Pojęcie i funkcje cen światowych

Cena - wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru lub usługi, wartość waluty zagranicznej (tj. kurs walutowy) lub określonego czynnika produkcji (pracy, kapitału, wiedzy technicznej itd.).

• Każda z tych wartości powstaje w wyniku zderzenia się popytu z odpowiednią podażą.

• Mamy do czynienia z procesami kształtowania się cen w warunkach nadwyżki podaży nad popytem oraz z procesami kształtowania się cen w warunkach nadwyżki popytu nad podażą, ale cena ewaluuje zawsze wokół odpowiedniej wartości.

• Istnieją ceny:

1. absolutne

2. względne (porównawcze/komparatywne) - są to tzw. wewnętrzne ceny relatywne, których kształtowanie się jest jedną z głównych przesłanek rozwoju handlu międzynarodowego i międzynarodowej migracji czynników produkcji

• Ceny kształtują się na rynku (lokalnym, regionalnym, krajowym, międzynarodowym), tzn. miejscu spotkania się popytu i podaży.

• Na rynku międzynarodowym kształtują się ceny towarów, usług, czynników produkcji i walut w stosunkach między krajami wyodrębnionymi granicami politycznymi, granicami ekonomicznymi, stosującymi różne waluty itd.

• Nie wszystkie towary, usługi czy rodzaje wiedzy technicznej są przedmiotem handlu międzynarodowego i dlatego nie można mówić o kształtowaniu się ich ceny międzynarodowej (np. budynków czy zakładów użyteczności publicznej). Nie będąc przedmiotem wymiany międzynarodowej, nie mają one ani wartości międzynarodowej, ani ceny międzynarodowej. Te towary i usługi określa się mianem non-tradables.

• Każdy towar, usługa i czynnik produkcji maja własną cenę.

Ceną

Pracy Kapitału Wiedzy technicznej

jest

Stawka płacy Stopa procentowa Cena, którą trzeba zapłacić za określony sposób lub kanał jej nabywania lub wykorzystywania

Funkcje cen światowych

1. informacyjna - informowanie producenta czy dostawcy o sile zapotrzebowania odbiorcy (krajowego czy zagranicznego konsumenta, inwestora lub producenta) na określony towar, usługę, czynnik produkcji lub walutę zagraniczną;

2. dystrybucyjna - przez ceny towarów, usług i czynników produkcji dokonuje się w każdym kraju podziału dochodu narodowego;

3. agregacyjna - cena pełni tą funkcję tylko wtedy, kiedy jest to cena ukształtowana w warunkach normalnie funkcjonujących rynków towarów, usług i czynników produkcji. Tylko wtedy można ją potraktować jako rozsądną normę oceniającą i umożliwiającą agregację (np. składników dochodu narodowego, produkcji przemysłowej).

Istota I rodzaje terms of trade

Pojęcie: dosłownie „warunki wymiany”. Są to stosunki cen krajowych do cen produktów eksportowanych lub importowanych w różnych zależnościach. Inaczej : wskaźniki terms of trade odzwierciedlają wpływ zmiany ceny na dochód narodowy.

Rodzaje:

1. Cenowe terms of trade

To współczynnik wskazujący na względne zmiany cen w eksporcie danego kraju do względnych zmian cen towarów importowanych przez ten kraj w określonym czasie (zazwyczaj w ciągu roku). Czyli jest to relacji zmian cen towarów eksportowanych do zmian cen towarów importowanych. Wszystkie współczynniki terms of trade mają swoją matematyczną postać. Oto cenowe terms of trade:

T_cenowe= D^ex(t) /D^im(t) : D^ex(0)/D^{im (0)}

Gdzie:

D^ex - przeciętne ceny w eksporcie

D^im - przeciętne ceny w imporcie

(t) - okres badany

(0) - okres początkowy

Cenowe tot (skrót własny od terms of trade) danego kraju poprawiają się jeśli ceny towarów eksportowanych w danym okresie rosną szybciej lub maleją wolniej niż ceny towarów importowanych do kraju. Gdy jest odwrotnie oznacza to, że siła nabywcza towarów eksportowanych maleje.

