Dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się, jej przedmiot stanowi nauczanie i uczenie się. Dydaktyka jest nauką o kształceniu.

Dydaktyka to nauka o celach, treściach, metodach i środkach i organizacji.

GŁÓWNE POJĘCIA DYDAKTYKI

Nauczanie - planowe, świadome, systematyczne współdziałanie nauczyciela i ucznia, polegające na wywołaniu określonych zmian w wiedzy, umiejętnościach, sprawnościach i nawykach uczniów ( w osobowości ucznia).

Uczenie się - działanie świadome, planowe i zamierzone, w toku którego cele, środki, metody, warunki kształcenia ustala sam uczący się podmiot.

Kształcenie - ogół zamierzonych planowych czynności i działań nauczania i uczenia się.

Wykształcenie - rezultat kształcenia.

Samokształcenie - działanie świadome, samorzutne podmiotu, skierowane na samego siebie, którego środki, metody i warunki ustala sam przedmiot, które prowadzi do nabywania samego siebie. Jest procesem samorzutnym i dynamicznym czyli ciągłym, bo po osiągnięciu jednego celu sięgamy po następny.

Samouctwo - jest to samodzielne uzupełnianie własnego wykształcenia w przypadku gdy nie dopełniła tego szkołą ( brak dynamiki, douczenie - podstawa uzupełnienia wiedzy do egzaminów)

System dydaktyczny (model kształcenia, model działający )- to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia ( elementy: cel, podmiot, przedmiot, metody, środki, warunki i rezultaty).

OKOŃ W. - cel ogólny
Podstawowym celem kształcenia ogólnego jest opanowanie przez uczniów określonego systemu wiadomości i umiejętności.

W tak rozumianym kształceniu ogólnym wyróżniamy dwie strony:

- rzeczową (obiektywną - poznawanie świata obiektywnego i zdobycia sprawności umożliwiających przeobrażenie otaczającej rzeczywistości)

- osobowościową (podmiotową - poznawanie samego siebie oraz zdobycie sprawności, które umożliwiają rozwój i doskonalenie własnej osobowości)

W harmonijnym procesie kształcenia obie strony są ze sobą integralnie związane
Kształcenie ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej (obiektywnej):
1) opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce,
2) ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej,
3) kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako swoistej całości.

od strony osobowościowej (podmiotowej):
1) ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych,
2) kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań uczniów,
3) wdrożenie do samoedukacji.

METODY KSZTAŁCENIA (Okoń) - jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.

WG. OKONIA - (podział metod)

1. metody asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym:

1. pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca

2. dyskusja - wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy

3. wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania - wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi)

4. opis - wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie przedmiotu lub rysunku

5. opowiadanie - przedstawienie akcji przebiegającej w określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw geograficznych, odkryć naukowych

6. praca z książką - opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism, radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą uzupełniającą.

2. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Poziomy poznania: konkretów, modeli i teorii.

a) klasyczna metoda problemowa - dominacja uczenia się nad nauczaniem, cztery momenty wg Nawroczyńskiego: wytwarzanie sytuacji problemowej, formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacja pomysłów rozwiązania, porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach

b) metoda przypadków - polega na rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś przypadku

c) metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację

d) giełda pomysłów - zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania

e) mikronauczanie - uczenie się złożonych czynności praktycznych

f) gry dydaktyczne - wspólna cecha: pierwiastek zabawy

3. waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej

a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np. czytamy literaturę, oglądamy wystawę,

b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu

4. metody praktyczne - przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych wychowanie przez pracę)

1. metody ćwiczebne - usprawnienie do zadań wytwórczych

2. metody realizacji zadań wytwórczych - bezpośrednia realizacja

WG. ZACZYŃSKIEGO

Celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania (odnosi się do rodzajów percepcji wiedzy i jej kontroli)

Zaczyński dzieli metody na

1. przekazywania wiadomości

1. oparte na obserwacji (pokaz)

2. oparte na słowie (pogadanka i dyskusja; opis, opowiadanie i wykład; praca z książką)

3. oparte na działaniu (m. laboratoryjna i m. zajęć praktycznych)

2. utrwalenia wiadomości

1. uczenie się na pamięć

2. powtarzanie

3. ćwiczenie

4. sprawdzanie

3. metody kontroli i oceny

1. konwencjonalne (ustne sprawdzenie wiadomości, pisemne sprawdzenie wiadomości, praca klasowa, posługiwanie się książką)

2. testy

3. kontrola maszynowa - komputer = maszyna

4. egzamin

4. metoda nauczania programowanego

WG. KUPISIEWICZA- wyróżnił metody oparte na :

