TEMAT II: Zmiany w zasobach jednostki spowodowane poprzez operacje gospodarcze - bilansowe i wynikowe. Udokumentowanie operacji gospodarczych.

Działalność jednostek gospodarczych obejmuje wiele różnorodnych zdarzeń gospodarczych, które powodują zmiany w zasobach jednostki. Tego rodzaju zdarzenia nazywamy operacjami gospodarczymi. Każda operacja gospodarcza musi być odzwierciedlona w odpowiednim dokumencie, pozwalającym określić rodzaj operacji, rozmiary i miejsce zmian, strony uczestniczące oraz termin wystąpienia.

W zależności od rodzaju zmian, które powodują operacje gospodarcze możemy je podzielić na operacje: bilansowe i wynikowe.

Operacje bilansowe - to takie operacje, które powodują zmiany wyłącznie w pozycjach bilansu, każda operacja bilansowa wpływa zawsze na dwa składniki bilansu w takiej samej wysokości. W zależności od tego które składniki bilansu zmieniają się i w jaki sposób, rozróżnia się cztery typy operacji bilansowych :

typ I - operacje aktywne, które wywołują zmiany wyłącznie w aktywach bilansu. Wzrost jednego składnika aktywów powoduje zmniejszenie o tą samą kwotę innego składnika aktywów nie wnosząc zmian do sum bilansowych, ( przykład: bilans pierwszy )

typ II - operacje pasywne , które wywołują zmiany wyłącznie w pasywach bilansu. Wzrost jednego składnika pasywów powoduje spadek o tę samą kwotę innego składnika pasywów, sumy bilansowe pozostają bez zmian, (przykład: bilans drugi)

typ III - operacje aktywno - pasywne zwiększające sumy bilansowe, które wywołują równoczesne zwiększenie o tę samą kwotę składnika aktywów i pasywów, a także o tę samą kwotę zwiększają sumę bilansową, (przykład bilans trzeci )

typ IV operacje aktywno - pasywne zmniejszające sumy bilansowe, które wywołują równoczesne zmniejszenie o tę samą kwotę składnika aktywów i pasywów, a także o tę samą kwotę zmniejszają sumę bilansową. ( przykład: bilans czwarty ).

Przykładowy wpływ operacji gospodarczych na zmianę składników bilansu i sum bilansowych, uwzględniając treść przytoczonych operacji gospodarczych, prezentuje się jak niżej :.

1. operacja aktywna ( typ I ): zakupiono materiały za gotówkę 1000,

2. operacja pasywna ( typ II ): spłacono zobowiązania wobec dostawców w kwocie 2000 zł zaciągając na ten cel kredyt bankowy ,

3. operacja aktywno - pasywna ( typ III ) : zakupiono materiały na kwotę 4000 zł, regulacja zobowiązania nastąpi w terminie 30 dniowym,

4. operacja aktywno - pasywna ( typ IV ) : spłacono ratę kredytu bankowego ze środków pieniężnych na rachunku bankowym w kwocie 2000 zł

BILANS OTWARCIA

AKTYWA	Stan w zł	PASYWA	Stan w zł
1.Środki trwałe 2.Materiały 3.Produkty gotowe 4.Należności 5.Rachunek bankowy 6. Kasa	40 000 10 000 8 000 5 000 4 000 3000	1. Kapitał własny 2.Kredyty bankowe 3.Zobowiązania	55 000 10 000 5 000
Suma aktywów	70 000	Suma pasywów	70 000

Bilans po zaksięgowaniu operacji I typu :

zakupiono materiały za gotówkę 1000,

AKTYWA	Stan w zł	PASYWA	Stan w zł
1.Środki trwałe 2.Materiały 3.Produkty gotowe 4.Należności 5. Rachunek bankowy 6. Kasa	40 000 11 000 8 000 5 000 4 000 2 000	1. Kapitał własny 2.Kredyty bankowe 3.Zobowiązania	55 000 10 000 5 000
Suma aktywów	70 000	Suma pasywów	70 000

Bilans po zaksięgowaniu operacji II typu

spłacono zobowiązania wobec dostawców w kwocie 2000 zł zaciągając na ten cel kredyt bankowy