Można jeszcze badać rozwinięte cenowe tot przy stałej i zmiennej strukturze rzeczowej handlu międzynarodowego. Dla stałej struktury handlu wzór wygląda tak:




Gdzie:

0 = okres podstawowy

t = okres badany

D^Ex = ceny towarów i usług eksportowanych (na rynku międzynarodowym)

D^Im = ceny towarów i usług importowanych (na rynku międzynarodowym)

Q^Ex = wolumen eksportu

Q^Im = wolumen importu

A dla zmiennej struktury handlu tak:




Gdzie:

0 = okres podstawowy

t = okres badany

D^Ex = ceny towarów i usług eksportowanych (na rynku międzynarodowym)

D^Im = ceny towarów i usług importowanych (na rynku międzynarodowym)

Q^Ex = wolumen eksportu

Q^Im = wolumen importu

Jeżeli któryś z powyższych wskaźników jest większy od 1 - oznacza to, że zmiany cen dewizowych w handlu międzynarodowym działają pozytywnie na bilans towarów i usług. Tym samym oddziaływają również pozytywnie na dochód narodowy. Cenowe TOT mniejsze od 1 - przynosi odwrotne efekty.

2. Ilościowe terms of trade (Gross barter terms of trade)

Ten wskaźnik pokazuje zmiany ilości towarów, jakie kraj musi eksportować by móc importować określone ilości towarów. Czyli ile trzeba sprzedać za granicę by móc kupić z góry określoną ilość towarów zagranicznych. Wzór na to wygląda tak:

T_ilościowe = Q^ex(t) /Q^im(t) : Q^ex(0)/Q^{im (0)}

Gdzie:

Q^ex - ilość towarów eksportowanych

Q^im - ilość towarów importowanych

(t) - w okresie badanym

(0) - w okresie początkowym

Wskaźnik cenowy i ilościowy jest prawidłowy wtedy gdy bilans danego kraju jest zrównoważony (import = eksport), struktura (oprócz modelu przystosowanego do zmian) handlu jest niezmienna oraz gdy analizowane okresy są tak bliskie, że można pominąć zmiany wydajności gdzie rozwojowi techniki itp.

3. Czynnikowe terms of trade

• Jednoczynnikowe terms of trade (single factoral terms of trade)

T_{jendoczynnikowe} = T_cenowe ∙ Zx

Gdzie:

Zx - wskaźnik zmian poziomu wydajności pracy w sektorze eksportowym analizowanego kraju A w okresie t w porównaniu z okresem 0

Ten wskaźnik oznacza relację zmian cen towarów eksportowanych oraz towarów importowanych przez dany kraj w określonym okresie, skorygowaną o zmiany wydajności czynników produkcji zatrudnionych w produkcji eksportowej.

• Dwuczynnikowe terms of trade

Dwuczynnikowe tot uwzględniają jeszcze zmiany wydajności w kraju ale i zagranicą.

Nie rozpisana wersja wzroku:

T_{dwuczynnikowe} = T_cenowe ∙ Zx/Zm

Gdzie:

Zm - wskaźnik zmian poziomu wydajności pracy w produkcji zastępującej import (produkcji która musiałaby istnieć by nie trzeba było niczego importować) w kraju importującym lub w innych krajach w produkcji towarów importowanych przed dany kraj A między okresem „t” a okresem „0”

1. Przy stałej strukturze handlu międzynarodowego:




Gdzie:

0 = okres podstawowy

t = okres badany

D^Ex = ceny towarów i usług eksportowanych (na rynku międzynarodowym)

D^Im = ceny towarów i usług importowanych (na rynku międzynarodowym)

Q^Ex = wolumen eksportu

Q^Im = wolumen importu

K^Ex = wskaźnik cen krajowych towarów i usług eksportowanych

K^Im = wskaźnik cen krajowych towarów i usług importowanych

2. Przy zmiennej strukturze handlu międzynarodowego:




Gdzie:

0 = okres podstawowy

t = okres badany

D^Ex = ceny towarów i usług eksportowanych (na rynku międzynarodowym)

D^Im = ceny towarów i usług importowanych (na rynku międzynarodowym)

Q^Ex = wolumen eksportu

Q^Im = wolumen importu

K^Ex = wskaźnik cen krajowych towarów i usług eksportowanych

K^Im = wskaźnik cen krajowych towarów i usług importowanych

Podobnie jak przy cenowych TOT - wskaźnik większy od 1 oznacza pozytywne efekty, natomiast mniejszy od 1 - negatywne.

