WYCIECZKA „OKOLICE KRAKOWA”
Zakrzówek - Świątniki Górne - Raciborsko - (Wieliczka) - Niepołomice - Kocmyrzów - Grębałów
Celem wycieczki jest wykazanie różnorodności i zmienności środowiska przyrodniczego oraz dynamiki procesów demograficznych strefy podmiejskiej Krakowa. W jaki sposób została ukształtowana obecna struktura funkcji miasta. Zajmuje się również przedstawieniem relacji człowiek-środowisko. Jest to obszar bardzo niestabilny.
Kraków położony jest na styku 3 wielkich jednostek: (notatki nasze)
Wyżyna Krakowsko- Częstochowska
Pogórze Karpackie
Dolina Wisły
- na styku 4 wielkich jednostek (notatki 1999)
Wyżyna Krakowsko- Częstochowska - na N
Pogórze Karpackie - na S
Brama Krakowska - na E
Kotlina Sandomierska - na W
Kolejno podprowincje, makroregiony i mezoregiony (wg J. Kondrackiego):
Wyż. Śląsko-Krakowska:
Wyż. Krakowsko-Częstochowska:
Wyżyna Olkuska
Rów Krzeszowicki
Garb Tenczyński
Wyż. Małopolska
Niecka Nidziańska:
Wyżyna Miechowska
Płaskowyż Proszowicki
Północne Podkarpacie:
Brama Krakowska:
Obniżenie Cholerzyńskie
Pomost Krakowski
Rów Skawiński
Kotlina Sandomierska:
Nizina Nadwiślańska
Podgórze Bocheńskie
Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Pogórze Zachodniobeskidzkie:
Pogórze Wielickie
Pogórze Wiślickie
Beskidy Zachodnie:
Beskid Makowski
Beskid Wyspowy
Przeszłość geologiczna obszaru krakowskiego:
najstarsze utwory pochodzą z triasu, są to dolomity kruszconośne z rudami cynku i ołowiu (np. Olkusz), występują one bardzo blisko powierzchni ziemi (można to łatwo poznać po roślinności związanej z tym typem skał)
górna jura to wapienie górnojurajskie o miąższości do 300 m. Wyróżnia się 2 formacje:
skaliste, są one nieuławicone, odporne, zwięzłe, wykorzystuje się je do celów budowlanych (budynki na ul. Brackiej), dużo skamieniałości w postaci gąbek
uławicone płytowe, te dzielą się na dwa rodzaje (czasem traktuje się je jako osobne formacje, zatem podział górnojurajski na 3):
grubopłytowe zawierające konkrecje krzemionkowe w postaci buł i płaskur
cienkopłytowe, są one najmniej odporne z tych trzech
Z osadów górnej jury są zbudowane m.in. Skałki Twardowskiego
kreda, osadzanie się naprzemianległych utworów skalnych, zatem powstaje monoklina, głównie są to margle (takie znajdują się pod IGiGP )
trzeciorzęd
paleogeńska powierzchnia zrównania
orogeneza alpejska, tutaj monoklina uległa nachyleniu. Od strony południowej są struktury fałdowe (nasuwanie się od południa), natomiast nacisk od południa spowodował pocięcie uskokami sztywnych obszarów północnych i powstania zrębów (Skałki Twardowskiego, Zrąb Sowińca - znajduje się na nim Kopiec Kościuszki, którego wybudowano w 1820 roku w rocznicę śmierci) i rowów tektonicznych (np. Krzeszowicki), powstało rozległe obniżenie - Zapadlisko Przedkarpackie.
