NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA CZYNNIKÓW PRODUKCJI

NAKŁADY - ilość pracy (żywej) i kapitału (pracy uprzedmiotowionej) wydatkowanej w procesie wytwarzania (def. Ćwiczenia z ekonomiki rolnictwa, H. Jędryczka, W. Poczta).

RÓŻNICE MIĘDZY NAKŁADAMI A KOSZTAMI

Lp.	NAKŁADY	KOSZTY
1.	Należą do produkcyjnej sfery działalności.	Należą do wartościowej, finansowej sfery działalności.
2.	Mają charakter materialny i formę rzeczową. Są ściśle związane z wydatkowaniem materii lub energii na produkcję.	Mają charakter finansowy. Nie są związane z wydatkowaniem materii lub energii.
3.	Mogą, ale nie muszą, być wyrażone w formie pieniężnej; stanowią wówczas podstawową część kosztów produkcji = koszty nakładów gospodarczych	Można je przedstawić wyłącznie w formie pieniężnej.
4.	Zakres rzeczowy jest węższy. Obejmuję tylko koszty gospodarcze.	Zakres rzeczowy jest szerszy od nakładów. Nakłady = Koszty gospodarcze + Koszty majątkowe
5.	Są kategorią ponadczasową, istniejącą we wszystkich formacjach społeczno ekonomicznych.	Są kategorią właściwą dla gospodarki towarowo-pieniężnej.
6.	Zmiany w poziomie kosztów nie zawsze są proporcjonalne do zmian w poziomie nakładów

KOSZTY MAJĄTKOWE związane są z faktem istnienia majątku, a nie z procesem produkcji i nie kryje się za nimi wydatek materii lub energii; obejmują:

1. Podatki,

2. Oprocentowania,

3. Czynsze,

4. Grzywny, itp.

NAKŁADY PRACY ŻYWEJ

NAKŁADY PRACY= czas pracy poświęcony produkcji;

forma naturalna:

• roboczogodziny (liczba godzin pracy),

• dniówki (liczba dni fizycznych lub dni o znormalizowanej długości czasu pracy, np. 8h.

W statystykach masowych nakłady pracy wyraża się (szacuje) na podstawie zasobów siły roboczej zatrudnionej w rolnictwie.

KOSZTY PRACY

PRACA NAJEMNA = praca wykonywana na podstawie obcych środków produkcji, w określonych warunkach i za określone wynagrodzenie (pracownicy najemni w RSP i gospodarstwach indywidualnych).

PRACA WŁASNA = praca wykonywana w oparciu o własne środki produkcji i wynagradzana w formie udziału w wytworzonym dochodzie (członkowie RSP i ich rodziny pracujące w RSP, prowadzący indywidualne gospodarstwa rolne i ich rodziny).

KOSZTY PRACY NAJEMNEJ

BEZPOŚREDNI KOSZT SIŁY ROBOCZEJ

wypłata bezpośrednia (wynagrodzenie brutto)

(+ premia)

(+nagroda)

+ podatek od wynagrodzeń

+ ubezpieczenie społeczne ZUS

= bezpośredni koszt pracy

PEŁNY KOSZT SIŁY ROBOCZEJ

bezpośredni koszt pracy

+ świadczenia dodatkowe, (np. świadczenia w naturze,

dofinansowanie działalności socjalnej, koszty związane z podwyższaniem kwalifikacji

pracowników (ile?)

= pełny koszt pracy

KOSZT PRACY WŁASNEJ

• Koszt pracy własnej występuje w gospodarstwach indywidualnych i RSP, czyli w sektorze prywatnym.

• Z rachunkowego punktu widzenia opłata pracy własnej nie jest kosztem, ale elementem podziału dochodu.

Wycena nakładów pracy własnej

A) NA POSTAWIE FUNDUSZU SPOŻYCIA

Równoważnikiem opłaty za pracę jest kwota pobrana na cele konsumpcji.

Składają się na nią:

1. wartość produktów rolnych pobranych z własnego gospodarstwa na własne potrzeby;

2. pieniądze na usługi i dobra spożycia bezpośredniego oraz dobra trwałego użytkowania, np. RTV, lodówka, remont domu, samochód, itp.