AKTYWA	Stan w zł	PASYWA	Stan w zł
1.Środki trwałe 2.Materiały 3.Produkty gotowe 4.Należności 5. Rachunek bankowy 6. Kasa	40 000 11 000 3 000 10 000 4 000 2000	1. Kapitał własny 2.Kredyty bankowe 3.Zobowiązania	55 000 12 000 3 000
Suma aktywów	70 000	Suma pasywów	70 000

Bilans po zaksięgowaniu operacji III typu

zakupiono materiały na kwotę 4000 zł, regulacja zobowiązania nastąpi w terminie 30 dniowym

AKTYWA	Stan w zł	PASYWA	Stan w zł
1.Środki trwałe 2.Materiały 3.Produkty gotowe 4.Należności 5. Rachunek bankowy 6. Kasa	40 000 15 000 3 000 10 000 4 000 2 000	1. Kapitał własny 2.Kredyty bankowe 3.Zobowiązania	55 000 12 000 7 000
Suma aktywów	74 000	Suma pasywów	74 000

Bilans po zaksięgowaniu operacji IV typu

spłacono ratę kredytu bankowego ze środków pieniężnych na rachunku bankowym w kwocie 2000 zł

AKTYWA	Stan w zł	PASYWA	Stan w zł
1.Środki trwałe 2.Materiały 3.Produkty gotowe 4.Należności 5. Rachunek bankowy 6. Kasa	40 000 14 000 3 000 10 000 2 000 2 000	1. Kapitał własny 2.Kredyty bankowe 3.Zobowiązania	55 000 10 000 7 000
Suma aktywów	72 000	Suma pasywów	72 000

Operacje wynikowe - to takie, które prowadzą do powstania przychodów, kosztów ich uzyskania oraz wyniku finansowego.

• Przychody i zyski - określa się w niej jako uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości - w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli ,

Koszty i straty - określa się jako uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości - w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców i właścicieli.

W szczególności, przychody w jednostce gospodarczej powstają z tytułu:

1. przychodów operacyjnych wynikających ze sprzedaży produktów ( wyrobów i usług), sprzedaży towarów i materiałów wyrażonych w rzeczywistych cenach sprzedaży,

1. pozostałych przychodów operacyjnych spowodowanych sprzedażą rzeczowych składników majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych, nie zakończonych inwestycji, otrzymaniem darowizn, otrzymaniem odszkodowań, kar i grzywien, odpisem przedawnionych zobowiązań, nadwyżkami składników majątku obrotowego, wartością złomu i odpadów uzyskanych z zaniechanej produkcji, ze sprzedaży środków trwałych,

2. przychody finansowe z tytułu: posiadania udziałów w innych jednostkach, posiadanych papierów wartościowych, odsetek od udzielonych pożyczek, odsetek od innych należności, w tym także odsetek za zwłokę w zapłacie, z tytułu sprzedaży papierów wartościowych, z uzyskania dodatnich różnic kursowych, z oprocentowania lokat i rachunków bankowych.

3. zyski nadzwyczajne - stanowią skutki zdarzeń niepowtarzalnych . Powstają z następujących tytułów: odszkodowań otrzymanych za straty będące skutkiem zdarzeń losowych,

równowartość nadających się do dalszego wykorzystania rzeczowych składników majątku ( lub ich części ) objętych skutkami zdarzeń losowych, obniżenie zobowiązań wobec kontrahentów, wynikające z postępowania układowego, ugodowego i naprawczego ( po uprawomocnieniu się jego postanowień ), sprzedaż materiałów, półfabrykatów, środków trwałych ( także odzyski z kasacji) z powodu zaniechania określonego rodzaju działalności.

Koszty jednostki gospodarczej stanowią wyrażone w pieniądzu nakłady związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Koszty jednostki gospodarczej, podobnie jak przychody, dotyczą okresu obrachunkowego i są związane z uzyskaniem przychodów, stanowią koszty własne tych przychodów.

