Makro i mikroekonomia

PRZEDSIĘBIORSTWO

I JEGO ROLA W GOSPODARCE

Opracowanie:

Katarzyna Torchała,

Martyna Zastrożna

POJĘCIE I ISTOTA PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym prowadzącym na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Korzyści te prowadzą do maksymalizacji zysku w długim okresie.

W ujęciu przedmiotowym przedsiębiorstwo jest pojmowane jako kompleks majątkowy, zorganizowany w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Majątek będący w dyspozycji przedsiębiorstwa, wyrażony w ujęciu wartościowym, określa się jako aktywa. Składają się one z:

• Majątku trwałego

• Majątku obrotowego

Majątek trwały stanowią: ziemia, budynki, maszyny i urządzenia. Wszystkie te składniki biorą aktywny udział w realizacji zadań gospodarczych przedsiębiorstwa. Środki trwałe charakteryzują się tym, że wykorzystywane są w wielu cyklach produkcyjnych, stopniowo się zużywając.

Na majątek obrotowy przedsiębiorstwa składają się: zapasy, należności zewnętrzne oraz środki pieniężne.. Są to surowce, półfabrykaty i paliwa, których pewne zapasy są niezbędne po to by produkcja mogła rytmicznie przebiegać oraz pozostające na składzie, jeszcze niesprzedane wyroby gotowe. Pozostała część aktywów przedsiębiorstwa stanowią należności zewnętrzne (głównie z tytułu nieuregulowanych rachunków za sprzedaż wytworzonych towarów innym podmiotom gospodarującym oraz z tytułu posiadania obcych obligacji) oraz zasoby środków pieniężnych. Źródła finansowania aktywów przedsiębiorstwa określa się jako pasywa, które składają się z:

• Funduszy własnych

• Funduszy obcych

Fundusze własne stanowią równowartość wkładu majątkowego właścicieli przedsiębiorstwa oraz reinwestowane zyski niepodzielone, przeznaczone na rozwój przedsiębiorstwa.

Fundusze obce składają się z: zobowiązań wobec dostawców czynników produkcji, zobowiązań wobec banków i innych zobowiązań. Te dwa rodzaje funduszy nie pełnią aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, dlatego właśnie nazywane są pasywami. Udział funduszy obcych nie powinien stanowić nadmiernej części pasywów, ponieważ może to doprowadzić do braku możliwości regulowania długów i stopniowego popadania w pułapkę zadłużenia. Majątek przedsiębiorstwa powinien znajdować pokrycie w źródłach finansowania. Suma aktywów musi równać się sumie pasywów. Ich wartościowe zestawienie nazywamy bilansem przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo to pojęcie ogniskujące w sobie zarówno podstawę materialną prowadzonej działalności gospodarczej, jak również sposoby jej zorganizowania i metody funkcjonowania. Składnikiem przedsiębiorstwa, w przedmiotowym znaczeniu jest także struktura organizacyjna, czyli sposób powiązania ze sobą wszystkich pozostałych elementów przedsiębiorstwa w jedną, spójną całość. Z tego punktu widzenia elementami przedsiębiorstwa są komórki organizacyjne, tradycyjnie nazywane komórkami zarządu, ruchu i pomocniczymi.

Zarządzanie przedsiębiorstwem odbywa się poprzez komórki zarządu, potocznie określone mianem dyrekcji. Zasadnicza działalność gospodarcza prowadzona jest przez komórki ruchu. Największą spośród nich jest zakład produkcyjny. Występuje on w większych przedsiębiorstwach, w których istnieje potrzeba wydzielenia względnie samodzielnych jednostek organizacyjnych i ekonomicznych.. Mniejszymi komórkami ruchu są: oddziały, wydziały, filie, a nawet brygady i zespoły robocze.

Przedmiotowe ujęcie przedsiębiorstwa byłoby wadliwe, gdyby nie widzieć w nim także pracowników. Powiązani są oni z przedsiębiorstwem stosunkiem pracy, najczęściej poprzez zawierane na gruncie przepisów kodeksu pracy umowy o pracę. W świetle prawa pracy przedsiębiorstwo zwykło się nazywać zakładem pracy lub pracodawcą.

