1. IDENTYFIKACJA PREPARATU

Nazwa preparatu: Atrament czarny do drukarek komputerowych - uniwersalny

Wzór chemiczny: Wodny roztwór barwników i estrów glikolowych

Zastosowanie: Do drukowania metodą ink-jet

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składniki stwarzające zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbole ostrzegawcze	Symbole zagrożenia (R)
2-butoksyetanol	-	111-76-2	203-905-0	Xn	20/21/22-37
diglikol butylowy	-	97-90-5	202-617-2	Xi	36

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Preparat niebezpieczny w myśl dyrektywy 91/155/EC.

Zagrożenie pożarowe: Preparat ciekły, palny. W wyniku działania podwyższonej temperatury pojemnik może ulec gwałtownemu rozszczelnieniu z wydzieleniem gazów i aerozoli.

Zagrożenie toksykologiczne: Preparat działa szkodliwie.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Składniki preparatu są mało trwałe w środowisku i działają słabo szkodliwie na organizmy wodne. Podlegają procesom biodegradacji.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego atramentem uniwersalnym środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Skontaktować się z lekarzem lub centrum toksykologicznym.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	W przypadku wystąpienia takiej potrzeby - wykonać sztuczne oddychanie lub w razie potrzeby podać tlen - najlepiej, jeśli tego dokona osoba przeszkolona. Zapewnić pomoc lekarską
Połknięcie:
1.	W pierwszej kolejności skontaktować się z lekarzem lub centrum toksykologicznym. Osobie przytomnej podać do wypicia 2-3 szklanki wody celem rozcieńczenia preparatu. Nie wywoływać wymiotów. Niebezpieczeństwo zachłyśnięcia się.
2.	W przypadku konieczności odtransportować do szpitala. Choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 10-15 minut, przy wywiniętych powiekach. Przykryć oczy jałowym opatrunkiem.
2.	Zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę, przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem. Uwaga: nie używać rozpuszczalników lub rozcieńczalników.
2.	W przypadku gdy podrażnienie skóry nie mija, skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Zagrożenia pożarowe:	Preparat palny. W wyniku działania podwyższonej temperatury pojemniki mogą ulec gwałtownemu rozszczelnieniu z wydzieleniem palnych gazów i aerozoli.
W przypadku pożaru stosować w kolejności:	Proszek gaśniczy, rozproszona woda, piana alkoholowa, ditlenek węgla (CO2). Stosować rozproszone strumienie wody do strącania odparowującego preparatu.
Zalecenia szczegółowe:	Mały pożar gasić wodą, gaśnicą śniegową (CO2), proszkiem gaśniczym. Uwaga: Nie stosować zwartych strumieni wody na powierzchnię palącego się preparatu. Pojemniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury chłodzić wodą i usunąć z zagrożonego obszaru. Chronić kanalizację, wody powierzchniowe i gruntowe przed skażeniem.
Sprzęt ochr. strażaków:	Standardowe ubrania ochronne. Aparaty izolujące drogi oddechowe.
Uwaga dodatkowa:	Do zbierania rozlanej cieczy używać roślinnych i mineralnych materiałów absorbujących. Produktami spalania są przede wszystkim para wodna, tlenki węgla (CO, CO2).

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Środki ochrony osobistej:	Ubrania robocze ze zwartej tkaniny, rękawice z tworzywa sztucznego, buty z tworzywa sztucznego, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych (z filtrem par oznaczonym literą A).
Zalecenia szczegółowe:	Usunąć źródła zapłonu, zabezpieczyć uszkodzone opakowania, zebraną ze środowiska ciecz umieścić w opakowaniu zastępczym i skierować do zniszczenia.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Zużyte opakowania dostarczać do uprawnionych do ich przerabiania przedsiębiorstw.
Metody utylizacji:	Niewielkie ilości atramentu można usuwać za pomocą papieru absorbującego, który po nasyceniu należy poddać procesowi naturalnego odparowania na otwartej przestrzeni lub spalić w wyznaczonych miejscach. Większe ilości preparatu, po zebraniu, spalać w wyznaczonych instalacjach.

7. POSTĘPOWANIE Z PREPARATEM I JEGO MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zagrożeniom i zatruciom:	Podczas wykonywania wszelkich czynności z atramentem uniwersalnym unikać kontaktów ze źródłami zapłonu, nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać lekarstw podczas pracy, unikać bezpośrednich kontaktów z atramentem uniwersalnym, unikać wdychania par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej.
Zalecenia szczególne dot. magazynowania:	Wszelkie pomieszczenia magazynowe muszą być wentylowane.
Magazynowanie:	We właściwie oznakowanych, zamkniętych fabrycznych opakowaniach, z informacją w języku polskim zgodną z obowiązującymi normami. Podłoże musi być szczelne, odporne na działanie substancji organicznych - najlepiej, gdy jest wykonane z materiału ceramicznego. Chronić źródła i rezerwuary wody. Nie przechowywać razem z żywnością, napojami i paszami dla zwierząt. Chronić przed działaniem promieni słonecznych i źródeł ciepła>50^oC. Temperatura przechowywania 5-30^oC.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać atrament do drukarek komputerowych, który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy atrament odstawiany jest do certyfikowanych instalacji, celem likwidacji zawartości na drodze spalania.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania uniwersalnego czarnego atramentu do drukarek komputerowych.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice lateksowe, wykonane z polietylenu, polichlorku winylu lub nitrylowe, odporne na działanie rozpuszczalników organicznych.
Oczy:	W warunkach normalnych niewymagane. W przypadku zagrożenia: okulary ochronne w szczelnej obudowie (oprawa z tworzywa sztucznego odpornego na działanie rozpuszczalników organicznych).
Drogi oddechowe:	W przypadku nadmiernej koncentracji aerozoli i par rozpuszczalnika? - ochrony dróg oddechowych (z filtrem cząsteczkowym oznaczonym kolorem białym i symbolem P2 oraz filtrem par oznaczonym literą A).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy wymyć powierzchnię ciała oraz oczyścić ochrony osobiste. Nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać leków podczas pracy. Zapobieganie zagrożeniom: Tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się szkodliwych stężeń gazów, par lub aerozoli pochodzących z atramentu, wprowadzić zraszanie rozproszoną wodą.

