Nad Niemnem Wstęp BN, POLONISTYKA, pozytywizm i młoda polska


Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem”, Wstęp BN - Józef Bachórz

  1. Pisarka znad Niemna

- Symbolika tytułu nawiązuje do Mickiewiczowskich uczuć, ale może też być nawiązaniem do losów pisarki.

- Orzeszkowa należała do tych mniej licznych autorów wybitnych, którzy życie spędzili w pobliżu miejsca urodzenia.

- Biografia:

- Dwór w Milkowszczyźnie (miejsce urodzenia w 1841 r.), Grodno. Musiała sprzedać zadłużony majątek, którym nie umiała dobrze zarządzać - katastrofa. Gniazdo rodzinne dostało się w ręce Rosjanina.

- Po ślubie z Piotrem Orzeszko urządziła we dworze szkółkę dla chłopskich dzieci.

- Mieszkała w Ludwinowie, tam pomagała powstańcom styczniowym: szykowanie opatrunków dla rannych, niebezpieczne usługi kurierskie.

- Latem 1863 r. odwiozła do granicy z Królestwem tropionego na Polesiu i kilka razy ukrywanego w Ludwinowie Romualda Traugutta - ostatniego dyktatora powstania.

- 1664 r. - rozstanie z mężem, różnice poglądowe. Mąż oskarżony o konspirację, zesłany, Ludwinów sprzedany. Nie pojechała za nim na zesłanie, a po amnestii i jego powrocie przeprowadziła skuteczny proces o unieważnienie małżeństwa.

- Nieszczęśliwie zakochana w Zygmuncie Święcickim - lekarzu.

- Od 1869 r. - Grodno. Związek z żonatym Stanisławem Nahorskim - adwokatem. Ślub po śmierci małżonki Nahorskiego. Spoczywają razem w grobie.

- Samotniczka, ludzie odsunęli się od niej po unieważnieniu ślubu i sprzedaży majątku.

- Chciała pokazać, że obok walki o szczęście osobiste ma na względzie dobro społeczne - działała aktywnie np. po pożarze Grodna w 1855 r. pierwsza pomagała pogorzelcom.

- Przy Niemnie i ziemi grodzieńskiej trzymał ją też talent pisarski, z tych stron czerpała inspirację, w tych stronach umieszczała zwykle akcję dzieł. One były autentyczne. Tu były problemy ważne dla autorki, tu rozumiała ludzi, ich problemy.

- Pisanie - powołaniem, obowiązkiem, pracą dla dobra społecznego, ale i wyróżnienie, posłannictwo, misja, charyzma (romantycy).

II. Problem misji po klęsce

- Pionierstwo Orzeszkowej w stosunku do pozytywizmu warszawskiego. Sama wymyśliła swój optymistyczny program działania społecznego wcześniej.

- Nigdy nie walczyła z tradycją romantyczną, nie była sceptyczna wobec uniesienia patriotycznego (jak w „Omyłce” Prusa), nie pozwalała sobie na przytyki do ostatniego powstania. Ale apelowała do poetów, by dostrzegli piękno w postępie wiedzy i pokochali „nowożytny świat” przemian cywilizacyjnych.

- W pobliżu czasowym i ideowym „przedburzowców” - pokoleniowego ugrupowania lit. w Galicji, które przez kilka lat przed „burzą”1863 r. odgrywało ważną rolę w krajowym życiu umysłowym. Mieli poczucie kryzysu romantyzmu, „drobnienia” poezji po 1848 r. i oddalania się jej od potrzeb społeczeństwa, pragnęli odnowić tradycję żarliwości patriotycznej i wiarę w lud, łącząc ją z walką o urzeczywistnienie ideałów demokratycznych. Doceiali twórczośc wielkich romantyków sprzed ich zwrotu ku mistycyzmowi i wskrzeszali jej treści tyrtejskie (Mieczysław Romanowski - czołowy poeta), dopominali się jednak o powieściopisarstwo „dążnościowe” (Walery Łoziński). Wiele elementów ich programu miało charakter prekursorski w stosunku do pozytywizmu. W powstaniu widzieli urzeczywistnienie ofiarności narodu.