Ustawowe określenie przedsiębiorstwa, najbardziej bliskie ujęciu przedmiotowemu znajduje się w kodeksie cywilnym. Przedsiębiorstwo jest, zatem zespołem składników materialnych i niematerialnych, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, a w szczególności:

• Firmę, znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo

• Księgi handlowe

• Nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,

• Patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,

• Zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

• Prawa wynikające z najmu i dzierżaw lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo w znaczeniu podmiotowym oznacza wyodrębniony ustawowo zespół praw i obowiązków, ściśle związanym z tym przedsiębiorstwem. Takie przedsiębiorstwo, aby mogło być rozpatrywane jako kategoria podmiotowa musi jednak przybrać konkretną postać formalnoprawną. W naszym porządku prawnym przedsiębiorstwami, które przyjmują taką postać są przedsiębiorstwa państwowe. Z woli ustawodawcy, przedsiębiorstwo państwowe pozostając kategorią przedmiotową, nabywa też cech podmiotowych, jako samodzielna i samofinansująca się jednostka gospodarcza, dysponująca zespołem specyficznych praw i obowiązków, w porównaniu z innymi uczestnikami życia gospodarczego.

Specyficznym przedsiębiorstwem, z uwagi na przedmiot działalności, jest gospodarstwo rolne. W jego skład, zgodnie z definicją ustawową wchodzą grunty orne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą wraz z prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW

Wyróżnia się następujące kryteria, według których można podzielić przedsiębiorstwa:

1. Kryterium własności

2. Status prawny

3. Ilość zatrudnionych osób i dochód netto

Ad 1.

1. Przedsiębiorstwo państwowe

Główne sfery działalności: komunikacja, łączność, energetyka, przemysł wydobywczy, motoryzacyjny

Forma prawna (najczęstsza): spółka akcyjna, w której pakiet większościowy znajduje się w rękach Skarbu Państwa (ministra skarbu), np. PKN Orlen, KGHM, Lotos, Poczta Polska

2. Przedsiębiorstwo komunalne

To własność władz lokalnych (gminy, miasta, powiatu)

Sfery działalności: dziedziny użyteczności publicznej (np. komunikacja miejska i podmiejska, oczyszczalnie ścieków, służby komunalne)

3. Przedsiębiorstwo samorządowe (akcjonariat pracowniczy)

Pracownicy kupują majątek przedsiębiorstwa państwowego, komunalnego

Forma obrony przed utratą pracy i prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych zagrażającą interesom pracowników

Samorząd firmy tworzą wszyscy jej pracownicy(każdemu pracownikowi przysługuje 1 głos; członkami mogą być tylko pracownicy danego przedsiębiorstwa), którzy wybierają zarząd, radę pracowniczą, i decydują o podziale wypracowanego zysku

Dają większą możliwość zaspokajania potrzeb swoich członków (np. poprzez korzystny pakiet socjalny, swobodne podnoszenie pensji, wpływ na politykę i strategię firmy) kosztem potrzeb rozwojowych przedsiębiorstwa

4. Przedsiębiorstwa spółdzielcze

Główne sfery działalności: przemysł rolno-spożywczy, handel, produkcja rolna, mieszkalnictwo

Walne zgromadzenie członków - najwyższa władza (każdy członek ma 1 głos); członkami mogą być także osoby niezatrudnione w zakładzie (wymóg płacenia składek i zaaprobowania statutu spółdzielni)

5. Stowarzyszenia

Dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia w celach niezarobkowych (niemniej jednak mogą zatrudniać pracowników i podejmować działalność gospodarczą, za wyjątkiem stowarzyszeń zwykłych, lecz dochody uzyskane z tej działalności nie mogą służyć realizacji celów statutowych)

6. Fundacja

fundacje mogą być ustanowione tylko w celu realizacji zadań społecznych lub gospodarczych użytecznych (np. Porozumienie bez barier)

Ad 2.

Ad 3.