Najczęściej obliczane są cenowe, ilościowe i jednoczynnikowe TOT.

Przyczyny pogarszania się TOT krajów, które eksportują gł. towary standardowe

Towary standardowe to np. surowce naturalne lub usługi fryzjerskie. Skutkiem pogarszania się TOT może być niekorzystna jednostronna lub zbyt daleko idąca specjalizacja kraju.

Przyczyny przy art. Żywnościowych:

- popyt na art. Żywnościowe wzrasta po osiągnięciu pewnego poziomu wolniej niż na wyroby przemysłowe i usługi

- zmiany w strukturze spożycia zmniejszają popy na art. Tańsze i prostrze, co w sumie hamuje wzrost popytu na podst art. Rolno-spożywcze

- hamowanie przez wiele krajów importu art. Żywnościowych przez politykę „samowystarczalności”

Przyczyny przy surowcach naturalnych:

- lepsze technologie zwiększające oszczędność zużywania surowców w procesach produkcyjnych

- zastępowanie surowców naturalnych syntetykami (sztuczne surowce)

Przyczyny poprawiania się TOT krajów eksportujących gł. towary zindywidualizowane

- działanie prawa Engla,z godnie z którym w miarę wzrostu dochodów (po zaspokojeniu potrzeb podst) szybciej wzrasta popyt na towary przemysłowe

-zmiany w strukturze konsumpcji, tendencja do coraz silniejszego zapotrzebowania na nowoczesne technologie, produkty bardziej skomplikowane itp.

-postępujący proces internacjonalizacji i liberalizacji życia gospodarczego co prowadzi do np. poprawy warunków życia ludności

-możliwość wykorzystania różnorodnych instrumentów do stymulowania popytu

25. Mechanizm kształtowania się cen towarów wystandaryzowanych i zindywidualizowanych - Ceny międzynarodowe

Istnieją różne warunki zniekształcające ceny międzynarodowe. Decydujące tego przyczyny to:

1. W odróżnieniu od mechanizmów kształtowania cen na rynkach narodowych mamy do czynienia z czynnikiem zniekształcającym - polityką ekonomiczną państw lub ich grupy. Dzieje się tak gdyż państwo lub ich grupa (np. UE) tworzy na zewnątrz utrudnienia zarówno od strony popytu jak i podaży poprzez utrzymywanie różnych barier np. ceł. Od strony exportu (podaży światowej) poszczególne kraje stosują np. podatki, cła, kontrole. Od strony importu (popyt światowy) kontrola istnieje poprzez np. cła, które ten popyt zmniejszają.

2. Korporacje transnarodowe - zniekształcają warunki konkurencji na rynku międzynarodowym np. poprzez ceny transferowe (ceny transferowe są to ceny ustalane przez centralną korporacje w obrotach między filiami)

3. Znaczna część towarów i usług, które są przedmiotem wymiany na rynku wewnętrznym nie jest przedmiotem wymiany na rynku międzynarodowym, bo np. nie spełnia międzynarodowych standardów

Wyodrębniamy następujące grupy towarów:

1. Towary wystandaryzowane - które są w swoim rodzaju doskonałymi substytutami, są to towary masowe o identycznych walorach użytkowych i są łatwe do jednoznacznej klasyfikacji. Są zastępowalne, np. surowce mineralne, rolne i większość art. rolnych (ropa naftowa, miedź, cynk, pszenica). Towary te nadają się do obrotu giełdowego.

