1.Paremie łacińskie:Niektorym regulom prawa i rozumowan prawniczych, sprawiedlowosci oraz obycaju nadawano nawet postac krotkich sentencji (aforyzmow) zwanych paremiami; wiele z nich sformulowali slynni jurysci np. Ulpian, Papinian, Gaius, Paulus, Cicero. Zachowaly one aktualnosc az do czasow wspolczesnych, a dzisiejsi prawnicy często się na nie powoluja. Trwaly doroboek europejskiej kultury prawnej.
Ius est ars boni et aequi - Prawo jest sztuka tego, co dobre i sluszne
Nemu iudex in res sua - nikt nie może być sedzia we wlasnej sprawie
Pacta Sunt servanda - umow należy dotrzymywac
Qui vim fecit, dolo malo fecit - kto stosuje przemoc, dziala bezprawnie
2. Co to jest prawo pozytywne ?
Stulecia po czasach rzymskich doprowadziły do umocnienia się poglądu o samodzielności prawa tworzonego (ustanowionego lub choćby uznawanego) i chronionego przez rządzących. Nazwano je prawem pozytywnym tzn. obowiązującym tu i teraz z mocy ustanowienia lub uznania przez legalną władzę publiczną. Prawo pozytywne zostało uznane po wzroście dominacji doktryny politycznej liberalizmu i ograniczenia władzy państwowej za podstawowy instrument władzy. Podkreślano przy tym, że jeśli prawo pozytywne jest jasno sformułowane, a następnie jest stosowane zgodnie z przyjętymi procedurami, niezależnie od kaprysów i ambicji władców, może chronić wolność obywateli, gwarantować im bezpieczeństwo oraz pewność działalności gospodarczej.
3. Co to jest prawo naturalne ?
Kierunek prawnonaturalny zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i że ludzie związania są także prawem naturalnym, normami lub choćby ideałami nie będącymi wytworem ludzkiego stanowienia. W ujęciach tradycyjnych charakterystyka prawa naturalnego obejmuje najczęściej trzy podstawowe założenia:
► Prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach. Nie pochodzi więc od władcy ani jego poddanych, ale zakorzenione jest w woli Boga lub istocie człowieka. Tradycyjne koncepcje prawa naturalnego dostrzegają istnienie i zakładają konkurencję dwóch porządków prawnych: pozytywnego i naturalnego. Prawo naturalne jest zatem przedmiotem ludzkiego, często niedoskonałego poznania;
► Prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa, sednem sprawiedliwości;
► W przypadku sprzeczności między nakazem prawa naturalnego a prawem pozytywnym, prawo naturalne ma pierwszeństwo i pozbawia prawo pozytywne mocy obowiązywania. Prawo pozytywne rażąco naruszające ideału sprawiedliwości i godności człowieka jest tylko „ustawowym bezprawiem”. Obywatel może odmówić posłuszeństwa zawartym w nim nakazom i zakazom.
4.Posłuch wobec prawa. Postawy.Posłuch wobec prawa może wynikac z:
a) szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)
b) checi uzyskania jakichs korzysci lub uniknieca kar (postawa oportunistyczna
c)z checi nasladaowania zachowan innych osob lub dostosowania się do nich (postawa konformistyczna)
Postawa legalistyczna przyczynia się do zmniejszania liczby przypadkow naruszenia prawa.
Postawa oportunistyczna laczy się z przeprowadzeniem rachunku zyskow i strat (np.materialnych, politycznych), jakie wynikac mogą z przestrzegania lub nieprzestrzegania prawa.
Postawa konformistyczna polega na tym, ze konformista dostosowuje swoje zachowanie (a niekiedy i poglady) do zachowan i pogladaow osob, na których pozytywnej opinii mu zalezy lub do postaw dominujacych w jego otocznieu. Jeżeli osoby te przestrzegaja prawo to i on je przestrzega, jeśli je lamia to i on jest gotow je naruszac. Ukladem odniesienia dla konformisty nie jest samo prawo, ale stosunek do prawa przyjmowany w jego otoczeniu.
