczone na cele socjalne; wpływają pośrednio na majątek produkcyjny.

W rachunkowości przedsiębiorstwa wyróżniamy:

1. Aktywa - majątek biorący aktywny udział w procesie, składa się na majątek trwały i obrotowy, gotówkę. / środki pieniężne, należności, zapasy, maszyny, wyposażenie/

2. Pasywa - źródła finansowania majątku firmy; składa się nań kapitał własny i zobowiązania firmy wobec innych podmiotów (długoterminowe i krótkoterminowe). /zobowiązania wobec dostawców, płace, kredyty bankowe, zysk niepodzielony/

Bilans przedsiębiorstwa - dokument finansowy, w którym jest zestawienie wszystkich elementów firmy i źródeł finansowania na określony dzień. Bilans aktywów musi odpowiadać pasywom.

W rachunkowości wyróżniamy dwa rodzaje ewidencji kosztów:

1. Układ rodzajowy kosztów - stanowi analizę zużywania się poszczególnych czynników produkcji. Zawiera:

• Amortyzację,

• Wartości materiałów i surowców zużytych,

• Wartość zużytej energii,

• Wynagrodzenia,

• Usługi transportowe,

• Koszty delegacji,

• Koszty reklamy.

• Kalkulacyjny układ kosztów - służy do rozliczenia różnych elementów kosztów na poszczególne wyroby. Zawiera:

• Koszty bezpośrednie - związane z produkcją konkretnych wyrobów np. robocizna.

• Koszty pośrednie - nie są bezpośrednio rozliczane na odpowiednie produkty wg danego klucza.

24 lutego 2007 r.

Równowaga gospodarcza i inflacja

W literaturze ekonomicznej często spotykamy się z terminem równowaga gospodarcza i rynkowa.

Przez równowagę gospodarczą rozumiemy zwykle taką sytuację, w której podstawowe wartości ekonomiczne nie zmieniają się i nie działają siły powodujące zmiany tych wielkości. Jest to stan pewnego bezruchu w gospodarce, w którym jeżeli następuje tylko małe zakłócenie pod wpływem jakichś czynników zewnętrznych lub wewnętrznych to układ znajduje się w nierównowadze (równowaga zostaje zachwiana).

Równowaga jest w rzeczywistości dość abstrakcyjnym pojęciem, inaczej narzędziem opisanym tylko dla wykazania realnych procesów gospodarczych (w teorii).

Równowaga rynkowa - rozumiana jest zwykle jako równowaga popytu i podaży na jedno dobro lub grupę dóbr.

• Równowaga cząstkowa, z którą mamy do czynienia na przykładzie jednego dobra lub grupy dóbr.

• Równowaga ogólna, która występuje wtedy gdy wydatki podmiotów gospodarczych /gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa/ na zakup dóbr i usług odpowiadają wartości ich podaży przy aktualnych cenach, a także w zachowaniu warunków równowagi cząstkowej. Pokazywany na wykresie popyt i podaż jako równość jest stanem idealnym i z punktu widzenia gospodarki rynkowej teoretycznym, nie występuje w żadnej gospodarce w dłuższym okresie. W rzeczywistości występuje nierównowaga, która może przejawiać się w następujących postaciach:

• Inflacji

• Deflacji

Inflacja - występuje wtedy gdy popyt jest większy od podaży. Inflacja to wzrost ogólnego poziomu ceny, nie występuje gdy pewne dobra i usługi drożeją a drugie tanieją; mamy wtedy do czynienia ze zmianą struktury cen i jest to zjawisko normalne przy prawidłowym funkcjonowaniu gospodarki rynkowej. Ceny mogą rosną w różnym tempie:

• od 3 do 5% rocznie - inflacja pełzająca

• od 5 do 10% rocznie - inflacja krocząca

• od 10 do 50 % rocznie - inflacja galopująca

• od 100 do 200% i ponad rocznie - hiperinflacja

w ostatnim okresie przyjęło się traktować inflację 20% w skali rocznej jako cel, do którego powinny dążyć kraje stabilizujące swoją gospodarkę np. Meksyk, Boliwia, Polska.

