Anatomia i fizjologia układu nerwowego:

Układ nerwowy:

• zespół ośrodków i dróg nerwowych mających zdolność przyjmowania informacji i wykorzystywania ich do sterowania zachowaniem się i czynnościami organizmu

Funkcje układu nerwowego:

• Odbiera bodźce, które działają na organizm z otoczenia lub powstają w samym ustroju

• Przekształca te bodźce w impulsy nerwowe, które są przewodzone do ośrodków nerwowych i tam integrowane

• Przesyła impulsy nerwowe do narządów całego ciała, przez które organizm reaguje na środowisko zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne

Podział układu nerwowego - czynnościowy

1. somatyczny układ nerwowy

• odpowiedzialny za kontakt oraz łączność organizmu ze środowiskiem zewnętrznym

• narządami wykonawczymi są mięśnie poprzecznie prążkowane

• działanie tego układu w dużym stopniu podlega naszej woli

• wyodrębniamy w nim:

• układ piramidowy

• układ pozapiramidowy

b) autonomiczny układ nerwowy (wegetatywny)

• jego rolą jest sprawowanie kontroli nad przemianą materii oraz prawidłowym działaniem narządów wewnętrznych

• narządami wykonawczymi są gruczoły, naczynia, mięśnie gładkie i mięsień sercowy

• działanie tego układu powoduje reakcje niezależne od naszej woli

• dzieli się na:

• Część współczulna ( sympatyczna )

• Część współczulna ( parasympatyczna )

Ośrodkowy układ nerwowy:

• Centralny układ nerwowy stanowi mózg i rdzeń kręgowy

• Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale utworzonym przez łuki rdzeniowe kręgów, a mózg w komorze chronionej kośćmi czaszki

• Dodatkową ochroną tych organów są opony:

• zewnętrzna - twardówka

• środkowa - pajęczynówka

• wewnętrzna - naczyniówka

• Ciała neuronów tworzą w ośrodkowym układzie nerwowym tzw. substancję szarą, a pęczki aksonów i dendryty - substancję białą

Łuk odruchowy:

• Część dośrodkowa złożona z receptora, który pobudzony wyzwala impulsy nerwowe w neuronie aferentnym. Wypustki tego neuronu przenoszą impuls do ośrodków układu nerwowego

• Część ośrodkowa znajdująca się w substancji szarej ośrodkowego układu nerwowego. Składa się z neuronów przewodzących impulsy odśrodkowo połączonych synapsami z wypustką dośrodkową

• Część odśrodkowa złożona z komórki nerwowej ruchowej (eferentnej) przewodzącej impulsy z ośrodkowego układu nerwowego do narządu wykonawczego (efektora) - mięśnia lub gruczołu

• Włókna nerwowe doprowadzające i odprowadzające impulsy przebiegają z reguły nie w oddzielnych lecz w jednym nerwie

Łuk odruchowy:

Przebieg impulsu w łuku odruchowym

Łuk odruchowy

W zależności od liczby neuronów w ośrodkach nerwowych przewodzących impulsy nerwowe od receptora do efektora, odruchy dzielimy na:

• proste (monosynaptyczne)- neuron czuciowy przekazuje pobudzenie bezpośrednio na neuron ruchowy. Występuje jedna synapsa. Tylko jeden typ odruchów: odruch na rozciąganie.

• złożone (polisynaptyczne)- pomiędzy neuronem czuciowym a neuronem ruchowym wewnątrz ośrodka nerwowego włączony jest jeden lub kilka neuronów pośredniczących. Występują dwie lub więcej synaps.

Odruchy

• Odruch jest to odpowiedź efektora wywołana przez bodziec działający na receptor i wyzwolona za pośrednictwem układu nerwowego

• Droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora, nazywa się łukiem odruchowym

• W rozwoju filogenetycznym wykształciły się drogi dla impulsów nerwowych łączące określone receptory z określonymi efektorami. Są to połączenia wrodzone, które w miarę rozwoju organizmu, zaczynają przewodzić impulsy nerwowe. Dzięki tym wrodzonym połączeniom bodziec działający na określony receptor wyzwala odpowiedź określonego efektora. Odpowiedź na bodziec jest odruchem wrodzonym (bezwarunkowym)

• W rozwoju ontogenetycznym wytwarzają się również nowe połączenia pomiędzy różnymi ośrodkami. Dzięki temu pojawiają się nowe odruchy, które są odruchami nabytymi, czyli odruchami warunkowymi. Wytworzenie się nowego połączenia pomiędzy ośrodkami wymaga pewnych określonych warunków. Występowanie odruchu nabytego jest uwarunkowane działaniem zespołu bodźców. Zmiany zachodzące w zespołach bodźców prowadzą do zahamowania lub przekształcenia się wcześniej wytworzonych odruchów warunkowych i tworzenia się nowych odruchów warunkowych

• Odruchy nabyte charakteryzują się dużą zmiennością odpowiedzi na bodźce, w przeciwieństwie do odruchów wrodzonych, które dają zawsze tę samą odpowiedź na ten sam bodziec

Odruchy

Łuk biegnie nie tylko przez rdzeń kręgowy ale także przez ośrodki wyższe, położone w mózgowiu, jak również przez korę mózgową.

