Zagadnienia z Elementów prawa
1. Raty przedawnień
W prawie karnym
Art. 101. Kodeksu karnego mówi, że karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego
popełnienia upłynęło lat:
1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata
4) 5 - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat,
5) 3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.
Jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność
popełnionego przez nią przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.
Art. 103. Kodeksu karnego mówi, że nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się
wyroku skazującego upłynęło lat:
1) 30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę
surowszą,
2) 15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat,
3) 10 - w razie skazania na inną karę.
Powyższych przepisów nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw
wojennych.
W prawie cywilnym
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla
roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej - trzy lata.
2. Kary za przestępstwa
Def. Kara jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości.
Za główny cel kary uważa się reedukację skazanego, jego poprawę. Innymi celami są cele prewencyjne: mające zapobiegać ponownemu popełnieniu przestępstwa przez sprawcę (tzw prewencja szczególna) oraz powstrzymywać inne osoby od popełniania przestępstw (prewencja ogólna).
Rodzaje kar:
1. Pozbawienie wolności - trwa co najmniej miesiąc, najwyżej 15 lat. Wymierza się ją w pełnych miesiącach i latach. Odmianami tej kary - traktowanymi przez kodeks karny jako odrębne kary zasadnicze - są: kara 25 lat pozbawienia wolności oraz kara dożywotniego pozbawienia wolności. Te szczególne rodzaje kary pozbawienia wolności mogą być przez sąd stosowane tylko wtedy , gdy przepis dotyczący popełnionego przestępstwa wyraźnie je przewiduje. Karę pozbawienia wolności wykonuje się w zakładach karnych (typu zamkniętego, półotwartego, otwartego), które dzielą się na zakłady karne dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów penitencjarnych, dla odbywających karę aresztu wojskowego. Klasyfikacja skazanych służy osiągnięciu resocjalizacyjnego celu kary oraz zapobiega pogłębianiu się demoralizacji skazanego. Nadzór nad legalnością i prawidłowością przebiegu kary pozbawienia wolności sprawuje sędzia penitencjarny.
2. Kara ograniczenia wolności - polega na pozbawieniu skazanego niektórych praw, które w normalnych warunkach skazanemu człowiekowi przysługują, oraz na obciążeniu go dodatkowymi obowiązkami. W szczególności skazany:
- Nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
- Jest zobowiązany do wykonywania wskazanej przez sąd nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne (20 do 40 godzin miesięcznie)
- Ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary
Kara ograniczenia wolności jest wymierzana na czas nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 12 miesięcy.
3. Kara grzywny - jest karą pieniężną. Wymierza się ją w stawkach dziennych, określając liczbę stawek (od 10 do 360) i wysokość jednej stawki (od 10zł do 2000zł) biorąc pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.
3. Rozróżnienie między przestępstwem a współudziałem w przestępstwie - rozróżnienie kar
Współudział może być:
-sprawczy (współsprawstwo, kierownictwo)
-niesprawczy (podżeganie, pomocnictwo)
-Tego, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, prawo karne traktuje jako sprawcę przestępstwa.
-Każdy ze współsprawców wykonujących czyn zabroniony odpowiada w granicach swej umyślności lub nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych sprawców.
-Podżegacz ponosi odpowiedzialność w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo (odpowiada jak za przestępstwo, do którego namawiał, za podżeganie grozi to samo co za dokonanie przestępstwa). Gdy sprawca nie usiłował dokonać czynu zabronionego, sąd może zastosować wobec podżegacza nadzwyczajne złagodzenie kary.
-Za pomocnictwo, podobnie jak za podżeganie, grozi kara w granicach przewidzianych przez sprawstwo, ale sąd zawsze może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Zarówno podżegacz jak i pomocnik nie ponoszą odpowiedzialności, jeśli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu przestępstwa.
4. Zbrodnia a występek, wykroczenie
Jedyną podstawą podziału przestępstw na zbrodnie i występki jest wysokość kary, grożącej za dane przestępstwo:
Zbrodnia to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo surowszą.
Występek to czyn, za który grozi kara pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc, kara ograniczenia wolności lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych.
5. Zasady postępowania administracyjnego
Podstawowe:
1) Zasada prawdy obiektywnej,
2) Zasada udziału stron,
3) Zasada kontroli społecznej,
4) Zasada uwzględnienia z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron.
Pomocnicze:
1) Zasada odrębności postępowania,
2) Zasada oficjalności,
3) Zasada względnej jawności,
4) Zasada dwuinstancyjności,
5) Zasada swobodnej oceny dowodów,
6) Zasada dyspozycyjności,
7) Zasada prostoty,
8) Zasada ograniczonego formalizmu,
9) Zasada trwałości decyzji administracyjnej.
6. Akt administracyjny - podział
Akty administracyjne dzielą się na:
pierwszy podział:
a) zewnętrzne - kierowane do innego adresata niż podległy organ administracyjny, poza krąg administracji”, np.: do obywatela, organizacji. np.: zezwolenie na budowę domu
b) wewnętrzne - kierowane przez organ administracyjny nadrzędny do organu podległego
drugi podział:
a) deklaratywne - ustalają w sposób wiążący, że w danej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata obowiązki i prawa, same jednak ich NIE tworzą. np.: poświadczenie obywatelstwa polskiego (nie tworzy nowego stosunku prawnego)
b) konstytutywne - są to akty adm. w ścisłym znaczeniu. Mają charakter twórczy. Tworzą, zmieniają lub uchylają stosunki prawne. Skutek prawny następuje tu więc z mocy aktu administracyjnego opartego na ustawie a nie samej ustawy. np.: nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi - tworzy się nowy stosunek prawny
trzeci podział:
a) pozytywne - załatwiające sprawę zgodnie z przedstawionym wnioskiem
b) negatywne - odmawiające całkowicie lub częściowo żądaniu strony (odrzucające wniosek). Odmowne załatwienie podania jest aktem administracyjnym, ponieważ stwarza dla wnoszącego podanie pewną sytuację prawną, np.: daje mu prawo odwołania
7. Prawo podmiotowe
Prawo podmiotowe - to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu pewnego zachowania się ( oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia). Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych, np.: wierzyciel może domagać się zwrotu pieniędzy od dłużnika, gdyż takie prawo dają mu przepisy kodeksu cywilnego. Egzekwowanie praw podmiotowych może się odbywać na drodze prawnej najczęściej przy udziale sądu. Służy temu proces cywilny i postępowanie egzekucyjne. W prawie cywilnym ( i niektórych innych) wyróżniamy prawa podmiotowe względne i bezwzględne.
8. Przesłanki ważności decyzji administracyjnych
Tu jest spora niejasność tzn. były dwa pytania które brzmiały podobnie tylko w pytaniu Jenysia zamiast „decyzji” było aktu, ale w książce wychodzi na to że to to samo, proszę o weryfikację kompetentne osoby :)
Przesłanki ważności aktu administracyjnego - wymagania stawiane aktom adm. przez ustawy i wydane na ich podstawie akty prawne
1) Akt adm. może być wydany wyłącznie na podstawie ustawy lub przepisów wykonawczych - organy administracji działają wyłącznie w ramach przepisów prawa, na podstawie ogólnych przepisów ustawy wydając akty dotyczące konkretnych sytuacji.
