TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

Ćwiczenia, dr Dariusz Zając

13.10.2010

Wychowanie i jego właściwości. Próba porządkowania ujęć definicyjnych. Różne koncepcje wychowania, ich analiza i próba wartościowania.

Warunki, które trzeba spełnić, aby istniało wychowanie:

1. Musi być wychowawca i wychowanek. Dwoje oddziaływujących na siebie ludzi.

2. Musi istnieć cel wychowania - dokonanie zmiany w postępowaniu drugiego człowieka. Wychowanie ma charakter intencjonalny.

3. Wspólna sytuacja symboliczna - wychowawcę z wychowankiem musi coś łączyć (np. wspólne wartości, ideały, normy, zasady). Ich subiektywne światy powinny się częściowo pokrywać. Wychowawca i wychowanek muszą patrzeć w tym samym kierunku.

Krzysztof Konarzewski

„Akt wychowawczy - czynność człowieka nastawiona na zmianę postępowania osadzona we wspólnej sytuacji symbolicznej”. Konarzewski wychowanie określa 4 pytaniami:

1. Kto? - Kto jest prawdziwym i właściwym wychowawcą i wychowankiem.

2. Jakie? - Jaki jest prawdziwy czy właściwy kontekst, przebieg czy metoda oddziaływania wychowawczego.

3. Co? - Co powinno się zmienić w wychowanku.

4. Po co? - W imię czego chcemy tych zmian.

2 sfery człowieka:

1. Dyspozycje psychiczne - inteligencja, spostrzegawczość, zręczność...

2. Strona emocjonalno - wolicjonalna - zasady moralne, ideały, normy, wartości...

W wychowaniu należy rozwijać obydwie sfery. W wychowaniu chodzi o rozwijanie w człowieku pozytywnych cech osobowości. Wychowujemy po to, żeby rozwinąć indywidualność wychowanka.

Heliodor Muszyński

Wyróżnił 4 koncepcje wychowania:

1. Koncepcja sprowadzenia wychowania do procesów socjalizacyjnych.

2. Koncepcja rozszerzenia pojęcia wychowania na wszelkie społeczne procesy osobotwórcze.

3. Koncepcja wyłączenia z pojęcia wychowania elementu działania celowego.

4. Koncepcja wprowadzenia do pojęcia wychowania ograniczeń o charakterze wartościującym.

(opis - strony 23-24 antologia)

Klasyfikacja definicji wychowania ze względu na dyscypliny naukowe:

Psychologia - Antonina Gurycka

„ Wychowanie to dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawania i odbierania wpływu (wywierania wpływu) zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych, specyficznych rolach, z których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej od niego dojrzałym wychowankiem, w celu zrealizowania, w sposób względnie trwały, jakiegoś mniej lub bardziej, ale świadomie założonego przez wychowawcę projektu jego osobowości”

Pedagogika - Antonina Gurycka

„Wychowanie to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich
i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego, są to zmiany społecznie akceptowane i postulowane”

Różnice w tych definicjach:

1. W pedagogice to rozmaite oddziaływania społeczne, w psychologii to procesy nadawania i odbierania wpływu, które zachodzą między dwiema osobami o zróżnicowanych rolach i dojrzałości.

2. Cel - w pedagogice zmiany społecznie akceptowane i postulowane, w psychologii to realizowanie świadomie założonego projektu osobowości wychowanka.

Roman Segit

„Z psychologicznego punktu widzenia wychowanie jest procesem, z pedagogicznego działalnością. W pierwszym przypadku procesem rozumianym:

1. Jako ciąg zmian dokonujących się w psychice człowieka, w jego świadomości, zmian doprowadzających wychowanka do nowego stanu rzeczy o charakterze wyższym pod względem wartości.

2. W następstwie różnorodnych oddziaływań środowiska wychowawczego (najczęściej) różnie pojmowanego.

W drugim przypadku w odwrotnej kolejności:

1. Zespołem oddziaływań (zwykle intencjonalnych) zmierzających do:

2. Wywołania w psychice człowieka pożądanych zmian, doprowadzenia go do, jak niektórzy zakładają, z góry wyznaczonych celów.”

W psychologii jest procesem ciągłych zmian, ale zmiany nastąpią jeśli dokonamy działalności pedagogicznej.

Socjologia - Toporkiewicz

Szerokie pojęcie - wychowanie to uspołecznienie i związane jest z oddziaływaniem społecznym na wychowanka, z wpływem na niego całego środowiska globalnego wraz ze światem przyrody i techniki.

Wąskie pojęcie - planowa działalność wychowawcza prowadzona przez instytucje do tego celu powołane.