• Odruch bezwarunkowy ( wrodzony ) - łuk odruchowy zachodzi przy udziale synaps zlokalizowanych w ośrodkach rdzenia kręgowego lub pnia mózgu

• Odruch warunkowy (nabyty przez wielokrotny kontakt z tym samym bodźcem ) - wykształcony przy udziale ośrodków nerwowych w korze mózgowej

Odruch - szybka, stereotypowa, automatyczna odpowiedź organizmu na bodziec, zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego

Receptory

• Zakończenia obwodowe wypustek neuronów informacyjnych występujące w tkankach ustroju (nabłonkowej, łącznej i mięśniowej), które mają zdolność odbioru różnych bodźców i przekodowywania ich (transformowania) na impulsy nerwowe

• Różnią się między sobą budową anatomiczną, lokalizacją i wrażliwością (progiem pobudliwości) na określone bodźce

• - W zależności od położenia dzielimy je na:

• eksteroreceptory odbierają wrażenia ze środowiska zewnętrznego (czucie eksteroreceptywne)

პ występują w obrębie powłoki wspólnej, odbierają wrażenia czucia dotyku, ucisku, zmian temperatury, bólu i smaku

პ telereceptory - odbierają wrażenia zewnętrzne na odległość (czucie telereceptywne) z narządu wzroku, słuchu i powonienia

• W zależności od położenia dzielimy je na:

• interoreceptory - odbierają wrażenia ze środowiska wewnętrznego (czucie interoreceptywne)

პ wisceroreceptory - położone w narządach wewnętrznych i jamach ciała. Odbierają czucie trzewne (czucie wisceroreceptywne) dotyczące czucia bólu i odczuć pokrewnych oraz zmian chemicznych

პ proprioreceptory - występują w mięśniach szkieletowych. Odbierają czucie proprioreceptywne o stanie układu kostno-stawowo-mięśniowego, ruchu, pozycji kończyn i innych części ciała

• W zależności od rodzaju bodźca dzielimy je na:

• chemoreceptory - smakowe, węchowe, receptory tętnic

• baroreceptory - receptory tętnic reagujące na zmiany ciśnienia krwi

• termoreceptory

• fotoreceptory

• mechanoreceptory

• tangoreceptory - dotyk

• W zależności od budowy dzielimy je na:

• wolne zakończenia nerwowe - występują głównie w tkance nabłonkowej w postaci nagich dendrytów, pojedynczych lub rozgałęzionych, wnikających do tkanki

• zakończenia nerwowe otorbione - występują głównie w głębszych warstwach skóry, tkance podskórnej, naczyniach krwionośnych, narządach wewnętrznych, mięśniach i torebkach stawowych. Końcowy odcinek włókna nerwowego jest otoczony tkanką łączną, która tworzy torebkę

• Receptory układu ruchu:

• wrzeciona mięśniowe - występują w tkance łącznej między pęczkami włókien mięśniowych. Bodźcem jest rozciąganie

• ciałka Golgiego - występują w ścięgnach. Bodźcem jest napinanie

• ciałka Paciniego - występują w ścięgnach, torebkach stawowych, okostnej, powięziach pokrywających mięśnie oraz tkankach podskórnych. Bodźcem jest ucisk

• wolne zakończenia nerwowe - występują wśród włókien mięśniowych, w ścięgnach, powięziach i stawach. Przewodzą czucie bólu głębokiego

Efektory

• Narządy posiadające zdolność przyjmowania odpowiedzi układu nerwowego na informacje czy zdolność przyjmowania poleceń układu nerwowego i zdolność ich wykonywania

• Efektory, które przyjmują polecenia w postaci impulsów nerwowych to mięśnie szkieletowe, gładkie, sercowy i gruczoły

• W szerszym znaczeniu mogą to być narządy i układy tworzące zespoły wykonawcze np. układ naczyniowy, oddechowy i ruchu w celu dostarczania tlenu do komórek i tkanek

Rdzeń przedłużony

• Zwany również opuszką rdzenia kręgowego lub rdzeniomózgowiem

Jest ogniwem przejściowym między mózgowiem a rdzeniem kręgowym

• Na brzusznej powierzchni jest wyraźnie widoczna szczelina pośrodkowa przednia. Po obu stronach

• szczeliny występują dwa walcowate wzniesienia, zwane piramidami, zawierające włókna drogi nerwowej korowo-rdzeniowej

• Z boku od piramid znajdują się wyniosłości zwane oliwkami, zawierające jądra oliwki

• Na grzbietowej powierzchni występuje bruzda pośrodkowa tylna. Po jej obu stronach występują parzyste wyniosłości zwane pęczkiem smukłym i pęczkiem klinowatym, w których kończą się pierwsze neurony dróg sznurów tylnych.

• Przylegający do rdzenia kręgowego dolny odcinek rdzeniomózgowia, w którym znajduje się skrzyżowanie włókien dróg korowo-rdzeniowych, należących do dróg piramidowych, nazywamy odcinkiem podoliwkowym (budowa jak rdzeń kręgowy)

• W pozostałym odcinku rdzenia przedłużonego, tzw. odcinku oliwkowym istota szara rogów tylnych oraz istota biała sznurów tylnych ulegają rozszczepieniu i odchyleniu na boki przez rozszerzający się kanał środkowy, z którego powstaje komora czwarta

• Na brzusznej powierzchni rdzenia przedłużonego wychodzą nerwy czaszkowe od VI do XII.

