MSG a a gospodarcza transformacja krajów postkomunistycznych

• Uwarunkowania

• Strategie

• Przebieg

• Rezultaty

Uwarunkowania i komponenty procesu transformacji

• Warunki początkowe

• Strategia transformacji

• Rola państwa

• Zakres reform

• Konsekwencje transformacji - recesja transformacyjna

• Polityka ekonomiczna

Warunki początkowe

• Deformacje gospodarki nakazowo-rozdzielczej

• Uwarunkowania instytucjonalne

• Uwarunkowania strukturalne

Uwarunkowania strukturalne

• Wysoki udział przemysłu w gospodarce kosztem handlu, usług bytowych i finansowych

• Na ogół dość wysoki poziom urbanizacji

• Struktura geograficzna handlu: zależność od handlu wewnątrzsowieckiego dla byłych republik sowieckich oraz w ramach RWPG dla całego bloku wschodniego

• Mały udział w handlu międzynarodowym, słaba konkurencyjność towarów

• Nierówne wyposażenie w surowce, zwłaszcza energetyczne

• Silnie zróżnicowany poziom PKB per capita

Uwarunkowania strukturalne (2)

• Zbyt wysoki udział surowców i niskoprzetworzonych towarów w produkcji przemysłowej, kosztem dóbr o bardziej zaawansowanych stadiach przetworzenia.

• Wytwarzanie swoistej niechcianej produkcji do kupowania której nabywcy byli zmuszeni z braku alternatyw (wymuszona substytucja)

• Duży udział przestarzałych wyrobów w produkcji przemysłowej kosztem towarów nowoczesnych
   

Leszek Balcerowicz nazywa to zjawisko „czystą produkcja socjalistyczną” czyli taką, która można było utrzymywać - jeśli w ogóle - tylko w gospodarce socjalistycznej. Skrajnym przykładem takiej produkcji jest dla niego „sytuacja, gdy rynkowa wartość przetwarzanych surowców i energii przewyższa wartość uzyskanego produktu”.

Zniekształcenia w mechanizmie ekonomicznym

• Sztucznie dławiona inflacja, zwłaszcza w końcu l. 80-tych

• Czarnorynkowy kurs wymiany walut

• Zmiany w terms of trade po rozpadzie RWPG i warunkach liberalizacji handlu zagranicznego

• Historia i doświadczenia w reformowaniu gospodarek w okresie komuny

• Dynamika wzrostu gospodarczego w okresie bezpośrednio przed zainicjowaniem transformacji

Uwarunkowanie instytucjonalne

• Pamięć rynku (okres spędzony w warunkach systemu komunistycznego)

• Położenie (otwartość państw i gospodarek, bliskość do Zachodu, możliwość podróżowania, kontakty z Zachodem)

• Tradycje państwowości (doświadczenie w funkcjonowaniu instytucji państwowych, konieczność budowania od podstaw zrębów państwowości)

• Ramy prawne dla funkcjonowania gospodarki rynkowej

Zewnętrzne szoki ekonomiczne

• Rozpad instytucjonalnych i technologicznych powiązań istniejących w systemie sowieckim

• Rozpad powiązań kooperacyjnych i handlowych, utrata źródeł zaopatrzenia i rynków zbytu

• Utrata transferów z centrali imperium

• Utrata dopłat do cen energii, usług komunalnych

• Nienajlepsza (na początku l. 90-tych) koniunktura w gospodarce światowej

• Kryzysy finansowe l. 90-tych, zwłaszcza kryzys finansowy w Rosji w 1998 r.