	MAŁE	ŚREDNIE	DUŻE
Zatrudnienie*	<50 osób	50-250 osób	>250 osób
Dochód netto**	<7 mln €	7-40 mln €	>40 mln €
Suma aktywów***	< 5 mln €	5-27 mln €	> 27 mln €

* - średnioroczne zatrudnienie

** - dochód netto ze sprzedaży towarów i usług oraz operacji finansowych

*** - suma aktywów bilansu sporządzanego na koniec minionego roku

FORMY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

Każda forma prawna przedsiębiorstwa uregulowana jest w innym akcie prawnym.

Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmują:

• spółki osobowe

• spółka jawna

• spółka partnerska

• spółka komandytowa

• spółka komandytowo-akcyjna

• spółki kapitałowe

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

• spółka akcyjna

SPÓŁKI OSOBOWE

Spółki osobowe są przede wszystkim zrzeszeniem osób, które poza kapitałem wnoszą do spółki własną prace, prowadzą jej sprawy, reprezentują ją, sprawują pełną kontrolę nad jej działalnością i odpowiadają całym majątkiem za jej zobowiązania.

Ścisłe współdziałanie wspólników wymaga ich wzajemnego zaufania. Stąd do przyjęcia nowego wspólnika konieczna jest zgoda wszystkich dotychczasowych wspólników.

Zakres praw i obowiązków wspólników nie jest z zasady zależny od wysokości wniesionego wkładu. Każdemu ze wspólników przysługuje jeden głos, a do podjęcia uchwały, dotyczącej ważniejszych spraw spółki wymagana jest jednogłośność. Wielkość wkładu nie wpływa też na udział w zysku, chyba że umówiono się inaczej. Spółki osobowe mają zdolność prawną. Uzyskują ją od chwili wpisu do rejestru. Podstawowymi atrybutami podmiotowości prawnej są: zdolność do czynności prawnych i zdolność sądowa. Może być pozywana oraz we własnym imieniu pozywać, ma zdolność układową oraz zdolność upadłościową. Może nabywać we własnym imieniu prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe.

1. Spółka jawna

Spółka jawna to osobowa spółka handlowa prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i nie będąca inną spółką handlową. Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej. Może jednak zawierać umowy, może pozywać i być pozywana. Posiada swój majątek, który stanowią wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.

Powstanie spółki jawnej obejmuje 3 tryby:

1. w drodze umowy pomiędzy wspólnikami

2. w drodze przekształcenia spółki cywilnej w jawną

3. w drodze przekształcenia każdej spółki handlowej w jawną

Umowa spółki jawnej powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa spółki powinna zawierać:

• firmę i siedzibę spółki,

• określenie wkładów wnoszonych przez każdego ze wspólników i ich wartość,

• przedmiot działalności spółki,

• czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Dla powstania spółki jawnej wymagane jest wpisanie spółki do rejestru handlowego. Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek zgłosić spółkę do rejestru.

Każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki jawnej bez dodatkowego wynagrodzenia. Umową spółki albo późniejszą uchwałą wspólników można powierzyć prowadzenia spraw spółki jednemu lub kilku wspólnikom. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Prowadzenie spraw spółki może zostać również powierzone osobie trzeciej, ale nie z wyłączeniem wspólników.

Każdy wspólnik bez uprzedniej uchwały wspólników może prowadzić sprawy spółki nie przekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed dokonaniem tej czynności sprzeciwi się jej przeprowadzeniu choćby jeden z pozostałych wspólników, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników. W tym przypadku uchwała podejmowana jest jednomyślnie przez wspólników mających prawo do powadzenia spraw spółki.

W przypadku czynności przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest jednomyślna uchwała wspólników podejmowana przez wszystkich wspólników, także tych, którzy są wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Wyjątek dotyczy czynności nagłych, których zaniechanie naraziłoby spółkę na poważną szkodę. Wówczas każdy ze wspólników mających prawo do prowadzenia spraw spółki może bez uchwały wspólników wykonać taką czynność.