Koszty jednostki gospodarczej są ujmowane adekwatnie do ww. grup przychodów i obejmują następujące grupy: koszty operacyjne, pozostałe koszty operacyjne. koszty finansowe oraz straty nadzwyczajne, a w szczególności zalicza się do nich:

1. koszty operacyjne - w jednostce prowadzącej działalność wytwórczą tworzą je: koszty wytworzenia sprzedanych produktów oraz koszty działalności, natomiast w jednostce prowadzącej działalność handlową tworzą je: wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu oraz koszty działalności,

1. pozostałe koszty operacyjne - obejmujące: wartość netto sprzedanych środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, sprzedanych inwestycji nie zakończonych, wartość netto likwidowanych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, wartość inwestycji, które nie dały efektu gospodarczego oraz przekazanych nieodpłatnie, koszty zaniechanej lub nie podjętej produkcji, odpisy obniżające wartość zapasów rzeczowych składników majątku obrotowego, przekazane darowizny, zapłacone i wymagające zapłaty odszkodowania, kary i grzywny, odpisanie należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych, utworzenie rezerw na pewne i prawdopodobne straty z operacji gospodarczych w toku ( bez operacji finansowych ), niezawinione niedobory składników majątku, koszty postępowania spornego,

3. koszty finansowe - obejmujące: odpisy obniżające wartość finansowych składników majątku trwałego z powodu trwałej utraty wartości, odsetki zapłacone i zarachowane od: uzyskanych kredytów i otrzymanych pożyczek, obligacji własnych, przyjętych w leasing finansowy rzeczowych składników majątku trwałego, za zwłokę w zapłacie wszelkich zobowiązań, prowizje związane z uzyskiwaniem kredytów, pożyczek i gwarancji finansowych, ujemne różnice kursowe wynikające z przeliczeń na dzień bilansowy stanu środków pieniężnych, udziałów i papierów wartościowych wyrażonych w walutach obcych, wartość sprzedanych udziałów, akcji i papierów wartościowych w cenie nabycia, udzielone dyskonto od sprzedanych papierów wartościowych i w związku z zapłatą wekslami oraz utworzone rezerwy na straty finansowe.

4. straty nadzwyczajne - stanowią skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykła działalnością jednostki. Zalicza się do nich w szczególności: wartość netto składników majątku utraconego z powodu zdarzeń losowych oraz koszty usuwania skutków tych zdarzeń, wartość netto składników majątku wchodzących w skład zorganizowanej części jednostki podlegających sprzedaży, koszty postępowania układowego, ugodowego lub naprawczego oraz utracone w wyniku jego należności, wartość netto rzeczowych składników majątku trwale unieruchomionych z powodu zaniechania określonego rodzaju działalności oraz koszty jego likwidacji lub sprzedaży, a także wartość sprzedanych lub złomowanych materiałów lub półfabrykatów zbędnych z powodu zaniechania określonej działalności i nie nadających się do wykorzystania w innej działalności.

Opisane wyżej operacje wynikowe dotyczące powstawania przychodów i związanych z nimi kosztów prowadzą do ustalenia wyniku finansowego jednostki gospodarczej. Wynik finansowy ustala się jako różnicę pomiędzy przychodami, a kosztami ich uzyskania. W przypadku, gdy przychody są wyższe od kosztów ich uzyskania wynik finansowy występuje w postaci zysku. W przypadku, gdy przychody są niższe od kosztów ich uzyskania wynik finansowy występuje w postaci straty.

W obowiązującym obecnie ujęciu można wyróżnić segmenty pozwalające ustalić pięć kategorii wyniku finansowego: wynik finansowy ze sprzedaży, wynik finansowy na działalności operacyjnej, wynik finansowy na działalności gospodarczej, wynik finansowy brutto oraz wynik finansowy netto.

Sposób ustalenia wyniku finansowego w poszczególnych kategoriach zostanie omówiony w temacie „ Ustalanie wyniku finansowego”

Podsumowując, operacje wynikowe są powiązane z operacjami bilansowymi. W powiązaniu tym występują cztery typy operacji gospodarczych dotyczących:

• zwiększenia przychodów i zysków nadzwyczajnych wskutek zwiększenia aktywów,

• zwiększenia przychodów i zysków nadzwyczajnych wskutek zmniejszenia pasywów,

• zwiększenie kosztów i strat nadzwyczajnych wskutek zmniejszenia aktywów,

• zwiększenie kosztów i strat nadzwyczajnych wskutek zwiększenia pasywów.