Morze mioceńskie - osadzanie iłów mioceńskich (do 300 m miąższości), które zakryły większość zagłębień
złoża soli i siarki
w pliocenie podniósł się obszar, ustąpiło morze, na Garbie Tenczyńskim utworzyły się suche doliny (pozostałości dawnych dolin rzecznych)
plejstocen, obszar krakowski objęło tylko zlodowacenie Krakowskie (Mindel), ale zlodowacenie Środkowopolskie (Miss) także wywarło duży wpływ na rzeźbę terenu. Obszar Krakowski wówczas znalazł się w strefie peryglacjalnej. Stąd duże pokłady lessu, stożki napływowe ogromnych rozmiarów (całe krakowskie śródmieście jest zlokalizowane na takich). W Niepołomicach stożek Raby też z tego okresu. Wody polodowcowe odpreparowały zręby z iłów mioceńskich (Wawel - takim zrębem)
holocen, powstały:
szeroka dolina
starorzecza:
młode o stromych, wysokich zboczach ( 3 - 5 m)
stare , płytkie (1 - 3 m) zdatne do użytkowania rolniczego, pozbawione wody
liczne osady
Zarys rozwoju przestrzennego obszaru krakowskiego:
najwcześniej osadnictwo rozwinęło się na Wawelu, w okolicach Rynku i na wschód od niego - okolice Poczty Głównej (tzw. Gródek), obszar pomiędzy Wawelem i Rynkiem - Okół
1241 - Średniowieczny zamek i osada drewniana Okół zostały zniszczone podczas najazdu tatarskiego
1257 r. - Bolesław Wstydliwy - lokacja Krakowa, Rynek Gł. z szachownicowym układem ulic, jedynie Bracka i Grodzka od tego odbiegały, bo są to ulice o starszej historii. Możliwe jest, Okół został przyłączony do Krakowa w XIV wieku
W XIV wieku powstają 2 miasta w okolicach Krakowa (współpracujące):
Kazimierz na Wyspie Wiślanej (1335 r.), odrębna organizacja miejska (własny rynek, ratusz, mury obronne) raczej rywalizująca z Krakowem - wg niektórych głosów, 1340 - wieś Bawół przyłączona do Kazimierza, 1357 - dołączono wieś Zabłocie, 1370 dołączono wieś Czyżowa Wola,
Kleparz (1366 r.), którego główną funkcją był handel (duże targi bydłem)
Oba miasta dynamicznie się rozwijają, szczególnie Kazimierz (terytorialnie większy od Krakowa). Wszystkie trzy miasta tworzą Krakowski Zespół Miejski. Za murami powstaje zabudowa podmiejska, powstają jurydyki (tereny o prawach miejskich) gł. Garbary, Wesoła, Stradom.
1363 przyłaczono do Krakowa Czarną Ulicę i Podbrzeże, 1366 dołączono Błonia, 1401 dołączono Błonia Stradomskie.
XVII w. - regres Krakowa związany z wojnami szwedzkimi
XVIII w. - wojna Północna, Najazd Szwedzki, wówczas zmniejsza się liczba ludności z 19 tys. do 10 tys.
Pierwsze zmiany w organizacji przestrzennej wiążą się z reformą obejmującą wszystkie miasta Polski w celu uzdrowienia miast (za decyzja Komisji Dobrego Porządku),ta reforma w przypadku Krakowa nie zadziałała
1772 r. staje się miastem nadgranicznym w wyniku rozbiorów Polski, granicą Wisła (odcięcie od prawego brzegu)
1784 r. z Podgórza utworzono Królewskie Miasto Podgórze, bujnie się rozwija co przy stagnacji Krakowa wywołało zawiść (Josefstadt)
1792 r. rozszerzenie granic przez przyłączenie przedmieść, Kraków kilkakrotnie powiększa powierzchnie
XIX w. - Kraków wchodzi w skład Księstwa Warszawskiego (1809 - 1815), zburzono wówczas mury miejskie oprócz 300 metrowego pasa na północy wraz z Bramą Floriańską. Splantowano fosę (ok. 20 ha). Zbudowano kanalizację, która prowadziła do starej Wisły co powodowało zagrożenia epidemiologiczne. Przyłączono Kazimierz i Krowodrzę.
XIX w. - po okresie Rzeczypospolitej Krakowskiej (1846) cesarstwo austriackie (ok. 1850) ma nową strategię wojskową, mianowicie budowa twierdzy Kraków, prowincja galicyjska głównym obszarem manewrowym (wybudowano m.in. baszty maksymiliańskie w okolicach Krzemionek). Powstały trzy linie fortów (Baszty Maksymiliańskie, Fort Borkowski, Fort Krzesławicki). Dla rozwoju miasta dominujące znaczenie miały fortyfikacje stałe bo nie można było w obrębie 300 sążni dokonywać zmian zabudowy, a do 600 należało dostać pozwolenie (rewers demolacyjny), co miało negatywny, hamujący wpływ na rozwój Krakowa, bo intensyfikacja na powierzchniach już zabudowanych i wewnętrznych. Tak też się działo na Kleparzu, w okolicach obecnej alei trzech wieszczów, Ronda Mogilskiego i Grzegórzeckiego.