Socjologia - Jan Włodarek

„W socjologii dość powszechne jest rozumienie wychowania jako procesu przygotowywania jednostek do aktywnego uczestnictwa w kulturze. Samo też zjawisko wychowania jest wytworem i elementem kultury każdego historycznie określonego społeczeństwa”

Klasyfikacja definicji wychowania ze względu na istotę wychowania:

Katarzyna Olbrycht

1. Definicje technologiczne - istotą wychowania jest świadome i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka.

2. Definicje teleologiczne - istotą wychowania jest świadome, celowe kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie
   z przyjętym ideałem.

Stefan Kunowski

1. Definicje prakseologiczne - zwraca uwagę na celowe działania wychowawców i wychowanków, wpływanie na wychowanków, urabianie ich, np. Waitz: „wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrzne życie innych”.

2. Definicje ewolucyjne - podkreślają, że istotą wychowania jest swobodny wzrost dziecka; wychowanie to proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnych doświadczeń nabywanych przez wychowanka, np. Doughton: „wychowanie jest procesem rozwoju, który zachodzi w indywidualnej jednostce jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na to środowisko”.

3. Definicje sytuacyjne - koncentrują się na warunkach i bodźcach przyczyniających się do rozwoju wychowanka, np. Decroly: „wychowanie to przygotowanie do życia przez życie” (nawiązanie do pedagogiki specjalnej, szczególnie do oligofrenopedagogiki).

4. Definicje adaptacyjne - zwracają uwagę na wytwory i osiągane skutki działania wychowawczego, np. Durkheim: „wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ono do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich domagają się od niego społeczeństwo polityczne jako całość, i środowisko specjalne, do którego jest ono szczególnie przeznaczone”.

5. Definicje ramowe - dominują współcześnie. Zawierają w sobie działalność wychowawców, sytuacje wychowawcze, wszechstronny rozwój wychowanka, cel, do którego proces rozwojowy i działanie zmierza, np. Kunowski: „wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia”.

20.10.2010

RODZAJE DEFINICJI

A.M. de Tchorzewski:

1. Definicje sprawozdawcze (analityczne) - starają się w miarę wiernie odtworzyć sens pojęcia „wychowanie”, zawierający się w języku naukowym i potocznym, np. Sośnicki: „wychowanie jest przeważnie urabianiem od zewnątrz, przez celową i świadomą czynność wychowawcy”.

2. Definicje projektujące (syntetyczne) - nadają pojęciu „wychowanie” nowe znaczenie, w niewielkim stopniu lub w ogóle uwzględniają znaczenie tego pojęcia w języku naukowym i potocznym, np. Miller: „wychowanie jest to interwencja w dialektyczny związek człowieka i świata, regulująca ich wzajemne stosunki poprzez współdziałanie w twórczym rozwoju społeczeństwa i jednostki”.

3. Definicje regulujące - podkłada definicji projektujących. Dostosowują treść definiowanego pojęcia do jego znaczenia zastanego, stosowanego w języku naukowym lub potocznym, a częściowo je zmieniające, np. Muszyński: „mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę wolicjonalno - emocjonalną jednostki”

4. Definicje perswazyjne - istotą jest wykorzystanie przy definiowaniu jakiegoś pojęcia takiego zbioru jego własności, który ma pozytywny lub negatywny ładunek oceny, np. Sujak: „wychowanie jest włączaniem się człowieka dojrzałego w proces rozwoju psychicznego, który rozgrywa się na jego oczach w człowieku mniej dojrzałym”.

ZAKRES DEFINICJI

1. Zakres szeroki

K. Konarzewski „działalność, w której jeden człowiek stara się zmienić drugiego” - jest to definicja zbyt ogólna. Nie wszystkie oddziaływania jednych ludzi na drugich są pożyteczne, wychowawczo wartościowe, akceptowane przez podmiot oraz dopuszczalne z etycznego punktu widzenia, jak również nie wszystkie zmiany zachodzące w osobowości człowieka pod wpływem tych oddziaływań są zmianami korzystnymi, pozytywnymi, pożądanymi przez podmiot i prowadzącymi do rozwoju osobowości. Szerokie definicje wychowania jawią się jako niebezpieczne i szkodliwe przede wszystkim dla praktyki wychowawczej. Umożliwiają bowiem umieszczenie w ich zakresie wielu różnorodnych zjawisk, procesów, sposobów oddziaływania na wychowywanych i ich efektów, którym z pedagogicznego punktu widzenia nie przysługuje miano wychowawczych.

A.M. de Tchorzewski „poprzez wychowanie rozumie się wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami: akomodacją, aproksymacją, indoktrynacją.