1. słowie - wykład, opowiadanie, opis, pogadanka, dyskusja, praca z książką

2. obserwacji (oglądowe) - pokaz, pomiar

3. działalności praktycznej uczniów - laboratoryjna (tradycyjna i problemowa) i zajęć praktycznych

4. gry dydaktyczne - metody symulacyjne, sytuacyjne, inscenizacji i burza mózgów

WG. WIĘCKOWSKIEGO- podział metod na dwie grupy

1. informacyjne - wyjaśniania, opisu i narracji

2. heurystyczne - problemową, dyskusji, dialogu

WG KRUSZEWSKIEGO - podział gier dydaktycznych

Zabawy i gry i dydaktyczne podnoszą efektywność nauczania.

Zabawy - to działalność sprawiająca przyjemność. Cechy charakterystyczne: beztroska, relaks, integracja, dowolność ( można je przerwać w dowolnym momencie)

Gry - odmiana zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł ( ma znaczenie wynik pojawia się więc rywalizacja, zasady oraz cel , któremu należy się podporządkować, gra musi być przeprowadzona do końca)

Def. (Kruszewski) Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania należąca do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczaniu okazji do manipulowania modelem.

BURZA MÓZGÓW

( można przerwać komunikację między fazą produkcji i szacowania pomysłów; po zakończeniu sesji i wpisaniu pomysłów na tablicy trzeba je wykorzystać; wytwory burzy mózgów stwarzają naturalny punkt wyjścia pracy w grupach) Metoda przeznaczona do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.

METODA SYTUACYJNA (naturalna) str.172

Polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, żeby był typowy dla dużej klasy zdarzeń. ( Fazy: opis sytuacyjny; polecenie; dodatkowe informacje o sytuacji; omówienie z oceną)

METODA SYMULACYJNA

W trakcie symulacji (inscenizacji) gracze mają znaczne możliwości oddziaływania na model, który wskutek działań podlega zmianom.

METODA BIOGRAFICZNA ( wymienić 7 pkt)

Polega na oparciu się na wzorach osobowych ( biografia jest opisem sytuacyjnym a uczeń wyciąga z niej wnioski aby wykorzystać je w rozwiązaniu problemu)

Faza przygotowawcza: 1) wybór postaci; 2)zebranie materiału; 3)określenie tematyki gry; 4)przygotowanie zestawu pytań; 5) opracowanie scenariusza gry; 6) zadania dla uczniów; 7)końcowe omówienie gry.

• Użyteczność i przydatność gier - ( inaczej: to podział ze względu na przeznaczenie)

1. przygotowują do podjęcia pracy w zespole,

2. wyrabiają umiejętność komunikowania się,

3. pomagają utworzyć obraz samego siebie,

4. kształtują szczerość, rzetelność, otwartość,

5. uwrażliwiają na informacje zwrotne w sytuacji społecznej,

6. wyrabiają refleksję nad procesem porozumiewania się,

7. ułatwiają wchodzenie w rolę i akceptację norm

8. tworzą nawyki i umiejętność współpracy

9. wyrabiają zdolność radzenia sobie w konfliktowych sytuacjach

10. wyrabiają twórczość, fantazję i spontaniczność

11. uczą prowadzenia rozmowy ukierunkowanej na partnera

12. uczą kierowników grup sposobów i nawyków samokontroli

• Wady gier -

1. czasochłonność i pracochłonność przygotowania gry

2. wydłużenie czasu opracowania danego tematu

3. zakłócenia spowodowane niezdyscyplinowaniem uczniów

4. skłanianie do niepoważnego stosunku do nauki

5. trudność w zazębianiu się z lekcjami prowadzonymi inną metodą

HEURYZY - reguły praktyczne, ukierunkowujące poszukiwania lub umożliwiające znalezienie rozwiązania, wiąże się z wykorzystaniem większego czasu niż na wykorzystanie algorytmu

ALGORYTM- niezawodny przepis jak działać, w dydaktyce lepsze nauczanie problemowe niż pamięciowe

PROBLEM - poważne zagadnienie , zadanie wymagające rozwiązania, sprawa, kwestia do rozwiązania, wymagające wiedzy do rozwiązania problemu

PROBLEM (WG. OKONIA) - zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej podmiotu.

PSEUDOPROBLEM- PROBLEM FIKCYJNY, SYMULOWANY, ZMYŚLONY , nie wymaga aktywności badawczej

ANALIZA METOD NAUCZANIA ;

Metody oparte na słowie :

1. Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu, musi być obrazowe, dużo przymiotników

2. Wykład - służy przekazaniu jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych, wymaga od słuchaczy myślenia dedukcyjnego.