Rodzaje inflacji ze względu na przyczynę:

1. Inflacja ciągniona przez popyt /inflacja nabywców/ - występuje wtedy gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji.

2. Inflacja pochłaniana przez koszty /inflacja dostawców/ pojawia się ona wtedy gdy ceny zasobów zostają zwiększone bądź zostają zmniejszone dostawy energii, ropy (?) spowodowane sytuacją napięć wewnętrznych , wojen, niepokojów.

3. Inflacja Strukturalna - pojawia się gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarczej.

Skutki inflacji:

• Brak towarów

• Wzrost cen

• Spadek siły nabywczej pieniądza

• Rynek producenta

• Niepokoje społeczne

Deflacja - występuje wtedy gdy popyt jest mniejszy od podaży i następuje spadek ogólnego poziomu cen.

Skutki deflacji:

• Nadprodukcja towarów

• Spadek cen

• Wzrost siły nabywczej pieniądza

• Rynek konsumenta

Produkt krajowy brutto (PKB)

Gospodarka narodowa to całokształt zasobów pracy kapitału, ziemi oraz działalności gospodarczej ludzi prowadzonej w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

W skrócie można powiedzieć, że gospodarka narodowa to zasób siły roboczej wyposażonej w środki produkcji i zorganizowany w celu wytwarzania produktu krajowego brutto.

Liczenie efektów działalności gospodarczej rozpoczyna się od wartości globalnej produkcji zakładów produkcyjnych. Miernik ten jest sumą wszystkich wyrobów i usług (dóbr materialnych i nie materialnych) wytworzonych w nadanym okresie gospodarki narodowej.

Wartość globalna lub produkcja globalna nie jest prawidłową miarą efektów pracy społeczeństwa. Stosowane w statystyce metody sumowania powodują wielokrotne liczenie tej samej wartości produkcji i sztuczne zawyżanie wartości globalnej. W celu zlikwidowania wielokrotnego liczenia tego samego składnika kosztów, wartość globalną pomniejsza się o zużycie pośrednie.

Zużycie pośrednie - obejmuje koszty materialne, koszt paliwa, energii obcej np. remont, transport, działalność socjalna.

Produkt krajowy brutto - jest miarą produkcji wytworzonej w ciągu roku przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. PKB jest miarą całkowitego strumienia dóbr i usług w okresie jednego roku. W literaturze ekonomicznej istnieją trzy metody pomiaru PKB:

1. Pomiar wielkości produkcji.

2. Pomiar wielkości dochodów.

3. Pomiar wielkości dochodów.

Stosując metody pomiaru PKB otrzymujemy sumę dóbr i usług finalnych, nie wlicza się wartości dóbr pośrednich.

Dobra finalne - są to dobra nabyte przez ostatniego użytkownika (dobra konsumpcyjne), kupione przez gospodarstwa domowe, dobra kapitałowe np. maszyny kupione przez przedsiębiorstwa.

Dobra pośrednie - częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach gdzie są zużywane. Przy ustalaniu PKB aby unikną podwójnego liczenia należy wyeliminować dobra pośrednie i stąd nalicza się wartość dodaną.

Wartość dodana - jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych, nakładów czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr.

Wartość dodana powstaje w każdej dziedzinie działalności gdyż tworzy ją każdy podmiot, który w zamian za dobra i usługi otrzymuje dochody.

PKB = suma wartości dodanej brutto w procesie produkcji w ciągu roku.

PKB jest miernikiem dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju w ciągu roku. Jeżeli rozpatruje się gospodarkę w ciągu roku to do wartości PKB należy doliczyć wartość dochodów netto w własności zagranicznej (?); powstaje wtedy kategoria nazywana dochodem narodowym.

Produkt narodowy brutto PNB

PNB = PKB + dochody netto

PKB i PNB można ujmować w celach rynkowych uwzględniających podatki pośrednie (VAT), akcyzę, podatek graniczny, w cenach czynników rynkowych pomniejszonych o podatki pośrednie.