• W istocie szarej rdzenia przedłużonego zgrupowane są ośrodki czynności odruchowych i autonomicznych, takich jak: ssanie, żucie, połykanie, kichanie, kaszel, wydzielanie śliny, wymioty, mruganie, wdech i wydech, hamowanie czynności serca, rozszerzanie naczyń krwionośnych, wydzielanie potu, regulacja przemiany materii

Most

• Most i móżdżek wchodzą w skład tyłomózgowia wtórnego. Most stanowi część mniejszą, leżącą brzusznie od komory IV a móżdżek część większą, leżącą grzbietowo od tej komory

• W części grzbietowej mostu występuje istota szara środkowa, twór siatkowaty oraz jądra nerwów czaszkowych V-VIII. Znajduje się tutaj ośrodek pneumotaksyczny połączony z ośrodkiem oddechowym w rdzeniu przedłużonym, który odgrywa ważną rolę w regulacji rytmicznego oddychania

• Część brzuszna zbudowana jest z włókien nerwowych o przebiegu podłużnym i poprzecznym, pomiędzy którymi znajdują się skupiska istoty szarej zwane jądrami mostu. Włókna nerwowe łączą most z korą mózgu, rdzeniem przedłużonym i kręgowym oraz móżdżkiem

Móżdżek

• Składa się z parzystych półkul połączonych częścią nieparzystą, zwaną robakiem.

• Istota szara skupiona jest w postaci cienkiej warstwy na obwodzie półkul tworząc korę móżdżku oraz głębiej, w istocie białej w postaci jąder móżdżku

• Jądra móżdżku są parzyste, z tego 3 pary mieszczą się w półkulach: jądro czopowate (wsunięte), jądro zębate i jądro kulkowate, a jedna para, jądro wierzchu, które znajduje się w istocie białej robaka

• Istota biała położona w głębi móżdżku tworzy ciało rdzenne. Przenikając w sąsiednie struktury mózgowia wytwarza 3 pary konarów móżdżku - górne, środkowe i dolne, łączące móżdżek z pokrywą śródmózgowia, z mostem i rdzeniem przedłużonym. Biegną w nich drogi odmóżdżkowe i domóżdżkowe

• Móżdżek otrzymuje informacje dotyczące ruchów aktualnie wykonywanych oraz zamierzonych (drogi oliwkowo-móżdżkowe)

• Włókna odmóżdżkowe rozpoczynają się w jądrach móżdżku (gł. w j. zębatym) i dochodzą do pnia mózgu, tworu siatkowatego i wzgórza

• Liczne połączenia móżdżku z drogami aferentnymi, jądrami pnia mózgu i tworu siatkowatego, z korą mózgu, z układem przedsionkowym, słuchowym i wzrokowym zapewniają utrzymanie napięcia mięśniowego, równowagi oraz koordynacji ruchowej poszczególnych grup mięśni, co zabezpiecza stabilność i płynność ruchów

• Funkcje analizujące i integrujące realizowane są na poziomie kory móżdżku, która gromadzi informacje o aktualnym stanie narządów ruchu, sile skurczu mięśni szkieletowych oraz położeniu głowy w stosunku do tułowia

• Kora za pośrednictwem jąder móżdżku wywiera ostateczny wpływ na czynność narządów ruchu i koordynuje funkcje niższych ośrodków ruchowych na różnych poziomach pnia mózgu

• Uszkodzenie móżdżku powoduje:

• zaburzenia równowagi oraz koordynacji ruchowej,

• ale również trudności z przekierowaniem uwagi pomiędzy bodźcami słuchowymi i wzrokowymi,

• trudności z prawidłową percepcją czasu

• błędy przy porównywaniu szybkości dwóch rytmów

Śródmózgowie

• Położone jest pomiędzy przodomózgowiem a tyłomózgowiem

• W skład śródmózgowia wchodzą: pokrywa, czyli blaszka czworacza położona po stronie grzbietowej i konary mózgu, stanowiące część brzuszną śródmózgowia. Granicę między pokrywą i konarami stanowi wodociąg mózgu, będący odpowiednikiem kanału środkowego rdzenia i łączący komorę IV tyłomózgowia z komorą III międzymózgowia

• Pokrywa składa się z blaszki, na której uwypuklają się 2 pary wzgórków: górne zawierające ośrodki wzrokowe oraz dolne, w których znajdują się ośrodki słuchu

• Konary mózgu podzielone są przez parzyste skupisko istoty szarej, zwane istotą czarną na nieparzystą nakrywkę stanowiącą cześć górną oraz parzyste odnogi mózgu rozdzielone na powierzchni brzusznej przez dół międzykonarowy

• W nakrywce konarów znajdują się jądra ruchowe nerwów czaszkowych III i IV, jądra autonomiczne nerwu III, jądro czerwienne oraz komórki tworu siatkowatego. Przez nakrywkę biegną drogi wstepujące (wstęga przyśrodkowa i boczna) oraz zstępujace drogi pozapiramidowe

• Odnogi mózgu składają się tylko z istoty białej i biegną w nich zstępujące drogi piramidowe i korowo-mostowe

• Śródmózgowie jest ważnym ośrodkiem koordynacji ruchowej. Aparat przekazywania impulsów i koordynacji leży przede wszystkim w nakrywce i blaszce pokrywy Najważniejszym ośrodkiem pośród jąder ruchowych nakrywki jest jądro czerwienne, stanowiące ognisko dla licznych dróg doprowadzających do niego impulsy z móżdżku, wzgórza i kresomózgowia

