Zaburzenia spostrzegania:
Złudzenia (iluzje) - są to zniekształcone spostrzeżenia wywołane przez bodźce działające z zewnątrz (przekształcone przez obawy lub nadzieje - katatymia; albo skutkiem niejasności spostrzegania - w zaburzeniach świadomości), których chory nie koryguje, mimo dowodów błędności.
Omamy (halucynacje) - charakteryzują się trzema cechami:
są to patologiczne spostrzeżenia (lub wrażenia) powstające bez bodźców działających z zewnątrz,
są rzutowane na zewnątrz,
towarzyszy im poczucie realności (sąd realizujący).
Omamy są objawem dominującym w halucynozie, która jest chorobą psychiczną.
Omamy dzielą się na elementarne (typu wrażeń), proste (typu spostrzeżeń obejmujących jeden analizator) oraz złożone (spostrzeżenia obejmujące wiele analizatorów), a ponadto wg zmysłów (dotykowe, słuchowe, smakowe, węchowe, wzrokowe).
Inne:
Autoskopowe objaw sobowtóra
Omamy cenestetyczne(czucia ustrojowego, czyli enteroceptywne) zaburzenia postrzegania natury czuciowej narządów wewnętrznych. Typowe dla niektórych psychoz schizofrenicznych i depresji.
Hipnagogiczne fizjologiczne zjawiska wzrokowe lub słuchowe występujące tuż przed zaśnięciem.
Hipnopompiczne (przebudzeniowe) pojawiają się u ludzi zdrowych w fazie budzenia przed całkowitym ustąpieniem snu; czasem mają charakter życzeniowy, czyli w pewnych granicach podlegają świadomej ingerencji.
Imperatywne omamy słuchowe zawierające polecenia, nakazy, zakazy; występują w psychozach paranoidalnych.
Pamięciowe tworzenie wspomnień (rzekomych wyobrażeń odtwórczych), które nie odpowiadają obiektywnym zdarzeniom; występuje w wielu psychozach.
Psychiczne chory odczuwa nasyłanie lub odciąganie myśli, tłumacząc to w różny sposób (hipnoza, telepatia, maszyny do czytania myśli, lasery itp.).
Rzekome pseudohalucynacje, spostrzeżenia (lub myśli) powstające beż bodźców z zewnątrz, nie mają cech obiektywnej rzeczywistości, lecz cechy wyobrażeń zlokalizowanych wewnątrz i odczuwane jako obce, narzucone z zewnątrz doznania („głosy w głowie”).
Halucynoidy - są to wrażenia lub spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, które chory ocenia jednak krytycznie, uważając je za objaw chorobowy.
Halucynoidy wchodzą w zakres zaburzeń psychosensorycznych, które polegają na:
krótkotrwałym występowaniu takich halucynoidów, jak: błyski, smugi, szmery, dziwaczny smak, przykry lub niezwykły zapach. Dociera muzyka, głosy, dostrzega przedmioty, osoby, które podobnie jak w doznaniach elementarnych, są nieraz zmienione pod względem kształtu: bardzo małe (mikropsje) lub wyolbrzymione (makropsje). Objawy te występują napadowo (napady psychosensoryczne); są charakterystyczne dla padaczki płata skroniowego. Świadomość przymglona, ale nie występują jakościowe zaburzenia świadomości; zachowany krytycyzm.
na pozornej zmianie kształtu, wielkości, barwy spostrzeganych przedmiotów oraz na zmianie ich położenia i odległości względem siebie (falowanie podłogi, chodnika, obsuwanie sufitu). Jest to wyraz zaburzeń syntezy treści spostrzeżeń.
na zaburzeniach schematu ciała (np. uczucie, że kończyny się wydłużają, zmieniają kształt i masę lub położenie względem tułowia).
Zaburzenia psychosensoryczne występują: w padaczce, guzach mózgu, po zapaleniu mózgu i zatruciach uszkadzających tkankę mózgową. Czasem pojawiają się w jakościowych zespołach zaburzeń świadomości, a zwłaszcza w stanach majaczeniowych.
Zaburzenia myślenia:
Dzielą się na zaburzenia treści myślenia (urojenia, idee nadwartościowe, natręctwa myślowe) oraz zaburzenia toku myślenia (rozkojarzenie, przyspieszenie, spowolnienie) oraz szczególne postacie zaburzeń treści myślenia.
Zaburzenia treści myślenia:
UROJENIA - są to fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości, i których nie koryguje mimo dowodów błędności. Są zawsze objawem choroby psychicznej.
Podział urojeń według treści:
Urojenia prześladowcze - (należą do najczęstszych) przeświadczenie chorego, ze jest prześladowany, ma poczucie ciągłego zagrożenia (jacyś wrogowie dążą do jego uśmiercenia, chcą
go otruć, zastrzelić). Często łączą się z omamami (np. szepty są dowodem, że chory jest rzeczywiście prześladowany). Cechą urojeń jest to, że nie da się ich podważyć żadnymi dowodami i perswazją [charakterystyczne dla zespołów paranoidalnych i paranoicznych].
Urojenia zazdrości - przeświadczenie chorego o niewierności jego partnera życiowego [charakterystyczne dla paranoi alkoholowej].
Urojenia hipochondryczne - przeświadczenie chorego o istnieniu w jego organizmie ciężkiej wyniszczającej go choroby (kiły, AIDS, choroby nowotworowej, gruźlicy).
Urojenia zniekształcenia ciała (nazywana dysmorfofobią, lecz nie jest fobią)- przeświadczenie chorego o niepokojącej zmianie zwłaszcza twarzy, która budzi odrazę u innych. Czasem jest symorfofobią w dosłownym znaczeniu, zwłaszcza w okresie dojrzewania, kiedy rozwija się nerwica lękowa z dręczącym lękiem (fobią) i myślą o własnej brzydocie.
Urojenia grzeszności i winy - chory przypisuje sobie popełnienie różnych przestępstw i zbrodni.
Urojenia nihilistyczne (poniżenia, upośledzenia, zubożenia, nicości)- przeświadczenia o absurdalnej treści; chory wypowiada twierdzenia, że jego ciało ulega pomniejszaniu, zanikowi, a nawet, że jest martwy [występuje w chorobach afektywnych]. Te dwa ostatnie urojenia bywają często łącznie nazywane urojeniami depresyjnymi.
Urojenia wielkościowe - przeświadczenie chorego o jego znaczeniu, mądrości, talentach, pochodzeniu, bogactwie [występują w stanach maniakalnych, paranoi (obłędzie), psychozach schizofrenicznych].
Urojenia odnoszące (ksobne) - przekonanie, że chory jest przedmiotem zainteresowania otoczenia, mówią o nim na ulicy, czynią aluzje w prasie, radiu, telewizji.