2) Akt adm. powinien pochodzić od właściwego organu i mieścić się w ramach jego kompetencji
3) Akt adm. może być wydany tylko po przeprowadzeniu określonego przez przepisy prawne postępowania i przy zachowaniu pewnych wymogów formalnych np.: sprawdzenie dostarczonych informacji przez odpowiednie organy
To jest „opcja” tzn. sami zdecydujcie czy to należy do pytania :)
Jeśli wymagania te nie są spełnione to mamy do czynienia z aktem wadliwym:
a) nieistotnie - jeśli naruszony przepis ma charakter porządkowy - akt jest ważny, wymaga jedynie uzupełnienia
b) istotnie - jeśli akt:
- został wydany przez niewłaściwy rzeczowo organ, bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa
- sprawa została wcześniej rozstrzygnięta ostateczną decyzją
- został skierowany do osoby nie będącej stroną w sprawie
- w razie wykonania wywołałby czyn zagrożony karą
- zawiera inną wadę, powodującą nieważność z mocy wyraźnego przepisu prawa
Mamy tu jednak domniemanie ważności - akt ( nawet istotnie wadliwy) jest ważny do chwili uchylenia. Organ administracji wstrzymuje wykonanie aktu podejrzanego o wadliwość. Uchylając akt adm. organ nadrzędny decyduje czy był on nieważny od chwili wydania (nie wywołał żadnych skutków), czy też traci moc z chwilą uchylenia
9. Przebieg postępowania administracyjnego
Przebieg postępowania administracyjnego
1) wszczęcie postępowania - z urzędu albo na wniosek stron
2) organ sprawdza czy jest organem właściwym do wydania decyzji pod względem rzeczowym (rodzaj sprawy) i miejscowym (odpowiedni szczebel i umiejscowienie (miejscowość) organu)
3) zawiadomienie wszystkich osób będących stronami w sprawie
4) organ adm. jest zobowiązany udostępnić stronom akta sprawy, jeśli nie są objęte tajemnicą państwową
5) przeprowadzenie dowodów ( na podstawie dokumentów, zeznań, opinii biegłych)
6) ewentualne przeprowadzenie rozprawy
7) podjęcie decyzji
Ważne jest ograniczenie czasu załatwiania sprawy do 2 miesięcy ( do 1 mies. w postępowaniu odwoławczym). Postępowanie adm. powinno charakteryzować się szybkością i elastycznością (dobranie formy załatwienia sprawy do jej rodzaju)
10. Kary
Karami są:
1) grzywna - wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.
2) ograniczenie wolności - jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
a) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
b) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd, zamiast obowiązku pracy może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd
c) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary
Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania
3) pozbawienie wolności - trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach.
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.
11. Stan wyższej konieczności a obrona konieczna
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI OBRONA KONIECZNA
Działanie dla zapobieżenia niebezpieczeństwa Działanie odpierające bezpośredni, bezprawny i rzeczywisty zamach
Poświęcamy dobro inne dla dobra chronionego o wyższej wartości Nie ma gradacji wartości dóbr
Sad może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną
12. Rozporządzenie a ustawa
Rozporządzenie Ustawa
Akt wykonawczy Akt ustawodawczy
Wydaje Rada Ministrów, ministrowie, Prezydent, kierownicy wydziałów centralnych Wydaje Sejm, a podpisuje Prezydent
Nie jest aktem samoistnym, oparty jest na ustawie Akt samoistny
Ograniczone ustawą do której się odnosi Ograniczona Konstytucją
Cel: wykonanie ustawy Cel: unormowanie pewnego obszaru stosunków społecznych
Źródła prawa w znaczeniu formalnym
Publikowane w Dzienniku Ustaw
Wchodzą w życie po 14 dniach po publikacji, chyba, że jest określone inaczej
13. Zdarzenie i podział zdarzeń
Zdarzenie prawne to każde takie zdarzenie, które wywołuje skutek w postaci powstania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego
Zdarzenia prawne
Działania Zdarzenia właściwe
Czyny Akty prawne
dozwolone niedozwolone Czynności prawne Akty administracyjne Orzeczenia sądowe konstytutywne
jednostronne dwustronne
14. Odwołanie, zażalenie, skarga na decyzje administracyjne
ZAŻALENIE ODWOŁANIE SKARGA NA DECYZJĘ ADMINISTRACYJNĄ
Środki zaskarżenia
Od postanowienia zapadającego w toku postępowania Od decyzji administracyjnej Od decyzji ostatecznej
Do organu, który wydał postanowienie Do organu wyższego szczebla Do Naczelnego Sądu Administracyjnego
Nie wymaga szczególnego uzasadnienia Nie wymaga szczególnego uzasadnienia Zarzut naruszenia prawa
Pełen zakres kognicji Pełen zakres kognicji Może uchylić lub oddalić, nie zmienia
7 dni 14 dni 30 dni
15. Przedawnienie ścigania i zatarcia wyroków
Przedawnienie polega na tym, że po upływie pewnego okresu nie można już sprawcy pociągać do odpowiedzialności karnej.
Przedawnienie ścigania biegnie, gdy postępowania w ogóle nie wszczęto, np. wskutek nie wykrycia sprawcy. Karalność przestępstwa ustaje jeśli od jego popełnienia minęło:
- 30 lat - w przypadku zabójstwa
- 20 lat - inne zbrodnie
- 10 lat - występek zagrożony karą powyżej 3 lat pozbawienia wolności
- 5 lat - występek zagrożony karą do 3 lat pozbawienia wolności
- 3 lata - czyn zagrożony karą grzywny lub ograniczenia wolności
Nie ulegają przedawnienia zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstwa wojenne oraz umyślne ciężkie przestępstwa popełnione przez funkcjonariuszy publicznych.
Zatarcie wyroku (skazania) polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć, tzn. po upływie określonego czasu po skazaniu i wykonaniu wyroku zapomina się o popełnionym przestępstwie. Przesłanką do zatarcia jest przestrzeganie przez skazanego w okresie próby porządku prawnego, a w szczególności to, że nie popełnił ponownie przestępstwa.
Zatarcie 0 technicznie rzecz biorąc - to usunięcie wszystkich informacji o skazanym z Centralnego Rejestru Skazanych.
Okres od wykonania kary lub darowania kary po którym występuje zatarcie:
- 10 lat w przypadku pozbawienia wolności , 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności (3 lata w przypadku pozbawienia wolności do lat 3 i wniosku skazanego)
- 5 lat - w przypadku kary grzywny lub ograniczenia wolności (3 lata jeśli skazany złoży wniosek)
16. Stosunek prawny
Stosunek prawny to każdy stosunek społeczny regulowany przez prawo.