• Straty i zniszczenia wywołane lokalnymi konfliktami i wojnami domowymi

Dylematy strategii transformacji

• Policy mix - zakres niezbędnych reform oraz narzędzia polityki gospodarczej

• Sekwencja i kolejność przedsięwzięć związanych z reformowaniem gospodarki

• Szybkość przeprowadzania reform - spór między zwolennikami radykalnego podejścia do reform ekonomicznych (terapii szokowej) oraz gradualistami

Zakres reform - menu strategii transformacji

• Stabilizacja makroekonomiczna

• Liberalizacja wewnętrzna (uwolnienie cen)

• Liberalizacja zewnętrzna (zniesienie monopolu handlu zagranicznego, likwidacja barier administracyjnych)

• Narzucenie twardych ograniczeń budżetowych na banki i przedsiębiorstwa

• Reforma systemu finansowego

• Reformy w zakresie polityki pieniężnej

• Reformy systemu fiskalnego

Zakres reform - reformy strukturalne

• Stworzenie warunków dla rozwoju sektora prywatnego

• Prywatyzacja i restrukturyzacja sektora publicznego

• Reforma systemu podatkowego i wydatków publicznych

• Reforma prawa i wymiaru sprawiedliwości

• Reforma instytucji sektora publicznego i sfery socjalnej

Indeksy liberalizacji (World Bank, EBRD)

• Indeks WB jest narzędziem kwantyfikującym postęp w zakresie przechodzenia do gospodarki rynkowej

• Indeks odzwierciedla reformy niezbędne do uczynienia z rynku głównego mechanizmu alokacji zasobów i stworzenia warunków dla rozwoju prywatnej przedsiębiorczości

• Indeks obejmuje również reformy zapewniające skuteczne funkcjonowanie rynku, takich jak stabilizacja makroekonomiczna, liberalizacja handlu i swoboda konkurencji

• Zawiera się w przedziale od 0 do 1, próg krytyczny = 0,4

• Indeks EBRD jest zawarty w przedziale 0-4.5

Recesja transformacyjna

• Zanim na skutek reform systemowych doszło do odzyskania wzrostu gospodarczego, wszystkie kraje transformacji przeszły przez okres głębokiego spadku PKB i produkcji przemysłowej, który określa się jako recesję transformacyjną

• Najgłębszy spadek wystąpił w Gruzji i Tadżykistanie, najbardziej długotrwały na Ukrainie

• Większość państw przekroczyła poziom PKB sprzed transformacji

• Zmieniają się liderzy reform gospodarczych, początkowo prymusami były kraje, które wstąpiły do Unii w 2004 roku, potem czołówkę stanowiły m.in. kraje aspirujące do członkostwa w Unii

• Obecnie kraje transformacji po raz pierwszy doświadczają kryzysu globalnego jako gospodarki rynkowe

PKB brutto w latach 1990-2000 i
2000-2005 w wybranych krajach transformacji

	PKB
średni procentowy przyrost w latach:	1990-2000	2000-05
Albania	3.5	5.3
Chorwacja	0.6	4.7
Estonia	0.2	7.5
Gruzja	-7.1	7.4
Kazachstan	-4.1	10.1
Macedonia	-0.8	1.7
Polska	4.7	3.2
Rosja	-4.7	6.2
Rumunia	-0.8	5.8
Ukraina	-9.3	8.0

• Gospodarki krajów komunistycznych były słabo włączone w międzynarodowy podział pracy

• Udział tych krajów w handlu międzynarodowym drastycznie spadł w okresie transformacji

• Obecnie systematycznie rośnie, zwłaszcza dzięki dynamicznemu wzrostowi eksportu krajów nowo przyjmowanych do Unii

• Gospodarki krajów transformacji są coraz bardziej otwarte, o czym świadczy rosnący udział handlu zagranicznego w ich PKB

• Jednocześnie kraje transformacji stawały się coraz atrakcyjniejszym miejscem do inwestowania, czego dowodzi systematyczny napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich

Wzrost nierówności i biedy

• W pierwszym okresie transformacji we wszystkich krajach nastąpił znaczny wzrost nierówności

• Jest on większy w krajach które słabiej sobie radzą z reformowaniem gospodarek

• Również w tych krajach występują rozległe obszary nędzy

• Jednakże uległy one radykalnej redukcji w okresie przed obecnym kryzysem

Szara strefa

• Bardzo poważnym problemem, z którym długo nie mogły uporać się kraje transformacji (niektóre nadal), stanowi nieformalna działalność gospodarcza czyli szara strefa

5

---