Urojenia oddziaływania (wpływu) - przekonanie chorego, że ktoś za pomocą telepatii, hipnozy, wpływa na jego myśli, kieruje nimi.
Urojenia owładnięcia - chory czuje się opanowany przez zewnętrzną siłę, która nim kieruje; często występują łącznie z urojeniami oddziaływania.
Podział urojeń według budowy:
Urojenia paranoiczne - są to usystematyzowane i spójne urojenia, dotyczące z reguły jednej zasadniczej dla chorego sprawy [charakterystyczne dla paranoi i parafrenii].
Urojenia paranoidalne - urojenia niespójne logicznie i nieusystematyzowane, dotyczą licznych zagadnień luźno powiązanych ze sobą; przeważnie są to urojenia prześladowcze, wielkościowe, oddziaływania, owładnięcia {charakterystyczne dla schizofrenii paranoidalnej].
Urojenia niespójne (inkoherentne)- charakteryzuje je brak jakiejkolwiek spójności oraz absurdalność (np. przeświadczenie chorego, że jest królem wszystkich planet). Charakterystyczne dla porażenia postępującego.
IDEE NADWARTOŚCIOWE - są to przekonania silnie zabarwione emocjonalnie, które człowiek uważa za szczególnie ważne i słuszne, zajmujące w jego systemie wartości centralne miejsce. Są bliskie fanatyzmu przy jednoczesnym nietolerowaniu innych przekonań. Skrajne idee nadwartościowe są wyrazem zaburzeń osobowości.
NATRĘCTWA I FOBIE - są to takie zaburzenia myślenia obejmujące natrętne wyobrażenia i czynności ruchowe.
Natręctwa - są to myśli i wyobrażenia nasuwające się wbrew woli chorego prowadzące do natrętnych działań (kompulsji) mimo przeświadczenia o ich niedorzeczności. Chory ocenia je krytycznie. Występują w przebiegu niektórych nerwic. Jeśli natręctwa dominują w obrazie chorobowym, to czasem określamy to jako zespół anankastyczny.
Natrętne myśli - powracające wielokrotnie myśli o tym samym temacie.
Natrętne wyobrażenia - np. erotyczne na widok świętych obrazów, posągów, itp.
Natrętne czynności - wielokrotne powtarzanie tych samych czynności ruchowych, np. natrętne mycie rąk {charakterystyczne dla nerwicy natręctw lub lękowej].
Automatyzm psychiczny - chory wykonuje czynności, o których jest przeświadczony, że są niezależne od niego, przymuszone. Napór obcych myśli (mantyzm) spotykany najczęściej w schizofrenii, również należy do automatyzmu psych. Objawy automatyzmu występują w schizofrenii, padaczce, pourazowym lub pozapalnym uszkodzeniu móżgu. Przykłady: poruszanie nogą, uderzanie pięścią, zrywanie się, wędrówki w jasnym stanie pomrocznym.
Fobie - (należą do zaburzeń procesów emocjonalnych, ale wykazują niektóre cechy właściwe natręctwom) systematyczne unikanie określonych sytuacji, przedmiotów, a nawet wyobrażeń wyzwalających silny lęk. Chory zachowuje ocenę krytyczną, uznaje swój lęk za nieuzasadniony [charakterystyczne dla nerwicy lękowej].
Zaburzenia toku myślenia:
Przyspieszenie toku myślenia - gonitwa myślenia, wyrażająca się słowotokiem (stany maniakalne i niektóre zespoły zaburzeń świadomości).
Zwolnienie myślenia - zwolniony bieg myślenia (przygnębienie, depresja, niektóre przypadki padaczki i innych organicznych uszkodzeń).
Zahamowanie myślenia - zatrzymanie się wolno przesuwającego się wątku myślowego (w depresji towarzyszy temu poczucie głębokiego smutku oraz spowolnienie lub zahamowanie ruchowe). W przypadku osłupienia chory czasem milknie (mutyzm), ale nie oznacza to zahamowania procesu myślowego.
Zatamowanie myślenia - nagłe przerwanie myślenia, które dotąd przesuwało się sprawnie; myśl urywa się i powstaje pustka (charakterystyczne dla schizofrenii i towarzyszy mu interpretacja urojeniowa: wykradanie, odciąganie, zabieranie myśli).
Rozkojarzenie (dysocjacja)- brak logicznego związku między fragmentami wypowiedzi lub między zdaniami a nawet chory wypowiada pojedyncze słowa lub wtrąca po kilka słów złączonych jakby w jedno zdanie, ale nie dające się zrozumieć. Takie rozkojarzenie jest charakterystyczne dla schizofrenii i występuje na ogół przy jasnej świadomości. Sugerowana nazwa: schizofazja lub rozpad myśli (polski odpowiednik: „sałata słowna” jest raczej nie do przyjęcia). Czasem rozkojarzenie przybiera postać werbigeracji (wielokrotne powtarzanie pewnych słów lub zgłosek nie tworzących sensownej całości, a czasem połączonych podobieństwem dźwięku), perseweracji (uporczywe trwanie przy tych samych słowach lub zdaniach, ale zwykłe w odpowiedzi na pytania różnej treści), stereotypii słownych (nieostra granica między perseweracją: tu chodzi o to, że te same słowa lub zdania są wypowiadane - samorzutnie lub w odpowiedzi na pytania - zawsze w sposób niemal identyczny, czyli jakby zautomatyzowany). Powtarzanie wielokrotne jakiegoś słowa nosi nazwę iteracji (typowe dla zaburzeń uwarunkowanych zmianami organicznymi).
Splątanie toku myślenia (inkoherencja myślenia) - przejawia się w zupełnym porwaniu wątku myślowego, w skojarzeniach powierzchownych, przypadkowych, na ogół przy przyspieszonym biegu myśli. Tempo myślenia może ulegać jednak wyraźnym zmianom. Obok bezładnie nagromadzonych słów pojawiają się wypowiedzi złożone z kilku słów bez zachowania gramatycznej budowy zdania. Typowe dla głębokich zaburzeń świadomości, zwłaszcza zespołu splątaniowego (zespołu amentywnego).
Szczególne postacie zaburzeń treści myślenia
Lepkość myślenia (wiskotyczność) - długotrwałe trwanie przy jednym temacie, przy czym chory podaje mało istotne szczegóły nie wzbogacające treści (charakterystyczne dla otępienia padaczkowego). Podobna do tego jest rozwlekłość myślenia, które polega na wprowadzaniu wątków ubocznych oddalających od tematu zasadniczego, a nawet do jego zagubienia (otępienie starcze).