- 1866 - debiut „Obrazek z lat głodowych” w „Tygodniku Ilustrowanym”, artykuły w „Gazecie Polskiej”: „Kilka uwag nad powieścią”, „O historii cywilizacji angielskiej przez Henryka Tomasza Buckla”.

- „Dziennik Literacki” - pismo przedburzowców.

- „Kilka uwag nad powieścią”:

- Porozbiorowa cenzura prewencyjna, antypolska polityka zaborcza, ciągła groza represji za nieprawomyślne słowa - konieczność omijania polityczno - patriotycznych aspektów tego, o czym pisała. Liczne aluzje.

- Apelowała o wspomaganie krzywdzonych i cierpiących, pracowitość, gospodarność, zajęcia użyteczne, docenianie zawodów inteligenckich (lekarz, inżynier, nauczyciel) i rzemieślniczych, poszanowanie wykształconych i rozumnych, budowanie więzi sąsiedzkich, wzajemną pomoc.

- Często przeciwstawiała salonowe wylęgarnie lenistwa, pyszałkowatego snobizmu, kosmopolityzmu, zawiści i intryg sąsiedzkich - domom wzorowych ziemian: idealnych gospodarzy, mądrych wychowawców swego otoczenia.

- Kwestia kobieca - „Ostatnia miłość `67, „Pamiętnik Wacławy” `71, „Na dnie sumienia” `72, „Marta” `73 - oskarżenie dyskryminacji kobiet w sferze edukacji i pracy zarobkowej.

- „Meirz Ezofowicz” '78 - kwestia żydowska, rozważana w duchu konieczności przemian wewnętrznych w obrębie judaizmu i środowiska żydowskiego.

- „Niziny” `84, „Dziurdzie” '85 - mroczne ostępy wsi chłopskiej: bezmiar nieszczęść ludzi zepchniętych na samo dno społeczności i bezlitośnie deptanych przez wszystkich, którzy nad nimi panują, przerażające zapóźnienie cywilizacyjne, brzemienne zbrodnią. Brak natrętnego moralizowania i komentowania zdarzeń.

- 1879 „O powieściach T. T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle”:

- 1883 - ukazało się „Ogniem i mieczem”, do tego czasu Sienkiewicz, Prus, Świętochowski znani byli głównie z publicystyki, felietonów, nowel, nie powieści

powieści - Kraszewski, Zygmunt Miłkowski (Jeż), Orzeszkowa

Kraszewski 1876 „Stara baśń” - początek cyklu o dziejach Polski

„młodzi” uważali, że nie temat historyczny, lecz współczesny ma rację bytu, jeśli literatura ma zmierzać ku realizmowi

Sienkiewicz trafił „Trylogią” w potrzeby czytelników, mieli oni potrzeby polityczne, stał się orędownikiem patriotyzmu przybarwionego konserwatyzmem szlacheckim i ksenofobią, szablisto - sarmackiego, batalistycznego, podszytego mesjanistyczną wiarą w szczególną opiekę boską nad narodem wybranym, rycerskim i katolickim, zdolnym, mimo grzechów, do stawania w funkcji przedmurza Zachodu. Był to patriotyzm inni niż wyznawali pozytywiści.

- Prus odpowiedział m.in. „Placówką” i „Lalką” - powieściami z „wielkich pytań epoki”. Nie siłami „klas historycznych” broni się Polska dzisiaj. Potomkowie tych, co niegdyś tworzyli dzieje, teraz pasożytują na organizmie społecznym i zastawiają w lombardach srebra stołowe przodków, ocalałe wśród bitew z Tatarami, Kozakami i zbuntowanym chłopstwem.

- Orzeszkowa czuła się rywalką Sienkiewicza, dotknęła ją jego Nobla w 1905 r.

Dla niej Sienkiewicz miał talent wizjonera, malarza jasnych i dobitnych obrazów, ale w artyzmie obok sensacji musi być coś więcej, a tego nie miał. Doceniała jednak to, że upominał się o miłość ojczyzny. „Trylogia” miała znaczenie ożywcze. Sienkiewicz udowodnił, że wzgląd na cenzurę nie stanowi alibi, gdy chce się mówić o „idei ojczyzny”.

Orzeszkowa chciała tak jak Sienkiewicz pokrzepiać, lecz nie przez odejście do zwycięstw sprzed wieków, lecz ponowne przemyślenie doświadczeń współczesnych (powstanie styczniowe).