2. Towary zindywidualizowane - nie są doskonałymi substytutami, to towary charakteryzujące się walorami użytkowymi, zaspokajające potrzeby indywidualne, dostosowane do konkretnych segmentów rynku, do nich zaliczymy: towary przemysłowe, niektóre artykuły żywnościowe, niektóre gatunki wina, tytoniu, usługi turystyczne. Maja zróżnicowane walory użytkowe. Są produkowane w krótkich seriach. Występuje tu duże uzależnienie odbiorcy towaru od dostawcy.

Struktura handlu światowego - przeważają towary zindywidualizowane, tylko ok. kilkunastu % handlu światowego to towary wystandaryzowane.

Prawidłowości rządzące kształtowaniem cen międzynarodowych:

1. Towary wystandaryzowane cechują się znacznie głębszym wahaniom cenowym niż towary zindywidualizowane, a więc istnieje duża niepewność cen.

2. Ceny towarów zindywidualizowanych wahają się w niewielkim stopniu.

Dlaczego towary wystandaryzowane podlegają tak dużym wahaniom cen? Ponieważ decydują w ich przypadku specyficzne warunki popytowe i podażowe:

1. Warunki podażowe - specyfika polega na bardzo niskiej cenowej elastyczności podaży towarów wystandaryzowanych. Niska cenowa elastyczność podaży wiąże się ze specyfiką tych towarów, podobnie jak surowców rolnych czy pochodzenia mineralnego. Otóż podaż surowców rolnych zależna jest od czynników zewnętrznych, niezależnych od człowieka np. klimat, warunki pogodowe, ale też od długiego cyklu produkcyjnego oraz wysokich nakładów inwestycyjnych (te czynniki stanowią swoisty „destabilizator” cen od dołu). Jeżeli popyt się zwiększa gwałtownie, to usztywnienie podaży jest aż nadto widoczne, ponieważ ceny gwałtownie rosną i nie ma hamulca stabilizującego owe ceny od góry. Sposobem ograniczającym wahania mogłyby być zapasy, jednakże nie w przypadku surowców rolnych, gdyż są one nietrwałe. Dlatego stabilizacja cen zapasami ma daleko ograniczony charakter. Kraje dostarczające tego typu towary są często monokulturowe, a więc niekonkurencyjne i skazane na stagnacje gospodarczą i zacofanie technologiczne i społeczne. Jeśli spojrzymy natomiast na podaż towarów wystandaryzowanych pochodzenia mineralnego (górniczego, hutniczego) to występuje tu jeszcze większe usztywnienie. Podaż tych towarów zależy także od warunków naturalnych i bardzo długiego cyklu inwestycyjnego. Można tu zauważyć następujący mechanizm - jeżeli spadają ceny takich towarów to (najczęściej rządy) zwiększają wydobycie co jeszcze bardziej nakręca spiralę spadkową cen. W krótkich okresach duże wahania cen są tolerowane.

2. Warunki popytowe - elastyczność cenowa popytu na towary wystandaryzowane jest bardzo niska. O usztywnieniu popytu decyduje specyficzna rola tych towarów w gospodarce. Otóż towary (surowce) rolne i mineralne są podstawą do przetwórstwa oraz produkcji dóbr przemysłowych. Popyt na tow. wystand. w dużym stopniu zależy zatem od aktywności gospodarczej (rozkwit, stagnacja). W przypadku towarów pochodzenia rolnego (używki - kawa, herbata; zboża) o zmianach popytu decydują kraje bogate („syte”), choć zmiany popytu nie są duże. O usztywnieniu decyduje to, iż surowce rolne zaspokajają podstawowe potrzeby człowieka, więc żaden rząd w danym kraju nie dopuści do spadku zaopatrzenia się w owe surowce, gdyż byłby w oczach opinii publicznej „spalony”. W przypadku surowców mineralnych popyt także jest w miarę stały i niezależny od zmian cen. Surowce mineralne są bowiem punktem wyjścia dla przetwórstwa przemysłowego.

Towary zindywidualizowane.

O tego typu towary należy opierać export. Rynek towarów zindywidualizowanych jest bardziej przejrzysty, o czym decydują zarówno względy podażowe jak i popytowe.