1888 - zasypano starą Wisłę (powstała ulica Dietla)
Powstała idea „Wielkiego Krakowa”, dogadanie się z Austriakami o zniesieniu rewersów i przyłączeniu innych części spoza Krakowa do miasta. 1901 - 1915 przyłaczono 22 wsie i miasto Podgórze w 1915 (połączyło się z Krakowem). Wówczas jedna piąta ludności Krakowa to ludność Podgórza, potencjał przemysłowy Podgórza był większy. Podgórze miało elektrownie (i to większą) już w 1900 roku natomiast Kraków w 1905. Generalnie na Podgórzu były lepsze warunki życia, śmiertelność była niższa.
Realizacja alei trzech wieszczów (lata 20. i 30.) w miejscu zlikwidowanych linii kolejowych
Okres międzywojenny bez większych zmian, tu powstają zakłady przemysłu tytoniowego Phillip Morris
1941 - rozszerzenie granic miasta, powstał układ pierścieniowy.
PRZEMYSŁ:
średniowiecze: handel (solą do produkcji garbników i przemysłu spożywczego, siarką do produkcji prochów), administracja (miasto stołeczne i stolica biskupstwa), uniwersyteckie funkcje
okres międzywojenny: struktura funkcjonalna zrównoważona (przemysł - 30%), duża rola kultury
okres powojenny: zdominowanie struktury przez funkcję przemysłową = monokulturową (huta)
nazwa Dębniki od dębów, produkcja garbników
kamieniołom na obszarze Sk.Twardowskiego obecnie nieeksploatowany, wypełniony wodą gruntową 60 m głębokości i bardzo nierówne dno
Własność braci Liban , posiadali cementownie i fabrykę sody
1906 sprzedali kamieniołom belgijskiej firmie Solvay
Od 1910-1993 (zamknięcie) eksploatowano kamień wapienny (ponad 25 mln ton dla przemysłu zakładu Solvay).
Solvay to były zakład chemiczny produkujący sodę metodą amoniakalną, metoda ta bardzo zanieczyszczała środowisko
„Białe morza” osady stałe pozostałe po fabryce (koło Carefoura) do tej pory nie zrekultywowane, dziś zadrzewione
w 1997 lokalizacja specjalnych stref ekonomicznych - koncentracja przemysłu o zaawansowanych technologiach w Krakowskim Parku Technologicznym (Czyżyny, Prochowice, Nowa Huta) jeden z inwestorów koncern motorola
Pomiędzy Wisłą a linią kolejową do Tarnowa powstała dzielnica przemyslowo-składowa Płaszów, gdzie przenoszono zakłady przemysłowe z innych dzielnic Krakowa (deglomeracja)
Obecnie 4 główne dzielnice nie funkcjonują jako administracyjne, Kraków ma 18 dzielnic samorządowych, kiedyś były dzielnice katastralne.
Na Podgórzu znajduje się Krakowska Fabryka Armatur, Krakowska Fabryka Mebli
Swoszowice - uzdrowisko bazujące na wodach siarczkowych, kiedyś eksploatowano tu siarkę
Mogilany (Pogórze Wielickie)- strefa podmiejska Krakowa, zabudowa rezydencjonalna (bez gospodarstw) - dwór klasycystyczny dziś ośrodek PAN
Świątniki Górne (Garb Świątnicki) -
Droga o dużej atrakcyjności, tutaj osiedla na wzgórzach a lasy w dolinie, w Beskidach odwrotnie. Na Garbie duży stopień wylesienia(tak jak na całym Pogórzu Wielickim => 4 -5 % obszaru).
Świątnikom zostały nadane prawa miejskie dopiero w 1997 roku. Istnieje tu (od 1888 roku) szkoła ślusarska z tradycjami (rzemiosło metalowe),
Lata 90. charakteryzują się rozkwitem tego miasta, dzięki gospodarności miejscowej ludności.
Rozwój endogeniczny oparty na produkcji rzemieślniczej.
W XVI wieku mieszkańcy mieli obowiązek służby na Wawelu.
Od XVII do XIX - produkcja różnego rodzaju kłódek, okuć metalowych. Wyroby te były znane poza terenami Galicji.
1888 Założenie Cesarskiej szkoły ślusarskiej spowodowało podwyższenie kwalifikacji rzemieślniczych miejscowej ludności.
` 50 XX w założono Spółdzielnię Pracy Metalowców spółdzielnia pracy zrzeszająca ponad 1000 osób). W okresie gospodarki nakazowo-rozdzielczej nie było prywatnych zakładów rzemieślniczych (produkowano wtedy 6 mln kłódek/rok).
Po ustaniu jej opuszczano ta spółdzielnie (spin off) i zakładano prywatne gospodarstwa.