  1. O pisaniu „Nad Niemnem”

- „Niziny”, „Dziurdziowie”, „Widma” - lęk o przyszłość społeczeństwa, ukazanie stanu świadomości „ludzi bez jutra”: przygnębienie, brak perspektyw, zdezorientowanie moralne, podatność na nihilizm rosyjski, apostolstwo rewolucyjnego socjalizmu.

- W Miniewiczach - miała znajomości ze schłopiałą szlachtą w pobliskich Bohatyrowiczach i z chłopami białoruskimi.

- Pierwszy tytuł - „Mezalians”.

- Tytuł „Nad Niemnem” uwydatnia krainę, region ojczysty autorki.

- Pomysł ukazania bogatej galerii ziemiaństwa.

- Od zagrodowców czerpała objawy trwania „idei ojczyzny”, informacje botanice miejscowej, folklorze

- „Tygodnik Ilustrowany” - publikowanie powieści w odcinkach od 1887 r. Odcinek końcowy w ostatnim numerze z tego roku.

IV. „Gloria victis”

- Akcja powieści rozgrywa się od któregoś niedzielnego dnia w drugiej połowie czerwca 1886 r. do schyłku sierpnia tego samego roku. W większości ważnych momentów teraźniejszość akcji przegląda się w zwierciadle wypadków z 1863 r. Nie ma od nich ucieczki.

- Pamięć o powstaniu - doniosłość, tonacja patetyczna - obraz Mogiły. Intencja uwznioślająco - symboliczna. Miejsce to powstało z porywu ducha, heroizmu, poświęcenia. 40 męczenników. Czas ich ofiary - symboliczny. Wyszli na wiosnę, gdy wszystko kwitnie, wzbiera, rośnie, polegli w bitwie latem, w lipcu - w porze dojrzewania i plonowania. Opłakano ich, ale pozostali między żywymi. Jan prowadzi Justynę tą samą drogą, którą oni szli wtedy. Każda „stacja” coś mówi: Niemen - tędy przepływali czółnami i promkiem na łodziach, piaszczysta łacha nadbrzeżna - na nią wstępowali, by iść ku lasowi, wzgórek - pożegnanie z najbliższymi, las mroczny, głębina boru, pośrodku polany - wzgórze niby kurhan, nad nim chór ptasich głosów - leśna muzyka organowa, leśna kampanula - uderza w liliowe dzwonki. Sanktuarium. Czas: niedziela, rocznica ich śmierci przed 22 laty.

- Po godzinie przy Mogile Justyna czuje się pokrzepiona, postanawia - podaje ręce Janowi.

- Patetyczna stylizacja, archaizująca retoryka narracji, nagromadzenie poety zmów, symboliki, kontemplacyjnie spowolnione tempo opowieści - niezwykłe znaczenie sprawy mogilnej.

- Mogiła - funkcja utajonego ogniska życia, które niczym ziarno trwa w oczekiwaniu na porę wzejścia (aluzja do „Dziadów”). Mickiewiczowska idea grobu jako kolebki odnowionego istnienia i do chrześcijańskiej koncepcji sensu cierpienia. Męczeństwo poległych nie było daremne.

- Wielkie sytuacje w powieści są opisane na granicy realizmu a prozy poetyckiej.

- Wierność tradycji powstania - sprawdzianem wartości człowieka.

- Elita moralna społeczeństwa: Jan i Anzelm Bohatyrowiczowie, Witold Korczyński, Justyna Orzelska, Benedykt Korczyński, w pobliżu - Andrzejowa Korczyńska.

- Sedno wartości związanych z rokiem 63: podtrzymywanie narodowości, ponoszenie ofiar dla tej narodowości, budowanie demokratycznego społeczeństwa - naśladowanie ducha programu ideowego tamtych, nie powielanie ich czynu zbrojnego. Nie ma tu marzenia o kolejnym powstaniu.

- Emilia Korczyńska, Teresa Plińska, Bolesław Kirło. Ignacy Orzelski, Darzeccy, Teofil Różyc - egoiści, w różnym stopniu, o różnych odmianach egoizmu.