5 Cel i funkcja prawa.
Jedni twierdza, ze twierdzenie, iz istnieje jakis globalny cel prwa jest zasadne, podejscie to nosi nazwe telelogicznego. Poszukiwanie tak rozumianego celu prawa jest niekiedy przemiotem filozofii prawa, zwalaszcza ukierunkowanej prawnonaturalistycznej. Ustanienie celu poprzedzac musi pojawienie sie samego prawa.
Inni odrzucajac ten poglad uwazaja, ze mozna mowic jedynie o celu danej normy, insytucji prawnej, ustrojowej itp., a nie o celu prawa w ogole. Cel taki deklaruje prawodawaca danej normy, a zwykle mozna go odczytac z przepisow dla potrzeb wykladni i stosowania prawa.
Funkcje: pierwszy podzial:
-stabilizacyjna - wyraza się w tym, ze skutkiem dzialania prawa w spoleczenstwie jest utrwalanie isnitejacego w nim ladu politycznego, gospodarczego itp.
-dynamizacyjna- polega na promowaniu zmian w roznych sferach zycia spolecznego
-ochronna- polega na tym, ze prawo wspiera (chroni) rozmaite wartosci istnone ze spolecznego punktu widzenia
-organizacyjna- objawia się w tworzeniu instytucjanolnych warunkow zycia spolecznego i panstwowego (np. przez unormowanie dotyczace ustroju organow wladzy publicznej, ich kompenetencji i trybu dzialania).
-represyjna i wychowacza- uwzglednia to , czy prawo dziala przez obawe dolegliwosci, które mogą spotkac naruszycieli norm, czy przez fakt iz wyrabia w adrestach norm trwale przekonania, sklonnosci, nawyki
drugi podzial:
-kontrolna- polega na tym ze rezutltatem dzialania prawa jest poddanie zachowan ludzkich spolecznej kotnroli m.in. przez eliminowanie odstepstw od obowiazujacych norm. W ten sposob zachowania staja się obliczalne i przewidywalne.
-dystrybutywna- jest rezutltatem tego, ze prawo przynia się do rozdzialu w spoleczenstwie roznego rodzaju dobr i ceizarow (materialnych, moralnych). Widac to szczegolnie wyraziscie w przypadku norm prawa cywilnego czy podatkowego.
-regulacja konflitkow- jako funkcja prawa polega na tym, ze rezutltatem dzialania prawa (przestrzegania i stosowania) jest rozstrzyganie sporow między ludzmi, sporow, które pojawiaja się w przypadku niezgodnosci interesow i opinii jednostek i grup ludzkich.
Kognitywizm i akognitywizm
Twierdzenie uznajace iz wartosci są i mogą być przedmiotem pozniania ludzkiego nosi nazwe kognitywizmu. Kognitywisci uznaja wartosci(np dobrano, piekno, prawde) za byty obiektywnie istniejace samoistnie lub z woli boga. W tym ujeciu warrtosci są niezmienne, tworza trwaly i stabilny uklad odniesienia na podstawie którego ludzkosc tworzy swa kulture, w tym prawo.
Twierdzenie uznajace iz wartosci nie są i nie mogą być przedmiotem pozniana, gdyż są wynikiem ludzkiej kreacji to akognitywizm. Uznaja, ze wartosci są tym co ludzkie w danym czasi i miejscu uwazaja za cenne. Wartosci nie są więc czym stalym i niezmiennym, lecz są historycznie i spolecznie uwarunkowane.
Bez względu na spor między kognitywizmem i akognitywizmem, niekwestionowany jest fakt, ze kulture kazdego spoleczenstwa przenika wspolnota podstawowych wartosci. Stanowi ona fundament aksjologiczny prawa bedacego elementem tej kultury.
Normy moralne i obyczajowe.
Normy moralne odnosza się do tych zachowan czlowieka i do tych jego intencji i postaw, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra. Natomiast normy obyczaju odwoluja się przede wszystkim do pewnej konwencji spolecznej i dotycza zachowan ujomwanych w kategoriach „jest - nie jest przyjete”, „wypada - nie wypada czynic” w danych okolicznosciach, w danym srodowisku itp. Normy obyczajowe czesciej tez niż normy moralne charakteryzuja się anonimowoscia zrodel, tzn. autorytet, który uznaje pewnie zachowania za wlasciwe, nie jest tu na ogol okreslony lub jest okreslony przez wskazanie calej wspolnoty (my, wszyscy, ludzie w miescie itp., choc np. wspolczene normy mody miewaja swoich autorow - autorytety, dyktatorow itp.).