Wspólnik może zostać zwolniony od obowiązku prowadzenia spraw spółki, jak również może zostać pozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki. Następuje to tylko z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

W spółce jawnej odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponosi każdy, wspólnicy solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, bez ograniczeń, całym swoim majątkiem zarówno obecnym, jak i przyszłym. Obowiązuje jednak zasada subsydiarnej odpowiedzialności wspólników. Oznacza ona, że wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, co nie oznacza jednak, że wierzyciel nie może wcześniej wystąpić z pozwem przeciwko wspólnikom.

2. Spółka partnerska

Spółka partnerska - jest nowym typem handlowej spółki osobowej wprowadzonym do systemu prawa z dniem 1 stycznia 2001 r. przez ustawę Kodeks spółek handlowych. Spółkę partnerską tworzą wspólnicy (partnerzy) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Wobec tego niedopuszczalne jest tworzenie spółek partnerskich w innym celu niż wykonywanie wolnego zawodu, a także w celu wykonywania jakiejś działalności gospodarczej, np. produkcyjnej czy handlowej, obok wykonywania wolnego zawodu.

Wspólnikami w spółce partnerskiej - zwanymi partnerami - mogą być tylko osoby fizyczne. Utworzyć takiej spółki nie mogą zatem osoby prawne, spółki cywilne czy inne handlowe spółki osobowe, choćby tworzyli je reprezentanci wolnych zawodów. Dodatkowym elementem charakteryzującym osoby wspólników, jest wykonywanie przez nich określonych wolnych zawodów wymienionych w art. 88 k.s.h.

Ukształtowana w ten sposób forma organizacyjno-prawna spółki partnerskiej uwzględnia specyfikę wykonywania działalności gospodarczej w ramach wolnych zawodów oraz ryzyko związane z prowadzeniem tej działalności wspólnie, tzn. z innymi osobami wykonującymi wolny zawód.

Cechy charakterystyczne spółki partnerskiej:

• umowa wymaga formy aktu notarialnego,

• powstaje z chwilą wpisu do rejestru handlowego,

• celem spółki jest wykonywanie wolnego zawodu,

• odpowiedzialność wspólników jest ograniczona tzn. partner nie odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z działalności innych partnerów,

• działa pod własną firmą,

• pierwotnie musi się składać z co najmniej dwóch wspólników.

3. Spółka komandytowa

Spółka komandytowa jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz).

Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Firma spółki powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy. W nazwie spółki musi być nazwisko minimum jednego ze wspólników i oznaczenie, że jest to spółka komandytowa

* komplementariusz - odpowiadający za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem

* komandytariusz - odpowiadający za zobowiązania tylko do określonej w umowie kwoty, nie może prowadzić spraw spółki, może działać w innych podmiotach gospodarczych.

4. Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka komandytowo-akcyjna - spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.

Spółka komandytowo-akcyjna powstaje z chwilą wpisu do rejestru, minimalna wysokość kapitału zakładowego wynosi 50.000 zł. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Statut spółki powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego,

SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Spółka kapitałowa to rodzaj spółki handlowej, w której najważniejszym elementem jest jej majątek (kapitał). Formami spółki kapitałowej jest spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Od spółek osobowych wyróżnia je: zmienny kapitał i skład osobowy, posiadanie osobowości prawnej, skierowanie odpowiedzialności ze zobowiązania spółki na samą spółkę, wyodrębnienie majątku spółki, prowadzenie spraw spółki pośrednio przez wspólników i ukształtowanie praw i obowiązków wspólników wobec spółki w sposób zróżnicowany.

1. Spółka z.o.o.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to określony umową związek kilku podmiotów (wspólników), w którym odpowiadają oni wobec wierzycieli spółki tylko do wysokości imiennych udziałów w spółce, zapisanych w umowie spółki.

Prawo nie ogranicza liczby wspólników, oznacza to, że udziałowcem może być zarówno jedna jak i np. 1000 osób. Wspólnikiem może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna czy jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej (np. spółka jawna).