- Zygmunt Korczyński - jako jedyny popełnia grzech świadomego i jawnego naigrawania się z przesłań 1863r. Kompletna ruina moralna człowieczeństwa. Większa niż zrusyfikowanie się Dominika Korczyńskiego, który przynajmniej nie zerwał kontaktu z rodziną. Zygmunt to wyrodny syn.

- 1880 - „Patriotyzm i kosmopolityzm” - poczucie przynależności narodowej jako warunek konieczny zdrowego kosmopolityzmu - braterstwa, zgody, współpracy narodów.

- Atak przeciwko odstępstwu narodowemu idzie w parze z wpisywaniem tradycji ideowych 63 roku w dziedzictwo programowe pokolenia Witolda Korczyńskiego. Nadanie nowego sensu programowi „prac podstawowych i minimalnych”. Jedni wykrzywili go w sobkowatą zapobiegliwość - Darzeccy, inni - uznali dawne ideały za sentymentalizm. Młodzi (Wirold) wracają po idee do źródeł, dostosowują je do czasu, odrodzenie narodowe winno dokonywać się przez lud.

Wymaga to połączenia programu narodowego i ideałów demokratycznych z myśleniem pozytywistycznym.

Praktyczność, poszanowanie nauki, wola pracy - ludzie z tymi cechami mogą budować jutro.

- Witold Korczyński i Jan Bohatyrowicz - medium nowej, optymistycznej legendy powstania: pamięć o cierpieniach, męczeństwie i Mogile + wzory postaw potrzebnych społeczeństwu + zręby idei nadal aktualnych. Ważne, że są to ludzie młodzi.

- Orzeszkowa musiała brać pod uwagę cenzurę i stosować „mowę ezopową”. Jednak do ukształtowania „jasnej” legendy 63 roku pobudziło ją przekonanie, że powstanie zwróciło oczy pokoleń ku sprawiedliwości i wolności, miało charakter wysiłku na tej drodze, na którą społeczeństwo powinno było wejść, zgodnie z prawami naturalnego rozwoju (entuzjastka ewolucjonizmu i organicyzmu społecznego Herberta Spencera).

Rok 1863 r. - ogniwem naturalnego procesu społecznego - dążenia młodych jako następców mogilnego pokolenia, idących w tym samym kierunku cywilizacyjnym, Mogiła jako drogowskaz dla ich porywu, walka i ofiarność jako czynnik konieczny postępu.

Romantyczny mit eleuzyński: mit grobu - kolebki.

V. Natura - kultura

- Zwyczaj konstrukcyjny w 19-wiecznej powieści realistycznej wymagał zarysowania na samym początku tła akcji: domu, miasta, wsi, krajobrazu, w który zarysowują się wydarzenia. Orzeszkowa też „widzi i opisuje” pejzaż nadniemeński:

- Początek powieści ujawnia, że to ta sama ziemia, o której pisał Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”.

- „Filozofia natury” Mickiewicza i Orzeszkowej:

  1. wszechobecność natury - intensywna, nieprzerwana - w świecie przedstawionym obu utworów,

- lud nie ma szkół, ledwie czyta i pisze, ale to odcięcie się od przyrody i ludu wiedzie do degeneracji, np. Emilia - żałosne dziwadło, odizolowana od pól, Niemna, ogrodu, nie czyta polskich książek, tylko pamiętniki francuskich dam dworu i relacji z egzotycznych podróży, ma obrzydzenie do wszystkiego, co tutejsze i nie może porozumieć się z nikim, kto czyni coś pożytecznego

- Byron, Musset, Dumas - ojciec, Hugo(poeta) - wypaczyli charakter Zygmunta

- „Pana Tadeusza” przechowuje Anzelm, „Odę do młodości” pamięta Benedykt

- Zygmunt - kosmopolityzm, pogarda dla pospolitości, wstręt do obowiązków wobec innych, pozerstwo, popisy, kłamstwo, nasiąkł tym z braku ojca i winy matki

- Różyc - ofiara fałszywej kultury, świadom tego, jego próba podniesienia się z upadku skazana jest na niepowodzenie, psychologia podporządkowana problematyce społecznej, obyczajowej, dydaktyce