1. wykład konwencjonalny- treść przekazana w gotowej formie do zapamiętania

2. wykład problemowy- ilustracja jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego

3. wykład konwersatoryjny- przeplatanie fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy

4. wykład monograficzny

5. wykład kursowy

3. Pogadanka - rozmowa kierowana przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel stawia uczniom pytania , na które oni udzielają odpowiedzi (najstarsza metoda dydaktyczna stosowana przez Sokratesa)

4. Dyskusja -wymiana poglądów na określony temat, wymaga specjalnego przygotowania uczestników (wiedzy i argumentów)

5. Praca z książką- uczenie, sporządzanie notatek, lektura uzupełniająca

Metody oglądowe- oparte na obserwacji:

1. Pokaz -demonstrowanie uczniom czegoś, metoda towarzysząca, występuje z inną

Metody oparte na działalności praktycznej:

1. Metoda laboratoryjna- uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment np. na chemii. Może wystepować w dwóch odmianach;

1. tradycyjna - uczniowie pod okiem nauczyciela samodzielnie wykonują eksperyment

2. problemowa- uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment , nie wiedząc z jakim skutkiem

2. Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)

Metody problemowe (gry dydaktyczne)

1. Burza mózgów

2. Metoda sytuacyjna

3. Metoda symulacyjna- inscenizacja

4. Metoda przypadków

NAUCZANIE PROBLEMOWE

Zespół czynności takich jak organizowanie sytuacji problemowych, formułowanie problemów, udzielanie uczniom niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu problemów i sprawdzaniu tych rozwiązań, wreszcie kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania tak uzyskanej wiedzy (Okoń)

Problem (Okoń) - to zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej podmiotu.

Pseudoproblem :
1) wynika z traktowania każdej trudności jako problemu,
2) zadania, które nie wymagają samodzielnego myślenia,
zadania, które były problemami dla dzieci, ale przestały być z chwilą znalezienia rozwiązania,
3) zadania tak sformułowane, że dzieci nie są w stanie na nie odpowiedzieć,
4) pytania zawierające fałszywe założenia,
5) pytania zawierające odpowiedź.

Sytuacja problemowa - to taka sytuacja, której podmiot chce jakieś trudne dla siebie zadanie rozwiązać, lecz brak mu do tego wystarczających danych i musi o nie zabiegać.

Rozpoznanie rodzaju problemu (Kruszewski, s.117):

1. problemy orientacyjne - decyzyjne - wykonawcze.

2. problemy „odkryj” - „wynaleź” - („przenieś ze stanu w stan”).

3. problemy otwarte - zamknięte.

4. problemy o jednym rozwiązaniu (konwergencyjne) - o kilku rozwiązaniach

(dywergencyjne).

d y w e r g e n c y j n e - mają wiele rozwiązań, których wartość może być taka sama lub

które można uszeregować według wartości.

Dwa rodzaje myślenia:
- produktywne - samodzielne, polega na wytwarzaniu nowych informacji (szkoła progresywistyczna)
- reproduktywne - niesamodzielne, sprowadza się do odtwarzania i stosowania posiadanych informacji (szkoła tradycyjna)

Heurystyczne - zachodzi w procesie rozwiązywania problemów

5 ogniw (Dewey):
- odczucie trudności,
- wykrycie jej i określenie,
- nasuwanie się możliwego rozwiązania (hipotezy),
- wyprowadzanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania,
- obserwacja i eksperymenty sprawdzające to przypuszczenie.

ETAPY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU (Kruszewski, s.122):

Czynności ucznia :

I. Przygotowawczy 1. Powstanie potrzeby rozwiązywania problemu, gdy :

A/ w wyniku rozpatrzenia sytuacji uczeń jest z niej

niezadowolony (uczeń decyduje, czy problem wart jest rozwiązania)

B/ problem zostaje przekazany uczniowi w gotowej postaci przez nauczyciela (kto inny decyduje, czy problem wart jest rozwiązania)

2. Określenie ważnych właściwości problemu

3. Sformułowanie pytań i hipotez

4. Opracowanie planu i strategii rozwiązania

5. Zlokalizowanie źródeł potrzebnych informacji

6. Gromadzenie potrzebnych informacji

II. Inkubacyjny 7. Organizowanie informacji, analizowanie, ocenianie

ich i interpretowanie; możliwa przerwa w pracy nad

problemem, możliwe zmiany decyzji o źródłach i zapotrzebowaniu na informacje

III. Olśnienia 8. Gromadzenie i tworzenie wstępnych rozwiązań

problemu bazujących na uzyskanych informacjach, zebranych pytaniach i hipotezach

IV. Wykonawczy 9. Wypracowanie i zademonstrowanie (uzewnętrznienie

rozwiązania)

V. Oceny 10.Szacowanie trafności rozwiązania - na ile trafnie

odpowiada na pytanie i rozwiązuje problem. Jeśli

rozwiązanie nie zadawala, czynności z poprzednich

etapów są powtórnie analizowane i podjęta decyzja

co zrobić, żeby poprawić rozwiązanie.