1. Akomodacja - przystosowanie jednostek (bądź grup) do zastanych warunków i wymagań społecznych.

2. Aproksymacja - przybliżanie jednostkom ich możliwości oraz form zachowań, które przyjmują postać określonych powinności, jakie dopełniać powinien człowiek, przynależący do określonej społeczności.

3. Indoktrynacja - systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grup.

2. Zakres wąski

Schulz „wychowanie interpretowane jest przede wszystkim teleologicznie i prakseologicznie - jako planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiąganie pewnych celów, tj. pewnych, pożądanych, trwałych zmian w osobowości ludzi”.

Każda wąska definicja musi wyraźnie określać cel wychowania (aspekt teleologiczny) oraz określony rodzaj działalności wychowawczej (aspekt prakseologiczny).

A.M. de Tchorzewski „wychowanie to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kieruje się powszechnie uznanym dobrem, umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości”.

W tej definicji wyraźnie zarysowuje się płaszczyzna prakseologiczna, jak i teleologiczna wychowania.

1. Płaszczyzna prakseologiczna - odnosi się do dwustronnej, dwukierunkowej, dynamicznej relacji, istotą której jest przenikanie działania podmiotu działającego (wychowującego) z doznaniem podmiotu doznającego (wychowywanego) przy wykorzystaniu:

• dobra pożytecznego - bonum utile

• dobra przyjemnego - bonum delectabile

• dobra godziwego, zacnego - bonum honestum

I wartości z nimi związanych (animalnych, normatywnych i absolutnych)

2. Płaszczyzna teleologiczna - sprowadza się do osiągnięcia przez podmiot doznający (wychowywany) wzrostu tożsamości.

Dariusz Zając na temat definicji Tchorzewskiego: „Podmiot wychowujący (działający, nauczyciel) przyczynia się do ukazywania podmiotowi wychowywanemu określonych wartości, a podmiot wychowywany, w sposób wolny i świadomy, włącza te wartości do swojego indywidualnego systemu wartości i w ten sposób kształtuje własną osobowość”. TO NIE JEST ODDZIAŁYWANIE. Wychowanie polega na tym, że działanie podmiotu wychowującego wywołuje współdoznawanie podmiotu wychowywanego, a ten z racji swojej aktywności odwzajemnia się działaniem na podmiot wychowujący. Istota wychowania jako bytu społecznego jest wychowanie - współdziałanie i doznawanie „współ” podmiotu wychowującego i wychowywanego.

Definicje Antoniny Guryckiej to definicje o zakresie wąskim.

3. Zakres najwęższy

H. Muszyński „mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno - wolicjonalną jednostki”. Definicje o charakterze wąskim są nieaktualne. Dziś wychowujemy całego człowieka a nie wpływamy tylko na jedną jego sferę.

CECHY WYCHOWANIA

M. Łobocki

Do podstawowych cech wychowania należą:

1. Złożoność - odnosi się do zewnętrznych (oddziaływania wychowawcze) i wewnętrznych (osobiste przeżycia, doświadczenia, funkcjonowanie organizmu) uwarunkowań wychowania.

2. Intencjonalność - dotyczy świadomości celów, jakie chce wychowawca osiągnąć w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej.

3. Interakcyjność - oznacza współdziałanie wychowawcy i wychowanka, odbywające się na zasadzie wzajemności, a zatem oddziaływania co najmniej dwukierunkowego.

4. Relatywność - odnosi się do trudności w przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych, bowiem wychowanie to tylko jeden z wielu wpływów na wychowanków; obok niego wyróżnia się niezamierzone wpływy środowiska rówieśniczego
   i lokalnego, środków masowego przekazu.

5. Długotrwałość - oznacza, że każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe życie i wiąże się ta cecha wychowania z systematycznością, co ma doniosłe znaczenie dla ciągłego pogłębiania i utrwalania osiągniętych wyników.

KONCEPCJE WYCHOWANIA

1. Wychowanie jako byt społeczny wg Andrzeja Tchorzewskiego

„wychowanie to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kieruje się powszechnie uznanym dobrem, umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości”

Definicja, której źródłem jest uniwersalistyczna filozofia artytelesowsko - tomistyczna. Czynniki sprawcze:

1. Czynniki podmiotowe - wychowawca (podmiot wychowujący, działający wg Filka), wychowanek (podmiot wychowywany, doznający wg Filka).