Myślenie autystyczne - zalicza się do objawów osiowych schizofrenii (obok rozkojarzenia myślenia i upośledzenia życia uczuciowego); przedmiotem myśli chorego są jego własne doznania, niknie prawidłowe poczucie rzeczywistości, odsuwanie od rzeczywistości (dereizm) przez co zwiększa się dystans do ludzi i świata. Trudno nawiązać z nim kontakt, chory tkwi w innym świecie, zaprzątnięty treścią urojeń i omamów lub innych przeżyć psychotycznych. Często w schizofrenii trwającej kilka lat autyzm występuje z syntonią, czyli współbrzmieniem z innymi (wybiórczo z ojcem, matką, rodziną odczuwa potrzebę uczestniczenia w niektórych wydarzeniach realnego świata). Dlatego wobec chorych na schizofrenię lepiej używać określenia proporcja syntoniczno - autystyczna.
Myślenie magiczne - (często w schizofrenii) polega na niedostatecznym odróżnianiu znaku (myśli, symbolu) od tego, co on reprezentuje oraz na łączeniu nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń. W przekonaniu chorego można np. słowem, gestem czy spojrzeniem wpływać na bieg zdarzeń, powstrzymać, zmieniać, nadać im inny sens. Takie myślenie łączy się zwykle z myśleniem symbolicznym.
Ambisentencja (ambiwalencja intelektualna; podwójna orientacja) - współwystępowanie sądów sprzecznych w wypowiedzi chorego, które jednak oba chory uważa za prawdziwe.
NB. ambiwalencja i myślenie logiczne jest przejawem myślenia paralogicznego, tj. niezgodnego z zasadami logiki.
Neologizmy - tworzenie nowych, dziwacznych słów; typowe dla schizofrenii.
Depersonalizacja - poczucie obcości samego siebie, zmiany własnej osobowości [występuje w nerwicach, psychozach schizofrenicznych]. W schizofrenii często towarzyszy temu poczucie braku łączności między sobą w chwili obecnej, tym innym, zmienionym , a sobą kiedyś (inaczej w depresji, kiedy chory ma poczucie nieprzerwanej ciągłości i indywidualnej odrębności psychicznej).
Derealizacja - wrażenie, że otaczający świat i cała rzeczywistość uległy zmianie; świat staje się nierealny, niezrozumiały, udziwniony, inny niż dawniej [występuje w depresjach, psychozach schizofrenicznych, w zespołach zaburzeń świadomości, m.in. w zespołach onejroidalnych]. Należy odróżnić derealizację psychotyczną od derealizacji nerwicowej, która jest płytsza, nie zawiera elementów magicznego udziwniania świata ani interpretacji urojeniowej, lecz jedynie psychasteniczne wątpliwości, czy aby otoczenie nie jest jakby zmienione. Podobnie jest z depersonalizacją nerwicową, gdy chory z niepokojem dostrzega i rozważa zachodzące zmiany w jego osobowości.
Zaburzenia pamięci:
Nadczynność pamięci (hipermnezja) - zdolność szybkiego zapamiętywania obszernego materiału oraz odtwarzanie go w sposób szybki i dokładny (dotyczy czasem niedorozwiniętych umysłowo, w stanach hipomaniakalnych, w czasie wzruszenia)
Niedoczynność pamięci (hipomnezja) - może być czynnościowa: upośledzenie zapamiętywania na skutek rozproszenia uwagi wywołanego silnym wzruszeniem; psychogenna: często w przypadku nerwic; lub spowodowana organicznym uszkodzeniem mózgu.
Niepamięć (amnezja) - luka pamięciowa, którą chory wypełnia często treścią wręcz nieprawdopodobną, w przekonaniu, że odpowiedź jest trafna i właściwie umiejscawia fakty w czasie. Są to konfabulacje, znamienne zwłaszcza dla zespołu psychoorganicznego, zwanego zespołem amnestycznym Korsakowa.
Niepamięć śródczesna - całkowita niepamięć wywołana przez zaburzenia świadomości (stan śpiączkowy lub splątaninowy).
Niepamięć wsteczna - niepamięć okresu sprzed choroby [występuje po urazach czaszki, próbach samobójczych przez powieszenie lub zatrucie gazem, po napadach padaczkowych lub elektrowstrząsach]. Okres niepamięci stopniowo ulega skróceniu, aż do coraz bliższych chwili pojawienia się zaburzeń świadomości lub jej utraty.
Niepamięć następcza - niepamięć okresu już po ustąpieniu zaburzeń świadomości, kiedy chory nawiązywał normalny kontakt z rzeczywistością a potem nie potrafił odtworzyć tego okresu.
Zafałszowanie pamięci (paramnezja) - do paramnezji zalicza się: konfabulacje, złudzenia i omamy oraz zjawiska typu dj vu, czyli złudzenia pamięciowe utożsamiające.
NB. należy odróżnić od zniekształcenia treści spostrzeżeń, które odzwierciedlają rzeczywistość w sposób zmieniony, np. na skutek nastawienia lękowego lub myślenia katatymicznego, tj. życzeniowego, ale zostają wiernie odtworzone, przypomniane. Jest to prawidłowa reprodukcja iluzyjnie zniekształconych spostrzeżeń.
Złudzenia pamięciowe - zniekształcenie wspomnień wypływające z postawy niechęci, wrogości, uwielbienia lub silnego wzruszenia. „spostrzegłem trafnie, ale przypomniałem sobie w sposób zniekształcony”. Złudzeń pamięci doznają chorzy w stanie maniakalnym oraz depresji. Psychopatologicznie są wyrazem urojeniowego zniekształcania wspomnień.
Omamy pamięciowe - przeświadczenie chorego o realności przeżyć, których nie doznał, lub które wystąpiły w jego wyobraźni. (występują w psychozach schizofrenicznych, chorobach infekcyjnych przebiegających z zaburzeniami psychicznymi, np. dur brzuszny, zimnica lub zatruć, np. talem.
Złudzenia pamięciowe utożsamiające - polegają na poczuciu znajomości sytuacji nowej, a więc nie przeżytej nigdy poprzednio (już widziane, słyszane, przeżyte); czasem w przeciwieństwie do tego pojawia się poczucie obcości w sytuacji znanej (jamais vu). Występują w formie napadowej padaczki skroniowej oraz u ludzi zdrowych z racji znużenia i innych czynników astenizujących.
Ilościowe zaburzenia świadomości (dotyczące przytomności):
NB. Przytomność jest pojęciem wyższym i wchodzi w skład pojęcia szerszego - świadomości. Przytomność - stan gotowości układu nerwowego do reagowania na bodźce albo, inaczej, utrzymywanie stałego poziomu czuwania, umożliwiającego selekcjonowanie i interpretowanie bodźców. Naturalnymi stopniami wahania się stanu czuwania (przytomności) są jawa i sen fizjologiczny, kiedy to nasza świadomość przygasa, ale nie przerywa to zupełnie stanu czuwania i możliwości reagowania na bodźce.