Gdy kwotę (1+2):12 miesięcy = miesięczna opłata pracy

B) METODA PARYTETOWA

Oparta na relacjach dochodów ludności rolniczej i pozarolniczej lub opłacie pracy najemnej w rolnictwie (wcześniej pojmowano średnia płacę w PGR).

NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA KAPITAŁU

NAKŁADY I KOSZTY KAPITAŁU TRWAŁEGO

Nakładem środka trwałego na produkcję jest ta cząstka tego środka, która uległa zużyciu w danym cyklu produkcyjnym. Wielkość tego zużycia wyrażamy wartościowo i nosi ona nazwę amortyzacji.

Inaczej: Amortyzacja jest pieniężną miarą zużycia (utraty wartości) środka trwałego w cyklu produkcyjnym.

Funkcje amortyzacji:

1. jest miarą utraty wartości środka,

2. jest elementem nakładów i kosztów produkcji,

3. jest narzędziem gromadzenia funduszów na reprodukcję prostą (odtworzenie) środków.

OBLICZANIE AMORTYZACJI ŚRODKÓW TRWAŁYCH

Rata amortyzacyjna - kwota, jaką gospodarstwo musi corocznie odprowadzać do banku, aby w odpowiednim okresie zgromadzić sumę potrzebną na odtworzenie danego środka produkcji. W gospodarstwach indywidualnych, które nie odprowadzają do banku kwot z tytułu amortyzacji, rata amortyzacyjna stanowi wielkość rocznego zużycia danego środka trwałego.

Roczną ratę amortyzacyjną (R_a) najprościej oblicza się według wzoru:

R_a =
=

Wielkość zużycia środka trwałego w ciągu roku wyrażoną w procentach nazywamy stopą amortyzacyjną.

Stopa amortyzacji określa % zużycia środka w ciągu roku

S_a

gdzie: n - przewidywana liczba lat użytkowania

Znając stopę amortyzacji (S_a) można również obliczyć roczną ratę amortyzacyjną:

R_a =

Znając wysokość rocznej raty amortyzacyjnej możemy obliczyć wysokość umorzenia (obniżenia wartości) środka trwałego po n latach użytkowania.

Gdy użytkujemy środek trwały od początku do końca to W = W_p

gdzie: W - wartość środka,

Wp - wartość początkowa

gdy nie użytkujemy do końca (tylko np. sprzedajemy) to W = W_p - W_k

gdzie: W - wartość środka (w danym momencie czasu),

Wp - wartość początkowa, Wk - wartość końcowa

W przypadku, gdy dany środek trwały podlega remontowi kapitalnemu lub gdy po wycofaniu z eksploatacji przedstawia jeszcze pewną wartość, wtedy w podanych wyżej wzorach na obliczanie raty amortyzacyjnej oprócz wartości początkowej (W_p) należy uwzględnić wartość końcową (W_k) i wartość remontów kapitalnych (R).

Wzory na obliczanie raty amortyzacyjnej będą wtedy następujące:

R_a =
lub R_a =

PRÓG AMORTYZACJI

Istnieje dla ruchomych środków trwałych, głównie dużych, złożonych maszyn rolniczych.

AMORTYZACJA MOŻE BYĆ KOSZTEM STAŁYM LUB KOSZTEM ZMIENNYM.

Próg amortyzacji P_A =
=

Pr
P_A

amortyzacja jest kosztem zmiennym

amortyzację czasową obliczamy według

A =

Pr
,

gdzie W - wartość środka produkcji

P_c - całkowity potencjał pracy

Pr - praca środka w ciągu roku

natomiast amortyzację na 1 ha według wzoru:

A =

Pr
P_A

amortyzacja jest kosztem stałym

amortyzację czasową obliczamy:

A =

,

gdzie W - wartość środka produkcji

T - czas użytkowania

natomiast amortyzację na 1 ha:

A =



,

gdzie W - wartość środka produkcji

T - czas użytkowania

Pr - praca w ciągu roku

METODY OBLICZANIA AMORTYZACJI

1. Metoda prostoliniowa (proporcjonalna)

Zakłada zużycie środka wprost proporcjonalnie do czasu użytkowania, a kwota amortyzacji jest zawsze na tym samym poziomie.

Jest to najczęściej stosowany sposób obliczania amortyzacji.