2. Wykorzystanie dóbr:

• dobra pożytecznego - bonum utile

• dobra przyjemnego - bonum delectabile

• dobra godziwego, zacnego - bonum honestum

Kierując się dobrem podmiot wychowujący pokazuje wychowankowi wartości z tym dobrem związane, a podmiot wychowywany w sposób wolny i świadomy włącza te wartości do swojego indywidualnego świata wartości i w ten sposób tworzy swoją osobową tożsamość.

W koncepcji ontologicznej wychowanie to „współdziałanie”, „doznawanie-współ” podmiotu wychowującego i podmiotu wychowywanego.

Dynamiczny charakter wychowania jako bytu społecznego: działanie podmiotu wychowującego wywołuje współdziałanie podmiotu wychowywanego, a ten z kolei odwzajemnia się działaniem na podmiot wychowujący.

2. Wychowanie w optyce funkcjonowania i w optyce bycia wg Tadeusza Gadacza

Optyka funkcjonowania:

1. Obiektywny, przedmiotowy sposób traktowania człowieka.

2. Formowanie wychowanka zgodnie z obowiązującymi modelami życia charakterystycznymi dla danej ideologii czy społecznego systemu.

3. Wychowanie polega na bezosobowym zjednoczeniu z powszechnym obowiązkiem, obowiązującym prawem; na posłuszeństwie normom i przepisom systemów i organizacji.

4. Wychowawca jest mandatariuszem i stróżem prawa oraz panującego ładu. Jego relacja do wychowanka jest relacją siły i kontroli, a moralność, którą wpaja, jest moralnością zamkniętą opartą na przymusie.

5. Wychowawca-funkcjonariusz posiada autorytet oparty jedynie o prawo porządku, którego strzeże lub który reprezentuje, albo o osobę, której jest mandatariuszem. Jego autorytet jest autorytetem władzy i ma go tak długo, jak długo trwa porządek, którego strzeże, lub osoba, którą reprezentuje.

6. Dla wychowawcy szkoła jest rodzajem przechowalni, w której spełnia się jakieś funkcje, ale gdzie się nie mieszka.

7. Wychowawca oddziałuje jedynie na intelekt i pamięć wychowanka, gdyż jego celem jest przyswojenie mu zasad i przyzwyczajenie do nich.

8. Celem wychowania jest bezruch, „święty spokój”.

Optyka bycia:

1. Wychowanie to spotkanie osób, mistrza i ucznia, poprzez które otwiera się horyzont wartości, dzięki którym człowiek staje się człowiekiem, bez względu na ideologię czy system społeczny.

2. Wychowanie polega na naśladowaniu osobowych wzorców mistrzów. To żywi ludzie, których programem jest samo życie.

3. Wychowanie to wspólna wędrówka ku prawdzie, dobru i pięknu, poprzez kolejne stopnie wartości.

4. Wychowawca jest mistrzem, który odsłania te wartości i apeluje.

5. Wychowawca jest świadkiem wartości, a jego relacja do wychowanka jest relacją pomocy i służby.

6. Wychowawca ma autorytet duchowy i intelektualny, którego nie traci, kiedy upadają ideologie i zmieniają się porządki społeczne, gdyż jest mandatariuszem Boga.

7. Wychowawca jest mistrzem, który potrafi otworzyć wychowankowi swój dom i do niego zaprosić. Szkoła staje się przedłużeniem domu.

8. Wychowawca kieruje swój apel do całej osoby, szczególnie do uczuć, a jego celem jest uzdolnienie wychowanka do samodzielnego formułowania sądów o rzeczywistości.

9. Wychowanie jest twórcze i dynamiczne; jest otwarte, gdyż zawsze zmierza ku temu, co lepsze, prawdziwsze, piękniejsze. Jego celem jest miłość Boga, która jest źródłem wszelkiej twórczości.

27.10.2010

EDUKACJA

Z.Kwieciński: „Ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej oraz by stały się zdolne do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności, były zdolne do rozwijania własnego Ja poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych, poprzez utrzymywanie ciągłości własnego Ja w toku spełniania zadań dalekich. Edukacja to ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości, jak też ogół wpływów i wfunkcji ustanawiających i regulujących osobowość człowieka i jego zachowanie w relacji do innych ludzi i wobec świata.”

Podmiotem edukacyjnym jest każdy. Podstawowym zadaniem edukacji jest rozwijanie zdolności człowieka do dokonywania zmian przy zachowaniu własnej autonomii. Każda edukacja jest procesem zamierzonym, przypisuje się mu ściśle określone cele.

Edukacja zajmuje najwyższe piętro w siatce pojęć pedagogicznych wg Teresy Hejnickiej - Bezwińskiej.