- Różyc, Emilia, Teresa, Zygmunt - wykształceni, ale ich wiedza nie ma związku z ziemią, na której żyją i nie przydaje się społeczeństwu - opozycja do wiedzy, którą dawał Uniwersytet Wileński (Stanisław - Benedykt - Witold Korczyńscy), opozycja do kultury i mądrości ludu

- Anzelm - „Pan Tadeusz”, „Psałterz Dawidów” Kochanowskiego, „Ogrody północne” Strumiłły; lud odczuwa brak wykształcenia, ma głód wiedzy, ale posiada nieocenione skarby kultury: język - wyrazy staropolskie, latynizmy sarmackie, dawne formy gramatyczne, figury retoryczne, frazeologizmy starodawne, przysłowia, porzekadła, rymowane aforyzmy - przeciwstawienie wybladłej i ulizanej elegancji dialogów salonowych, przeplatanych frazesami francuskimi

  1. kultura pieśni - pieśń towarzyszy ludowi wszędzie, we dworze nie ma śpiewu, rozbrzmiewały one w czasie powstania, gdy dwór był otwarty dla ludu, teraz słychać grę Orzelskiego, ale nikogo ona nie interesuje

  1. trwanie dziedzictwa obyczajowego, przenikające stosunki rodzinne, życie gromadne

VI. Praca

- scena na polu żniwnym, w tle „praca milcząca i gorliwa”, danie Justynie sierpa - spektakl, sztuczność, cel dydaktyczny

- postulat pracy i użyteczności

- użyteczność - zgodnie z doktryną Johna Stuarta Milla - naturalne staranie każdego człowieka o szczęście powinno się łączyć dbałością o pomyślność ogółu i pomniejszenie zła, sukces osiągnięty kosztem innego nie daje szczęścia, poświęcenie to marnotrawstwo, jeśli nie powiększa szczęścia ogółu

- złudne przyjemności Zygmunta, Emilii, Kirły, Różyca rodzą rozczarowanie nie satysfakcję

- nieużyteczni egoiści i próżniacy w pałacach (Różyc, Darzeccy, Zgmunt), w sferze ziemiańskiej (Emilia) lub jej pobliżu (Kirło, Teresa) powszechny od poł. 19 wieku krytycyzm wobec arystokratycznych wyżyn społecznych, wcześniej: Kraszewski - kronikarz agonii arystokracji; zło wielkiego świata lęgnie się z dostatków posiadanych bez zasługi, poczucia przywilejów bez obowiązków, przekonania o naturalnej wyższości

- dwór korczyński trwa, mimo kontrybucji popowstaniowych, podatków karnych, długów hipotecznych, dzięki nieustannej pracy Benedykta i Marty

- Olszynka, mimo lekkomyślności gospodarza, żywi i odziewa gromadę dzieci, dzięki pracowitości Kirłowej

- gdy Benedykt dzięki synowi poda rękę na zgodę Bohatyrowiczom, otworzy się przed nimi horyzont owocnego współdziałania, tego wymaga zdrowy rozwój społeczny - wszystkie grupy i klasy społ. tworzące organizm mają się wspierać i dbać o wymianę usług (Spencer, pozytywiści warszawscy); współpraca harmonijna i komplementarna: dwór, który ma więcej oświatymoże pomóc unowocześnić gospodarkę bohatyrowicką, zagrodowcy mogą w potrzebie lepiej pomóc Benedyktowi niż przypadkowi najemnicy

- Bohatyrowicze powstały z pracowitości założycieli rodu - mit początku, Jan i Cecylia są Polakami

- Bohatyrowicze, mimo różnych wad, są pracowici, nawet Julek - dziki i niesforny, kocha pracę na Niemnie

- obraz bohatyrowickich zagrodowców ma rodowód romantyczny, idealizacja

- odejście od stereotypów pracy rolniczej: jest zmęczenie i znój, ale nie ma trudu jako przekleństwa, przekleństwem jest leniwa bezczynność i bycie nikomu nie potrzebnym podniesienie godności pracy fizycznej, zdjęcie z niej piętna wysiłku poniżającego, otępiającego

- brak technicznych szczegółów o pracy w polu - nieznajomość ich, o pracy Benedykta, Marty, Kirłowej - ogólnikowość, nie wgłębianie się w szczegóły, ale obszerne obrazy trudu