Składa się z:
1. prawo podmiotowe - przyznana i zabezpieczona przez przepisy prawa i przepisy stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób (alternatywna definicja: przysługujące określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania)
2. obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu tzw. korelat prawa podmiotowego - granica, której nie może przekroczyć podmiot będący jedną ze stron
3. podmiot prawa - podmiot, któremu prawo podmiotowe służy
4. podmiot obowiązku - podmioty, które nie mają naruszać prawa podmiotowego
5. przedmiot stosunku prawnego - rzecz ale tez określone zachowanie zabezpieczone tym prawem podmiotowym
17. Prawo a moralność - 4 różnice i podobieństwo
PRAWO MORALNOŚĆ
Są zespołem norm postępowania
Pochodzi od państwa Pochodzi od społeczeństwa (produkt rozwoju społecznego)
Kategoria generalna Kategoria indywidualna
Odnosi się do czynów i słów Odnosi się do czynów słów, ale tez do myśli, psychiki
Zabezpieczone przymusem państwowym Zabezpieczone tylko reakcja społeczną
18. Przepis a norma
NORMA PRAWNA PRZEPIS PRAWNY
Reguła postępowania Fragment aktu normatywnego
Produkt wykładni prawa Pochodzi od państwa
Składa się z trzech części (hipoteza, dyspozycja, sankcja) Składa się ze słów i znaków interpunkcyjnych
19. Stadia czynu przestępczego
1. Zamiar - dzieje się w psychice potencjalnego sprawcy - nie jest karalny
2. Czynności przygotowawcze do popełnienia przestępstwa, niektóre z nich są karalne, np. przygotowanie do fałszerstwa
3. Usiłowanie - karane:
- udolne - jeśli mogłoby dojść do popełnienia przestępstwa gdyby nie przeszkodzono sprawcy
- nieudolne - jeśli sprawca zabiera się to popełnienia przestępstwa nieudolnie, nieumiejętnie, bez odpowiednich narzędzi i faktycznie nie mogło mu się to udać
4. Dokonanie czynu przestępnego - karane.
Nie zawsze występują wszystkie stadia popełnienia przestępstwa, i nie we wszystkich przypadkach da się klarownie określić wszystkie jego stadia.
20. Rodzaje wykładni
Wykładnia - proces myślowy, którego celem jest ustalenia właściwej treści normy prawnej zakodowanej w przepisach prawnych
Ze względu na podmiot dokonujący wykładni
1.autentyczna - dokonywana przez organy stanowienia tego prawa, którego wykładnia jest dokonywana
2. legalna - dokonywana przez organ specjalnie do tego umocowany w całej materii prawa
3. praktyczna - dokonywana przez organy stosowania prawa
4. doktrynalna (naukowa) - dokonywana przez przedstawicieli nauki, teoretycznie, w oderwaniu od konkretnego przypadku
Ze względu na metodę
1. słowna (werbalna) - badanie znaczenia użytych w treści aktu słów, znaków interpunkcyjnych wraz z ich powiązaniami
2. celowościowa (teleologiczna) - ustalenie celu ustawodawcy, lub innego organu stanowienia prawa
3. systematyczna - ustalenie miejsca danego aktu/przepisu w systematyce prawa
4. historyczna - uwzględnienie źródeł historycznych, poprzednich aktów obowiązujących w danej materii, dokumentów wykorzystanych przy prac nad aktem prawnym
Ze względu na efekt
1. rozszerzająca - jeśli efekt wykładni jest szerszy po pozostałych wykładniach niż po słownej
2. zwężająca - jeśli efekt wykładni jest węższy po pozostałych wykładniach niż po słownej
3. adekwatna - jeśli efekt wykładni jest taki sam jak po słownej
21. Kolizje przepisów prawnych
Kolizje czasowe
Z kolizją mamy do czynienia jeśli jeden stan faktyczny jest opisany więcej niż jedną regulacja i do tego sprzecznymi.
Najczęściej zdarza się to przy unowocześnianiu przepisów - istnieją wówczas równocześnie stare i nowe przepisy.
Często ustawodawca przesądza kolizję i reguluje sytuację występowania starych przepisów w nowych przepisach (tzw. Przepisy przejściowe).
Reguły mające tutaj zastosowanie:
Lex retro non agit. -Prawo nie działa wstecz.
Lex posterio derogat priori. - Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.
Nullum crimen sinae lege. - Nie ma przestępstwa bez prawa.
Kolizje przestrzenne
W przypadku gdy wyrok jest wygłaszany przy działaniu nowszych przepisów w stosunku do tych które obowiązywały w chwili popełniania przestępstwa, sąd wymierzy karę według prawa łagodniejszego.
Kiedy stosunek prawny zachodzi między osobami, instytucjami z innych krajów, gdzie obowiązują odmienne przepisy regulujące ten sam stosunek.
Ustawodawca może przewidzieć ewentualne kolizje i uchwalić tzw. przepisy kolizyjne.
Reguły mające tutaj zastosowanie:
Lex patriae. - Decyduje prawo ojczyste (dotyczy zdolności prawnych i zdolności do czynności prawnych)
Lex rei sitae. - Decyduje prawo miejsca położenia rzeczy, która jest przedmiotem stosunku prawnego.
Locus regis actum. - Decyduje prawo zawarcia umowy.
Za każdym razem stwierdzenie wykonalności wydaje sąd właściwy dla osoby (w ojczystym kraju), której dotyczy wyrok i opatrzyć go klauzulą wykonalności.
22. Prawo międzynarodowe a wewnętrzne
Prawo międzynarodowe Prawo wewnętrzne
- Reguluje stosunki miedzy państwami i
innymi podmiotami międzynarodowymi - reguluje stosunki między podmiotami w państwie (m.in. państwem a obywatelami)
-źródła: umowy międzynarodowe i zwyczaje międzynarodowe - źródła: konstytucja, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego
-na jego straży w zasadzie nie stoi przymus bezpośredni
(to tylko wyjątkowy charakter) - jest przymus bezpośredni
- ma pierwszeństwo przed prawem wew. jeśli umowa była ratyfikowana za zgodą sejmu (zgoda sejmu dotyczy najważniejszych spraw w państwie), w pozostałych przypadkach kolizje są rozstrzygane jak kolizje między przepisami krajowymi,
23. Kompetencje sądu rejonowego a okręgowego
Sądy rejonowe Sądy okręgowe
- rozpatrują w I instancji sprawy cywilne i karne - w szczególności te sprawy które nie zostały wyraźnie przekazane sądom okręg. -rozpatrują w I instancji sprawy cywilne: o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone prawa majątkowe, o ochronę praw autorskich, o roszczenia wynikające z prawa prasowego, o prawa majątkowe których wartość >15000zł, bez spraw o alimenty
-rozpatrują w I instancji sprawy karne: zbrodnie (na które kara >=3 lata), przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym państwa, uprzywilejowane formy zabójstwa, puszczenie w obieg fałszywych pieniędzy lub dokumentów, sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa,
- obejmują działaniem obszar kilku lub kilkunastu np. gmin, miast, dzielnic - większy obszar - coś jak byłe województwo zazwyczaj
- rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych (II instancja)
24. Luki w prawie i sposoby ich usuwania
Luką w prawie nazywamy sytuacje, gdy jakiś stosunek prawny nie jest uregulowany ale całokształt materiału wskazuje że powinien być normowany. Luka prawna ujawnia się na etapie stosowania prawa.
Powody wystąpienia:
1. ustawodawca nie nadąża za regulowaniem coraz to nowych, pojawiających się stosunków społecznych
2. ustawodawca celowo nie uregulował jakiegoś stosunku prawnego, gdyż chciał się przekonać jak będzie się dany stosunek rozwijał
Sposoby usuwania:
1. analogia legis (analogia ustawy) - stosowana gdy w zasobie prawa istnieje uregulowany podobny stan faktyczny; zakładając, że racjonalny ustawodawca uregulowałby te stosunki podobnie lukę w prawie usuwa się regulując stan faktyczny w ten sam sposób jak stan faktyczny znaleziony w zasobach prawa.
2. analogia iuris (analogia prawa) - gdy nie ma w zasobach prawa nawet stanu faktycznego podobnego to mamy do czynienia z tzw. czysta luką w prawie; wtedy stosując ogólne zasady prawa i ogólne zasady gałęzi, do której daną sytuacje można by zaliczyć tworzy się normę do zastosowania, ale jest to norma jednorazowa, nie przechodzi do zasobów prawa.