Umowa spółki w formie aktu notarialnego. Wspólnicy odpowiadają wobec wierzycieli tylko do wysokości imiennych udziałów w spółce (na tym polega pojęcie "ograniczonej odpowiedzialności"), za wyjątkiem zobowiązań wobec skarbu państwa

• spółka posiada osobowość prawną

• każdy wspólnik ma prawo kontroli, tj. wglądu do ksiąg i dokumentów spółki

• wpis do KRS (Krajowego Rejestru Sądowego)

• wkłady na pokrycie kapitału zakładowego mogą być wniesione w formie gotówki lub aportów,

Do zarejestrowania spółki konieczna jest całkowita wpłata kapitału zakładowego. Udziały muszą zostać pokryte w całości przed złożeniem wniosku do Krajowego Rejestru Sądowego.

Organy spółki:

Zgromadzenie wspólników - najwyższa władza spółki, podejmuje uchwały większością zwykłą lub (w ważnych dla spółki sprawach - kwalifikowaną) w głosowaniu jawnym, lub niekiedy (np. wybory, lub gdy zażądają tego wspólnicy) - tajnym;

Zarząd - bieżące kierownictwo spółki, reprezentuje ją na zewnątrz, upoważnione do podejmowania decyzji ekonomicznych do 1/10 kapitału zakładowego spółki (chyba, że otrzymają upoważnienie do zarządzania większymi kwotami od wspólników), skład Zarządu jest jedno- lub wieloosobowy (liczebność określa umowa spółki), a powołują go albo wspólnicy, albo Rada Nadzorcza (zależy to od umowy spółki);

Rada Nadzorcza i/lub Komisja Rewizyjna (nie są one konieczne) - sprawujące nadzór nad działalnością Zarządu.

Wyłączenie wspólnika wymaga decyzji sądu

• rozwiązanie spółki (z przyczyn zawartych w umowie, uchwałą wspólników lub z innych przyczyn wymienionych w kodeksie spółek handlowych; może to być m.in. upadłość (potocznie "bankructwo") lub likwidacja, nastepuje dopiero w chwili wykreślenia z rejestru.

• rozwiązania po przeprowadzeniu likwidacji nie przeprowadza się, jeśli ogłoszono upadłość

2. Spółka akcyjna

Spółka akcyjna to rodzaj spółki kapitałowej. Kapitał akcyjny spółek akcyjnych podzielony jest na akcje. Akcje te mogą być notowane (kupowane i sprzedawane) na giełdzie.

Kapitał zakładowy składa się z wkładów założycieli, którzy otrzymują akcje.

Spółka akcyjna powstaje z chwilą zawiązania spółki (objęcie wszystkich akcji), a nabywa osobowość prawną w chwili wpisania do rejestru handlowego, Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki, lecz ponoszą ryzyko kapitału oraz czerpią zyski (np.: w postaci dywidendy). Powstanie spółki wymaga statutu oraz umowy, a także wpisu do KRS.

Minimalny kapitał akcyjny wynosi 500 000 zł, a wartość nominalna akcji to minimum 1 złoty,

Występują akcje: imienne i na okaziciela, aportowe i gotówkowe, zwykłe i uprzywilejowane; są niepodzielne, cena emisyjna nie może być niższa od nominalnej. Zysk dzielony jest proporcjonalnie do wysokości posiadanych udziałów,

Organy spółki:

• Zarząd

• Rada nadzorcza

• Zgromadzenie Akcjonariuszy,

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kodeks cywilny z kolei reguluje działalność następujących form prawnych przedsiębiorstw:

• spółka cywilna

• przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej

Pozostałe formy prawne uregulowane są w poszczególnych aktach prawnych - ustawach. Inne spotykane :podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to:

• przedsiębiorstwo państwowe

• stowarzyszenie

• spółdzielnia

• fundacja

ROLA I FUNKCJE PRZEDSIĘBIORSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Funkcje przedsiębiorstw:

Na podstawie analizy cech i celów przedsiębiorstw można wyodrębnić trzy zasadnicze funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo:

• funkcja ekonomiczna

• funkcja techniczna

• funkcja społeczna

Ekonomiczna funkcja przedsiębiorstwa dotyczy zapewniania osiągania jak najkorzystniejszych efektów gospodarowania istotą tej funkcji jest podejmowanie decyzji allokacyjnych czyli dokonywania wyboru tego co w danych warunkach ma być wytwarzane, ile? jak? oraz dla kogo? Podstawą tych decyzji jest rachunek ekonomiczny oparty na parametrach i kryteriach które są immanentne dla danego systemu działania funkcjonowania gospodarki.