- „Bo przecież na świecie każdemu coś robić trzeba.” / Witold

VII. Mezalians, kobieta, miłość i „sprawa”

- wątek mezaliansu - głośny dzięki dramatowi „Intryga i miłość” Schillera i upowszechniony przez powieściopisarstwo sentymentalne, u Korzeniowskiego i Kraszewskiego łączył się z krytyką szlacheckiego lub magnackiego zadufania, despotyzmu domowego, instytucji małżeństwa jako transakcji w interesie rodu

- postulaty zrównywania ludzi, przekraczania granic kastowych, odrzucania rutyny myślowej

- antyfeudalizm, antykramarskość, demokratyzm

- popularyzacja mezaliansu przez romantyków (Ewa Horeszkówna i Jacek Soplica) prezesowa Zasławska i stryj Wokulskiego w „Lalce” tu Anzelm i Marta

- Jan i Cecylia - mezalians, on - chłop, ona - zamożna, połączyła ich miłość i odwaga - królewskie uznanie ich zasługi to hołd dla dobroczynnych skutków mezaliansu Jan i Justyna powtarzają święty wzorzec mityczny

- zapowiedź mezaliansu Witolda z Marysią Kirlanką - różnice majątkowe

- małżeństwo Andrzejowej Korczyńskiej - pani z koneksjami i edukacją arystokratyczną - mezalians

- ślub Ładysia z chłopką - mezalians

- rodziny - choć pokaleczone, tworzą schronienie wartości narodowych i ludzkich, miejsce przekazywania ich kolejnym pokoleniom

- Jan i Justyna - on - chłop, ona z wyższej sfery, same zalety - analogia do Jana i Cecylii

- ścisły związek między charakterem a splotem czynników historycznych, społecznych, oddziaływujących przez rodzaj wychowania wprowadzającego człowieka w ramy społeczności ludzkiej, pełne zaufanie do patognomiki i fizjognomiki

- patognomika - Lichtenberg - uwaga nie tyle na stałe proporcje rysów twarzy, co na jej wyraz, badającej nie dyspozycje wrodzone, lecz wpływ pewnej sumy przeżyć na ukształtowanie wyglądu i charakteru człowieka

- związek między życiem wewnętrznym postaci a jej pozycją w świecie społecznym

- ścisły związek między wyglądem a charakterem np. Justyny

- objawianie się tych samych właściwości w zachowaniach, wypowiedziach, rozmyślaniach, wyglądzie, potwierdzanie ich opiniami innych postaci

- Orzeszkowa dopominała się o przygotowanie dziewcząt do życia w rodzinie i w społeczeństwie, o szkoły fachu dla nich, o zaprzestanie tresury talentów, zaprzestanie wychowywania próżniaczek

- w Bohatyrowiczach nie ma degradacji kobiet - mają swoje role, ale i poczucie wartości i bezpieczeństwa, wszyscy pracują, wady: śmieszna pretensjonalność tych kobiet wynik. z kompleksów wobec wielkiego świata

- Justyna - skromna, ale dumna - wzór

- kobiecość jako rodzaj wrażliwości, widzenia świata, marzeń, oczekiwań

- ideał kobiety - dość tradycyjny, nie feministyczny: aspiracje Justyny: pragnienie szczęścia małżeńskiego pod pieczą silnego, rycerskiego mężczyzny, energicznego, stanowczego, ale delikatnego

- feministyczna jest perspektywa widzenia mężczyzny, dyskretnie uwzględniającego gust kobiecy i kobiecą wrażliwość zmysłową

- scenki miłosne są stereotypowe: m.in. teatralność, poetyczność, np. dbanie o scenerię i kształt wyznań Jana, melodramatyzm (pieśni ostentacyjnie odnoszące się do Justyny, momenty obawy i napięcia, po których następuje rozjaśnienie (bójka Fabiana z Ładysiem na polu)), infantylizacja kochanków jako „dzieci natury” (scena z echem nad rzeką)

- nie o romantyczne frazesy jednak chodzi, lecz o miłość nie dramatyczną, szaloną, romantyczną, a stałą, ze względu na zalety duchowe i cielesne człowieka, spokojną, radosną, odpowiedzialną nie destrukcyjną; z romantycznego wzorca tragicznego (z Zygmuntem) Justyna odrodziła się do miłości trwałej, mądrej z Janem - związku serc, poglądów na życie, wartości społecznych