8. Zbieznosc badz rozbierznosc tresciowa pomiedzy prawem i moralnoscia:
Cechy norm moralnych rozrozniajace je od norm prawnych:
-przedmiot regulacji- normy moralne odnoszie się nie tylko do zewnetrznych zachowan czlowieka, lecz także do jego pobudek i intencji - przezyc emocjonalnych i intelektualnych
-sposob regulacji- przy pewnym uproszczeniu wyrozniamy dwa typu: W pierwszym przypadku moralnosc, stawiajac zadania maksymalistyczne, domaga się od czlowieka dazenia do doskonalosci. Taki system moralny zawiera normy (nakazy i zakazy), ale i wspomaga je, a często podporzadkowuje okreslonym idealom czy cnotom: np. zyczliwosci. Drugi z tych typow - minimalistyczny - koncetruje się na spelnianiu okreslonych podstawowych obowiazkow wobec siebie i innych, bez przestrzegania których byt spoleczny bylby calokowicie zagrozony (nie klam, nie zabijaj). Ten typ rzadziej wystepuje w moralnosci, jest natomiast regula w przypadku systemow prawnych.
-geneza norm- (tutaj już pewnie malaka zanudzicie:P) normy moralne obowiazuje nie tyle ze względu na nakaz jakiegos zewnetrzengo autorytetu np. wladzy panstwowej, ile z nakazu sumienia lub rozumu w przekonaniu o ich slusznosci. Normy moralne wpajane są jednostce w procesnie wychowania i są przez nia przyjmowane jako wlasne.
sposob ogloszenia formalizowania norm: normy moralne nie są zwykle spisane, uporzadkowane i oglaszana w postaci sformalizowanych zbiorow.
Sposob obrony wzorow okreslonych w normach- prownywanie sposobu wymuseznia posluchu wobec norm, czyli sposobu sankcjonowania, wskazuje, ze reakcja na naruszenie towarszyszaca normom moralnycm polega nie tyle na dzialaniu jakiejs instytucji, podejetym w przepisanym trybie, choc i to się zdarza, ile potepianiu i odrzuceniu ze strony grupy spolecznej, do której nelzy osoba dzialajace niezgodnie z powinnoscia. (nic nie rozumiem:))
Teraz odpowiedz na to pytanie ludzkim glosem:
Moralnosc ma inny zakres modulacji niż prawo, spotykamy więc zachowania które są poddane tylko regulacji moralnej, ale nie są regulowane prawnie (obojetnie prawnie)
Bywaja regulacje prawne, których zwaizek z moralnoscia lub obyczajami jest, jedynie posredni,. Zachowania nimi objete traktuje się niekiedy, jako objete moralnie (prowadzenie ksiag buchaletyrnych)
Istnieja wszakze liczne dziedziny zycia spolecznego do których odnosza się wzory zachowan, za rowno o charakterze norm moralnyc jak i prawnych jeśli więc pewna sfera zycia spolecznego poddana jest regulacji obu systemom norm, wówczas regulacja ta może być zbiezna, lub rozbiezna. W sumie to dopiero teraz się rozpoczyna odpowiedz:|
Normy prawne i moralne (obyczajowe) są biezne to znaczy pokrywaja się w tej czesci, która dotyczny wzoru zachwania uznawanego za wiazace. Konsekwencja naruszenia kazdej z norm, z samej natury bywaja rozne, z jednej storny mamy do czynienia z reakcjami organow uprawnionych, z drugiej strony z reakcjami grupy spolecznej w ktrorej zyje nie subordynowana jednostka.
Konsekwencje nie wykluczja się, lecz dopelniaja (kara wiezienia + bojkot towarzyski)
Normy prawne oraz moralne, które powtorzmy dotycza tej samej sfery ludzkich zachowan, mogą znajdowac się tez w kolizji, a więc przewidywac rozbierzna regulacje. Można wyodrebnic 3 kategorie zachowan - regulowanych przez prawo lecz obojetnych moralnie. Zdaniem niektorych autorow, sytacja take nie może mieć miejsca, ponieważ ich zdaniem prawo to swoiste minimum moralnosci.