25. Norma prawna i jej budowa
Norma prawna jest to wynikająca z przepisów prawnych reguła postępowania, wydana lub sankcjonowana przez państwo i zabezpieczona przymusem prawnym.
Budowa:
1. hipoteza - opisuje stan faktyczny, w którym norma znajduje zastosowanie
2. dyspozycja - opisuje sposób zachowania w danym stanie faktycznym
3. sankcja - określa negatywne skutki niezastosowania się do dyspozycji
26. Prawne formy działania administracyjnego
1. stanowienie przepisów prawnych (aktów adm. ogólnych albo normatywnych) - organ adm. ma prawo używać aktów normatywnych do ustanawiania powszechnie obowiązujących przepisów, w zakresie kompetencji organu.
2. wydawanie aktów administracyjnych (aktów adm. indywidualnych) - podstawowa forma prawna działania administracji
3. zawieranie porozumień administracyjnych - pomiędzy organami które nie są sobie podporządkowane np.: dwaj wojewodowie, np.: w wspólnego załatwienia jakiejś sprawy
4. zawieranie umów - a więc aktów dwustronnych (w przeciwieństwie do aktu adm.)
5. prowadzenie działalności społeczno-organizatorskich - działanie nie z pozycji władzy ale w podobnym charakterze do organizacji społecznej. Może mieć wielkie znaczenie w sytuacji gdy brak jest środków prawnych umożliwiających wykonanie zadania i trzeba „pobudzić ludzi do działania” w inny sposób.
6. wykonywanie czynności materialno-technicznych - wszelkie czynności faktyczne wykonywane przez organ i jego funkcjonariuszy w toku urzędowania np.: prowadzenie archiwów. Muszą się opierać na podstawie prawnej. Dzielimy je na wykonywane wewnątrz organu i na zewnątrz
27. Wina - definicja jej rodzaje
Wina - określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu, jest to cecha bardzo subiektywna. Wyraża psychiczne zaangażowanie sprawcy w dokonywany czyn, przede wszystkim stopień i charakter.
Zależnie od stopnia świadomości i natężenia złej woli odróżnia się winę:
- umyślną
- nieumyślną
Wina umyślna:
Zamiar bezpośredni - występuje gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony
Zamiar ewentualny - występuje gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to.
Wina nieumyślna
Lekkomyślność występuje gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć
Niedbalstwo - występuje gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć i może przewidzieć.
Jeśli popełniono czyn zabroniony przez prawo karane, a w działaniu sprawcy nie ma w ogóle winy to mamy do czynienia z przypadkiem, za co sprawca nie odpowiada.
28. Formy udziału w przestępstwie
Sprawstwo - osoba dokonująca czynu przestępczego; wyróżnić można sprawce, współsprawcę i sprawce kierowniczego
Podżeganie - nakłanianie potencjalnego sprawcy do popełnienia czynu przestępczego, utrzymywanie go w woli popełnienia czynu; odpowiedzialność karna w granicach odpowiedzialności za czyn do którego popełnienia nakłaniano
Pomocnictwo - ułatwianie popełnienia przestępstwa np. przez dostarczenia materiału, narzędzi; odpowiedzialność karna w granicach odpowiedzialności za czyn przestępczy do którego popełnienia udzielano pomocy
29. Amnestia, abolicja a prawo łaski
AMNESTIA ABOLICJA PRAWO ŁASKI
Generalny akt łaski Generalny akt łaski Indywidualny akt łaski
Wydany przez Sejm Wydany przez Sejm Wydany przez Prezydenta
Forma ustawy Forma ustawy Forma aktu urzędowego
Wykonanie: Sąd penitencjarny wydaje indywidualne decyzje o ułaskawieniu Prokurator umarza postępowanie Zapoznanie się z decyzjami sądów skazujących; decyzja o ułaskawieniu zostaje wykonana od razu
Dotyczy prawomocnie skazanych Dotyczy osób, które jeszcze nie są prawomocnie skazane, np. toczy się postępowanie karne Dotyczy prawomocnie skazanych
30. Obowiązywanie ustawy karnej (w czasie i w przestrzeni)
w czasie:
-sądzone mogą być tylko te przestępstwa które zostały popełnione w czasie obowiązywania ustawy karnej,
-obowiązuje zasada: lex retro non agit (ustawa nie działa wstecz), (bywają tu tylko rzadkie wyjątki)
-w sytuacji zmiany przepisów, jeśli sprawca popełnił przestępstwo pod rządami starej ustawy a już jest nowa to wówczas - obowiązuje przyjęcie tego przepisu, który jest korzystniejszy dla oskarżonego.
w przestrzeni:
-Polskie przepisy karne dotyczą osób które popełniły przestępstwo na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym - nie ma tu więc znaczenia obywatelstwo sprawcy,
-Polską ustawę karną stosuje się do obywateli polskich którzy popełnili przestępstwo za granicą - warunkiem odpowiedzialności jest aby ten czyn był również uważany za przestępstwo w miejscu popełnienia.
-Polskie prawo karne może być stosowane do cudzoziemca który popełnił przestępstwo za granicą w dwóch przypadkach: 1)przestępstwo jest skierowane przeciwko interesom państwa polskiego, polskiego obywatela, polskiej osoby prawnej lub inne polskiej jedn.org., 2)jeśli przestępstwo jest zagrożone w polskim prawie karnym karą >2 lat pozbawienia wolności a sprawca przebywa na terenie Polski i nie postanowiono go wydać.
- Polskie przepisy karne stosuje się jeśli ktoś popełnił przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu państwa polskiego, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym , polskim interesom gospodarczym, fałszywych zeznań, ściganego na mocy ustaw międzynarodowych.
31. Rodzaje przestępstw
1) ze względu na wysokość grożącej kary: zbrodnia (czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na >= 3 lata), występek,
2) ze względu na skutek: materialne (na przestępstwo tu składa się działanie i skutek), formalne (tylko działanie bez względu na skutek - np. nie udzielenie pomocy),
3) ze względu na rodzaj winy: umyślne, nieumyślne,
4) ze względu na sposób zachowania się sprawcy przez działanie, przez zaniechanie,
5) podział na zasadnicze, kwalifikowane (społecznie niebezpieczniejsze do zasadniczego) i uprzywilejowane (posiada cechy które czynią je mniej niebezpiecznym od zasadniczego).
6) ze względu na sposób ścigania: ścigane z urzędu (poważniejsze przestępstwa), ścigane z oskarżenia prywatnego,
7) ze względu na rodzaj dóbr chronionych przez prawo karne: przestępstwa polityczne (przeciwko podstawowym ustroju polskiego), przestępstwa pospolite.