Zaopatrzenie w surowiec spółdzielnia Krakus
W Świątnikach jest konkurencja dla armatury krakowskiej - fabryka Ferro.
Rozwinęły się firmy transportowe, banki i usługi. Wieś wzbogaciła się na podatkach, pieniądze zainwestowano w infrastrukturę.
Ludzie zaczęli budować osiedla rezydencjonalne.
W okolicy rozwinęła się produkcja pędzli (w Siepraw).
Gminy położone na południe od Krakowa maja słabe gleby, zatem rozwój nie oparto na rolnictwie.. Np. Kalwaria Zebrzydowska - produkcja mebli, Zembrzyce - tanie obuwie.
Garb Świątnicki to obszar wododziałowy, na północy wody spływają do Wisły, na południu do Raby.
Beskid Wyspowy - lekko zarysowana piętrowość roślinna:
300 - 600 m n.p.m. las sosnowo-dębowy
> 600 m n.p.m. regiel dolny (świerk, buk, brzoza)
Pogórze Wielickie - zalesienie nieduże, intensywnie użytkowane rolniczo, płaty lessu zatem żyzne gleby, gospodarka silnie uzależniona od nachylenia, lasy zostawiono na stokach o dużym nachyleniu (w ochronie przed erozją).
Renaturalizacja zbiorowisk leśnych - wkraczanie zbiorowisk leśnych na obszar opuszczone przez człowieka, np. grądy. Na obszarach fliszowych natomiast grądy, dąb, buczyna, sosna, mieszane.
Najwyższy punkt Pogórza - Chorągwica 436 m. n. p. m. (wieża telewizyjna 287 )
RACIBORSKO
Dworek rodziny Mrosztynów.
Widok na zbiornik Dobczycki w Dolinie Raby
W województwie małopolskim są zlokalizowane 3 zbiorniki zaporowe, z których pobiera się wodę pitną:
Gościbia na Potoku Gościbia
Zesławice nr 1 na Dłubni
Dobczycki
Inne zbiorniki wodne pełnią takie funkcje jak: przeciwpowodziową, retencyjną i rekreacyjną (Czorsztyński, Klimkówka na Ropie). Te w/w 3 zbiorniki nie pełnią ich.
Zbiornik Dobczycki ma 3,5 m3/s poboru gwarantowanego, tzn., że tyle musi dostarczyć Krakowowi wody pitnej. Przy zaporze znajduje się stacja uzdatniania wody. 51% zasobów wodnych w Krakowie pochodzi z Raby. Elektrownia w Dobczycach 2,5 MgWatt.
Parametry:
Leży na 65 km Raby
768 km2 powierzchnia zlewni zbiornika
125 mln m3
powierzchnia zbiornika 9,5 km2 (dla porównania Soliński ma 474 mln m3 i 22 km2)
żywotność 1000 lat (dopóki nie nastąpi zamulenie)
zapora 30 m wysokości, długa na 617 m
zbudowany 1974 - 1986 na potrzeby Krakowa (brak wody pitnej), wypełnianie zakończono w grudniu 1987 roku
Problemy:
z budową zbiornika wiązało się usunięcie zagospodarowania lub przeniesienie osadnictwa (ogromny wysiłek organizacyjny)
z punktu widzenia klimatologii - zerwanie homologiczności serii badań
gospodarka ściekowa zlewni Raby :
75% ścieków obsługują szamba
4,5 % obsługuje sieć kanalizacyjna
20% to ścieki niekontrolowane (pewnie odpływające do Raby)
usytuowanie większości oczyszczalni poniżej poziomu zbiornika
duża liczba wysypisk śmieci
od Myślenic pierwszy odcinek zbiornika jest płytki, ta część pełni rolę osadnika (etap naturalnego oczyszczania wody wpadającej do zbiornika)
jakość wód zdecydowanie lepsza niż kiedyś, mieszcząca się w klasie
problemem niektóre miesiące (II, VI, VII, XI) te wody maja wówczas klasę 2.
Uetrofizacja wód (dostawy związków azotu i fosforu)
Stany wysokie są jesienią i w kwietniu (wody roztopowe)
Na obszarach leśnych nie zauważono żadnych (korzystnych lub niekorzystnych) zmian
Spłycenie doliny przez tafle wody spowodowało zaniknięcie zalegania zimnego powietrza w dolinie w nocy (zanik silnych mrozów)
Dla lokalnej społeczności jest to rodzaj bariery, bowiem nic z tego nie mają (ze względu na pełniona funkcję)
W woj. małopolskim nie stwierdzono 1. klasy czystości wód, 2. klasa - 10,6%, 3. - 39,9%, reszta to wody pozaskalowe.