Najwyższe dopuszczalne stężenie (mg/m³) w środowisku pracy poszczególnych składników uniwersalnego czarnego atramentu do drukarek komputerowych:

Składnik	NDS	NDSCh
2-butoksyetanol	98	200

Metody oceny narażenia w środowisku pracy

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi poszczególnych składników uniwersalnego czarnego atramentu do drukarek komputerowych.

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: wodny roztwór barwników i estrów glikolowych
9.2	Skład, postać fizyczna, barwa, zapach: w warunkach normalnych czarna ciecz o charakterystycznym zapachu.
9.3	Gęstość g/cm^3(mieszanina): 0,95-0,99 g/cm^3/20^oC
9.4	Gęstość par względem powietrza: ok. 2,3 /20^oC
9.5	Temperatura topnienia: ok. -60^oC
9.6	Temperatura wrzenia: ok. 130^oC
9.7	Temperatura zapłonu: >50^oC
9.8	Temperatura samozapłonu: ok. 550^oC
9.9	Rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach: atrament częściowo rozpuszcza się w wodzie, alkoholu eterze, acetonie.

10. REAKTYWNOŚĆ I STABILNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	Atrament w warunkach prawidłowego przechowywania jest stabilny chemicznie. Wyeliminować jakiekolwiek źródła zapłonu. Chronić przed działaniem promieni słonecznych, źródeł ciepła>50^oC, wilgotnością. Przechowywać w temperaturze 3-30^oC.
Właściwości korozyjne:	Brak

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia: Wdychanie, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami.

Dane toksykologiczne dla 2-butoksyetanolu

LD_{50 (domięśniowo, szczur)} = 1.480 mg/kg

Działanie miejscowe:

Wdychanie: Pojawia się skrócenie oddechu z kaszlem.

Połknięcie: Wystąpią podrażnienia błon śluzowych przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, biegunka. Po wchłonięciu przez ustrój wystąpią bóle głowy, uczucie zmęczenia, senność, zakłócenie pracy wątroby i nerek.

Kontakt ze skórą: Indywidualnie może wystąpić podrażnienie, zaczerwienienie i wysuszenie skóry.

Kontakt z oczami: Może wystąpić podrażnienie, pieczenie, zaczerwienienie i łzawienie.

Skutki zdrowotne narażenia ostrego wskutek spożycia: Podrażnienie błon śluzowych oczu i dróg oddechowych, znużenie, zawroty głowy, bóle głowy, zaburzenia równowagi, nudności.

Skutki zdrowotne narażenia przewlekłego: Osoby, które są chronicznie narażone na oddychanie powietrzem z zawartością składników atramentu do drukarek komputerowych, mogą uskarżać się na podrażnienia błon śluzowych, bóle i zawroty głowy, podniecenie lub ospałość, problemy z układem pokarmowym, wysuszenie skóry.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Preparat ulega procesowi biodegradacji w środowisku.

Preparat nie stanowi problemów technologicznych dla oczyszczalni ścieków.

Stopień zagrożenia wód: mały

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 07 07 04 - inne rozpuszczalniki organiczne, roztwory z przemywania i ciecze macierzyste.

Sposób likwidacji A1(A3): „Procesy spalania odpadów niebezpiecznych niezawierających związków chlorowcoorganicznych...., w obrotowych piecach do produkcji cementu lub wapna” (po rozładowaniu opakowań).

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania plastikowe,

rodzaju 15 01 04 - opakowania metalowe.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

Atrament do drukarek komputerowych nie podlega przepisom umowy ADR/RID/IMO/IATA oraz wynikającym z nich ograniczeniom.

Inne informacje:

14.1	Symbole niebezpieczeństwa (R):	20/21/22-36
14.2	Symbole bezpieczeństwa (S):	2-13-24/25-46

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Normą PN ISO 11014-1;1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz.1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. (Dz. U. Nr 217, poz. 1833) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r.(Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Klasyfikacją materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 1 lipca 2001 r.).

• Niniejsza karta charakterystyki preparatu niebezpiecznego jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi atramentu do drukarek komputerowych, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy atramentu do drukarek komputerowych. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki preparatu niebezpiecznego lub materiału, którego karta dotyczy.

• 
  Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy zamieścić następujące informacje:

Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Preparat szkodliwy.”
Symbole zagrożenia
R 20/21/22	Działa szkodliwie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu.
R 36	Działa drażniąco na oczy.
Symbole bezpieczeństwa
S 2	Chronić przed dziećmi.
S 13	Nie przechowywać razem z żywnością, napojami i paszami dla zwierząt.
S 24/25	Unikać zanieczyszczenia skóry i oczu.
S 46	W razie połknięcia niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - pokaż opakowanie lub etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Wodny roztwór barwników i estrów glikolowych

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania preparatu. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do określonych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości preparatu.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI PREPARATU NIEBEZPIECZNEGO	Wydanie: Data wydania: 10.04.03 Strona /stron 7/7
Nazwa:	ATRAMENT CZARNY DO DRUKAREK KOMPUTEROWYCH - UNIWERSALNY

Atrament do drukarek komputerowych

---