32. Formy doskonalenia prawa
1. unifikacja - stosowana w sytuacji gdy obowiązuje kilka systemów prawnych (np. w Polsce po odzyskaniu niepodległości ); proces ewolucyjny, który polega na stopniowym zastępowaniu różniących się fragmentów różnych systemów przepisami/aktami wspólnymi dla wszystkich; powolna wymiana na jeden system
2. inkorporacja - łączenie; przy rozdrobnieniu aktów prawnych grupuje się je w gałęzie prawne, głównie dla potrzeb korzystania z tego prawa, jest etapem przygotowawczym dla kodyfikacji
3. kodyfikacja - najwyższa forma doskonalenia prawa; systematyzuje prawo a jej produktem są kodeksy - akty normatywne o randze ustawy w sposób kompleksowy regulujące jakąś gałąź prawa; mamy kodeks cywilny, postępowania cywilnego, karny, postępowania karnego, karny wykonawczy, postępowania administracyjnego, spółek handlowych; dzielimy je ogólnie na kodeksy materialne i procesowe;
33. Przeterminowane zwolnienia a warunkowe zawieszenia kary
WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONYWANIA KARY
Instytucje prawa karnego
Dotyczy jedynie kary pozbawienia wolności Dotyczy kary pozbawienia i ograniczenia wolności oraz grzywny
Dotyczy osoby, która odbywa karę Dotyczy osoby skazanej, która nie odbyła kary
- Może nastąpić po odbyciu przynajmniej połowy kary (nie mniej niż 6 miesięcy)
- U recydywisty po odbyciu 2/3 kary, a u wielokrotnego po ¾ kary (nie wcześniej niż po roku)
- Skazanego na 25 lat - po 15 latach
- Skazanego na dożywocie - po 25 latach - Stosuje się w przypadku kary pozbawienia wolności do 2 lat
- Kary ograniczenia wolności
- Grzywny orzeczonej jako kara samoistna
- Okres próby stanowi czas pozostały do odbycia kary (2-5 lat)
- Okres próby wielokrotnego recydywisty nie krótszy niż 3 lata
- Okres próby skazanego na dożywocie to 10lat - Okres próby w przypadku pozbawienia wolności to 2-5 lat
- Okres próby w przypadku ograniczenia wolności warunków grzywny to 1-3 lat
Naruszenie warunków powoduje ponowne skazanie
Zatarcie skazania nie następuje automatycznie Zatarcie skazania następuje automatycznie
34. Praworządność
Praworządność to taki stan państwa, gdzie podstawowe dziedziny stosunków społecznych są regulowane przez prawo a organy państwa prawo to ściśle przestrzegają.
Uwagi do definicji:
- brak listy podstawowych dziedzin stosunków społecznych
- stosunki społeczne ulegają zmiana, powstają nowe, zmieniają swój charakter np. z nieistotnych na istotne
- charakter postulatywny, nakreśla stan idealny
- kierowana do państwa
35. Systemy prawa
Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.
Podstawę podziału prawa na gałęzie stanowi rodzaj regulowanych stosunków społecznych. O przynależności przepisu do takiej lub innej gałęzi prawa decyduje charakter stosunku społecznego, którego przepis dotyczy (np. stosunki rodzinne, majątkowe). W ramach poszczególnych gałęzi wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia (np. instytucja najmu, testamentu).
Prawo publiczne a prawo prywatne
Istnieją odmienne kryteria podziału prawa na publiczne i prywatne:
- normy prawne regulujące stosunki między państwem i obywatelami oraz między organami państwowymi tworzą prawo publiczne, natomiast normy dotyczące stosunków między obywatelami składają się na prawo prywatne (E. Bierling, F. Somlo).
- do prawa publicznego zaliczamy wszystkie przepisy odnoszące się do takich stosunków, w których jedna strona ma jakieś uprawnienia wobec drugiej. Prawo prywatne odnosi się do stosunków równorzędnych podmiotów (G. Jellinek).
- do prawa publicznego należą tylko te normy, których naruszenie powoduje automatyczną interwencję państwa. W skład prawa prywatnego wchodzą te normy, których naruszenie powoduje ściganie ze strony państwa dopiero na wniosek zainteresowanego obywatela (A. Thön).
Typowym przykładem prawa publicznego są normy prawa karnego. Do prawa prywatnego należą przede wszystkim normy cywilnoprawne.
Prawo materialne a prawo formalne
Do prawa materialnego należą te normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Normy te mają charakter pierwotny, stanowią one istotę systemu prawa.
Prawo formalne tworzą te wszystkie normy, które odnoszą się do organizacji aparatu, dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. Niektóre części prawa formalnego nazywane są prawem procesowym. Normy prawa formalnego maja charakter wtórny, spełniają one rolę służebną wobec norm prawa materialnego.
Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne
Prawem międzynarodowym nazywamy zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, a ponadto organizacjami międzynarodowymi i niektórymi innymi podmiotami. Jest ono prawem zewnętrznym państw.
Źródła norm prawa międzynarodowego: umowy międzynarodowe i zwyczaje międzynarodowe.
Na straży norm prawa międzynarodowego nie stoi przymus bezpośredni stosowany przez specjalny aparat, jak ma to miejsce w prawie wewnętrznym. Sankcje w prawie międzynarodowym mają różnorodny charakter - organizacyjny, ekonomiczny, wojskowy, są stosowane zespołowo i indywidualnie, zorganizowane i niezorganizowane. Środki przymusu mogą być stosowane przeciwko państwu używającemu siły lub posługującemu się groźbą jej użycia, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.
Istotne znaczenie ma określenie stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego danego państwa. W Polsce, w razie kolizji, umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie mają pierwszeństwo przed polskimi ustawami. W innych przypadkach kolizje między umowami międzynarodowymi a prawem krajowym są rozstrzygane tak samo, jak kolizje między przepisami krajowymi.
Podział prawa na gałęzie:
1. Prawo konstytucyjne - zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa
2. Prawo administracyjne - zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów
3. Prawo finansowe - zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych
4. Prawo cywilne - zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi - w danej sprawie - podmiotami prawa.
5. Prawo rodzinne - zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli
6. Prawo pracy - zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy
7. Prawo karne - zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej
8. Prawo procesowe - nie jest jednolitym zespołem norm. Wyodrębnia się w nim:
- prawo cywilne procesowe - zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów
- prawo karne procesowe - zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości
36. Stosunek administracyjny a stosunek prawny
STOSUNEK PRAWNY STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY
Uregulowany przez prawo Uregulowany przez administrację
- Jest stosunkiem prawnym
Strony są równorzędne Stosunek nierównorzędnych partnerów
- Jedną ze stron jest zawsze organ administracyjny
Nawiązuje się na mocy ustawy Nawiązuje się na mocy aktów administracyjnych
Mogą powstać z mocy prawa
37. Świadomość prawna
Świadomość prawna - ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo oraz postulaty tego społeczeństwa kierowane do państwa na zmianę prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku
Uwagi do definicji:
- społeczeństwo jako takie nie zna prawa, więc może je ocenić tylko na podstawie swojego wyobrażenia o prawie
- postulaty w imieniu społeczeństwa formułują organizacje, partie itp.
- Charakter postulatywny
- Kierowana głównie do społeczeństwa, ale po części tez do państwa
38. Instancyjność sądów
Instancyjność polega na:
1. Od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji. Wskutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia.
2. Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, nie może natomiast nakazać sądowi pierwszej instancji wydania orzeczenia o określonej treści, gdyż naruszałoby niezawisłość tego sądu.
3. Kontrola instancyjna następuje tylko na skutek wniesienia odwołania, sąd drugiej instancji nie sprawdza prawidłowości orzeczenia z urzędu.
4. Sądy są co najmniej dwuinstancyjne.
5. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego (nie jest on sądem instancyjnym)
39. Stosowanie prawa
Polega na posługiwaniu się przepisami prawnymi jako instrumentami przez organy państwowe, przepisy prawne służą tu do podejmowania decyzji,
Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe i organy samorządu terytorialnego.
2 formy stos. prawa: - ustalenie istnienia stosunku prawnego lub stworzenie między stronami nowego stos. prawnego.