W rachunku dochodu narodowego należy uwzględnić fakt stopniowego zużywania się dóbr kapitałowych (środków trwałych w czasie). Pomniejszając PNB o wielkość amortyzacji środków trwałych otrzymujemy produkt narodowy netto.

PNN = PNB - amortyzacja

24 marca 2007 r.

Rachunek dochodu narodowego

PKB - jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest właścicielem.

Inwestycje są to zakupy dóbr kapitałowych realizowanych przez przedsiębiorstwa.

S - oszczędności

I - inwestycje

Oszczędności - to suma dochodów, która może być wydana na zakup dóbr i usług

Y - PKB

Y = suma dochodów gospodarstw domowych

C - wydatki konsumpcyjne

S = Y - C Y = S + C

Ponieważ Y można wyrazić jako sumę wydatków końcowych na konsumpcję i wydatków końcowych na inwestycje.

S = Y - C Y = I + C

C = Y - C Y = C + I

S + C = C + I

S = I

W gospodarce rynkowej instytucje finansowe i rynki finansowe - banki, które zmieniają oszczędności gospodarstw domowych na wkłady i udzielają kredytów, przedsiębiorstwa oraz rynek papierów wartościowych, który umożliwia przedsiębiorstwom zgromadzenie nowych funduszy przez emisję nowych akcji i ich sprzedaż gospodarstwom domowym - odgrywają kluczową rolę stymulatora przepływu oszczędności z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw, które chcą zaciągnąć pożyczki niezbędne do sfinansowania wydatków na nowe dobra kapitałowe.

Produkt PKB raz mierzymy od strony produkcyjnej, raz od strony wydatków. Jeśli C, J i G

G - wydatki państwa

wyrazić w cenach rynkowych łącznie z podatkami pośrednimi od dóbr i usług to wartość dodaną (produkt netto) wytworzoną w gospodarce narodowej można zapisać:

Y = C + I + G*

Natomiast w cenach czynników produkcji zapiszemy:

Y = C + I + G + Tp**

Tp - podatek pośredni

Dochody gospodarstw domowych w cenach czynników produkcji zostały powiększone o tzw. transfer B i pomniejszone o podatek bezpośredni.

Tb - podatek bezpośredni

B - transfer

Rozporządzalne dochody osobiste - są to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych. Wielkość ta informuje nas ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

S = Y - C

S = (Y + B - Tb) - C

S + C - B + Tb = Y**

Y = C + S - B + Tb***

C + I + G - Tp = C + S - B + Tb

I - S = - G + Tp - B + Tb

S - I = G - Tp + B - Tb

S - I = G + B - (Tp + Tb)

1. S > I

2. S = I

3. S < I

Pojęcie i funkcje budżetu państwa

Państwo jest znaczącym podmiotem gospodarczym. Wpływa na gospodarkę prowadząc odpowiednią politykę gospodarczą.

Polityka gospodarcza to działalność państwa zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno - ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i czasie. Polityka gospodarcza odnosi się do:

• Celów ekonomicznych,

• Sposobu ich realizacji.

Cele polityki gospodarczej:

• Zapewnienie wzrostu gospodarczego,

• Stabilizacja produkcji na wysokim poziomie,

• Hamowanie wzrostu cen,

• Ograniczenie nadmiernej rozpiętości w dochodach,

• Stworzenie warunków do ekonomicznego i społecznego bezpieczeństwa obywateli,

• Ochrona środowiska naturalnego,

• Zapewnienie satysfakcjonującego bilansu płatniczego.

Sposoby realizacji

Do osiągnięcia celów istnieją rząd i bank centralny wykorzystujący metody i narzędzia zwane instrumentami:

• Polityka fiskalna - budżet,

• Polityka monetarna - narzędzie banku centralnego w oddziaływaniu na gospodarkę (stopy procentowe),

• Bezpośrednia kontrola,

• Własność publiczna.