Powiązanie bilansu z rachunkiem wyników poprzez wymienione typy operacji gospodarczych przedstawia poniższy schemat:

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

AKTYWA PASYWA KOSZTY I STRATY PRZYCHODY I ZYSKI

Operacja 1

Operacja 2

Operacja 3

Operacja 4

Zysk netto

Przykłady operacji wynikowych, ich wpływ na powstanie przychodów i kosztów oraz związki z operacjami bilansowymi przedstawiają poniższe przykłady:

TYPY OPERACJI GOSPODARCZYCH ŁĄCZĄCYCH BILANS

Z RACHUNKIEM WYNIKÓW

• TYP OPERACJI: zwiększenie aktywów - powstanie przychodów

Wystawiono fakturę za sprzedane wyroby

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
1	NALEŻNOŚCI ZWIĘKSZENIE			PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY PRODUKTÓW

2 TYP OPERACJI :zmniejszenie pasywów - powstanie przychodów

Odpisanie zobowiązań umorzonych i przedawnionych

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
2		ZOBOWIĄZANIA ZMNIEJSZENIE		POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACYJNE

3.TYP OPERACJI :zmniejszenie aktywów - powstanie kosztów

Naliczono i potrącono odsetki od wykorzystywanych kredytów bankowych

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
3	ŚRODKI PIENIĘŻNE w BANKU ZMNIEJSZENIE		KOSZTY FINANSOWE

4 TYP OPERACJI :zwiększenie pasywów - powstanie kosztów

Naliczono w ciężar kosztów odpis na zakładowy fundusz socjalny

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
4.		FUNDUSZE SPECJALNE ZWIĘKSZENIE	KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

PRZYKŁADY OPERACJI GOSPODARCZYCH ŁĄCZĄCYCH BILANS Z RACHUNKIEM WYNIKÓW

1. Wydano odbiorcy wyroby gotowe o wartości wg kosztu wytworzenia ( Wz )

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
1	PRODUKTY GOTOWE ZMNIEJSZENIE		KOSZT WYTWORZENIA SPRZEDANYCH PRODUKTÓW

2, Wystawiono fakturę za sprzedane wyroby ( Fa )

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
2	NALEŻNOŚCI ZWIĘKSZENIE			PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY PRODUKTÓW

3a. wyksięgowano Sprzedano środek trwały- wartość bilansowa ( PT )

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
3a	ŚRODKI TRWAŁE ZMNIEJSZENIE		POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE

3b. Przyjęto gotówkę do kasy za sprzedany środek trwały

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
3b	ŚRODKI PIENIĘŻNE W KASIE ZWIĘKSZENIE			POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACYJNE

4.Naliczono odsetki od wykorzystywanych kredytów bankowych

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
4	ŚRODKI PIENIĘŻNE BANKU ZMNIEJSZENIE		KOSZTY FINANSOWE

5. Naliczono odsetki od stanu środków na rachunku bankowym

BILANS RACHUNEK WYNIKÓW

OP.	AKTYWA	PASYWA	KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
5	ŚRODKI PIENIĘŻNE BANKU ZWIĘKSZENIE			PRZYCHODY FINANSOWE

Udokumentowanie operacji gospodarczych:

Każda operacja gospodarcza musi być udokumentowana dowodem księgowym wyrażającym jej przebieg lub skutek. Dokumentacja księgowa stanowiąca wiarygodny dowód przeprowadzenia operacji gospodarczej musi odpowiadać wymogom określonym przez Ustawę o rachunkowości, zgodnie z którą za prawidłowy uznaje się dokument (dowód księgowy):

1. stwierdzający fakt dokonania operacji gospodarczej , zgodnie z jej rzeczywistym przebiegiem,

1. zawierający co najmniej następujące dane:

• określenie rodzaju dowodu,

• określenie stron (nazwy, adresy ) dokonujących operacji gospodarczej,

• opis operacji oraz jej wartość,

• datę dokonania operacji, oraz datę sporządzenia dowodu,

• podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki majątkowe,

• dekretację ( sposób ujęcia dowodu w księgach rachunkowych) wraz z podpisem osób jej dokonujących.

+

+

+

+

+

+

-

- +

+

---