Proces stos.prawa:
-ustalenie stanu faktycznego,
-kwalifikacja prawna (wyszukanie odpowiedniej normy prawnej odnoszącej się do danego stanu),
-wnioskowanie i wydanie decyzji.
40. Sposoby doskonalenia prawa (unifikacja, kodyfikacja i inkorporacja)
Patrz pytanie 32
41. Wykładnie prawa ze względu na podmiot
Patrz też pytanie 20
Ze względu na podmiot dokonujący wykładni
1. autentyczna - dokonywana przez organy stanowienia tego prawa, którego wykładnia jest dokonywana
2. legalna - dokonywana przez organ specjalnie do tego umocowany w całej materii prawa
3. praktyczna - dokonywana przez organy stosowania prawa
4. doktrynalna (naukowa) - dokonywana przez przedstawicieli nauki, teoretycznie, w oderwaniu od konkretnego przypadku
42. Stanowienie ustawy
Inicjatywa ustawodawcza należy do:
- grupy co najmniej 100 tys. obywateli
- grupy co najmniej 15 posłów
- Senatu
- Prezydenta
- Rady Ministrów
Etapy :
1. wpłynięcie projektu ustawy do Prezydium Sejmu (Marszałek i Wicemarszałkowie)
2. skierowanie na posiedzenie plenarne Sejmu
3. Ustawa jest uchwalana w tzw. trzech czytaniach
4. pierwsze czytanie projektu
5. dyskusja i uchwała o ewentualnym przekazaniu do odpowiedniej komisji sejmowej lub o odrzuceniu projektu
6. prace komisji
7. drugie czytanie ustawy i zreferowanie prac komisji przez posła sprawozdawcę lub przewodniczącego komisji sejmowej
8. głosowania cząstkowe nad poprawkami komisji
9. ewentualne oddanie znów do komisji lub uchwalenie ustawy przez Sejm
10. przekazanie do Senatu
11. termin 30 dni na zgłoszenie przez Senat swoich poprawek
12. głosowanie w Sejmie nad wnioskami Senatu
13. przekazanie ustawy do Prezydenta do podpisania; prezydent ma trzy możliwości
a/ podpisać ustawę
b/ zgłosić veto, wtedy Sejm może wyższą kwalifikowaną większością głosów oddalić veto Prezydenta
c/ złożyć wniosek o sprawdzenie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności ustawy z Konstytucją, wtedy albo ustawa upada, albo w przypadku braku zgodności Prezydent musi ją podpisać
14. opublikowanie w Dzienniku Ustaw, ustawa wchodzi w życie po 14 dniach od opublikowania lub w terminie określonym w ustawie i staje się źródłem prawa w znaczeniu formalnym
43. Przesłanki wznowienia postępowania administracyjnego
Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego znają trzy środki odwoławcze: odwołanie, zażalenie, wniosek o wznowienie postępowania.
Wniosek o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, może mieć miejsce w wyjątkowych przypadkach. Wznowienie postępowania może nastąpić, gdy:
- decyzja wydana została w wyniku przestępstwa (np. przekupienia urzędnika)
- dowody, na których oparł się organ okazały się fałszywe (np. podrobione dokumenty)
- wyjdą na jaw nowe okoliczności, nie znane w chwili wydania decyzji
Wznowienie postępowania może nastąpić zarówno na skutek wniosku strony, jak i z urzędu. Wniosek o wznowienie postępowania powinien być złożony w ciągu miesiąca do uzyskania wiadomości o przyczynie uzasadniającej wznowienie.
44. Warunki formalne decyzji administracyjnej
Decyzja jest aktem administracyjnym rozstrzygającym sprawę. Kończy ona więc postępowanie w danej instancji. Powinna mieć formę pisemną. Niezbędne elementy każdej decyzji:
- oznaczenie organu wydającego decyzję
- data wydania decyzji
- oznaczenie stron, do których decyzja jest skierowana
- podstawa prawna decyzji
- rozstrzygnięcie sprawy (osnowa decyzji)
- pouczenie o możliwości odwołania, terminach i trybie
- podpis pracownika, który w imieniu organu wydaje decyzję (z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego)
- uzasadnienie (w wyjątkowych przypadkach organ jest zwolniony od uzasadniania decyzji)
45. Zasada udziału stron w postępowaniu administracyjnym
Podstawowe zasady postępowania administracyjnego:
- zasada prawdy obiektywnej
- zasada udziału stron w postępowaniu
- zasada kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym
- zasada uwzględnienia z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron
Zasada udziału stron w postępowaniu oznacza, że postępowanie administracyjne toczy się przy aktywnym udziale zainteresowanych w treści przyszłej decyzji stron. Jest to niezbędne z uwagi na konieczność wiernego ustalenia stanu faktycznego, co bez wyjaśnień stron, a więc osób najlepiej zorientowanych, nie byłoby z reguły w pełni możliwe. Ponadto rozstrzygnięcie sprawy bez wysłuchania zainteresowanych czy zainteresowanego, bez zaznajomienia się z jego życzeniami i propozycjami, mogłoby prowadzić do wyników niepożądanych - zarówno społecznie, jak i z punktu widzenia interesów jednostki.
46. Postępowanie w sprawach o wykroczenia
Podstawę do wszczęcia postępowania stanowi wniosek o ukaranie złożony przez organ uprawniony do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w danej sprawie, lub wniosek złożony przez pokrzywdzonego. Oskarżyciel publiczny może, za zgodą obwinionego, przesłuchanego uprzednio w toku czynności wyjaśniających umieścić we wniosku o ukaranie wniosek o skazanie obwinionego za zarzucany mu czyn bez przeprowadzania rozprawy i wymierzenie mu określonej kary albo odstąpienie od wymierzenia kary. Jeżeli wniosek o ukaranie odpowiada warunkom formalnym, prezes sądu wszczyna postępowanie zarządzeniem, kieruje sprawę do rozpoznania na rozprawie lub na posiedzeniu.