A.M. de Tchorzewski: W przypadku dominacji w działaniach społecznych akomodacji i aproksymacji mówimy o socjalizacji, zaś w przypadku dominacji aproksymacji i indoktrynacji mamy do czynienia z edukacją.

Ajdukiewicz mówi o możliwych stosunkach znaczeniowo - zakresowych: podrzędność, nadrzędność, krzyżowanie.

Nie każda edukacja jest wychowaniem w znaczeniu wąskim, ale każdy wychowanie jest edukacją.

Każda edukacja jest wychowaniem w znaczeniu szerokim, ale nie każde wychowanie w znaczeniu szerokim jest edukacją.

Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji.

Wychowanie w ujęciu wąskim jest podrzędne w stosunku do edukacji.

Wychowanie w znaczeniu szerokim

Edukacja

Wychowanie w znaczeniu wąskim

SOCJALIZACJA

Peter L.Berger, Thomas Luckmann: „Wszechstronne i zwarte wprowadzanie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa albo jakiś jego sektor”.

Autorzy ci wyróżniają socjalizację pierwotną, czyli taką „którą jednostka przechodzi w dzieciństwie, i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa” oraz socjalizację wtórną, która stanowi „każdy następny proces, który wprowadza jednostkę w nowy sektor obiektywnego swiata jako społeczeństwa”.

Szerokie i wąskie znaczenie socjalizacji

Stanisław Kowalski:”W szerokim rozumieniu socjalizacja oznacza kształtowanie osobowości społecznej lub nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych czy też wchodzenie w kulturę, zwane akulturacją”

Mieczysław Łobocki:”W wąskim rozumieniu socjalizacja to nic innego jak proces oddziaływania społecznego na jednostkę, a także skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze osobowości”.

Po co socjalizujemy człowieka?:

1. Po to, żeby był ciąg kulturowy.

2. Aby człowiek nauczył się życia.

3. Aby nauczył się panowania nad emocjami.

4. Aby uczył się pełnienia ról społecznych.

5. Aby wpajać człowiekowi aspiracje i cele wartościowe.

Socjalizacja prowadzi do konformizmu.

Socjalizacja jest bliskoznaczna do pojęcia edukacji i wychowania w znaczeniu szerokim wg. teresy Hejnickiej - Bezwińskiej.

Wg A.M. de Tchorzewskiego w socjalizacji zawierają się akomodacja i aproksymacja.

Każda socjalizacja jest wychowaniem w znaczeniu szerokim, ale nie każde wychowanie jest socjalizacją.

Każde wychowanie w znaczeniu wąskim jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem w znaczeniu wąskim.

Socjalizacja jest podrzędna w stosunku do wychowania w znaczeniu szerokim.

Socjalizacja jest nadrzędna w stosunku do wychowania w znaczeniu wąskim.

SOCJALIZACJA A EDUKACJA

Socjalizacja jest bliskoznaczna edukacji.

Socjalizacja wyraża się w stosunku krzyżowania do edukacji. Ze stosunku krzyżowania wynika, że muszą istnieć elementy różne i wspólne. Coś je musi łączyć i coś dzielić.

Istnieje socjalizacja nie będąca edukacją - akomodacja.

Istnieje edukacja nie będąca socjalizacją - indoktrynacja.

Istnieje socjalizacja będąca edukacją i edukacja będąca socjalizacją - aproksymacja.

Wg Z.Kwiecińskiego edukacja jest nadrzędna w stosunku do socjalizacji.

NAUCZANIE

Nauczanie odnosi się do sfery intelektualnej.

Władysław P.Zaczyński: „Nauczanie to zespół czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych”.

Ziemowit Włodarski: Odnosi nauczanie do „specyficznych działań podejmowanych przez jedne osoby, w tym celu, by inni przyswoili sobie jakieś wiadomości, podwyższyli poziom swojego wykształcenia, uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe”.

UCZENIE SIĘ

Ziemowit Włodarski uczenie się rozumie w dwóch zakresach:

W znaczeniu szerokim uczenie się jest rozumiane jako proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia.

W znaczeniu wąskim uczenie się bywa ograniczone do świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności.

KSZTAŁCENIE

Wg Józefa Półturzyckiego kształcenie to nauczanie i uczenie się wespół z wychowaniem towarzyszącym tym procesom.

Jadwiga Kędzierska: „Kształcenie to ogół zjawisk i procesów stwarzających warunki dla wszechstronnego rozwoju umysłowego człowieka. Oznacza to nabywanie przez niego wiedzy, poglądów, przekonań na temat ludzi, ich dzieł, świata, w którym żyje, możliwości zmieniania otaczającej go rzeczywistości oraz samego siebie, gotowości do podejmowania działań intelektualnych i praktycznych, także dążeń do rozwijania swoich zainteresowań, zamiłowań, zdolności i uzdolnień.”