WIELICZKA
Złoża siarki i soli
W Polsce występują 2 duże formacje solonośne:
cechsztyńskie (Perm) na Kujawach
młodsze, środkowomioceńskie (trzeciorzęd/baden) badeńskie => podkarpackie złoża soli kamiennej ,powstanie związane z orogenezą; zalew płytkiego morza plioceńskiego, specyficzna morfologia dna, spływały tam najcięższe wody (roztwory soli). Tutaj była wyjątkowa morfometria dna=> zagłębienie i klimat cieplejszy co dało intensywne odparowywanie wody. Sól kamienna = ewaporat
W Wieliczce są 3 rodzaje soli:
zielona (grubokrystaliczna z domieszką iłu)
szybikowa, wyjątkowo czysta, o zapachu bitumicznym, ukryte w niej węglowodory, powstawała w okresie spokojnej sedymentacji
spizowa, twarda, warstwowana (naprzemianległe osady ciemne i jasne)
Pierwotnie wytworzone osady solne zostały wymieszane z rumoszem, powstał zuber, którego kryształki i bryły mają różne wielkości (nawet potężne rozmiary).
Utwory solonośne zostały wyniesione bliżej powierzchni przez ruchy tektoniczne. Niższa część złóż ma budowę pokładową, uporządkowaną. Górna ma formę bryłową.
Pierwsze ślady warzelnictwa w rejonie Bochni i Wieliczki sięgają neolitu (działało na zasadzie odparowywania solanek), a w XII wieku po raz pierwszy wykorzystano szyby.
„Wielka sól”(magnum sal) - Wieliczka, Bochnia - „Mała kopalnia soli”
1289 r. - Wieliczka otrzymuje prawa miejskie, sól zastępowała pieniądze, płacono w bryłkach soli
W XIV wieku sól dawała ponad 30% dochodów państwa, Akademia Krakowska dużo zawdzięczała tej soli.
1368 r. - Kazimierz Wielki sprecyzował zasady działalności kopalni, nadał „Statut Kazimierzowski”, określił prawa i obowiązki pracowników.
W XVI wieku zostały zauważone lecznicze właściwości soli. W okresie rozbiorów Polski (panowanie austr.) nastąpiła stabilizacja działalności, Wieliczka uzyskała połączenie kolejowe.
1826 - rozpoczęto leczenie kąpielami solankowymi
1958 - założenie przez Mieczysława Skulimowskiego podziemnego sanatorium lecznictwa dróg oddechowych.
Po II wojnie światowej nie liczono się ze środowiskiem naturalnym (okres uprzemysłowienia kraju), eksploatowano maksymalnie kopalnię. Przyczyniło się to do zachwiania równowagi górotworu, zniszczenia wszystkich rzeźb. Dopiero w latach 60 - 70-tych zainteresowano się problemem ochrony środowiska. 1978 rok - wpisanie kopalni soli w Wieliczce na Pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.
1992 - katastrofalny wyciek wody słodkiej
parametry:
kopalnie rocznie odwiedza 800 tyś. do 1 mln turystów
1,5*7 km
do 327 m eksploatacja
2000 komór w złożu, z czego 300 zabytkowych
W Swoszowicach jest zabytkowa hałda górnicza.
Karpacki rejon sadowniczy obejmuje ok. 250 wsi, skupia 11 tys. ha upraw sadowniczych (ponad 11% powierzchni). W poszczególnych wsiach uprawy owoców dochodzą do 70% powierzchni. Sercem regionu są okolice Łącka, stąd rozprzestrzenienie na dalsze obszary (Myślenice, Dobczyce w XIX w.)
Czynniki lokalizacji na tych obszarach:
izoterma +6º C wyznaczająca górną granicę dobrego rozwoju odmian ciepłolubnych, to się wiąże z wysokością 500 m n.p.m. (80% => 200 - 500)
stosunkowo niskie nachylenie zboczy (15º)
ekspozycja południowa => nasłonecznienie
Gleby nie były szczególnie dobrze wykształcone, opłacalność upraw zmieniała się, na okres międzywojenny przypada rozwój, po 1945 roku opłacalność dosyć spadła, po 1960 wzrosła, bo produkcja zwierzęca i zbóż była objęta podatkiem. Opłacalność 1 - 3 ha-wego gospodarstwa była bardziej opłacalna od 10 ha-rowego zbóż + 10 krów. Po 1989 roku areał się nie zwiększa, technologia zmienia się w czasie, obecnie okres zmian trwa 10 lat, amortyzacja (czas po jakim zwróci się koszt) 4 lata. Niekorzystne. Kiedyś zmiany technologiczne były co pokolenie.