- prywatne i osobiste ma tu sens o ile umacnia zbiorowość

VIII. Dramat Benedykta Korczyńskiego

- oryginalność postaci

- rówieśnik autorki - idealista 63roku, ocalały z pogromu, doświadczający jego skutków, próbuje ratować ojcowiznę z opresji pacyfikacyjnych, doznaje wielu przeciwności, twardnieje dla siebie i otoczenia, nasiąkł goryczą i niewiarą w ludzi

- samotność, niezrozumienie przez Emilię, siostra i szwagier - egoiści, Kirłowa - korzysta z jego pomocy, ale nie może mu pomagać, spór z Bohatyrowiczami raczej nie z jego winy

- jego dramat polega na tym, że nie zamilkło w nim sumienie - bywa ono doradcą i sędzią

- konflikt z synem, ale nie ma nieufności do młodych

- postać Witolda - szablonowa, konwencjonalna, od idealnego, natchnionego wyglądu po charakter: same zalety, funkcje mentorskie, dydaktyzm - chodząca prawość moralna, osądzająca wszystkich, agitująca, oracje - powaga, ironia, sentencjonalność, metafora

- w starciach z ojcem - przewaga moralna i emocjonalna Witolda

- Witold - rola budziciela tego, co uśpione, alter ego Benedykta, zobaczy w syny siebie sprzed lat, wołanie o rozpatrywanie wszystkie, co się robi w duchu obowiązku wobec kraju i testamentowi ideowemu z 63roku

- ostatecznie syn przebudzi w ojcu idee sprzed lat, Benedykt odżyje

- darowanie zapłaty chłopom po przegraniu procesu nie jest korzystne teraz, ale jest z punktu widzenia ideowego

- kwestia spłaty długu Darzeckiemu rozmywa się, Witold tylko krytykuje ojca za płaszczenie się przed Darzeckim, ale nie przedstawia żadnego pomysłu rozwiązania problemu

IX. O realizmie i eposie

- Krzyżanowski - realizm i epos przenikają się, nie szkodząc sobie nawzajem, wspomagają się

epos

realizm

hieratyczne obrazy Niemna i przyrody

piękno pogodnego lata

mądra kultura i pracowitość bohatyrowickiego ludu

idylliczny romans

dydaktyczna niezłomność Witolda

finalne „kochajmy się” Benedykta z okolicą

sakralizacja przestrzeni nadniemeńskiej, przeciwstawienie „gdzie indziej”

antyurbanizm

nieufność do zagranicy (na Zachodzie i w Rosji ludzie tracą poczucie narodowości i sumienie obywatelskie)

najwięcej życia w ludzie - Bohatyrowiczach, przygasa ono w Korczynie, ledwie tli się w Olszynce

zaścianek - „centrum”

najpierw drogi prowadzą do Korczyna, potem do Bohatyrowiczów

lud jako ostoja narodowości

akcja teleologiczna - ukierunkowana na jeden cel

najważniejsze wydarzenie - przyprowadzenie Benedykta do zagrody Anzelma

chronologiczne uporządkowanie wypadków

skupienie akcji w krótkim odcinku czasowym

zakorzenienie teraźniejszości w historii minionej poprzez wspomnienia bohaterów lub narracyjne ekskursje wgłęb ich biografii

oznakowania upływu czasu

stosowne do pór roku zjawiska w przyrodzie i zajęcia ludzi

topografia nadniemeńska

Miniewicze - realny odpowiednik Korczyna

autentyzm Bohatyrowicz i ich okolic

postaci realistyczne

- w estetykach romantycznych poezją nowoczesności stawał się dramat, czasem łączony z epopeją

- 19 wiek - powieść odejściem od mitologii i zbliżeniem się do rzeczywistego życia

- według Lukacsa powieść realistyczna to epika rozczarowań, krytycyzmu i buntu - nie jest do pogodzenia z epopeją

- „Pan Tadeusz” i „Pamiątki Soplicy” potwierdzały, że nie można napisać eposu jako realistycznego obrazu rzeczywistości współczesnej, były to ucieczki od gorącej i utrapiającej rzeczywistości, zatajanie wydarzeń współczesnych, ucieczka w historię