Techniczna funkcja przedsiębiorstwa obejmuje szeroko rozumiane przygotowanie oraz realizację procesów produkcyjnych. Przy czym przez przygotowanie procesów produkcyjnych rozumie się prace badawczo-rozwojowe, konstrukcyjne oraz technologiczne związane z przygotowaniem produkcji oraz tworzenia odpowiednich zdolności produkcyjnych. W ramach tej funkcji są określane technicznie możliwe i efektywne warianty działania tzn. związane z nimi nakłady z jednej strony oraz wyniki z drugiej strony które stanowią podstawę wyboru ekonomicznego.

Społeczna funkcja przedsiębiorstwa jest spełniana w stosunku do własnej kadry pracowniczej oraz w stosunku do otoczenia. Wyraża się tym, iż pracownicy podejmują pracę w przedsiębiorstwie w celu zaspokojenia swoich potrzeb bytowych i potrzeb wyższego rzędu

• możliwość realizowania własnych aspiracji zawodowych

• uzyskiwania pozytywnych ocen, uznania dla swojej pracy

• uczestniczenie w społecznym działaniu

Ważna jest satysfakcja i zadowolenie z pracy co ma wpływ na atmosferę pracy. Wpływa to na świadomość społeczną, to jest na akceptację lub negację istniejących stosunków społecznych.

Rola przedsiębiorstw:

W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo występuje w podwójnej roli.

• W celu wytwarzania dóbr musi zaopatrzyć się na rynku w niezbędne czynniki produkcji (surowce, maszyny, siłę roboczą, ziemię, kapitał finansowy itp.)

• Z drugiej strony występuje jako sprzedający (oferent) wytworzone w przedsiębiorstwie produkty i usługi. Decyzje producentów znajdują odzwierciedlenie w kształtowaniu się popytu rynkowego na czynniki produkcji oraz w kształtowaniu się podaży wyprodukowanych dóbr.

Rynek reguluje większość stosunków między ludźmi oraz jednostkami gospodarczymi. W warunkach gospodarki rynkowej podmioty gospodarcze przyjmują orientację rynkową. Oznacza to, że: dobra i usługi, które wytwarzają, przeznaczone są do sprzedaż na rynku, są więc one produkowane dla anonimowego odbiorcy i muszą respektować jego potrzeby i oczekiwania.

Poniesione nakłady oraz jakość wytworzonego dobra znajdują, lub nie znajdują potwierdzenia na rynku, lecz następuje „ex-post”, w związku z tym wytwórca ponosi określone ryzyko. Podaż, którą oferuje każdy osobno wzięty wytwórca, jest zbyt mała, aby mogła wywrzeć decydujący (lub znaczący) wpływ na stan równowagi rynkowej i poziomu cen. Z tego wynika, że jednostki gospodarcze muszą się dostosowywać do zmieniających się warunków rynkowych. Właśnie ów proces dostosowany stanowi treść procesów decyzyjnych. Rynek powoduje konieczność zachowań aktywnych, a więc ciągłego rozpoznawania wielkości i struktury popytu gustów, upodobań konsumentów, zachowania się konsumentów, poziomu cen, warunków sprzedaży itp.

MONOPOL

Monopol to sytuacja rynkowa, której istnieje tylko jeden dostawca danego towaru lub usługi. Dysponuje on pełną władzą rynkową i może wpływać na cenę przez manipulowanie wielkością podaży.

Monopol może mieć charakter:

• państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi

• wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują

• naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np: koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

Monopol najczęściej występuje w sferze użyteczności publicznej, jak energetyka, gaz, wodociągi lub przy eksploatacji rzadkiego bogactwa mineralnego wydobywanego przez jedno przedsiębiorstwo. Dlatego w tej sferze stosowany jest państwowy nadzór nad wytwarzaniem dóbr usług, co do jej jakości, stopnia szkodliwości dla środowiska naturalnego oraz nad wysokością ceny ustalanej przez monopolistę.