Koźmice - lokalne złoża gazu ziemnego
Wieliczka ma 18 tys. mieszkańców, jest to miasto sypialnia, satelita Krakowa. Miasto powiatowe, KZM - Królewski Zespół Miejski (lata 60.): Kraków, Skawina, Wieliczka, zakładający podział funkcji.
KOTLINA SANDOMIERSKA
Rzeźba ukształtowana podczas zlodowacenia środkowopolskiego, krakowskiego, wzgórza morenowe ponad Kotliny, m.in. Wężowa Góra w Niepołomicach, Wzgórze Kobyle na terenie Puszczy Niepołomickiej.
NIEPOŁOMICE
Gmina 20 tys. mieszkańców, miasto 8 tys. mieszkańców, położone na wysokiej terasie plejstoceńskiej.
„Oknoplast”- inwestycja od postaw, jeden z większych producentów stolarki okiennej na bazie najnowszych technologii, 130 - 140 tys. okien/rok, zatrudnia ok. 300 pracowników.
Wisła, Raba, Drwinka (przez Niepołomice przepływa) i inne rzeki odwadnia Kotl. Sandomierską.
1993 - inwestycja, która zmieniła los Niepołomic => Coca-Cola, zatrudnia ponad 300 osób, czynniki lokalizacji: - działka o którą trudno w Krakowie, - chłonny rynek zbytu, - czysta woda głębinowa, - siła robocza.
Dealer maszyn rolniczych ; rozlewnia soków Polonez
Od lat `50 senne, zapyziałe miasteczko, dominowały tu dojazdy do Nowej Huty. Podobnie jak w Świątnikach Górnych - lokalna przedsiębiorczość.
Samorząd lokalny zaprosił przedstawicieli „koli” do Niepołomic, ułatwił wszystkie formalności. Wartość inwestycji to 40 mln $, karmel sprowadzany jest z Francji. Połączenie komunikacyjne jest trochę niedogodne, ale planowana jest budowa autostrady.
Ta inwestycja pociągnęła za sobą łańcuszek inwestycji innych firm (niemiecka stolarka; szkło; produkcja amerykańskich kosmetyków) => 80% kapitału w tym rejonie to kapitał zagraniczny. Lokalny rynek pracy jest szeroki, dlatego bezrobocie kształtuje się na stopie 4%.
Zamek niepołomicki - chluba Niepołomic, 1981 - skomunalizowany
na terasie plejstoceńskiej
historia Niepołomic jest związana z Puszczą Niepołomicką (1340 - 1350 - Zamek Myśliwski) bo:
w lasach dużo zwierzyny łownej, miejsce polowań królewskich
miejsce schadzek z kochankami Kazimierza Wielkiego
Wokół zamku ogrody warzywne.
Z przeniesieniem stolicy do Warszawy Niepołomice tracą na znaczeniu, przestają być letnią rezydencja królewską. I rozbiór Polski, trafiają do zaboru austriackiego => podupadają oddzielone od Krakowa. Miały kolej lokalną, obecnie (chociaż są tory) nie ma kolei bo nierentowna po likwidacji jednostki wojskowej.
Obserwatorium astronomiczne. Kopiec Grunwaldzki koło Wężowej Góry.
Powiat wielicki to twór sztuczny, bo jeden z najgorszych w Polsce, słaba dostępność szkolnictwa, co obsługuje Kraków
Puszcza Niepołomicka była nazywana Lasem Kłajskim.
PUSZCZA NIEPOŁOMICKA
Od XII wieku dobra królewskie, zatem nie rozwinęło się osadnictwo, taka wczesna forma ochrony środowiska, była chroniona także przed kłusownikami.