Zwaizki funkcjonalne: badajac prawo i moralnosc, dostrzegamy oprócz zwiazkow tresciowych, jeszcze inne wzajemne wzajemnosci, polegaja ona na oddzialywaniu na siebie, wspolksztaltowanie się, odsylaja od 1 norm do drugich, wspierani wzajemnych lub oslabianiu. Mowimy wówczas o szerowo rozwnietych zwiazkach funkcjonalnych.
Klauzule generalne
Niekiedy przepisy odsylaja do poza prawnych: np. do norm miejscowego obyczaju kupieckiego, zasad wspolzycia spolecznego, Przepisy, które wprowadzaja taki sposob regulacji nazywamy „klauzulami generalnymi”, czynia one prawo bardziej elastycznym, bardziej bliskim spolecznemu poczucuiu sprawiedliwosci moralnosci i obczyajowosci. Reasumujac sieganie do klauzul generalnych mamy niezwykle często w trakcie stosowania prawa.
Kultura prawna
Termin kultura prawna ma najczesciej dwa znaczenia: wezsze i szersze. W znaczeniu wezszym kultura prawna (danego spoleczenstwa, grupy, jednostki) to tyle co wiedza jednostki i grup spolecznych o obowiazujacym prawie, sotsunek do tego prawa(gotowosc do przestrzegania jego norm lub jej brak), oceny prwa i postulaty co do jego zmian. W znaczeniu szerszm termin kultura prawna obejmuje stan prawa (jego tresc i forme), doktryny prwane i nauke o prawie, instytucje polityczne zajmujace się tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko, co wchodzi w sklad pojecia kultura prawna w wezszym znaczeniu.
Okreslenie panstwa (czym jest panstwo, pojęcie narodu, panstwo jako organizacja hierarchiczna i przymusowa, oraz jako organizacja suwerenna, troche dużo :P)
Panstwo jest organizacja to jest wielka spoleczna grupa, sformalizowana, wyposazona w organy wladzy i oparta na sformalizownym czlonkowstie (obywatelstwo). Obejmuje ono cala ludzkosc zamieszkala na danym terytorium, a jednoczesnie wprwoadza i utrzymuje w tej zbiorowosci normy i zasady, skladajace się na publiczny porządek, wyznaczajecej kazdemu okreslone obowiazki i uprawnienia.
Panstwo jest zjednoczniem ludzi majacych na celu wzbogacenie wspolnego zycia. Jest zwiazkiem jak inne: koscioly, organizacje zawodowe i reszta. Rozni się od innych tym, ze jego czlonkostwo jest przymusowe dla wszytkich, którzy zyja wewnatrz jago terytoralianego zasiegu, i ze może ono w ostatecznosci wymusic swoje obowiazki na poddanych..
Narod: Wg politycznych koncepcji narodu, za naraod uznaje się wspolnote wszytkich obywateli, niezaleznie od ich przynaleznosci etnicznej i kulturowej. Kulturowe pojęcie narodu: Narod to wielka grupa spoleczna zjednocznoa przez wspolna kulture na która składają się: wspolny język, wielopokoloeniowa tradycja, wspolne symbole, bohaterowie, nie rzadko wspolna religia. Zbiorowosc narodu jest zwykle zwiazana z okreslnoym terytorium, z miejscem nazywanym ojczyzna, choc związek z terytorium może być bardziej zwiazkiem ideologoicznym (jak w przypadku emigrantow) niż zwiazkiem polegajacym na faktycznym wspolzamieszkaniu.
Panstwo jako organizacja hierarchiczna. Istenienie wspolczneych panstw opiera się na dzialaniu rozbudowanego aparatu wladzy panstwowej. Tworza go osoby podejmujace decyzje w imieniu wspolnoty. Ich kompetencje są rozdzielone- i co do zasady- uporzadkowane wedle zasad hierarchii.