We współczesnej gospodarce rynkowej zakres regulacji cenowej zmniejsza się, stale natomiast wzrasta regulacja państwa w sferze ochrony środowiska, bezpieczeństwa na drogach publicznych itp.

Struktura rynku, charakterystyczna dla monopolu:

• towar wytwarzany przez przedsiębiorstwo monopolistyczne nie ma swojego substytutu na danym rynku.

• istnieje wyłączność produkcji i sprzedaży (jeden sprzedający wielu kupujących)

• producent ma doskonała informację o rynku (rozpoznanie krzywej popytu na wyrób i jej elastyczność)

• ograniczone wejście na rynek dla innych sprzedawców

Istotą monopolu jest jego siła rynkowa pozwalająca panować nad ceną sprzedawanego towaru, cena nie jest dla monopolu parametrem do którego musi się dostosować, to monopol ustala cenę, wielkość produkcji, które maksymalizują zysk.

W tej sytuacji nie występuje też konkurencja pozacenowa, co oczywiście nie wyklucza specyficznych form reklamy.

OLIGOPOL

Oligopol to sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi.

Niewielka liczba wytwórców sprawia, że każdy z nich ma ważący udział w łącznej produkcji danej branży. W tej sytuacji, cena ustalona przez jednego z producentów wpływa na rozmiary sprzedaży pozostałych. Jeśli jeden obniży swoją cenę danego produktu to może oznaczać ograniczenie sprzedaży pozostałych. By do tego nie dopuścić, ci pozostali mogą być zmuszeni by też obniżyć cenę.

W sytuacji, w których porozumienia cenowe są trudne do wynegocjowania lub niemożliwe do osiągnięcia ze względu na antymonopolowe działania państwa, szeroko stosowane są metody konkurencji pozacenowej, związane zwłaszcza ze zróżnicowaniem jakości, typu, usługami dodatkowymi czy reklamą.

Na rynku oligopolistycznym występują zarazem produkty jednorodne jak i zróżnicowane.

HOLDING

Holding to organizacja która grupuje różne, samodzielne pod względem prawnym, podmioty gospodarcze w sposób mniej lub bardziej wyraźny powiązane ze sobą, przy czym jeden z podmiotów ma w tym powiązaniu pozycję dominującą i podporządkowuje sobie pozostałe.

Istotą holdingu jest zarządzanie przez jedną organizację innymi podmiotami oraz kontrolowanie działalności dzięki zależnościom kapitałowym lub personalnym. Holding jest zatem to formą kumulacji kapitału.

Jego głównym celem jest „trzymanie” (ang. to hold - trzymać) akcji innych przedsiębiorstw w celu uzyskania pełnej kontroli nad podległymi przedsiębiorstwami.

W przypadku holdingu spółek kapitałowych polega on na stworzeniu piętrowego systemu własności kapitału. Np. spółka "matka" posiada większość udziałów w kilku spółkach "córkach", które z kolei posiadają udziały większościowe w spółkach najniższego piętra zarządzania.

Polskie holdingi: Grupa BOT S.A., Katowicki Holding Węglowy SA, Kulczyk Holding S.A.

BIBLIOGRAFIA

• Wiesław Caban, „Ekonomia - podręcznik dla studiów licencjackich”, Warszawa 2001

• Edward Cyrson, „Ekonomia - podręcznik dla nieekonomicznych kierunków uniwersyteckich”, Poznań 1993

• Edward Cyrson, „Kompendium wiedzy o gospodarce”, Poznań 1993

• Mieczysław Gulcz, „Ekonomia, cz. I Mikroekonomia”, Poznań 1997

• Roman Milewski, „Elementarne zagadnienia ekonomii”, Warszawa 1996

• Mieczysław Nasiłowski, „System rynkowy”, Warszawa 1993

• Jerzy Woś, „Wprowadzenie do ekonomii”, Poznań 1998

• źródła internetowe

---