Od XVIII intensywny pozysk drewna, Austriacy jednak chcieli zatrzymać Puszcze zatem zalesiono sosną wtórnie. Dlatego teraz 66% drzewostanu to sosna, 18% dąb a 11% olsza. Dwa uroczyska (podział Puszczy):
Grobla - terasy holoceńskie, glacifluwialne, naniesione przez rzekę a także mady => gleby brunatne właściwe, hydrogeniczne; północna część Puszczy; grądy, wiąz, dąb, na hydrogenicznych roślinność wodolubna; torfowisko „Błoto”, gdzie są relikty glacjalne
Główne - plejstoceński stożek napływowy => gleby bielicowe głównie, brunatne kwaśne, wydmowe, bór mieszany sosnowo - dębowy; południowa część Puszczy
1963 r. - „Długosz Królewski” nazwa rezerwatu związana z paprocią, z borem bagiennym
„Dębina” - starodrzew dębowy
„Wiślisko Kobyle” - starorzecze Wisły, tereny wodniste, ostoja ptactwa wodnego
od 1936 ośrodek hodowli żubrów
Zagrożenia:
Wcześniejszy pozysk drewna, wtórne zalesienie monokulturowe sosną
Nieprzemyślane melioracje, złe osuszanie, co spowodowało zagrożenie dla paproci, lata 60-te 16% powierzchni rezerwatu, dzisiaj tylko 2%
Zanieczyszczenia z huty
Najbardziej zagrożone tereny są na obrzeżu, w latach 70-tych bioindykatorem (wskaźnikiem biologicznym) było ilość roczników szpilek na drzewach iglastych. W puszczy 2, natomiast porównawczą jest Puszcza Augustowska gdzie 4.
W części południowej i wschodniej największe uszkodzenia koron sosen
W części zachodniej metale ciężkie
Kiedyś zagrożeniem był ośrodek wypoczynkowy „Krakowianka”
Na terenie puszczy znajdują się groby masowe z II wojny
Gospodarka Puszczy:
najbardziej intensywnie eksploatowano ją w czasie II wojny (wyrąbano tyle drewna ile w normalnych warunkach w czasie 50 lat)
lata 20-te i 30-te XX wieku eksploatowano torf na opał w Uroczysku Bagno
jest to ważny kompleks leśny dla rekreacji
PŁASKOWYŻ PROSZOWICKI
Przewaga użytków rolnych (w przeciwieństwie do Garbu Świątnickiego) => charakterystyczne płachty na polach. Intensywna uprawa warzyw i truskawek na chłonny rynek Krakowa.
Kościelniki - dworek klasycystyczny - tu król czekał na zgodę władz austryjackich na odwiedzenie Niepołomic
KOCMYRZÓW
gmina Kocmyrzów-Luborzyca - nazwa dwu członowa bo miejscowości kłóciły się, od której należy nazwać gminę.
Do zakończenia I wojny miejscowość nadgraniczna, awans miasta nastąpił po poprowadzeniu linii kolejowej (oprócz linii kolejowych o dużym zasięgu, budowano też linie lokalne i taka właśnie powstała).
Północne tereny Krakowa było słabo skomunikowane. Dobrze rozwinięta uprawa pszenicy. Kolej ta miała zaktywizować te tereny (dowóz pszenicy).
Ta kolej istotnie przyczynia się do aktywizacji regionu. Austriacy mieli w tym swój interes bo biegła wzdłuż granicy i ją wykorzystywali.
W 1917 Kocmyrzów doczekał się węzła kolejowego.
Ruch osobowy do 1963 r
Fabryka gwoździ, zakłady gumowe, taborowe dla kolei wąskotorowej, tytoń.
1914 Teren ciężkich walk wojennych.
Tereny wschodnie Krakowa to dwa poziomy terasowe
wyższy, > 6 m, suchy, stabilny, dogodny do zabudowy
niższy, tu dwa podpoziomy:
3 - 6 m
0,5 - 3 m
są to tereny podmokłe => starorzecza
Obszar proszowicki - podłożem skały kredowe, na nich glina zwałowa, a na niej lessy i iły plioceńskie, południowa granica regionu to krawędź erozyjna doliny Wisły, czarnoziemy, ekspozycja południowa,
5% lesistości (grąd, lipa, dąb)
>80% pola uprawne
13% łąki
Struktura uprawna:
31% pszenica (b. dobre gleby)
Utwory kredowe odsłaniają się w zboczach, jest to siedlisko muraw kserotermicznych (roślin ciepłolubnych)
Skażenie gleb:
woj. małopolskie ma zakwaszone gleby i wymagające wapniowania; im większe zakwaszenie tym większe wypłukiwanie metalów ciężkich, generalnie na terenie całego województwa zanieczyszczenie nie jest duże
gleby mają duża sorpcję
wypłukiwanie metali do niższych warstw gleby
spadła emisja zanieczyszczeń, m.in. przez stosowanie benzyny bezołowiowej
wzrosła emisja WWA - wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych przy spalaniu paliw
NOWA HUTA
Idea budowy wielkiej huty zrodziła się po wojnie. Wówczas większość polskich hut koncentrowała się na Śląsku, ale były to zakłady niewielkie. Chciano zbudować taki kombinat, który by swoim potencjałem dorównywał wszystkim razem wziętym hutom (stalinowska industrializacja). W 1947 roku rozpoczęły się prace planistyczne (początkowo huta miała produkować 1,5 mln ton stali / rok, w miarę rozwoju budowy plany te się zwiększały).