Panstwo jako organizacja przymusowa. Przymus nie jest zjawiskiem zwiazanym wylacznie z panstwem. Spoleczenstwo dazy do uporzadkwania zachowan ludzi, tworzy więc rozne normy, które narzucaja jednostkom okreslone zachowania. Istnienie takich norm wiaze się z brakiem pelnej swobody wyboru zachowania, z pewnym przymusem. Przymus panstwowy rozni się jednak od innych form przymusu. Po pierwsze jest on skupiony: mogą go stosowac tylko organy panstwa, dzialajace zgodnie z prawem. Po drugie, jest on sformalizowany, czyli ujety w mozliwie scisle ramy procedur przeiwdzinaych przez prawo. Po trzecie, dla wyegzekwowania wlasnych decyzji panstwo może się legalnie posluzyc przemoca fizyczna, tzn. pozbawic czlowieka wolnosci, mienia lub nawet zycia; jedynie ono jest uprawnione do takich dzialan.
Panstwo jako organizacja suwerenna. Cecha, którą od poczatkow isteninai panstwa odrozniala je od innych organizacji, byla zwierzchnosc i niezaleznosc wladzy panstwoej, czyli suwerennosc. Monarchowie starozytni mieli pelne i wylaczne prawa do rzadzenia, nie odpwiadali przed zadna ludzka wladza. Suwerennosc wewnetrzna - oznacza ze tylko wladza panstwowa ma mozliwosc stanownia i zmieniania prawa oraz jest wladza najwyzsza, zwierzchnia wobec innych pomdiotow i instytucji wystepujacych w spoleczenstwie
Suwerennosc zewnetrzna-w stosunakach zewnetrznych organizacja panstwowa nie podlega wldzy innych panstw, jest niezawisla, niepodlegla.
Zwiazki prawa i panstwa.
-teorie pozytywistyczne
-koncepcje prawno naturalne
Teorie pozytywistyczne sformulowane na kontynencie europejskim za zasadnicza ceche prawana uznaja, iz jest ono genetycznie i funkcjonalnie zwiazane z panstwem. Uwaza się, iz tworca prawa jest panstwo, prawo w swym histoycznym rozowju pojawilo się więc roznoczesnie z panstwem. Tylko organy panstwa są upowaznione do ustaniwania norm, które beda mialy moc prawa. Jednoczesnie odpowiednie organy panstwa są zobowiazane do zapenienia posluchu wobec tych norm, czyli do obronyc przynanych im przez prawo uprawnien i do wyegzekowania nalozonych przez prawo obowiazkow. W takim ujeciu prawo jest intrumentem, a także noramtywna, rama wladztwa panstwowego.
Również koncepcje prawnonaturalne nie neguja zwykle związku isntejacego między prawem i panstwem. Zakladaja jednak, ze znaczenie podstawowe dla bytu prawa pozytynego ma to, czy jest ono tworzone w celu osagniecia dobra wspolnego i czy pozostaje w zgodzie z prawem naturalnym. Normom porzadku pozytwnego i czy pozostaje w zgodzie z prawem naturalnym. Normom porzadku pozytynego, które nie spelniaja tych warunkow, chocby byly tworzone i bronione przez panstwo, odmawia się statusu prawa.
Reasumujac: zwiazki prwaa i panstwa można ujac w nastepujacy sposob:
panstwo dzialajac za posrednictwem swych upelnomocnionych organow i przeidznaych ustawowo fomrach jest glonwym czynnikiem prcesu prawotworstwa.
Tworzac i stosujac prawo panstwo realizuje swoje funkcje polityczne wobec wszystkich pomdiotow poldeglych jego wladzy
Prawo okresla kompetencje, strukture i tryb dzialania organow panstwa, uzasadnia normatywnie wladze panstwa
prawo okresla status obywateli, ich upranienia i obowiazki, zwlaszcza w stosunkach z organami wladzy panstwowej.
Instrumentalizacja prawa
Poslugiwanie się prawem wylacznie jako narzedzniem sprawowania wladzy purblinczje może prowadzic do jego instrumentalizacji. Zjawisko to polega na naruszeniu spolecznie akceptowanej rownowagi między prawem jako srodkiem prowadzacym do osiagania konkretnych, wybranych celow (instrumentem), a prawem jako nosnikiem spolecznie akceptowanych wartosci. Prawo bedace wylacznie instrumentem osagania zamierzeonych przez organy wladzy czelow przestaje być istontym skladniekiem ladu spolecznego, gwarantem wolnosci,, sprawiedlowosci czy pewnosci w stosunkach między ludzmi, a więc tych wartosci, których nie można zredukowac do interesow i celow wladzy oraz okreslonych grup spolecznych.