47. Przedawnienie a zatarcie skazania
ZATARCIE SKAZANIA PRZEDAWNIENIE ŚCIGANIA PRZEDAWNIENIE WYROKOWANIA PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY
Miało miejsce postępowanie karne zakończone wymierzeniem kary Postępowania karnego w ogóle nie wszczęto, np. nie wykryto sprawcy przestępstwa Postępowanie karne zostało wszczęte, lecz nie doszło do wydania wyroku, np. wskutek ucieczki sprawcy Postępowanie karne się odbyło, zostało zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym, ale kara z jakiejś przyczyny nie została wykonana
Zatarcie skazania następuje po określonym czasie, który zależy od wysokości wymierzonej kary: a) pozbawienie wolności - zatarcie po upływie 10 lat od wykonania, darowania kary lub przedawnienia jej wykonania, b) kara nieprzekraczająca 3 lat - sąd na wniosek skazanego może zarządzić zatarcie skazania po upływie 5 lat, c) dożywotnie pozbawienie wolności - zatarcie z mocy prawa po upływie 10 lat od uznania za wykonaną, darowania kary lub przedawnienia jej wykonania, d) kara ograniczenia wolności lub grzywna - zatarcie z mocy prawa po upływie 5 lat, a na wniosek skazanego nawet po 3 latach, e) odstąpienie sądu od wymierzenia kary - zatarcie z mocy prawa po upływie roku od wydania orzeczenia. Jeżeli orzeczono środek karny np. zakaz prowadzenia pojazdów, zatarcie skazania może nastąpić dopiero po jego wykonaniu. Karalność przestępstwa ustaje po określonym czasie: a) 30 lat -zabójstwo, b) 20 lat -inna zbrodnia, c) 10 lat - gdy występek zagrożony pozbawieniem wolności przekraczającą 3 lat, d) 5 lat - gdy występek zagrożony karą pozbawieniem wolności nieprzekraczającą 3 lata, d) 3 lata -czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną Przestępstwo przedawnia się, jeżeli od czasu jego popełnienia minął okres przedawnienia ścigania przedłużony o 5 lat Okres przedawnienia biegnie od uprawomocnienia się wyroku i wynosi: a) 30 lat w razie skazania na 5 lat pozbawienia wolności, lub karę surowszą, b) 15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat 5, c) 10 lat w razie skazania na inną karę
Skazanie i przestępstwo uważane są za niebyłe Przestępstwo nie jest uważane za niebyłe, ale nie można go już ściągnąć
Instytucje prawa karnego związane z upływem czasu
48. Postępowanie o zatarcie skazania
Zatarcie skazania polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Po upływie ustalonego przepisami okresu oficjalnie zapomina się o popełnionym przestępstwie i wymierzonej za nie karze. Przesłanką zatarcia skazania jest przestrzeganie przez skazanego w okresie próby porządku prawnego, a w szczególności to, że skazany nie popełnił w tym okresie ponownie przestępstwa. Z rejestru skazanych usuwa się informacje o karalności, na wysłane tam pytanie nadejdzie odpowiedź: „nie notowany w centralnym rejestrze skazanych”.
Okres niezbędny do zatarcia skazania zależy od rodzaju wymierzonej sprawcy kary:
- w razie skazania na karę pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie 10 lat od wykonania lub darowania kary, albo przedawnienia od jej wykonania
- w przypadku kary nie przekraczającej 3 lat sąd na wniosek skazanego może zarządzić zatarcie skazania po upływie 5 lat
- w razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary, albo od przedawnienia jej wykonania
- w razie skazania na karę ograniczenia wolności lub grzywnę, zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie 5 lat, a na wniosek skazanego sąd może je zarządzić już po upływie 3 lat. Jeżeli sąd w wyroku odstąpił od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie roku. Jeżeli wobec sprawcy orzeczono również środek karny (np. zakaz prowadzenia pojazdów), zatarcie skazania może nastąpić dopiero po jego wykonaniu
- jeśli sprawca w okresie wymaganym do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo i został za nie skazany na karę pozbawienia wolności, okres ten rozpoczyna się od początku i biegnie wspólnie dla obu przestępstw. W ten sposób zatarcie poprzednich skazań może nastąpić dopiero wówczas, gdy ulega zatarciu ostatnie skazanie.
49. Orzeczenia sądowe konstytutywne
Orzeczenie sądowe konstytutywne jest zdarzeniem prawnym. Należy do aktów prawnych. Jest to takie orzeczenie sądu, które powoduje powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego. Jego przeciwieństwem są orzeczenia sądowe deklaratywne, których jest w prawie więcej a które nie są zdarzeniami prawnymi. Przykładem o.s. konstytutywnego jest decyzja o rozwiązaniu małżeństwa.
50. Trójpodział władzy
Twórcą tej zasady był w XVIII wieku Monteskiusz. Koncepcji tej przyświeca przede wszystkim idea wolności obywateli. Według Monteskiusza jest ona zagwarantowana poprzez oddzielenie od siebie trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Te trzy władze powinny być autonomiczne, niezależne od siebie i wypełniać różne zadania. Władze powinny się wzajemnie równoważyć i wpływać na siebie hamująco. Władza ustawodawcza należy do parlamentu, wykonawczą sprawuje głowa państwa i rząd, a sądowniczą niezawisłe sądy. Parlament ustanawia prawa, władza wykonawcza realizuje je, zaś sądy rozstrzygają spory. Monteskiusz nie postulował całkowitej równości praw - władza ustawodawcza powinna mieć możliwość kontroli wykonywana praw, a sędziwie i urzędnicy powinni być jedynie wykonawcami ustaw, a nie ich interpretatorami.
Według polskiej konstytucji z 1997 r. władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
51. Przestępstwo formalne - bezskutkowe
Do popełnienia przestępstwa formalnego (bezskutkowego) dochodzi przez samo działanie sprawcy, bez względu na skutek. Wystąpienie - lub nie - skutku nie jest istotne dla bytu przestępstwa. Skutek ten może nastąpić i przestępstwo przez to nie staje się materialnym (skutkowym). Przykłady przestępstw formalnych: nieudzielenie pomocy osobie zagrożonej, świadome narażanie innych na zarażenie się wirusem HIV.
52. Warunkowe umorzenie postępowania
1. Może wystąpić, gdy:
- Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne
- Okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości
- Sprawca nie karany za umyślne przestępstwo
- Dobre „warunki osobiste”
- Kara nie przekracza 3 lat lub 5 lat (przy pojednaniu, odszkodowaniu etc.) pozbawienia wolności
2. Okres próby to 1-2 lata
3. Dozór kuratora
4. Obowiązek naprawienia szkody, przeproszenia poszkodowanego etc.
5. Po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby sąd nie może podjąć warunkowo umorzonego postępowania
6. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne i został za nie prawomocnie skazany lub, jeżeli sprawca rażąco narusza porządek prawny
53. Środki karne - wymienić i omówić
Środkami karnymi są:
1. pozbawienie praw publicznych - obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych, utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych
2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej - jeśli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu lub okazał że dalsze pełnienie zawodu lub zajmowanie stanowiska zagraża dobrom chronionym prawem lub dokonał przestępstwa w związku z prowadzona działalnością gospodarczą.
3. zakaz prowadzenia pojazdu (wszelkich pojazdów mechanicznych lub określonego rodzaju) - w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności gdy okoliczności wskazują że prowadzenie pojazdu przez osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji lub w przypadku gdy sprawca w trakcie popełnienia przestępstwa był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca wypadku
4. przepadek - przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, a także w określonych przypadkach przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.
5. obowiązek naprawienia szkody - w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części
6. nawiązka - w zależności od przestępstwa sąd może orzec nawiązkę na cel społeczny związany czy to z ochroną zdrowia, środowiska czy na rzecz instytucji zajmujących świadczeniem pomocy osoba poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych; wysokość jednej nawiązki nie może przekroczyć dziesięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia
7. świadczenie pieniężne - odstępując od wymierzenia kary a także w wypadkach przewidzianych w ustawie sąd może orzec świadczenie pieniężne na określony cel społeczny; nie może ono przekroczyć trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia
8. podanie wyroku do publicznej wiadomości - sąd może w wypadkach przewidzianych w ustawie orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w sposób przez siebie określony.
54. Zgoda pokrzywdzonego
Zgoda pokrzywdzonego to okoliczność wyłączająca bezprawność czynu jedynie w odniesieniu do tych przestępstw, które są skierowanie wyłącznie przeciwko interesom jednostki, nie zaś przeciwko interesom społecznym. Jeśli czyn zagraża jednocześnie interesom jednostkowym i społecznym - zgoda zainteresowanej osoby nie może wyłączyć karalności. W niektórych przypadkach przepisy, a także logiczne rozumowanie implikują niekaralność czynu przestępczego dokonanego za zgodą osoby zainteresowanej (np. wiele przestępstw przeciwko mieniu). Zgoda pokrzywdzonego nie wyłącza natomiast odpowiedzialności przy takich przestępstwach jak zabójstwo, uszkodzenie ciała itp.