• Śródmózgowie jest ważnym ogniwem scalającym impulsy pozapiramidowe z impulsami kory mózgowej, móżdżku oraz jąder przedsionka

• Z układem ruchowym pozapiramidowym połączona jest również istota czarna, która odgrywa rolę w koordynacji ruchów mimowolnych oraz ruchach szybko wykonywanych

• Istota czarna, stanowi początek drogi nerwowej wydzielającej dopaminę, która w chorobie Parkinsona ulega zanikowi

• Blaszka pokrywy to ośrodek koordynacji czuciowej, do którego pobudzenia dochodzą drogą wzrokową i słuchową oraz od kory mózgu. Dzięki połączeniu tych ośrodków przez jądra czerwienne z innymi ośrodkami pnia mózgu, ustrój może reagować odruchami orientacyjnymi na bodźce optyczne i akustyczne. Odruchy te polegają na zwracaniu głowy i ciała w kierunku nowego bodźca świetlnego lud dźwiękowego

Międzymózgowie

wzgórzomózgowie niskowzgórze podwzgórze

პ nadwzgórze პ podwzgórze przednie

პ wzgórze (część nadwzrokowa)

პ zawzgórze პ podwzgórze środkowe

(część lejkowo-guzowa)

პ podwzgórze tylne

(część suteczkowa)

Wzgórzomózgowie

1. Nadwzgórze - zbudowane z szyszynki i parzystych uzdeczek

Szyszynkę zalicza się do gruczołów dokrewnych. Produkuje hormon - melatoninę (działa hamująco na ośrodki kontrolujace wydzielanie gonadotropin oraz wpływa na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie)

2. Wzgórze - tworzy ściany boczne komory III międzymózgowia. Zbudowane jest gł. z istoty szarej, która tworzy trzy grupy jąder (przednie, przyśrodkowe i boczne) poprzedzielane istotą białą.

Jądra wzgórza zawierające neurony pośredniczące i informacyjne powodują, że wzgórze stanowi nadrzędny ośrodek przekaźnikowy impulsów czuciowych z niższych pięter do kory mózgowej

Wzgórze jest ośrodkiem scalającym wrażenia, które mogą tutaj wzajemnie na siebie wpływać i otrzymują zabarwienie uczuciowe. Powstają tutaj takie uczucia jak wstręt, lek, niechęć, przyjemność.

Podwzgórze

1. Podwzgórze przednie - znajdują się tutaj 3 paryjąder: skrzyżowania, nadwzrokowe i przykomorowe.

Czynności jąder nadwzrokowych i przykomorowych związane są z neurorekrecją. Wydzielane hormon przenikają wzdłuż neurytów do płata tylnego przysadki mózgowej i tam w postaci hormonów tylnego płata przysadki (wazopresyny i oksytocyny) dostają się do krwi

Wazopresyna wywiera działanie antydiuretyczne

Oksytocyna powoduje skurcze macicy podczas porodu i laktację.

2. Podwzgórze środkowe - zbudowane z guza popielatego i lejka na końcu którego zawieszona jest przysadka mózgowa

W jądrach guza popielatego znajdują się ośrodki termoregulacji, przyjmowania pokarmów, gospodarki wodno-mineralnej, regulacji przemian tłuszczowych, krążenia

Połączenie z przysadką za pomocą dróg nerwowych oraz krążenia wrotnego przysadki umożliwia oddziaływanie na zasadzie sprzężeń zwrotnych układu nerwowego i hormonalnego.

3. Podwzgórze tylne - to parzyste ciała suteczkowate, których jądra maja wpływ na regulację temperatury ciała (uszkodzenie jąder powoduje przechłodzenie).

Dzięki licznym połączeniom z drogami ekstero-i interoreceptywnymi, ze śródmózgowiem,

Wzgórzomózgowiem, niskowzgórzem, przysadką mózgową i korą mózgu, odgrywa ważną rolę w:

პ regulacji czynności dokrewnych, autonomicznych i zachowawczych.

Znajdują się tutaj ośrodki: agresji, ucieczki, rozrodczy (popęd płciowy), czuwania, snu oraz ośrodki rządzące czynnościami autonomicznymi, umożliwiające wykonywanie czynności zwanych instynktami (wrodzone i char. dla gatunku).

• regulacji homeostazy oraz przemiany materii ustroju

Układ limbiczny

Układ limbiczny zawiera struktury kresomózgowia położone na powierzchni przyśrodkowej mózgu (zakręt obręczy, zakręt hipokampa, zakręt zębaty i przegroda przeźroczysta) opuszki węchowe i struktury położone w innych częściach mózgowia np. ciała suteczkowate, jądra wzgórza, ciało migdałowate oraz podwzgórze

Jego liczne drogi wewnętrzne oraz zespalające go z międzymózgowiem i tworem siatkowatym wskazują na rolę w koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego.

Nazywany jest „mózgiem emocjonalnym” gdyż jest uznany za główny ośrodek kontrolujący zachowania socjalne, seksualne oraz stany emocjonalne.