J.S.Bruner: „Kształcenie jest procesem dokonywania odkryć, sterowanym wewnętrzną motywacją, procesem, w którym jednostka aktywnie odbiera i przetwarza informacje, a także wychodzi poza nie.”

Rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

Wyróżnić można dwa rodzaje kształcenia: ogólne i zawodowe.

Kształcenie ogólne:

Komorowski: „Całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów, metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorabianie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań, upodobań, pasji i technik całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej czyli kształcenia ustawicznego.”

Kształcenie zawodowe:

Z.Wiatrowski: kształcenie zawodowe występuje w dwóch znaczeniach i zakresach:

1. Kształcenie zawodowe oznacza układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesu i wyników kształcenia zawodowego realizowanego w różnych warunkach społeczno-historycznych oraz przy różnych rozwiązaniach organizacyjno - programowych.

2. Kształcenie zawodowe to ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do pracy zawodowej w określonej gałęzi gospodarki narodowej i na określonych stanowiskach.

OPIEKA

Łobocki: „Najogólniej zaspokajanie pilnych potrzeb człowieka, któremu trudno byłoby samemu ją zaspokoić lub który w ogóle jest pozbawiony takiej możliwości”

Łobocki podkreśla, że opieka i wychowanie to pojęcia bliskoznaczne, których zakresy wazejmnie uzupełniają się, przenikają i wzbogacają.

Janina Maciaszkowa: Związki opieki i wychowania

1. Składają się z tych samych elementów(różniących się jakościowo)

2. Opieka: organizowanie, tworzenie warunków, zapewnienie środków i psychicznej pomocy, wychowanie: przekazywanie treści, norm i wartości, które są uważane za społecznie pożądane

3. Opieka: podejmuje się ze względu na potrzeby jednostki(lub grupy), wychowanie: ze względu na społecznie uznawany normatywny ideał

4. Tu i tu realizacja jest skuteczniejsza gdy występuje współdziałanie wychowanka-podopiecznego z wychowawcą-opiekunem

SAMOWYCHOWANIE

Irena Jundził: „Czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu własnego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów postępowania lub systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek wychowując samego siebie, staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą kierowaną na nią bądź na grupę, w której uczestniczy”

Aktywność samowychowawcza powstaje pod wpływem braku równowagi pomiędzy podmiotem, a otaczającym światem, przede wszystkim zaś światem ludzi i stosunków między nimi. Nierównowaga występuje wówczas, kiedy jednostka odczuwa konflikt między pragnieniami, a powinnościami, między zachciankami, a normami regulującymi współżycie ludzkie. Może ona powstać również pod wpływem różnic dostrzeganych między „ja” idealnym a „ja” realnym. Nierównowaga wywołuje potrzebę regulowania swego stosunku z otoczeniem oraz potrzebę osiągnięcia w życiu wybranych wartości. Potrzeby te stają się punktem aktywności samowychowawczej.

Strukturę samowychowawczą tworzą następujące elementy:

1. Wybór wzoru (cel, który podmiot chce osiągnąć) - człowiek wytwarza idealne „ja” wzór osobowy, który chce osiągnąć

2. Analiza sytuacji - podmiot wybiera wzór i dąży do jego osiągnięcia analizując różne sytuacje, w jakich go można realizować

3. Autoocena - na obraz autooceny składają się: wiedza o sobie, normalne stany wewnętrzne, właściwości podmiotu, relacje między podmiotem a innymi ludźmi. Autoocena jest zjawiskiem zmiennym, człowiek podnosi jej poziom pod wpływem powodzeń udanego działania, zaś obniża poziom pod wpływem niepowodzeń.

4. Podjęcie decyzji

5. Kierowanie sobą w dążeniu do osiągnięcia celu - dzieci w wieku 10 - 11 lat stają się zdolne do kierowania sobą w realizacji trudnych zadań. Dziecko zaczyna postępować według autonomicznych zasad moralnych i można dopatrywać się świadomego samowychowania.

6. Autokontrola - porównanie osiągnięć z zamiarami. Zbliżanie się do obranego wzoru dostarcza zadowolenia, zaś oddalanie - niezadowolenie.

24.11.2010

PROCES WYCHOWANIA

Proces (łac. processus - postęp).

Górniewicz: „Proces jest pewnym ciągiem działań, ciągiem zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich. Proces ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości”.

Kategoria procesu ma uniwersalny charakter - mamy z nim do czynienia w wielu naukach.