55. Etapy powoływania Rady Ministrów.
Tryb powoływania Rady Ministrów określa konstytucja (art. 154).
Etap 1: Prezydent desygnuje premiera, któremu powierza misję sformowania rządu, a następnie zwołuje rząd w składzie zaproponowanym przez premiera. Powinno to nastąpić w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego gabinetu. Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania rządu i wnosi o udzielenie votum zaufania. Uchwała w sprawie votum zaufania wymaga bezwzględnej większości głosów. Jeśli rząd nie uzyska votum zaufania, jego misja się kończy.
Etap 2: inicjatywa w sprawie powołania rządu przechodzi w ręce Sejmu. W ciągu 14 dni Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Wymaga to uchwały podjętej bezwzględną większością głosów. Jeżeli rząd w tym trybie zostanie przez Sejm wybrany, Prezydent jest zobowiązany go powołać. W przeciwnym razie próba kończy się niepowodzeniem.
Etap 3: inicjatywa wraca do Prezydenta. Powołuje on Prezesa Rady Ministrów i rząd w takim samym trybie jak podczas etapu pierwszego, z tym jednak, że w Sejmie do uchwalenia votum zaufania wystarczy zwykła większość głosów. Jeżeli rząd i w tym przypadku nie uzyska votum zaufania. Jego misja jest zakończona. Zarazem zostaje wyczerpane przewidziane konstytucyjnie postępowanie, mające na celu powołanie rządu. Prezydent skraca wówczas kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.
56. Przedmiot stosunku prawnego
Przedmiot stosunku prawnego to jeden z 5 elementów stosunku prawnego. Przedmiot stosunku prawnego określa, o co w danym stosunku chodzi (rzeczy, dobra materialne, działania, określone zachowania). Przedmiotem stosunku prawnego jest to wszystko, do czego odnoszą się prawa i obowiązki stron
57. Kara a kara dożywotniego pozbawienia wolności
Kara pozbawienia wolności może trwać od 1 miesiąca do 15 lat. Wymierza się ją w pełnych miesiącach i pełnych latach. Wykonanie kary pozbawienia wolności ma na celu wykształcenie społecznie pożądanej postawy skazanego, w szczególności poczucie odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i w ten sposób przeciwdziałać powrotowi sprawcy do przestępstwa. Karę pozbawienia wolności wykonuje się w zakładach karnych.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest szczególnym rodzajem kary pozbawienia wolności i może być stosowana przez sąd tylko wtedy, gdy przepis dotyczący popełnionego przestępstwa wyraźnie ją przewiduje. Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest alternatywą kary śmierci, pełni funkcję ochronną, izolując ze społeczeństwa przestępców szczególnie niebezpiecznych.
59. Podstawowe funkcje Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny
Organ państwowy powołany do ochrony tzw. konstytucyjności prawa, tzn. zgodności ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa z konstytucją, a także do wykonywania niektórych innych, związanych z tym zadań. W szczególności Trybunał Konstytucyjny orzeka w następujących sprawach:
1. Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
2. Zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie
3. Zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
4. zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych
5. skargi konstytucyjnej
6. sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
7. innych
Trybunał Stanu
Został powołany do określania tzw. odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe (niezawisły, podlega tylko ustawie).
Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS mogą być pociągnięte osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe: prezydent, premier i członkowie rządu, prezes NBP, prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem, naczelny dowódca sił zbrojnych, posłowie i senatorowie. Za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywania takiego majątku.
60. Niepoczytalność i błąd jako okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.
Niepoczytalność
Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, polegający na tym, że nie rozpoznaje on znaczenia swoich czynów lub nie może kierować swoim postępowaniem. Przyczyną niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna bądź inne zakłócenia czynności psychicznych, choćby przejściowe.
Wina jest uwarunkowana prawidłowym funkcjonowaniem świadomości i woli sprawcy. Dlatego niepoczytalność, której istota polega na wadliwym działaniu świadomości lub woli, należy do okoliczności wyłączających winę. Uniemożliwia przypisanie sprawcy winy, czyli stwierdzenie, że popełnił on czyn w sposób zawiniony.
Obok niepoczytalności wyróżnia się też ograniczoną poczytalność.
Gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia przewidując albo przynajmniej mogąc przewidzieć, że pociągnie ono za sobą wyłączenie lub ograniczenie poczytalności - ponosi pełną odpowiedzialność karną.
Błąd
Nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu pod wpływem błędu co do okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego. Jest to tzw. błąd faktyczny. Wyłącza on winę wówczas, gdy nie został przez sprawcę zawiniony (np. pomyłka kapeluszy).
Błąd faktyczny występuje również gdy sprawca dopuszcza się czynu zabronionego świadomie, ale w błędnym, usprawiedliwionym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca winę lub bezprawność czynu (np. obrona konieczna). Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Błąd prawny - sprawca nie wie, że popełniony przez niego czyn jest zabroniony. Przypadek wyjątkowy, bo generalnie ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi).
61. Normy imperatywne a deklaratywne.
imperatywne Deklaratywne (dyspozytywne)
Nakaz bezwzględny (niezależny od woli zainteresowanych osób) Zastosowanie tylko wtedy, gdy strony nie umówiły się inaczej
Gł. Prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne Gł. Prawo cywilne
Postanowienia umów inne niż w normach są nieważne Postanowienia inne niż w normach wyłączają działanie norm
62. Co to jest sankcja, inkorporacja?
Sankcja
Sankcja to jedna z trzech części normy prawnej (obok hipotezy i dyspozycji). Jest to ta część, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niestosowanie się do dyspozycji.
Sankcji nie należy utożsamiać z karą (kara jest tylko rodzajem sankcji).
Przykłady sankcji:
Kara, środek karny (prawo karne)
Nieważność testamentu
Inkorporacja
Jest to jedna z form działalności mającej na celu doskonalenie prawa (obok unifikacji i kodyfikacji).
Polega na zebraniu rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane wg określonych zasad. Istotą prac inkorporacyjnych jest więc scalanie i systematyzowanie obowiązującego prawa, przy czym następuje to w sposób mechaniczny, bez korygowania przepisów, harmonizowania, usuwania sprzeczności.
Może mieć charakter urzędowy lub prywatny.
63. Ustawy a akty prawa miejscowego
ustawy Akty prawa miejscowego
Wydawane przez Sejm z istotnym udziałem Senatu Ustanawiane przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej
Obowiązują na terenie całego kraju Obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły
Wymagana inicjatywa ustawodawcza Brak inicjatywy ustawodawczej (?)
Ogłaszane w Dzienniku Ustaw Ogłaszane poprzez: obwieszczenia na plakatach, ogłoszenia w lokalnej prasie, środkach masowego przekazu, wojewódzki dziennik urzędowy
Wchodzi w życie po 14 dniach od ogłoszenia, chyba że sama stanowi inaczej Rozporządzenia wykonawcze wojewody wchodzą w życie po 14 dniach od ogłoszenia, chyba że same stanowią inaczej
Rozporządzenia podatkowe (i istotne wykonawcze) wchodzą w życie niezwłocznie
O przepisach gminnych nic nie było w podręczniku
Wymagają podpisu prezydenta Nie wymagają podpisu prezydenta