Hipokamp

• Hipokamp- duża struktura leżąca pomiędzy wzgórzem a korą mózgową

• Jego rola polega na zapamiętywaniu pewnych, ale nie wszystkich rodzajów informacji

• Osoby z uszkodzeniem tej struktury mają problem z zapamiętywaniem nowych zdarzeń, ale nie tracą dostępu do wspomnień, które nabyły przed wystąpieniem uszkodzenia

Komory mózgu

• Na początku swojego rozwoju układ nerwowy przypomina rurkę otaczającą wypełniony cieczą kanalik. Taki kanalik można zaobserwować również w rozwiniętym CUN, choć w zmienionej postaci, jako kanał środkowy rdzenia kręgowego oraz komory mózgu

• W każdej z półkul mózgowych znajdują się dwie rozległe komory boczne

• W części tylnej łączą się one z komorą trzecią, która z kolei ma połączenie z komorą czwartą, położoną w rdzeniu przedłużonym

• Zarówno w komorach, jak i w kanale centralnym rdzenia kręgowego, znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy - przejrzysta ciecz o składzie podobnym do osocza krwi

• Płyn mózgowo-rdzeniowy:

• chroni mózgowie przed urazami mechanicznymi podczas ruchów głowy

• dzięki niemu powstaje również siła wyporu (zmniejszenie negatywnego wpływu ciężaru samej tkanki nerwowej)

• zapewnia dopływ hormonów i substancji odżywczych do mózgowia i rdzenia kręgowego

Jądra podstawy

• Grupa struktur podkorowych położonych bocznie w stosunku do wzgórza

• Składają się z trzech głównych elementów:

• Jądra ogoniastego

• Skorupy

• Gałki bladej

• Jądra podstawy dzielą się na wiele części składowych, z których każda wymienia informacje z odrębną częścią kory mózgowej. Najbardziej liczne są połączenia z płatami czołowymi, które są odpowiedzialne za planowanie sekwencji zachowania oraz niektóre aspekty pamięci i ekspresji emocji

• W przypadku takich chorób jak choroba Parkinsona czy Pląsawica Huntingtona, w których następuje zanik jąder podstawy, objawem wysuwającym się na pierwszy plan są zaburzenia ruchowe, ale również objawy depresji, zaburzenia pamięci, myślenia i uwagi

• Istniejące połączenia nerwowe przebiegają w taki sposób, że jądra podstawy wymieniają informacje między sobą, a także ze wzgórzem oraz korą mózgową

• Gałka blada to „wyjście” z jąder podstawy - stąd imulsy nerwowe są wysyłane do wzgórza, a ze wzgórza dalej, do kory ruchowej oraz przedczołowej

Funkcje jąder podstawy

• Przechowywanie informacji sensorycznych

• Wykorzystywanie przechowywanych informacji do sterowania ruchem

• Uczenie się reguł

• Łączenie sekwencji ruchów w płynną, zautomatyzowaną całość (np. jazda samochodem)

Kresomózgowie

• Kresomózgowie składa się z dwu symetrycznych półkul mózgowych i kresomózgowia nieparzystego, tworzącego połączenie między półkulami

• Warstwy komórek leżące na zewnętrznej powierzchni półkul mózgowych tworzą istotę szarą, która nosi nazwę kory mózgowej

• Ogromna liczba aksonów, które opuszczają istotę szarą, tworzy istotę białą półkul mózgowych

• Neurony jednej półkuli komunikują się z neuronami drugiej półkuli głównie przez dwie wiązki włókien nerwowych: spoidło wielkie oraz znacznie mniejsze spoidło przednie

• Te spoidła ora jeszcze kilka innych spoideł stanowią kresomózgowie nieparzyste

• Na każdej półkuli wyróżnia się 3 powierzchnie:

პ grzbietowo-boczną lub wypukłą

პ przyśrodkową

პ podstawną lub dolną

oraz 3 bieguny:

პ przedni czyli czołowy

პ tylny czyli potyliczny

პ dolny czyli skroniowy

Zewnętrzna powierzchnia półkul jest pofałdowana a fałdy rozdzielają bruzdy. Dwie wyraźne bruzdy: boczna i środkowa dzielą powierzchnię na płaty: czołowy (na dolnej powierzchni znajduje się opuszka, pasmo i trójkąt węchowe), ciemieniowy, potyliczny i skroniowy

Płat czołowy

• Rozciąga się od bruzdy środkowej aż po przedni kraniec mózgowia

• W jego skład wchodzi pierwszorzędowa kora ruchowa oraz kora przedczołowa

• W tylnej części płata, przylegającej do bruzdy środkowej, znajduje się zakręt przedśrodkowy - część kory wyspecjalizowana w sterowaniu ruchami precyzyjnymi, np. ruchami pojedynczych palców. Każda część ciała jest reprezentowana w innej części zakrętu

• Leżąca najbardziej z przodu część płata czołowego kora przedczołowa nie jest obszarem pierwszorzędowym dla żadnego ze zmysłów, to jednak wszystkie korowe ośrodki czuciowe wysyłają do niej swoje aksony - każdy z nich do innego miejsca w obrębie tej struktury

• Neurony okolic przedczołowych charakteryzują się długimi dendrytami, pokrytymi dużą liczbą kolców dendrytycznych (niewielkie wypustki, przystosowane do odbioru informacji, które powodując długoterminowe zmiany w neuronie, odgrywają kluczową rolę w procesach uczenia się i pamięci). Dzięki temu okolice przedczołowe są w stanie integrować ogromne ilości informacji