Polityka fiskalna zwana budżetową to decyzje rządu dotyczące podatków i wydatków państwa. Podstawowym jej celem jest uzyskanie kontroli i wywarcie wpływu na podział dochodu oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej kraju. W celu realizacji polityki gospodarczej rząd posługuje się narzędziami polityki fiskalnej zarówno po stronie wydatków i dochodów państwa. Dochody i wydatki na dany rok zestawiane są w budżecie państwa.

Budżet państwa to podstawowy plan finansowy na dany rok, w którym zestawione są dochody i wydatki państwa.

Preliminarz to projekt budżetu, opracowany jest przez ministerstwo finansów i zatwierdzany przez rząd. Następnie przedyskutowany i zatwierdzany przez parlament. Dyskusja na temat budżetu jest najważniejsza w państwie demokratycznym. Po przegłosowaniu poprawek parlament ponownie go zatwierdza.

Budżet ma rachunek bieżący w banku centralnym, który przechowuje środki pieniężne oraz realizuje wydatki. Bank może pełnić funkcję doradcy głównie w sprawach finansowania deficytu.

Funkcje:

1. Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów głównie z podatków, umożliwia funkcjonowanie aparatu państwowego oraz realizację zadań.

2. Redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w poziomie dochodu narodowego takiego jak niwelowanie nadmiernych różnic wysokości dochodów różnych grup społecznych czy też tworzenie bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych.

3. Stymulacyjna - oddziaływanie dochodów i wydatków na życie gospodarcze i społeczne.

Podstawowe zasady polityki budżetowej

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach umożliwiających władzy wykonawczej prowadzenie polityki finansowej, a władzy ustawodawczej na zakres i formy oraz sprawowanie kontroli nad działalnością rządu w tym zakresie.

Zasady polityki budżetowej:

1. Zasada rocznego budżetowania.

2. Zasada zupełności - obejmuje całość dochodów i wydatków państwa (żadna z dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego).

3. Zasada jedności - budżet stanowi jedną całość; wydatki i dochody ujęte są w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporządzone jako odrębne dokumenty, ale muszą łączyć się w jedną całość).

4. Zasada jawności - budżet powinien być podany do publicznej wiadomości; dotyczy to tworzenia jak i uchwalania, wykonania i kontroli.

5. Zasada równowagi budżetu - polega na tym, że w budżecie dochody z podatków i innych źródeł wpływają do centralnego budżetu i finansują pokrycia i płatności za dobra i usługi uchwalone przez rząd, udzielają płatności transferowych jak również wydatki budżetowe, byleby nie przekroczyć granicy możliwości finansowych.

Deficyt budżetowy i dług publiczny

Budżet to zestawienie dochodów i wydatków:

1. Jeżeli wydatki są równe dochodom to w gospodarce występuje równowaga budżetowa.

2. Jeżeli wydatki są mniejsze od dochodów to w gospodarce występuje nadwyżka budżetowa.

3. Jeżeli wydatki są większe od dochodów to w gospodarce występuje deficyt budżetowy.

Równowaga jest stanem teoretycznym, nadwyżka jest zjawiskiem rzadkim, natomiast w większości krajów występuje zjawisko deficytu budżetowego.

Deficyt może wynikać: z nadmiernych wydatków budżetu (militaryzacja gospodarcza, rozbudowana administracja, inwestycje publiczne, wysokie koszty obsługi długu zagranicznego, zbyt niskie dochody budżetu np. niska stopa procentowa, recesja w gospodarce i td.).

Wysokość deficytu budżetu państwa odpowiada w pewnym stopniu ogólnemu poziomowi aktywności gospodarczej - deficyt wzrasta w okresie recesji; maleje w okresie ożywienia gospodarczego.

Najprostszą metodą walki z deficytem są drastyczne cięcia w wydatkach budżetu w celu dostosowania ich do osiąganych dochodów. Powoduje to zmianę realnych wydatków oraz pogorszenie sytuacji materialnej przede wszystkim pracowników sfery budżetowej.

Podstawowe metody finansowania deficytu budżetowego:

• Zaciąganie długu poprzez sprzedaż obligacji podmiotów gospodarczych,

• Kredyty w krajowym systemie bankowym,

• Kredyty zagraniczne.

05 maja 2007 r.

25

---