Senność patologiczna - skłonność chorego do snu, niezależnie od rytmu dobowego. Przyczyną są czynniki toksyczne i zakaźne (np. zapalenie mózgu) oraz choroby organiczne mózgowia.
Sen głęboki (sopor) - czyli półśpiączka; polega na wygaszeniu świadomości, zachowana jest jedynie reaktywność na silne bodźce z zachowaniem odruchów obronnych, ale nie można tymi bodźcami wyprowadzić chorego ze snu. Przyczyny - jak wyżej.
Śpiączka (coma) - całkowite wygaszenie świadomości ze zniesieniem wszelkiej reaktywności oraz odruchów obronnych, a w fazie preagonalnej na wystąpieniu arefleksji. Występuje w ciężkich zaburzeniach móżgowych i pozamózgowych. W zależności od czynnika etiologicznego wyróznia się wiele postaci śpiączki (cukrzycowa, hipoglikemiczna, wątrobowa, mocznicowa, pourazowa, udarowa, toksyczna i inne).
Zawężenie pola świadomości - niektóre treści nie przedostają się do strumienia świadomości i nie są apercepowane.
Jakościowe zaburzenia świadomości:
Przymglenie proste - zaburzenia spostrzegania i pojmowania świata oraz własnych przeżyć. Widoczne zubożenie motoryki, nastrój obojętny, rzadziej dysforyczny (zrzędliwy). Często w zespołach globalnego uszkodzenia O.U.N. i może przejść w inne opisane niżej zespoły.
Zespół majaczeniowy (delirium) - chory jest zorientowany co do własnej osoby, zaburzona jest natomiast orientacja co do miejsca, czasu i otoczenia i sytuacji własnej. Występuje też niepokój ruchowy, zaburzenie spostrzegania w postaci złudzeń i omamów dotyczące wszystkich zmysłów (zwłaszcza wzroku), urojenia niespójne (treścią często związane z omamami) a także urojeniowe przeżywanie określonych sytuacji (przeżywa udział w jakiejś sytuacji i jest przekonany o jej realności), czemu towarzyszy lęk, nastrój dysforyczny lub podbarwiony euforycznie. Nasilenie objawów zależy od czynnika etiologicznego psychozy majaczeniowej. Po przeminięciu psychozy jest zachowana częściowa pamięć omamów i innych przeżyć. Zepół majaczeniowy rozwija się przeważnie stopniowo, ale może też rozwijać się ostro (np. niektóre przypadki majaczenia alkoholowego). Stan majaczeniowy występuje w chorobach zakaźnych (delirium infectiosum), np. dur brzuszny, zapalenie płuc, grypa i inne choroby ze znacznym odczynem gorączkowym; w następstwie zatruć (delirium toxicum) przemysłowych i farmakologicznych - zwłaszcza o silnym działaniu cholinolitycznym; oraz jako jedna z postaci psychoz alkoholowych (delirium tremens).
Zespół pomroczny (zamroczeniowy) - szybko narasta i szybko kończy się nagłym przejaśnieniem świadomości. Występuje naprzemienne rozdwojenie osobowości (objaw osiowy), czyli pojawienie się nowej (patologicznej) osobowości. Chory jest zdezorientowany we wszystkich kierunkach, również co do własnej osoby. W skrajnych przypadkach chory podaje się za kogoś innego, wymienia niezgodne z rzeczywistymi dane osobowe (zwłaszcza w tzw. zamroczeniu jasnym). Zmiana osobowości może się wyrażać zachowaniem i postępowaniem odbiegającym od dotychczasowego („to nie ten sam człowiek”). Często występuje ilościowe zawężenie pola świadomości. W zależności od podłoża psychozy moga wystąpić gwałtowne wyładowania ruchowe i popędowe: ucieczki, błądzenie, napaści, agresja, czasem samouszkodzenia i próby samobójcze. Przeżycia są pokryte niepamięcią lub występują fragmentaryczne wspomnienia (wyspy pamięciowe). Istnieją liczne obrazy kliniczne zespołu zamroczeniowego: różny nastrój, objawy wytwórcze (urojenia prześladowcze, wielkościowe lub religijne). Zespół występuje często u chorych na padaczkę. Jedną z odmian zespołu, zwykle płytkiego, jest stan pomroczny psychopochodny (zamroczenie histeryczne). W „czystym” zespole nie występują omamy.
Zespół splątaninowy (amentia)- rozpoczyna się stopniowo i powoli ustaje. Przebiega z najcięższymi zaburzeniami świadomości. Po jego przeminięciu występuje niepamięć. Chory charakteryzuje się bezradnością, bezładnym miotaniem się (jaktacje) na niewielkiej przestrzeni, stereotypiami ruchowymi, utratą kontaktu emocjonalnego i intelektualnego z otoczeniem, zniesioną lub paradoksalnie wzmożoną reaktywnością na bodźce zewnętrzne, rozerwaniem wątku myślowego (inkoherencja), który rozpoznajemy po tym, że chory wyrzuca z siebie pojedyncze, niepowiązane słowa, co sprawia wrażenie „czytania słownika”. Nic nie wiemy o przeżyciach wewnętrznych chorego, ale możemy pośrednio wnosić o istnieniu objawów wytwórczych (omamów, iluzji, urojeń) obserwując zachowanie chorego wyrażające lęk, niekiedy silny przestrach. Zespół splątania jest psychozą somatogenną i jest powikłaniem wyniszczających chorób somatycznych, zakaźnych i intoksykacyjnych. Często zapowiada zejście śmiertelne.
Zaburzenia uwagi (ukierunkowania czynności poznawczych):
Nadmierna przerzutność uwagi - chory nie może na niczym dłużej skupić uwagi, silne bodźce przyciągają jego uwagę lecz po chwili reaguje on już na inne bodźce [występuje szczególnie w stanach maniakalnych].
Trudność przenoszenia uwagi z jednego przedmiotu na drugi - chory nie może się oderwać od jednego tematu. Przyczyną mogą być zmiany organiczne w otępieniu, a więc ogólnie obniżona sprawność intelektualna. Zbliżone zaburzenia mogą się wiązać z czynnikami emocjonalnymi, np. w charakteropatii padaczkowej, której typową cechą jest lepkość emocjonalna, tj. długie utrzymywanie się raz powstałego stanu emocjonalnego - wtedy również myśli uparcie trwają przy jednym przedmiocie lub wydarzeniu.
NB. nie mylić tego zaburzenia z długim skupieniem uwagi na jednym przedmiocie wynikającym z głębokiego zainteresowania.