• Funkcje kory przedczołowej:

• planowanie ruchów

• ważna rola w funkcjonowaniu pamięci roboczej (świeżej) - umiejętności zapamiętywania niedawnych bodźców i zdarzeń

• sterowanie zachowaniami zależnymi od kontekstu

• Pewne aspekty emocji

Płat ciemieniowy

• Leży pomiędzy płatem potylicznym a bruzdą środkową

• Obszar leżący tuż za bruzdą środkową to zakręt zaśrodkowy, obejmujący pierwszorzędową korę somatosensoryczną, która jest głównym punktem docelowym sygnałów o wrażeniach dotykowych oraz informacji z receptorów napięcia mięśniowego i receptorów ścięgnowych

• Zakręt zaśrodkowy zawiera cztery pasma komórek biegnące równolegle do bruzdy środkowej

• Informacje z różnych części ciała docierają do odmiennych obszarów na każdym z tych pasm

• Dwa z nich odbierają przede wszystkim informacje o lekkim dotyku, trzecie - o nacisku na głębsze partie ciała, a czwarte odbiera kombinację obu typów sygnałów

• Informacje o dotyku i o położeniu ciała mają istotne znaczenie dla interpretacji informacji wzrokowych i słuchowych, np. jeśli dostrzeżesz jakiś przedmiot w górnej lewej części pola widzenia, to zanim będziesz mógł dokładnie określić jego położenie i podjąć decyzję, czy chcesz się zbliżyć do niego, czy raczej uciekać, twój mózg musi wiedzieć, na co patrzą oczy, jakie jest ustawienie głowy i w którą stronę jest pochylone ciało

• Zatem w płacie ciemieniowym tworzone są reprezentacje położenia oczu, głowy i ciała. Z tego miejsca są przesyłane do obszarów mózgu, które sterują aktywnością ruchową

Płat skroniowy

• Położony w bocznej części półkul mózgowych, w pobliżu skroni

• Zawiera pierwszorzędowe okolice słuchowe

• Ponadto struktura ta - najczęściej lewy płat - pełni kluczową rolę w rozumieniu mowy

• W płacie skroniowym odbywa się również złożona analiza niektórych aspektów informacji wzrokowych: spostrzegania ruchu oraz rozpoznawania twarzy

• Ta część kory mózgowej jest również elementem nerwowego podłoża zachowań emocjonalnych i motywacyjnych

Płat potyliczny

• Zlokalizowany w tylnej części kory mózgowej, jest głównym punktem dojścia aksonów wychodzących z jąder wzgórza odbierających sygnały wzrokowe

• Biegun tylny płata potylicznego nazywa się pierwszorzędową korą wzrokową

• Uszkodzenie części płata potylicznego prowadzi do ślepoty w części pola wzrokowego

Kora mózgowa

W korze mózgowej wyróżnia się szereg pól, którym przypisuje się określone funkcje. Określa się je mianami nadrzędnych ośrodków nerwowych, które sterują określonymi procesami:

1. pole ruchowe w płacie czołowym, występują tutaj pierwotne ośrodki ruchowe (odchodzą od nich przez drogi piramidowe świadome pobudzenia ruchowe) oraz wtórne ośrodki, w których gromadzą się obrazy i wzorce ruchów celowych

2. pole czuciowe w płacie ciemieniowym, występują tutaj ośrodki czucia ogólnego (dotyku, temperatury, informacje o ruchach mięśniowych) oraz gromadzone są spostrzeżenia czuciowe w postaci zapamiętanych obrazów

3. pole wzrokowe w płacie potylicznym zawiera ośrodki wzrokowe: aktualnego widzenia oraz pamięci wzrokowej

4. pole słuchowe w płacie skroniowym zawiera ośrodki słuchowe: spostrzeżenia i zapamiętania

5. korowy ośrodek zmysłu statystycznego - tj. zmysłu równowagi i położenia ciała w przestrzeni w zakręcie skroniowym

6. korowy ośrodek powonienia - w zakręcie hipokampa (część kory mózgu wpuklona do rogu dolnego komory bocznej)

7. korowy ośrodek smaku - wzdłuż powierzchni zakrętu hipokampa

8. korowy ośrodek ruchowy mowy -w zakręcie czołowym

9. korowy ośrodek czuciowy (słuchowy) mowy - w zakręcie skroniowym. Oba ośrodki mowy leżą asymetrycznie.

10. za siedlisko wyższych czynności nerwowych związanych z inteligencją, myśleniem abstrakcyjnym, zapamiętywaniem, kojarzeniem, przewidywaniem, rozwiązywaniem zadań logicznych, wnioskowaniem, uogólnianiem, planowanie, wydawanie decyzji i ocen, uważane są okolice przedczołowe

Istota biała

Składa się z wypustek nerwowych mielinowych o różnej grubości oraz komórek glejowych. Włókna istoty białej dzielimy w zależności od połączeń na:

1. Kojarzeniowe (asocjacyjne) - łączą ośrodki korowe w obrębie jednej półkuli

2. Spoidłowe (komisuralne) - łączą ośrodki korowe obu półkul tworząc spoidła należące do kresomózgowia środkowego

3. Rzutowe (projekcyjne) -łączą ośrodki korowe z ośrodkami leżącymi niżej. Przewodzą impulsy w kierunku dokorowym (wł. doprowadzające) i odkorowym (wł. odprowadzające). Tworzą pasma istoty białej zwane torebkami oddzielające jądra kresomózgowia.