1. Czynniki podażowe - cenowa elastyczność podaży jest znacznie większa niż w przypadku towarów wystand. Wynika to ze znacznie krótszego cyklu inwestycyjnego i produkcyjnego tych towarów. Skrócony cykl oznacza, że można znacznie szybciej zareagować na zmiany czynników rynkowych. Jeżeli warunki zbytu i ceny pogarszają się to można wycofać się we właściwym momencie (czasami niestety ze stratą) i przerzucić kapitał do innego sektora gospodarczego (do innej branży). Inaczej niż w przypadku towarów wystandaryzowanych występuje tu stabilizacja cen od dołu - producenci (podaż) nie będą produkować przy zbyt niskich cenach, poniżej progu opłacalności.

2. Czynniki popytowe - elastyczność cenowa popytu jest dużo większa niż było to w przypadku tow. wystand. Popyt (konsumenci) nie zaakceptują każdego wzrostu cen z prostej przyczyny - dobra zindywidualizowane nie zastępują podstawowych potrzeb człowieka. Konsumenci przesuną w czasie decyzję o zakupie danego dobra, czekając na spadek ceny. Każdy kraj powinien zwiększać export tow. zind. o jak największym stopniu przetworzenia, zmniejszając jednocześnie export tow. wystand.

26. Mechanizm kształtowania się cen artykułów surowcowo-rolnych i przemysłowych w długim okresie.

W okresie powojennym ceny artykułów przemysłowych rosły szybciej w porównaniu do cen towarów surowcowo-rolnych. W praktyce, efektem było tzw. rozwieranie się „nożyc cen” na niekorzyść krajów rozwijających się, produkujących i eksportujących gł. artykuły surowcowo-rolne (w porównaniu z krajami rozwiniętymi, produkującymi i eksportującymi głównie towary przemysłowe). Przyczyny długookresowego relatywnego spadku cen surowców można ująć następująco: długookresowa dynamika popytu na surowce i artykuły rolne jest niższa od ogólnej dynamiki rozwoju gospodarczego. Związane jest to z niektórymi tendencjami dt. postępu technologicznego, a zwłaszcza ze spadkiem surowco- i energochłonności, wzrostem znaczenia wtórnego zużycia surowców droższych i trudniej dostępnych, a także zastępowania ich tańszymi i występującymi w większej obfitości.

Ogólnie można powiedzieć, że przyczyny pogarszania się terms of trade krajów produkujących i eksportujących gł. towary standardowe, jakimi są artykuły surowcowo-rolne, związane są z:

1. niską dochodową elastycznością popytu:

-wysoka dynamika postępu technicznego, prowadząca do zwiększenia oszczędności surowców i zmniejszenia ich strat w procesach produkcji

- postępująca substytucja surowców naturalnych przez syntetyki

b.) niską dochodową elastycznością podaży:

- dostosowywanie się producentów i eksporterów do zmian po stronie popytu

-ograniczone możliwości stymulowania popytu zagranicznego

Natomiast przyczyny poprawy terms of trade krajów produkujących i eksportujących gł. towary zindywidualizowane, jakimi są artykuły przemysłowe, związane są z:

1. wysoką dochodową elastycznością popytu:

-zmiany w strukturze konsumpcji towarów przemysłowych, sprowadzające się m.in. do relatywnego wzrostu zapotrzebowania na bardziej skomplikowane i droższe towary przemysłowe typu konsumpcyjnego, co prowadzi do wzrostu ich wartości międzynarodowej oraz cen relatywnych (tzn. w porównaniu z cenami towarów standardowych)

-postępujący proces internacjonalizacji i liberalizacji życia gospodarczego, prowadzący m.in. do poprawy warunków życia ludności świata

b.) wysoką dochodową elastycznością podaży:

- możliwości dostosowywania się producentów i eksporterów do zmian po stronie popytu

- możliwości stymulowania popytu przez wykorzystywanie różnorodnych dywersyfikacji towarów i usług

- możliwości wykorzystania różnorodnych instrumentów zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej

c.) możliwością powiązania eksportu dóbr z eksportem różnego rodzaju usług (np. bankowych, ubezpieczeniowych, informatycznych)

d.) wieloma innymi względami.

---