Zaburzenia emocji:
Uwagi wstępne:
Emocje i uczucia - termin zamienny, ale niektórzy przez „uczucie” rozumieją emocje wyższe (intelektualizowane) właściwe człowiekowi i związane z potrzebami społecznymi (np. moralne, estetyczne, patriotyczne, współczucie, miłość, przyjaźń), w odróżnieniu od emocji związanych z popędami - wspólnych dla ludzi i zwierząt. Emocje mogą być steniczne (gniew, umiarkowany strach), jeśli zwiększają gotowość organizmu do działania i asteniczne, jeśli obniżają tę zdolność lub ją hamują (silny strach). Emocje mają funkcję motywacyjną, zwłaszcza emocje głębokie (miłość, nienawiść).
Cechy emocji - emocje różnią się między sobą treścią; mogą być dla podmiotu o różnym znaku: dodatnie (radości, satysfakcji) lub ujemne (lęk, przygnębienie); ważną cechą jest siła (natężenie) emocji - silne emocje przebiegają ze znacznym odczynem wegetatywnym; ważny jest też okres utrzymywania się emocji, tj. ich trwałość; inną cechą jest głębokość emocji, która spełnia funkcję motywacyjną emocji - emocje głębokie skłaniają do długotrwałego działania w określonym kierunku (przykładem są emocje związane z ideami nadwartościowymi); ekspresja - jest zewnętrznym wyrazem stanu emocjonalnego i wyraża się w mimice, gestach i widocznych objawach fizjologicznych; przedmiot emocji - najczęściej łatwy do wskazania (dotyczy kogoś lub czegoś), ale czasem bodźce napływające z narządów wewnętrznych mogą wyzwalać uczucie bezprzedmiotowego niepokoju.
Podział tradycyjny emocji obejmuje: nastroje, wzruszenia i afekty.
Nastroje - stany emocjonalne o nieznacznym natęzeniu i stosunkowo długim okresie trwania. Czasem są to stany bezprzedmiotowe, bez wyraźnej przyczyny (choć mogą być przez człowieka zapomniane). Często łączą się ze stanem somatycznym. W stanach chorobowych (depresja, stany maniakalne) osiąga znaczną wyrazistość.
Wzruszenia - (np. gniew, strach, radość, rozpacz) charakteryzują się zwykle nagłym początkiem, znacznymi objawami wegetatywnymi, obniżeniem zdolności logicznego myślenia oraz krótkim czasem trwania; może mieć różne natężenie.
Afekty - silne wzruszenie (np. na widok brutalnie bitego dziecka); jest to stan fizjologiczny. Afekt charakteryzuje się nagłym początkiem, znacznym natężeniem, wyraźnymi objawami wegetatywnymi oraz obniżeniem zdolności logicznego myślenia, krótkim czasem trwania oraz znużeniem po ustąpieniu afektu.
Afekt patologiczny - należy do krótkotrwałych stanów psychotycznych (epizod chorobowy); charakteryzuje się zawężeniem pola świadomości i zaburzeniami o cechach stanu pomrocznego. Typowe objawy to: *nagły początek (jako niewspółmierna reakcja na działający bodziec sytuacyjny), *burzliwy przebieg z silnym wyładowaniem ruchowym i agresją, *silne objawy wegetatywne, *krótki czas trwania, *silne znużenie po wygaśnięciu afektu prowadzące zwykle do snu oraz *całkowita niepamięć (lub wyspy pamięciowe) po przeminięciu lub niepamięć wsteczna.
Strach - występuje w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia.
Lęk - występuje wobec sytuacji ocenianych jako bolesne, groźne lub przykre, ale które dopiero mogą lub mają nastąpić; czasem nie łączy się z żadną uchwytną przyczyną. Lęk sprzęga się z urojeniami prześladowczymi lub winy i grzeszności oraz z omamami o zbliżonej treści. Występuje w nerwicach i chorobach psychicznych, endogennych i typowo organicznych. Na ogół przebiega z wyraźnym odczynem wegetatywnym. Jeżeli lęk utrzymuje się długotrwale (zwykle mniejsze natężenie) to jest to stan lękowy. Często lęk występuje jako jeden z objawów stanów pomrocznych, majaczeniowych i innych zespołów zaburzeń świadomości. Przykładem lęku są, omówione wcześniej fobie.
Obniżony nastrój (hypothymia) - jeśli występuje jako objaw nerwicowy, nazywany jest przygnębieniem - u człowieka zdrowego jest to przygnębienie fizjologiczne; obniżony nastrój (samopoczucie) jest osiowym objawem zespołu depresyjnego. Słowo „depresja”, które oznacza psychotyczny zespół depresyjny nie powinno być używane w znaczeniu przygnębienia nerwicowego lub fizjologicznego.
Podwyższony nastrój (hyperthymia) - podwyższony umiarkowanie może występować u ludzi zdrowych (wesołość fizjologiczna). Nastrój wybitnie podwyższony występuje w stanach hipomaniakalnych i maniakalnych i takie psychotyczne, skrajne podwyższenie nastroju łączy się zwykle ze znaczną drażliwością. Umiarkowane podwyższenie nastroju, charakterystyczne dla chorób psychicznych uwarunkowanych zmianami organicznymi, nazywamy euforią. Chory doznaje uczucia zadowolenia, pogody i beztroski, przejawiając brak krytycyzmu wobec własnego stanu chorobowego (euforia występuje stwardnieniu rozsianym, porażeniu postępującym, psychozach miażdżycowych). Podobne zaburzenie nastroju, tj. moria jest typowe dla guzów płatów czołowych i mechanicznych uszkodzeń tej okolicy - w zachowaniu chorego uderza nie tylko podwyższony nastrój, wesołkowate rozbawienie, dowcipkowanie, brak dystansu i powściągania działań popędowych.
Dysforia (gniewliwość) - polega na obniżeniu nastroju i drażliwości, charakteryzuje się wybuchami gniewu i działaniami agresywnymi bez uchwytnego powodu. Występuje w padaczce, stanach pourazowych, w niedorozwoju, charakteropatii, histerii, zespołach maniakalnych i schizofrenii. W przypadku pewnych trwałych zaburzeń osobowości stanowi nastrój podstawowy, który w pewnych okresach może ulegać spłyceniu lub pogłębieniu.
Nietrzymanie afektu - epizodyczne wyładowania niekontrolowanego afektu charakterystyczne dla niektórych spraw organicznych, kiedy chory zatraca kontrolę nad reakcjami emocjonalnymi; przybierają one wtedy postać gwałtownych reakcji gniewu z podnieceniem ruchowym i słownym. Afekt patologiczny okazuje się w części przypadków nietrzymaniem afektu u charakteropaty.