2. Metoda degresywna

Zakłada proporcjonalne zużywanie się środka trwałego podczas całej eksploatacji; a kwotę amortyzacji oblicza się każdorazowo od bieżącej wartości środka ⇒ kwoty amortyzacji maleją.

Metoda ta najczęściej stosowana do środków narażonych na szybsze zużycie ekonomiczne, np. ciągnik, złożone maszyny transportowe.

Stosowana, gdy chce się utrzymać coroczne koszty eksploatacji (rozumiane jako suma amortyzacji i kosztów napraw) na podobnym poziomie.

Środek początkowo mało się psuje (a więc A jest większa, ale koszty napraw mniejsze), później psuje się częściej (a więc wraz ze wzrostem kosztów napraw, zmniejsza się A).

3. Metoda progresywna (metoda kwadratów)

Zakłada stopniowy wzrost zużycia środka trwałego podczas całej eksploatacji, kwota A zwiększa się z czasem. Punktem wyjścia dla ustalenia amortyzacji w tej metodzie jest moment najwyższych zdolności produkcyjnych danego środka.

Metoda ta jest stosowana do środków trwałych żywych (stado podstawowe, plantacje wieloletnie) oraz drogich budynków inwentarskich (tj. związanych z istotami żywymi).

Stosowana gdy na początku występuje duży wydatek na nabycie danego środka, zmniejszenie początkowego obciążenia A; w miarę wzrostu dochodów z produkcji (np. obora lub stado podstawowe dają z czasem większe zyski) można odkładać większą A.

NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA ŚRODKÓW OBROTOWYCH

NAKŁADEM ŚRODKÓW OBROTOWYCH jest cały strumień tych środków skierowanych do produkcji w rozpatrywanym okresie (nakłady materiałowe zrealizowane) lub jest planowany do wprowadzenia w proces produkcji (nakłady materiałowe planowane)

Wartościowanie nakładów różnych środków obrotowych:

1. Środki obrotowe zakupione - wg ceny kupna

2. Środki obrotowe własne - gdy są w obrocie rynkowym - wg cen rynkowych, np. nasiona lub lokalnych, np. siano, zielonka, słoma.

3. Środki obrotowe własne - gdy nie są przedmiotem obrotu rynkowego - wg kosztów własnych wytworzenia, wykorzystać można wycenę podana przez IERGiŻ, gdyż poprawne i dokładne wyliczenie kosztów własnych jest pracochłonne i skomplikowane.

KOSZTY UŻYCIA ZIEMI

1. Koszt użycia ziemi użytkowanej nie będącą własnością - czynsz dzierżawny

2. Koszt użycia ziemi własnej

2.1. poziom płaconego podatku gruntowego

2.2. hipotetycznie, na podstawie przeciętnego czynszu dzierżawnego w danym rejonie.

2.3. hipotetycznie, w oparciu o oprocentowanie wartości ziemi, rachunek utraconych korzyści lub kosztów alternatywnych.

Rachunek utraconych korzyści - jest to kwota „utracona” z racji tego, że majątek równy wartości ziemi zamrożony został w ziemi, a nie ulokowany w banku na rachunku terminowym (inwestowanie alternatywne). Kwota utracona, to wartość odsetek bankowych.

KOSZTY PRODUKCJI ROLNICZEJ

KRYTERIUM ŹRÓDŁA POWSTAWANIA KOSZTÓW	KRYTERIUM STOSUNKU DO PRODUKCJI (MIEJSCA POWSTAWANIA KOSZTÓW)	KRYTERIUM CHARAKTERU ZWIĄZKU Z PRODUKCJĄ	KRYTERIUM ZAKRESU KOSZTÓW
KOSZTY GOSPODARCZE KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI GLOBALNEJ (CAŁKOWITE KOSZTY PRODUKCJI) KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI KOŃCOWEJ BRUTTO KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI KOŃCOWEJ NETTO	KOSZTY BEZPOŚREDNIE KOSZTY PROSTE KOSZTY ZŁOŻONE	KOSZTY STAŁE	KOSZTY CAŁKOWITE (CAŁOŚCIOWE)
KOSZTY MAJĄTKOWE	KOSZTY POŚREDNIE KOSZTY OGÓLNOGOSPODARCZE KOSZTY OGÓLNOPRODUKCYJNE	KOSZTY ZMIENNE	KOSZTY JEDNOSTKOWE JEDNOSTKOWE KOSZTY PRZECIĘTNE JEDNOSTKOWE KOSZTY KRAŃCOWE (MARGINALNE)