Filozofia - Władysław Cichoń: „Jeden z wielu oddziaływań międzyludzkich, składnik współtworzący całą rzeczywistość człowieka, wpływający decydująco na to, kim jesteśmy, jaki jest nasz świat ludzki. Proces wychowania jest procesem, który rozgrywa się w psychice wychowawców i wychowanków, a więc posiada określone aspekty psychologiczne, pedagogiczne, socjologiczne, antropologiczne i aksjologiczne, a cały zaś proces dokonuje się w konkretnych warunkach i okolicznościach”.

Socjologia - Stanisław Kowalski: „Komponent ogólnego rozwoju społecznego, którego podstawową funkcją jest przekazywanie kultury z pokolenia na pokolenie oraz przygotowanie dorastających pokoleń do czynnego i twórczego uczestnictwa w dynamice postępu społeczno - kulturalnego”.

Psychologia - Antonina Gurycka: „Określa 3 sposoby rozumienia tej kategorii:

1. Proces wychowania to intencjonalne wywieranie wpływu na rzecz określonego celu.

2. Proces wychowania to dwukierunkowo przebiegający stosunek wychowawczy (interakcja wychowawcza).

3. Proces wychowania to ukłas zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.

Pedagogika - Teresa Hejnicka - Bezwińska:

1. Znaczenie szerokie - jest jednym z rodzajów działań, które zmierzają do wywarcia wpływu na innego człowieka.

2. Znaczenie wąskie - obejmuje te sytuacje, które są celowo organizowane dla dokonania określonych zmian w osobowościach wychowanków.

Istnieje też znaczenie najwęższe, odnoszące się do kształtowania emocjonalno-wolicjonalnej sfery osobowości człowieka.

Podejście subiektywistyczne i obiektywistyczne do procesu wychowania.

Podejście subiektywistyczne - Kazimierz Sośnicki: „Proces wychowania jest pewnym ciągiem zmian dokonujących się w osobowości człowieka, zmian, które prowadzą do jego nowego stanu psychicznego i fizycznego”

Podejście obiektywistyczne - Ryszard Wroczyński: „proces wychowania jest ciągiem działań podejmowanych przez wychowawców wobec wychowanka lub wychowanków, działań zaplanowanych, ukierunkowanych, których skuteczność pedagogiczną można ocenić w postaci zmian w zachowaniach wychowanków uznanych przez wychowawców za pożądane.”

Romana Miller - skrytykowała obydwa podejścia za ich jednostronność. Ujmuje ona proces wychowania na 2 poziomach:

1. Jako częsć działań polityków i działaczy decydujących o całości życia społecznego i planujących jego rozwój.

2. Jako ciąg działan wychowawców - specjalistów, którzy bezpośrednio oddziałują na młode pokolenie.

A.W.Janke: „Proces wychowania to ciąg zmian wychowawczych dokonujący się we współdziałających podmiotach, połączonych stosunkiem interakcyjnym, wywołanych w celu uzyskania bliskich i dalekich efektów wychowawczych.”

Zmiana wychowawcza - zmiana dokonująca się w człowieku, bedąca wynikiem oddziaływania procesu wychowawczego na człowieka.

A.W.Janke wyróżnia 3 płaszczyzny procesu wychowania:

1. Antropologiczno - filozoficzna

2. Aksjologiczno - teleologiczna

3. Prakseologiczna i psychospołeczna

Wielowątkowość wychowania. Wątek:

1. Rozwojowy

2. Działaniowy

3. Przeobrażeniowy

Właściwości wychowania:

1. Ukierunkowanie na cel i osobę.

2. Dynamiczność

3. Długotrwałość

4. Ciągłość

Struktura procesu wychowania

Socjologia - Florian Znaniecki: Wyróżnia 3 elementy struktury procesu wychowania:

1. Stosunek wychowawczy - swoisty stosunek społeczny, zachodzący między indywidualnym wychowankiem a którąkolwiek z osób lub grup, świadomie (choć niekoniecznie rozmyślnie) zdążających do urobienia go według pewnego wzoru. Jego istotę stanowi modyfikowanie osoby jednej strony przez działania drugiej strony, w którym to modyfikowanie jest społeczną racją stosunku, gdyż ze względu na nie stosunek zostaje nawiązany i unormowany.

2. Wpływy wychowawcze - składają się na nie wszystkie osoby i grupy, które mniej lub więcej trwale i skutecznie, bezpośrednio lub za pośrednictwem pomocników wychowawczych kierują w jakiejkolwiek mierze procesem rozwoju osobnika.