Kresomózgowie środkowe:

Kresomózgowie środkowe (nieparzyste) obejmuje blaszkę krańcową, spoidło przednie, ciało

modzelowate, spoidło sklepienia i przegrodę przeźroczystą.

Ⴈ Ciało modzelowate stanowi główne skupisko dróg spoidłowych nowej kory

Ⴈ Spoidło przednie składa się głównie z dróg łączących ośrodki węchomózgowia obu półkul (kora

dawna)

Ⴈ Spoidło sklepienia łączy korę hipokampa (kora stara)

Układ siatkowaty

Układ siatkowaty jest pojęciem czynnościowym, pochodzącym od struktur znajdujących się częściowo w rdzeniu kręgowym i pniu mózgu, zwanym tworem siatkowatym

Twór siatkowaty jest pojęciem morfologicznym, na który składa się duża liczba komórek nerwowych tworzących jądra rozciągające się od części szyjnej rdzenia kręgowego, przez rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie do międzymózgowia

Układ siatkowaty stanowi filogenetycznie stary system integrujący czynności układu nerwowego.

Aksony neuronów tworu siatkowatego dzielą się na wypustki wstępujące i zstępujące:

Część wstępująca układu siatkowatego wiąże się ze stanem czuwania, polegającym na przewodzeniu impulsów aferentnych od receptorów i aktywizacja pól kory mózgowej i ośrodków podkorowych. Ta część selektywnie zwiększa pobudzenie i uwagę w wybranym obszarze kory mózgowej

Część zstępująca układu siatkowatego odgrywa rolę w regulacji czynności odruchowej rdzenia kręgowego i napięcia mięśni oraz wpływa na czynność ośrodków kontrolujących krążenia i oddychanie.

Układ nerwowy obwodowy

Nerw - zbudowany jest z wiązek włókien nerwowych, które objęte są przez luźną tkankę łączną (nanerwie) zawierającą naczynia krwionośne. Poszczególne pęczki włókien nerwowych otoczone są zbitą tkanką łączną (onerwie).

Nerwy czaszkowe - rozpoczynają się lub kończą w pniu mózgu.

Każdy nerw czaszkowy bierze swój początek w jądrze (skupisku ciał komórek nerwowych), które odbiera informacje zmysłowe, steruje sygnałami ruchowymi albo też spełnia obie te funkcje jednocześnie.

Zawierają:

• włókna czuciowe- pochodzące z komórek leżących w zwojach czaszkowych, bądź np. w siatkówce oka, błonie węchowej jamy nosowej

• włókna ruchowe- pochodzą z komórek leżących w jądrach ruchowych czaszkowych, bądź np. w siatkówce oka, błonie węchowej jamy nosowej

• włókna autonomiczne: przedzwojowe, pochodzące z jąder autonomicznych leżących w układzie ośrodkowym i pozazwojowe, których komórki znajdują się na obwodzie (w zwojach, wzdłuż przebiegu nerwów czy w ścianach narządów)

Nerwy czaszkowe

Łączą ośrodkowy układ nerwowy z receptorami i efektorami głównie szyi i głowy (wyjątek stanowi nerw błędny i dodatkowy)

W zależności od rodzaju włókien nerwowych i pełnionej funkcji nerwy czaszkowe dzielimy na czuciowe, ruchowe i mieszane.

• nerwy czuciowe: węchowy (I), wzrokowy (II), przedsionkowo-ślimakowy (VIII), składają się z włókien dośrodkowych czuciowych, ich komórki macierzyste leżą na zewnątrz mózgowiem

• nerwy ruchowe: okoruchowy (III), bloczkowy (IV), odwodzący (VI), dodatkowy (XI), podjęzykowy (XII), składają się z włókien odśrodkowych ruchowych, jądra początkowe leżą w konarach śródmózgowia, moście i rdzeniu przedłużonym

• nerwy mieszane: trójdzielny (V), twarzowy (VII), językowo-gardłowy (IX), błędny (X), jądra włókien czuciowych znajdują się na zewnątrz mózgowia zaś włókna ruchowe pochodzą z jąder ruchowych mostu i rdzenia przedłużonego

Nerwy: okoruchowy (III), twarzowy (VII), językowo-gardłowy (IX), błędny (X), zawierają też włókna przywspółczulne pochodzące z jąder przywspółczulnych mózgowia.

I - nerw węchowy (czuciowy) składa się z kilkunastu nitek węchowych stanowiących aksony komórek dwubiegunowych błony śluzowej okolicy węchowej jamy nosowe

II - nerw wzrokowy (czuciowy) utworzony przez aksony komórek zwojowych siatkówki oka. Przewodzi bodźce świetlne z siatkówki gałki ocznej do ośrodków wzrokowych płata potylicznego

III - nerw okoruchowy (ruchowy z włóknami przywspółczulnymi) rozpoczyna się w odpowiednich jądrach śródmózgowia. Włókna ruchowe tego nerwu zaopatrują mięśnie poruszające gałką oczną oraz mięsień dźwigacz powieki górnej. Włókna przywspółczulne unerwiają mięśnie gładkie: rzęskowy i zwieracz źrenicy