Zalety lekcji problemowej:

- lepsze opanowanie wiedzy przez ucznia,

- kreatywność,

- efektywność,

- możliwość przekazania większego zakresu wiedzy,

- dłuższy czas pracy, ale dłużej się pamięta,

- możliwość pracy w grupie - wzrost aktywności,

- mechanizm transferu wiedzy na nowe sytuacje.

ŚRODKI KSZTAŁCENIA inaczej środki dydaktyczne (Kupisiewicz)

Def.- To przedmioty materialne, które dostarczają uczniom określonych bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych i innych, dzięki czemu usprawniają proces kształcenia, a przez to wpływają korzystnie na jego przebieg i efekty.

• Środki kształcenia ( dydaktyczne) a elementy systemu kształcenia (dydaktycznego) str. 286

Cel - są podporządkowane.

Podmiot - nauczyciel dobiera środki.

Przedmiot - dopasowane do umiejętności uczenia.

Metody i środki - są im podporządkowane

Warunki - środki dostosowane do warunków (często dobieramy środki do warunków)

Funkcje środków kształcenia(Okoń)

Funkcje poznawcze - służą bezpośredniemu poznaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości

Funkcje kształcące - są narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży

Funkcje dydaktyczne - stanowią źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości, umiejętności; ułatwiają utrwalenie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy

( jeszcze ilustrująca, obrazująca itd.)

• Klasyfikacja środków dydaktycznych (Okoń)

Dwie grupy środków: proste - słowne i wzrokowe

złożone - mechaniczne: wzrokowe, słuchowe i słuchowo-wzrokowe (audiowizualne- opierają się na mechanizmach, które zastępują czynności słuchowe lub wzrokowe)

(Kupisiewicz) wzrokowe, słuchowe, wzrokowo-słuchowe, częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się

(Adamek) ze względu na chronologię: proste ( rysiki, tablice); techniczne audiowizualne

(diaskop, projektory); maszyny dydaktyczne ( trenery, repetytory); komputery

Analiza środków dydaktycznych

PODRĘCZNIKI - to książka szkolna zawierająca wszystkie informacje zgodne z programem nauczania

Rodzaje podręczników (Tarnaś): tradycyjne ( konwencjonalne); obudowane (+ płyta, plansza, kaseta); multimedialne.

Funkcje dydaktyczne podręczników: motywacyjna, informacyjna, ćwiczeniowa ( a także OKOŃ: badawcza, samokształceniowa, praktyczna i wychowawcza i KUPISIEWICZ: integracyjna, kontrolna, transformacyjna)

Zalety książek: do ich czytania nie trzeba nic więcej, jest miejsce do wpisywania, podręcznik jest tańszy, obowiązek posiadania ale szkoła lub instytucje pomagają w zakupie gdy rodziców nie stać, podczas czytania koncentrujemy się tylko na czynności czytania.

KSZTAŁCENIE MULTIMEDIALNE (Kupisiewicz str. 133)

Istota: celowe i systematyczne posługiwanie się w pracy dydaktycznej zintegrowanymi zestawami środków nauczania, a jego efektywność stanowi pochodną właściwego wyboru owych środków zapisanych na określonym nośniku informacji, oraz zastosowanych urządzeń technicznych. Cechą podstawową jest wykorzystywanie różnorodnych mediów połączonych z urządzeniem sterującym ( komputer + monitory, magnetowidy itp.)

KOMPUTER (Kupisiewicz str. 134)

Funkcje: ogólne(Okoń) + upowszechnienie informacji + ćwiczebne

Wykorzystywanie komputera: Komputerowa symulacja i gry dydaktyczne,. Projektowanie wspomagane przez komputer; Automatyzacja kontroli i oceny osiągnięć szkolnych;

Wady: wtórny analfabetyzm; wady rozwojowe; przestajemy korzystać z książek; ograniczenie czasu dla rodziny; zaburzenia interpersonalne; błędne wyobrażenie o świecie realnym; agresja i okaleczenia emocjonalne.

---