1) KRYTERIUM ŹRÓDŁA POWSTAWANIA KOSZTÓW

KOSZTY GOSPODARCZE

KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI GLOBALNEJ (CAŁKOWITE KOSZTY PRODUKCJI) opłata pracy żywej amortyzacja (koszt zużycia środków trwałych) wartość zakupionych materiałów i usług wartość zużytych własnych środków produkcji

KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI KOŃCOWEJ BRUTTO = koszty nakładów nabytych przez gospodarstwo (koszty gospodarcze produkcji końcowej brutto = koszty gospodarcze produkcji globalnej - wartość zużytych własnych środków produkcji)

KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI KOŃCOWEJ NETTO (koszty gospodarcze produkcji końcowej nett = koszty gospodarcze produkcji końcowej brutto - wartość zakupionych przez gospodarstwo środków pochodzenia rolniczego)

KOSZTY MAJĄTKOWE podatki oprocentowanie czynsze ubezpieczenia

2) KRYTERIUM STOSUNKU DO PRODUKCJI (MIEJSCA POWSTAWANIA KOSZTÓW)

KOSZTY BEZPOŚREDNIE

KOSZTY PROSTE koszty środków produkcji zużytych bezpośrednio w produkcji (pasze, nawozy mineralne, nasiona itp.)

KOSZTY ZŁOŻONE koszty siły roboczej i pociągowej zużytej bezpośrednio przy wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych lub obsłudze zwierząt koszty utrzymania budynków

KOSZTY POŚREDNIE

KOSZTY OGÓLNOGOSPODARCZE wynagrodzenie kierownictwa gospodarstwa, służ księgowych i administracyjnych koszty utrzymania budynków ogólnogospodarczych (np. biura, świetlice, stołówki) koszty bhp koszty wyjazdów służbowych, itp.

KOSZTY OGÓLNOPRODUKCYJNE a. koszty ogólnoprodukcyjne produkcji roślinnej koszty utrzymania melioracji wynagrodzenie brygadzisty polowego koszt utrzymania budynków i maszyn służących tylko produkcji roślinnej itp. b. koszty ogólnoprodukcyjne produkcji zwierzęcej koszty opieki weterynaryjnej wynagrodzenie zootechnika, itp. c. koszty ogólnoprodukcyjne przemysłu rolnego d. koszty ogólnoprodukcyjne usług, itp.

3) KRYTERIUM CHARAKTERU ZWIĄZKU Z PRODUKCJĄ

KOSZTY STAŁE np. koszty utrzymania środków trwałych (np. wykorzystanie budynków inwentarskich) stałe koszty utrzymania administracji, itp. koszty absolutnie stałe koszty relatywnie (skokowo)

KOSZTY ZMIENNE np. koszty pasz, koszty materiału siewnego, koszty nawożenia, itp. koszty proporcjonalnie zmienne koszty progresywnie zmienne koszty degresywnie zmienne koszty regresywnie zmienne

4) KRYTERIUM ZAKRESU KOSZTÓW

KOSZTY CAŁKOWITE (CAŁOŚCIOWE) koszty działalności całego przedsiębiorstwa, działu produkcji, grupy zwierząt lub obszaru produkcji danej rośliny

KOSZTY JEDNOSTKOWE = koszt produkcji jednostki danego produktu

JEDNOSTKOWE KOSZTY PRZECIĘTNE = średnia wysokość kosztów całkowitych przypadających na jednostkę wytworzonego produktu. KP = KC / P., gdzie KP - koszty przeciętne, KC - koszty całkowite, P. - wartość produkcji Kp = Kc / Q, gdzie Q - ilość jednostek uzyskanego produktu (wielkość produkcji)

JEDNOSTKOWE KOSZTY KRAŃCOWE (MARGINALNE) = przyrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jedną jednostkę produktu. KK = ΔKC / ΔP., gdzie KK - koszt krańcowy, ΔKC - przyrost kosztów całkowitych, ΔP. - przyrost wartości produkcji KK = ΔKC / ΔQ, gdzie ΔQ - przyrost wielości produkcji Koszt krańcowy = koszt graniczny = cena produktu

Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3

1

---