Apatia - obniżenie zainteresowań i aktywności, przygnębienie i rezygnacja. Zachowana zostaje krytyczna ocena zmian własnego stanu psychicznego [występuje w nerwicach]. Chory przejawia niepokój o swoje zdrowie i upatruje jego pogorszenia w obniżeniu zainteresowań i w zniechęceniu. Należy odróżnić od stępienia (zobojętnienia) uczuciowego.
Zobojętnienie uczuciowe - (przypomina apatię, ale są istotne różnice); polega na zaniku uczuć wyższych, utracie dawnych zainteresowań oraz zmianie stosunku do bliskich (odsuwa się od nich, przejawiając coraz głębszą pustkę emocjonalną; staje się nieczuły na los i sprawy dzieci, żony, męża, rodziców). Reakcje emocjonalne są płytkie, a czasem niedostosowane do sytuacji, np. chory reaguje rozweseleniem na przykrą wiadomość (parathymia) lub ekspresja emocji nie jest zgodna z jej treścią (paramimia). Zobojętnienie uczuciowe (należące do podstawowych objawów schizofrenii) stanowi zarówno jakościowe, jak i ilościowe zaburzenie życia emocjonalnego. Podobieństwo do apatii jest więc pozorne.
Otępienie uczuciowe (odróżnić od zobojętnienia) - tępy nastrój organików, występujących na podłożu zmian organicznych, zwłaszcza typu otępiennego (podobnie jak euforia i chwiejność emocjonalna). Chory z otępieniem uczuciowym, mimo obniżonej sprawności intelektualnej, zaburzeń pamięci i orientacji, zachowuje na ogół dobry kontakt emocjonalny z rodziną i innymi ludźmi, w przeciwieństwie do schizofrenika, którego pustka uczuciowa dzieli od otoczenia. NB. czasem zobojętnienie uczuciowe, objaw osiowy schizofrenii, bywa niesłusznie nazywane otępieniem uczuciowym.
Autyzm - zobojętnienie uczuciowe uogólnione lub tylko zachowana uczuciowość do najbliższych osób i wąskiego kręgu działania (np. do muzyki, którą uprawiał przez lata; obojętność wobec spraw o dużym znaczeniu dla własnej sytuacji chorego [charakterystyczne dla schizofrenii]. W odniesieniu do życia emocjonalnego schizofrenika proponowane określenie: żywość i adekwatność emocji - stępienie emocjonalne.
Chwiejność emocjonalna (labilność) - łatwe przechodzenie nastroju obniżonego w podwyższony i odwrotnie z błahego powodu. Typowy dla zespołu psychoorganicznego.
Lepkość emocjonalna - nadmiernie długie trwanie raz wzbudzonego nastroju lub stanu wzruszenia (tzw. zaleganie afektu). Typowa dla charakteropatii padaczkowej.
Ambiwalencja emocjonalna - występowanie sprzecznych emocji, np. pożądanie i niechęć [występuje w schizofrenii].
Zaburzenia aktywności i działań ruchowych:
Zaburzenia aktywności:
Obniżenie aktywności - (abulia - brak aktywności; hipobulia - obniżenie aktywności). Łaczy się z apatią (obniżenie zainteresowań, nastroju i aktywności), którą stwierdzamy w nerwicach, zwłaszcza w neurastenii oraz niektórych postaciach zaburzeń osobowości (np. psychopatii typu psychastenicznego i astenoidii). Nikła aktywność (napęd) wraz ze zobojętnieniem określane są jako zespół apatyczno-abuliczny (w chorobach organicznych mózgu i jego mechanicznych urazach). Obniżenie aktywności jest charakterystyczne dla zespołów depresyjnych i schizofrenii(zwłaszcza prostej, a także niektórych postaci zejściowych, czyli ubytkowych.
Podwyższenie aktywności - charakterystyczne dla płytkich stanów hipomaniakalnych jako uporządkowane i wytrwałe dążenie do określonego celu (z def. aktywności).
Ambitendencja (ambiwalencja dążenia) - występowanie sprzecznych dążeń [charakterystyczne dla schizofrenii].
Zaburzenia działań ruchowych:
Spowolnienie i zahamowanie ruchowe - jest objawem osłupienia, zarówno katatonicznego, jak i depresyjnego. Wyróżnia się:
Spowolnienie ruchowe w depresji - stopniowo ruchy chorych stają się powolne, ociężałe, co może doprowadzić do stanu osłupienia depresyjnego, czyli zupełnego zahamowania ruchowego i mutyzmu.
Osłupienie katatoniczne - rozwija się nagle i osiąga szczególną głębokość w osłupieniu efektorycznym (sztywnym), kiedy chory przez długie dni lub tygodnie pozostaje w bezruchu (wiele godzin w pozycjach niefizjologicznych, np. poduszka powietrzna). Przy próbie zgięcia kończyny, tj. przy ruchach biernych, napotykamy elastyczny opór. Po pokonaniu oporu chory utrzymuje ją przez długi czas w nadanej pozycji, co jest wyrazem gibkości lub giętkości woskowej. W przypadku gibkości rzekomowoskowej - kończyna szybko wraca do poprzedniej pozycji. W osłupieniu efektorycznym występuje negatywizm czynny polegający na aktywnym przeciwstawianiu się, np. na polecenie otwarcia oczu, chory mocno zaciska powieki. Osłupienie katatoniczne często ustępuje z godziny na godzinę; czasem następuje nagłe rozhamowanie w postaci gwałtownego zrywu ruchowego, który wyraża się bezładną ucieczką wśród oznak strachu, agresywnością, wybuchem gniewu, próbą wyskoczenia przez okno. Czasem takie epizody tylko na krótko przerywają stan osłupienia. [osłupienie występuje w schizofrenii katatonicznej, chorobach afektywnych, porażeniu postępującym, psychozach infekcyjnych, intoksykacyjnych lub osłupieniu psychogennym]
Osłupienie receptoryczne (onejroidalne, wiotkie) - spowolnienie ruchowe nie osiąga na ogół pewnego zahamowania; chory zmienia pozycję, porusza się, wolno chodzi. Charakterystyczny jest tu negatywizm bierny - chory nie spełnia poleceń i przeciwstawia się zmianie położenia ciała, stawia nieraz silny opór lub osuwa się bezwładnie.
Stereotypie ruchowe - monotonne wykonywanie prostych identycznych czynności ruchowych (np. kołysanie się, stukanie palcami po stole). Dzielą się na: echopraksje - zautomatyzowane, wielokrotnie powtarzanie czyichś ruchów; echomimia - naśladowanie mimiki, echolalia - powtarzanie słów i zdań innych osób [występują w schizofrenii katatonicznej].