- Orzeszkowa chciała połączyć utwór o gorącej rzeczywistości z optymistyczną „ideą ojczyzny”, dominuje poetyka realistyczna, która przeszkadzała zamiarowi ideowemu

- narracja - przedmiotowość, niewidoczność osoby autora, obiektywizm - ograniczenie ocen narracyjnych, moralizatorstwa od autora, komentarzy odautorskich apeli dydaktycznych, narracja ze stanowiska obserwatora faktów

- nie stroni jednak od żarliwości, patosu retorycznego, archaizowanej, uroczystej składni, poety zmów - gdy chce nadać czemuś wymowę ideową, jasną wartość, opiniuje postaci, dzieli je na dobrych i złych, wypowiedzi bohaterów sentencjonalne, zawierają hasła programowe, przewaga narracji nad dialogami, brak humoru dydaktyzm

- indywidualizacja języka postaci, dostosowywanie dialogów do okoliczności, odmiany sytuacyjne kontrolowanie dialogów przez autorkę, przemycanie treści dydaktycznych

- fabuła oparta na temacie konfrontacji dwóch światów

- dużo smutku, każda postać wlecze jakąś swoją kulę u nogi, ale Orzeszkowa zmierza do rozjaśnienia mroków, ukazania szans harmonii, odbudowy ładu świata

- zakończenie nie jest baśniowe, pojednanie nie ogarnia wszystkich

- sumienie - sprawa centralna

- rygoryzm moralny epos dydaktyczny

- „Lalka” bardziej oddaliła się od tendencyjności

- dyscyplina kompozycyjna „Nad Niemnem”: kontrastowe zestawienia sytuacji, postaci, paralelizmy fabularne, gradacje, zagęszczenia motywów o wyrazistej nośności symbolicznej; nadrzędną świadomość odczuwamy nie tylko w sposobie opowiadania i w naddanym komentarzy symbolicznym - rządzi ona całą konstrukcją przedstawionej rzeczywistości, gwarantując jej ład i harmonię

- realizm podporządkowany dydaktyce

- selekcja i redukcja rzeczy, które przyćmiewałyby wymowę dzieła: przybarwienie tragicznych wizji życia - pocieszenie Benedykta, Marty i Anzelma, nie ma erotyki, która ocierałaby się widocznie o mroczne tajemnice życia i stawiała wobec nierozerwalnych dylematów, niewiele słychać o egzystencjalnych problemach samotności (Andrzejowa), nie ma umierania, choroby fizyczne nie dotyczą ludzi moralnie zdrowych, przejście do porządku dziennego nad dramatem Różyca (pisarka nie dała mu szansy podźwignąć się z upadku, sprowadziła go do roli przeszkody na drodze Justyny, zmusił ją do tego dydaktyzm), niechęć do indywidualizmu



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Nad Niemnem WSTĘP BN+ streszcenie
Asnyk - Wybór poezji, POLONISTYKA, pozytywizm i młoda polska
E. Zola - Germinal [streszczenie], POLONISTYKA, pozytywizm i młoda polska
Dygasiński - Zając, POLONISTYKA, pozytywizm i młoda polska
de Maupassant - Baryłeczka, POLONISTYKA, pozytywizm i młoda polska
Obraz społeczeństwa polskiego w Nad Niemnem i w Lalce, Pozytywizm i Młoda Polska
ETOS PRACY W NAD NIEMNEM, Pozytywizm i Młoda Polska
staff, Polonistyka, II rok, HLP, 2. Pozytywizm i Młoda Polska
POPIOŁY, Polonistyka, II rok, HLP, 2. Pozytywizm i Młoda Polska
SYMBOLIŚCI FRANCUSCY bn(1), Pozytywizm i Młoda Polska
Przemiany w twórczości poetyckiej Staffa, Polonistyka, II rok, HLP, 2. Pozytywizm i Młoda Polska
Przybyszewski - Śnieg, Polonistyka, II rok, HLP, 2. Pozytywizm i Młoda Polska
staff, Polonistyka, II rok, HLP, 2. Pozytywizm i Młoda Polska

więcej podobnych podstron