Pierwsze pomysły na lokalizację huty:
nad morzem, bo blisko do szwedzkich zasobów rud
południowa część kraju, blisko źródeł węgla w Gop-ie
3 ostateczne warianty:
Dzierżno nad Kanałem Gliwickim lub dolna Odra, wykorzystano by Odrę do przewozu rud ze Szwecji
górna Wisła (Igołomia, Szczucino, Zater)
górny San (Tarnobrzeg, Radymno, Jarosław)
W styczniu 1949 roku rosyjscy eksperci stwierdzili, że to będzie Kraków.
Wywołało to falę kontrowersji, protestów (mieszkańców i urzędów planowania przestrzennego).
O tym, że postawią hutę w Krakowie zadecydowały przesłanki polityczne.
Kraków „kąsał rękę władzy radzieckiej”, dwa razy w referendum powiedział NIE. To było jedyne takie polskie miasto.
Władze zatem postanowiły wprowadzić porządek. I zasilić inteligencką społeczność Krakowa proletariatem.
W 1949 rozpoczęła się budowa miasta Nowa Huta (huta + osiedla mieszkaniowe). W tym samym czasie budowana jest huta w Częstochowie i Huta Leniana (dziś Luccini) w Warszawie.
Od początku powstania do dzisiaj jest to huta surowcowa, tzn. prowadzi pełny cykl produkcyjny od wytopu surówki do stali. Jest to największa w Polsce huta karoseryjna.
Wybudowanie huty zadecydowało o dalszym rozwoju przestrzennym Krakowa, w 1957 roku nastąpiło włączenie Nowej Huty do Krakowa, pierścieniowy układ Krakowa zmienił się w dwubiegunowy.
Czynniki lokalizacji huty na wschodzie Krakowa:
wysoka terasa Wisły
duża wytrzymałość gruntu, podłoże lessowe (walczono, aby nie stawiano tam huty tez ze względu na żyzne gleby)
niski poziom wód gruntowych
przewaga wiatrów zachodnich, które unoszą pyły i gazy na wschód
siła robocza Galicji (przeludnienie, rozdrobnione rolnictwo)
Kraków nie miał żadnych korzyści z Huty, rynkiem zbytu był GOP. Przemysł ten nie miał w ogóle powiązania z Krakowem. Lokalizacja huty była absurdem.
Biegunowość w strukturze przestrzennej miasta została zlikwidowana dopiero po wybudowaniu lotniska im. Jana Pawła II w Balicach. Kiedyś lotnisko było na Czyżynach, na jego miejscu stoi teraz osiedle mieszkaniowe.
Dwubiegunowość zaobserwowano także w sferze społecznej. Na Nowej Hucie zamieszkała ludność z wykształceniem podstawowym. W starym mieście dalej inteligencja.
W latach 90-tych spadł udział działalności produkcyjnej na rzecz III sektora. Zlikwidowano część pieców martenowskich. Huta obecnie pozbywa się terenów.
ponad 80% produkcji polskiej stali
Holding polski: Huta krakowska, katowicka , świętochłowicka i Zedlera
Monitoring środowiska (wg raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska):
średnie roczne stężenie pyłu zawieszonego w woj. małopolskim (SO2, azoty)
w Ojcowie skażenie siarką jest przekroczone
z azotem nie ma problemu
w Tarnowie przekroczenie pyłu
W 2002 roku w Krakowie emisja zanieczyszczeń wyglądała następująco:
90% to gazy = 123 tys. ton (bez CO2) z całego województwa, w latach 80-tych sama huta 730 tys. ton /rok
43% dwutlenek siarki
33% czad (tlenek węgla)
20% tlenek azotu
10% to pyły = 13,4 tys. ton / rok w skali całego województwa obecnie, gdzie na początku działalności sama huta emitowała 88 tys. ton / rok
Dziś sama huta ok. 30% zanieczyszczeń emituje w skali całego województwa, w latach 80-tych - gazów 86%, - pyłów 59%
LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:
1
12