Zmanierowanie ruchowe - dziwaczne czynności ruchowe, np. przed podaniem ręki chory zatacza szeroki łuk [charakterystyczne dla schizofrenii].
Natręctwa ruchowe - uporczywie narzucające się czynności ruchowe wykonywane wielokrotnie mimo przeświadczenia o ich absurdalności.
Pobudzenie ruchowe - w zespole maniakalnym narasta stopniowo. W płytkim stanie hipomaniakalnym charakteryzuje się szybkością ruchów, żywą mimiką, wyraźną gestykulacją, aż, w miarę narastania niepokoju, do zatracenia możliwości wykonywania czynności powiązanych. W stanie podniecenia maniakalnego chorzy biegają, kręcą się szybko, krzyczą, chwytają przedmioty. Skrajne podniecenie bywa nazywane „szałowym podnieceniem maniakalnym”. Niepokój ruchowy (i słowny) może wystąpić w depresji cyklofrenicznej i częściej w zespołach depresyjnych psychoz przedstarczych; czasem nagle u chorych pogrążonych dotąd w osłupieniu depresyjnym.
W zespole katatonicznym - uderza dążność do chaotycznych wyładowań ruchowych; sprawia wrażenie jakby nadmiar energii znalazł ujście w jakichkolwiek, byle gwałtownych i wyczerpujących działaniach ruchowych (w krańcowym podnieceniu chorzy drą na sobie ubranie, niszczą przedmioty, rzucają się na innych, okaleczają się).
Pobudzenie ruchowe występuje w cyklofrenii, schizofrenii (postać katatoniczna i hebefreniczna), niektórych psychozach alkoholowych i starczych, w jakościowych zespołach zaburzeń świadomości, w części przypadków niedorozwoju i niektórych postaciach charakteropatii.
Zaburzenia działań popędowych
Zaburzenia czynności popędowych - wzmożenie lub obniżenie łaknienia oraz spaczenie sposobu zaspokajania głodu, np. jadłowstręt psychiczny, który może być maską pod którą kryje się skąpoobjawowa schizofrenia prosta
Zaburzenia popędu samozachowawczego - tendencja i zamachy samobójcze oraz tendencja do samookaleczenia. Czasem popełniane jest samobójstwo z pobudek urojeniowych lub pod wpływem omamów imperatywnych nakazujących targnięcie się na życie; często występuje w zespołach depresyjnych i w przebiegu nagłych stanów podniecenia psychoruchowego (raptus catatonicus, melancholicus, epilepticus, alcoholicus). Czasem popełniają samobójstwo chorzy na schizofrenię (lub inne choroby psychiczne) w okresie poprawy, gdy odzyskują krytyczny wgląd w przebyty okres i lęk przed powrotem choroby.
Zaburzenia popędu seksualnego - obniżenie lub wzmożenie popędu, zaburzenia jego ukierunkowania i sposobu zaspokajania.
Do działań popędowych (impulsywnych) - zalicza się ogólnie trudności lub niemożność pohamowania działania. Zalicza się tu również piromanię (popęd do podpalania), kleptomanię (popęd do kradzieży), poriomanię (popęd do wędrowania). Nie są to jednak manie, ani osobne choroby, lecz zaburzenia epizodyczne, zwykle na podłożu zmian organicznych mózgu (zwłaszcza niezbyt często w padaczce) i w pojedynczych przypadkach schizofrenii.
Paragnomen - działanie wbrew oczekiwaniu bez oznak wzruszenia (czyli cechy charakterystycznej dla afektu), często (na wiele dni lub tygodni) poprzedza pojawienie się schizofrenii, np. nagle usiłuje ugodzić siekierą kogoś bliskiego, wyrzucić dziecko przez okno, skacze do studni.
Nerwice:
Przyczynami nerwic są trudne sytuacje, konflikty i problemy, których pacjent nie potrafi rozwiązać. Zaburzenia pojawiają się w sferach: spostrzegania, przeżywania, myślenia i zachowania. Charakterystyczne są zaburzenia lękowe. U pacjentów dominuje napięcie i trwoga, skarżą się oni na liczne dolegliwości ze strony układu krążenia i oddychania.
Nerwica fobii - charakteryzuje się intensywnym lękiem dotyczącym określonych sytuacji lub przedmiotów i wiąże się z dążeniem chorego do ich unikania. Wyróżnia się:
Fobie proste - wysokości, burz, zwierząt.
Fobie społeczne - obawa przed kontaktem z innymi ludźmi.
Agorafobia - lęk przed otwartą przestrzenią.
Nerwica neurasteniczna - pacjenci skarżą się na osłabienie, zwiększoną męczliwość, wyczerpanie, drażliwość, zmienność nastroju, trudność w podjęciu działań.
Nerwica depresyjna (dystymiczna) - pacjenci skarżą się na uczucie smutku, osamotnienia, bezradności, niezadowolenia, niepokoju, niemożność doznania radości i satysfakcji.
Nerwica histeryczna (zaburzenia somatopodobne) - występują tu zaburzenia świadomości i zaburzenia w układzie czuciowo - ruchowym.
Nerwica natręctw - pacjenci odczuwają objawy w postaci natrętnych myśli, impulsów, wyobrażeń i czynności jako niechciane, niepożądane, narzucone i przymuszone, zawierające na ogół irracjonalne treści. Wywołują one napięcie i niepokój. Pacjenci sprawiają wrażenie skutych, mają mało płynne ruchy, brak rozluźnienia postawy ciała i wyrazu twarzy. Widoczne jest wzmożone napięcie mięśniowe, uboga mimika twarzy, jednostajna intonacja. Występuje brak uwzględnienia potrzeb i interesów innych. Chory wiele godzin spędza na wykonywaniu przymusowych czynności.
Nerwica hipochondryczna - dominuje u pacjenta zainteresowanie własnym zdrowiem.
Nerwice seksualne - u mężczyzn dotyczą braku zdolności do wzwodu (impotencja), wytrysku (przedwczesny, opóźniony, brak). U kobiet zaburzenia lub brak orgazmu.
Alkohol:
Majaczenie drżenne (delirium) - występuje w 2 lub 3 dobie po odstawieniu alkoholu. Jest to ostra psychoza alkoholowa wyrażająca się w zaburzeniach żołądkowo - jelitowych, męczliwości, potliwości, niepokoju, nadpobudliwości, przyspieszeniu tętna, podwyższonym ciśnieniu krwi, drżeniu rąk i języka, bólu głowy, bezsenności (są to objawy zespołu abstynencyjnego z odstawienia alkoholu, które występują zazwyczaj w 12 godzin po zaprzestaniu picia). W zespole majaczeniowym oprócz powyższych objawów pojawiają się zaburzenia orientacji w czasie, miejscu i otoczeniu. Występują złudzenia i omamy zwłaszcza wzrokowe, którym towarzyszą urojenia oraz lęk związany z nimi.