Intrumentalizacja prawa na dluzsza mete niszczy je, wynika to z:
-upadku spolecznego prestizu prawa i zaufania do tych, którzy się prawem posluguja.
-koniecznosci korzystania z coraz bardziej szczegolowych regulacji normatywnych, coraz ostrzejszych sankcji za niepodporzadkowanie się prawu, coraz bardziej rozbudowanego i kosztownego aparatu kontroli przestrzegania prawa.
wypierania norm prawnych jako podstawy regulacji stosunkow między ludzmi przez inne, bardziej przez akceptowane, normy spoleczne.
14. Definicje legalne
Definicje legalne, czyli przepisy, które ustalaja znacznie uzywanych terminow. Rownoczesnie prawodawcy staraja się uzywac tylko tych terminow i zwrotow, które w języku prawnym lub języku prawniczym maja ustalone znaczenia.
Reguła generalna
Norma prawna jest najmniejszym, stanowiacym sensowna calosc elementem prawa. Przyjmuje się, ze jest onra regula zachowania noszaca dwie zasadnicze cechy.
Jest to regula generalna. Jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatow, nie zas do adresta indywidalnego, wskazanego co do tozsamosci. Wskazanie adresta nastepuje przez powolanie się na ich cechy rodzajowe (np. obywatele, studenci). Wiele norm czyni adresatem nakazu, zakazu lub dozwolnaie wszystkihc ludzi znajduajcych się na obszarze obowiazywania danego prawa.
Reguła abstrakcyjna
Norma jest regula abstrakcyjna. Oznacza to, ze wzor zachowania okreslony jest przez wskazanie rodzajowych, a nie konkretnych cech tego zachowania. Chodzi zatem nie o wskazania zachowania jednorazwego, które nie może być powtorzone, ale zachowania takiego, które zdarzyc się może w nie okreslonej z gory liczbie przypadkow.
Elementy norm prawnych
a)hipoteza
b)dyspozycja
c)sankcja
Elementy norm prawnych. Norma prawna jest regułą zachowania, która daje odpowiedź na pytanie kto i w jakich warunkach, jak powinien postąpić (co jest mu np. nakazane, zakazane lub dozwolone czynić). W związku z tym w każdej normie wskazuje się dwie podstawowe części składowe: hipotezę i dyspozycję.
a) Hipoteza: nazywa się ta część normy, która określa adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu jest coś nakazane czynić, coś czynić jest mu dozwolone lub jest zakazane.
b)Dyspozycja: nazywa się część normy, która określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego.
c) W chwili obecnej spornym jest czy towarzysząca hipotezie i dyspozycji sankcja jest trzecia częścią normy czy tez sankcja odrębną - norma sankcjonującą.
Ad. a) Często normę prawną formułuje się w postaci zdania warunkowego, tzn. składającego się poprzednika („jeżeli”…) i następnika (…”to”…) w takim przypadku poprzednik określający okoliczność zachowania się adresata stanowi hipotezę normy.
Ad b) Dyspozycja normy prawnej wyznacza treść powinnego zachowania. Zachowanie regulowane przez prawo można charakteryzować w różny sposób.
18. Czyny i czynności konwencjonalne: przedmiotem dyspozycji mogą być dwa różne rodzaje zachowań wyodrębnione ze względu na sposób ich uregulowania przez prawo.
- czyny tzn. faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwa sa uregulowane przez prawo np. zabranie mienia, fałszerstwo dokumentów urzędowych, zabójstwo, prowadzenie samochodu.
- czynności konwencjonalne, czyli takie zachowania, którym istniejące normy, nadaje specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tych czynności i ich faktycznych skutków. Takie szczególne znaczenie może wynikać nie tylko z norm prawnych ale i innych - obyczajowych, religijnych, organizacyjnych np. uchylenie kapelusza, podniesienie ręki w sejmie.
• Czynności prawne: zachowania osób prawnych i fizycznych mających charakter prawnie istotnych czynności konwencjonalnych. Dlatego każda czynność prawna jest czynnością konwencjonalną, ale nie odwrotnie.