3. Przebieg procesu wychowania - wiąze się z uspołecznieniem jednostki poprzez jej włączenie się w coraz liczniejsze i bardziej zróżnicowane pod względem wpływów wychowawczych grupy społeczne oraz wchodzenie w charakterystyczne dla tych grup role społeczne.

Psychologia - Antonina Gurycka: wyróżnia 2 struktury: ogólną i włąściwą.

1. Ogólna - dostrzega w niej 3 elementy: wychowawcę, wychowanka i wpływ wychowawczy.

2. Właściwa - wyróżnia tu:

1. Planowany cel wychowawczy - stanowi cząstkę cech celu bardziej ogólnego jakim jest całościowy projekt osobowości.

2. Sytuacje wychowawcze - układ rzeczy, ludzi oraz zadań powiązanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę - reżysera tych sytuacji.

3. Doświadczenia - ślad pozostawiony po przeżyciu będący warunkiem dalszych przeżyć czy zachowań.

4. Efekt procesu - kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika.

Pedagogika - J.Górniewicz wyróżnia 2 warstwy:

1. Warstwę aksjologiczną - składają się na nią ideał i cele wychowania.

2. Warstwaę operacyjną - tworzona jest przez formy, metody, środki wychowania.

A.W.Janke: Moduł strukturalny procesu wychowania:

1. Aspekt osobowy - osoby uczestniczące w procesie wychowania.

2. Aspekt przedmiotowy - przedmiot ich uczestnictwa.

3. Aspekt teleologiczno - etyczny - intencje, jakie przyświecają uczestnictwu.

4. Aspekt aksjologiczny - wartości, w imię których akceptowane i realizowane są owe intencje.

5. Aspekt prakseologiczno - organizacyjny - formy urzeczywistniania treści wychowawczych.

6. Aspekt prakseologiczno - pedagogiczny - stosowane metody, techniki, strategie i style.

7. Aspekt psychospołeczny - procesy zmianotwórcze, wyznaczające przebieg procesu wychowawczego.

8. Aspekt teleologiczno - finalny - okres, jaki powinni wychowawca i wychowanek trwać w realacji sytuacyjno - interakcyjnej, by osiągnąć zamierzone cele.

Sytuacja - Antonina Gurycka: „Układ ludzi, rzeczy, treści, który występuje na tle środowiska jako element wyodrębniony poprzez czas i miejsce. Jedność czasu i miejsca jest w tym ujęciu podstawą wydzielenia sytuacji ze złożonego tła, którym jest środowisko człowieka.”

Sytuacja wychowawcza - Antonina Gurycka: „Układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę - reżysera tych sytuacji.”

Każda sytuacja wychowawcza będzie społeczną, ale nie każda społeczna będzie wychowawczą.

Obiektywna (przedmiotowa) strona sytuacji wychowawczej polega na tym, że możemy ją zmieniać, obserwować.

Subiektywna (podmiotowa) - każdy inaczej przeżywa sytuację obiektywną. Sytuacja obiektywna może być odbierana na wiele róznych sposobów. Każdy człowiek inaczej odbierze daną sytuację obiektywną i jego odbiór będzie sytuacją subiektywną.

Sytuacja wychowawcza - W.Cichoń: „Splot warunków, rzeczywistych faktów i całokształt towarzyszących im okoliczności, na podłożu których dokonuje się proces wychowawczy.”

Wg Guryckiej sytuacje wychowawcze przyjmują centralne miejsce w procesie wychowania. To one są wykładnią celu wychowawczego, źródłem doświadczeń, mają osobisty, indywidualny i niepowtarzalny wymiar dla jej uczestników.

Cichoń w odróżnieniu od Guryckiej za jednostkę nadrzędną względem procesu wychowania uważa sytuację wychowawczą i czyni ją punktem wyjścia dla swoich rozważań.

Typy sytuacji wychowawczych wg Guryckiej:

1. Interakcja pełna bezpośrednia:

1. Wychowawca - wychowanek

2. Interakcja pełna - pośrednia:

1. Wychowawca - grupa - wychowanek

2. Wychowawca - zadanie - wychowanek

3. Wychowawca - zadanie - grupa - wychowanek

3. Interakcja niepełna, zawsze pośrednia:

1. Wychowawca - grupa (wychowanek jest tylko elementem grupy)

2. Grupa - wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji - można tylko przewidywać jego wpływ na grupę)

3. Grupa - zadanie - wychowanek (jak wyżej)

4. Zadanie - grupa (zadanie pochodzi o d wychowawcy, który w sytuacji nie uczestniczy, a wychowanek jest tylko elementem grupy)

5. Zadanie - wychowanek (jak wyżej, związek zadania z wychowawcą)

11

---