Ostra halucynoza alkoholowa - występują tu omamy, zwłaszcza słuchowe wywołujące lęk i zagrożenie. Towarzyszą im związane treściowo urojenia.
Zespół amnestyczny Korsakowa - może być poprzedzony majaczeniem alkoholowym, a po jego przeminięciu dominują zaburzenia zapamiętywania. Pacjent nie odtwarza zdarzeń bieżących, luki wypełnia konfabulacjami.
Otępienie - często wynika z urazu czaszki.
Przewlekłe psychozy alkoholowe - wieloletnie utrzymywanie się objawów psychotycznych przy dobrym przystosowaniu społecznym
Przewlekła halucynoza alkoholowa - objawem są omamy słuchowe o przykrej treści, którym towarzyszą treściowo powiązane urojenia oraz lęk.
Paranoja alkoholowa - osią urojeń są zarzuty niewierności kierowane do partnera życiowego.
Paranoja:
Jest to przewlekła psychoza, w której urojenia rozwijają się stopniowo, są logiczne i usystematyzowane. Nie stwierdza się omamów i schizofrenicznych zaburzeń myślenia.
Obłęd udzielony - czyli paranoja indukowana. Osoba bliska choremu zaczyna wierzyć w prawdziwość wypowiadanych przez niego urojeń i sama je wypowiada. Objawy psychozy indukowanej ustępują zwykle po rozdzieleniu osób.
Parafrenia (halucynoza):
Jest to obłęd z omamami. Charakterystyczne są logicznie zwarte i usystematyzowane urojenia, omamy słuchowe, węchowe czy smakowe, nie zaburzona świadomość i nie naruszona struktura osobowości oraz zachowana uczuciowość wyższa.
Parafrenia systematyczna - wyjątkowo logicznie spójne i zwarte urojenia.
Parafrenia ekspansywna - urojenia wielkościowe, nastrój zabarwiony hipomaniakalnie, nadaktywność.
Psychozy schizofreniczne:
Objawy osiowe schizofrenii:
1. Rozszczepienie albo rozpad struktury osobowości.
2. Obniżenie uczuciowości wyższej, zobojętnienie uczuciowe (autyzm - chory interesuje się swoimi pragnieniami i przeżyciami wewnętrznymi, żyje swoją wyobraźnią, kontakt zaś ze światem zewnętrznym zostaje utracony).
3. Objawy wytwórcze w postaci urojeń, omamów.
Schizofrenia prosta - charakteryzuje się występowaniem objawów osiowych (podstawowych).
Schizofrenia paranoidalna - charakteryzuje się przewlekłym procesem schizofrenicznym i zespołem paranoidalnym, gdzie przeważają omamy i urojenia (nigdy nie ma wzrokowych). Występują urojenia prześladowcze, ksobne, pochodzenia, hipochondryczne.
Schizofrenia hebefreniczna - charakteryzuje się wesołkowatym nastrojem, zanikiem uczuciowości wyższej
(niepoprawne pozy, krnąbrne zachowanie się, kpiarskie, błazeńskie, bez poczucia dystansu wobec przełożonych, nietakt, nachalność, gruboskórność, drażliwość, agresja).
Schizofrenia katatoniczna - występują tu zaburzenia napędu psychoruchowego:
1. Hipokinetyczna postać katatonii - zahamowanie psychoruchowe (chory powoli wykonuje czynności, godzinami siedzi lub stoi, sztywna mimika, obojętny nastrój, odpowiada na pytania bardzo wolno, nieraz milczy)
2. Katatonia hiperkinetyczna - charakteryzuje się niezrozumiałym zachowaniem (chory rzuca przedmiotami, jest agresywny, niszczy wszystko dookoła, drze na sobie ubranie, kaleczy się skacze, śpiewa).
Choroby afektywne:
Depresja endogenna typowa - obejmuje objawy osiowe oraz nieswoiste objawy wtórne.
Objawy osiowe:
Obniżenie podstawowego nastroju - stan smutku, przygnębienia, niezdolność do odczuwania radości i szczęścia lub zobojętnienie (niezdolność do przeżywania zarówno radości jak i smutku)
Osłabienie tempa procesów psychicznych i ruchowych - zahamowanie psychoruchowe: spowolnienie myślenia, osłabienie pamięci, spowolnienie ruchów lokomocyjnych, czasami osłupienie (całkowite zahamowanie ruchowe).
Objawy somatyczne i zaburzenia rytmów biologicznych - skrócenie snu nocnego, spłycenie snu, wczesne budzenie się rano, zwiększona potrzeba snu.
Objawy i cechy wtórne - zaburzenie treści myślenia (negatywna ocena siebie, swojego postępowania, zdrowia,
pesymizm) nie są to typowe urojenia, w których treści odbiegają znacznie od realiów (np. urojenia nihilistyczne) ale wynikają z obniżonego nastroju, poczucia winy i lęku.
Depresja poranna (maskowana, subdepresja) - objawy osiowe i wtórne są tu mało nasilone, endogenny zespół depresyjny jest maskowany przez inne objawy. Chory charakteryzuje się bezsennością, skróceniem snu nocnego i wczesnym budzeniem się. Często maską depresji jest silny lęk oraz zespoły bólowe i zespół natręctw (anankastyczny). Może przybierać także postać jadłowstrętu.
Mania:
Jest przeciwieństwem depresji. Objawy osiowe:
Zaburzenie podstawowego nastroju (nastrój maniakalny) - wzmożone samopoczucie, stan radości, szczęścia, beztroskość, skłonność do żartów, brak adekwatnej reakcji emocjonalnej nawydarzenia przykre.
Zaburzenia napędu psychoruchowego (podniecenie maniakalne) - nasilona aktywność ruchowa, poczucie niezaspokojonej energii i brak męczliwości.
Zaburzenia wielu procesów fizjologicznych i metabolicznych oraz rytmów biologicznych. Myślenie jest przyspieszone jednak upośledzona jest precyzja myślenia, procesy kojarzeniowe biegną szybko i na zasadzie przypadkowego podobieństwa słów czy dźwięków. Występuje też duża odwracalność uwagi. Pamięć jest zazwyczaj sprawna ale może się poprawić. Do zaburzeń rytmów biologicznych należą zaburzenia rytmu snu i czuwania - zmniejszona długość snu nocnego i wczesne budzenie się.
Zaburzenia emocji - może występować dysforia, gdzie dobre samopoczucie i pogodny nastrój zanikają a ich miejsce zajmuje nastrój gniewliwy.