IV - nerw bloczkowy (ruchowy) rozpoczyna się w jądrze ruchowym nakrywki śródmózgowia unerwia mięsień skośny oka

V - nerw trójdzielny (mieszany) Dzieli się na trzy gałęzie:
V1 nerw oczny (czuciowy) unerwia skórę nosa i czoła, gałkę oczną, jamę nosową, zatokę czołową, klinową i komórki sitowe

V2 nerw szczękowy (czuciowy) unerwia jamę nosową, podniebienie, zęby szczęki i dziąsła, skórę twarzy
V3 nerw żuchwowy (mieszany) włóknami czuciowymi unerwia język, dziąsła, zębodoły, dziąsła i zęby żuchwy, małżowinę uszną, policzki. Włóknami ruchowymi unerwia mięśnie żwaczy i mięśnie dna jamy ustnej, mięsień napinacz błony bębenkowej

VI - nerw odwodzący (ruchowy) jego włókna ruchowe pochodzą z jądra znajdującego się w moście. Zaopatruje mięśnie gałki ocznej, mięsień prosty oka boczny

VII - nerw twarzowy (mieszany z włókami przywspółczulnymi) włóknami czuciowymi unerwia brodawki języka, przenosi informacje z receptorów smakowych oraz prawdopodobnie z eksteroreceptorów ucha zewnętrznego i środkowego (czucie dotyku, uścisku, bólu i temperatury). Komórki macierzyste włókien ruchowych znajdują się w moście. Włóknami ruchowymi unerwia mięśnie wyrazowe twarzy. Włókna przywspółczulne rozpoczynają się w jądrze ślinowym górnym w moście. Są włóknami wydzielniczymi dla gruczołów łzowych, ślinianek podjęzykowej i podżuchwowej, gruczołów błony śluzowej jamy ustnej i nosowej

VIII - nerw przedsionkowo-ślimakowy (czuciowy) zwany dawniej nerwem statyczno-słuchowym ponieważ prowadzi wrażenia słuchowe oraz równowagi. Zatem, część przedsionkowa unerwia narząd równowagi i informuje o ruchach i położeniu głowy, a część ślimakowa unerwia narząd słuchu

IX - nerw językowo-gardłowy (mieszany z włóknami przywspółczulnymi) włókna czuciowe unerwiają błonę śluzową gardła, jamy bębenkowej, trąbki słuchowej oraz brodawki języka. Włókna ruchowe są wypustkami jądra ruchowego położonego w rdzeniu przedłużonym. Unerwiają mięśnie gardła i podniebienia. Włókna przywspółczulne pochodzą z jądra ślinowego dolnego położonego w rdzeniu przedłużonym i unerwiają śliniankę przyuszną

X - nerw błędny (mieszany z włóknami przywspółczulnymi) jest najdłuższym nerwem dochodzącym aż do jamy brzusznej. Włókna ruchowe i przywspółczulne rozpoczynają się w rdzeniu przedłużonym. Włókna czuciowe podobnie jak przywspółczulne zaopatrują narządy głowy, szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej, aż po lewe zgięcie okrężnicy Unerwia gardło, krtań, podniebienie, przełyk, serce, płuca, wątrobę, nerki, śledzionę i inne narządy jamy brzusznej

XI - nerw dodatkowy (ruchowy) składa się z części czaszkowej i rdzeniowej. Włókna ruchowe pochodzą z jąder rdzenia przedłużonego i pierwszych segmentów rdzenia kręgowego. Korzenie rdzeniowe wchodzą do jamy czaszki przez otwór wielki kości potylicznej i tam łączą się z korzeniem czaszkowym w jeden wspólny nerw, który unerwia mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe i mięsień czworoboczny

XII - nerw podjęzykowy (ruchowy) rozpoczyna się w jądrze ruchowym rdzenia przedłużonego. Unerwia wszystkie mięśnie języka

Nerwy rdzeniowe

Od rdzenia kręgowego odchodzi zazwyczaj 31 par nerwów rdzeniowych w tym:

• 8 par nerwów szyjnych (C1-C8)

• 12 par nerwów piersiowych (Th1- Th12)

• 5 par nerwów lędźwiowych (L1-L5)

• 5 par nerwów krzyżowych (S1-S5)

• 1 para nerwów guzicznych (Co1)

Nerwy rdzeniowe powstają w kanale kręgowym w pobliżu otworu międzykręgowego z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego rdzenia. Powstały z połączenia korzeni pień nerwu rdzeniowego ma długość około 1 cm i jest nerwem mieszanym. Zawiera włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne.

Nerwy rdzeniowe

• Włókna ruchowe (do mięśni szkieletowych) są aksonami komórek tworzących jądra ruchowe w rogach przednich istoty szarej rdzenia kręgowego. Opuszczają one rdzeń jako korzenie przednie (brzuszne)

• Włókna czuciowe są dendrytami komórek pozornie jednobiegunowych zwojów rdzeniowych. Aksony tych komórek wchodzą do rogów tylnych rdzenia kręgowego tworząc korzeń tylny (grzbietowy)

• Włókna autonomiczne (do mięśni gładkich i gruczołów) pochodzą z jąder pośrednio-bocznych lub pośrednio-przyśrodkowych rdzenia kręgowego, które wychodzą z korzeniami brzusznymi, rzadziej korzeniami grzbietowymi

---