Nowa+sytuacja+literatury+polskiej+po+89


NOWA SYTUACJA LITERATURY POLSKIEJ PO 1989 ROKU

Dwa najważniejsze „przełomy”, które dokonały się na przełomie lat 80-tych i 90-tych, które miały duży wpływ na literaturę, to zmiany polityczne oraz procesy zachodzące w mentalności społeczeństwa.

  1. 89 rok i lata następne - przełom ustrojowy:

  1. w miejsce realnego socjalizmu wszedł kapitalizm (28 XII 1989 Sejm przyjął ustawy dotyczące nowego ustroju gospodarczego Polski)

  2. demokrację socjalistyczną zastąpiła demokracja parlamentarna (Ustawa o zmianie Konstytucji PRL, w której znalazła się m. in. ustawa o stowarzyszeniach i związkach zawodowych)

  3. likwidacja cenzury prewencyjnej (XII 1990) → wolność stowarzyszania się, wyznania i słowa

  1. „Duchowość” Polaków - zmieniała się w okresie „stanu zawieszenia” (czyli w latach 80tych i później, w latach 90tych)

  1. ludziom nie podobało się ani życie państwowe, ani „kodeks opozycyjny” (anachroniczny, nieautentyczny) - społeczeństwo poszukiwało swej tożsamości, przez co było otwarte na nowe propozycje w dziedzinach sztuki.

  2. poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: czym jest polskość? (które to pojęcie do tej pory było określane przez tradycję głównie romantyczną)

  3. odwrócenie się od panującego w literaturze polskiej paradygmatu romantycznego, który przyzwyczaił nas do traktowania sztuki (a więc i literatury) jako autorytetu (sławny tekst M. Janion Kres paradygmatu)

  4. „destabilizacja autorytetów”

  5. od 89 roku odzyskaliśmy wolność, ale jeszcze nie bardzo umieliśmy sobie z nią poradzić (nagle okazało się, że istnieje problem bezrobocia; nie ma autorytetów, ale nie bardzo wiadomo, jak bez nich żyć; nie wiemy też jak radzić sobie w nowej dla Polski gospodarce wolnorynkowej...)

→ te dynamiczne zmiany i wszechobecna wolność sprzyjały eksperymentom na polu literatury; twórcy poszukiwali nowych tematów i dróg ekspresji, które byłyby odpowiednie dla nowej rzeczywistości.

Co jeszcze miało wpływ na nową sytuację literatury na przełomie lat 80-tych i 90- tych?

  1. zmiany na rynku pism

  1. rynek książek

Trzy fazy na rynku książkowym po przełomie:

` 1) krótko przed 89 rokiem - gwałtowna fala literatury popularnej (głównie tłumaczenia zachodnich), łatwej, taniej, komercyjnej, o bardzo wysokich nakładach (nawet do 100 tys. egzemplarzy)

rynek bardzo szybko się przesycił (pomiędzy 1992 a 1996 nakłady lit. popularnej spadły dziesięciokrotnie)

  1. 1992/1996 - „odzyskiwanie klasyki”

  1. od ok. 1996 - zainteresowanie polską literaturą najnowszą

Archipelagi wyd. W.A.B.

Współczesna Proza Polska wyd. Pruszyński i s-ka i inne)

→ takie serie powodują ciągłość w zainteresowaniu najnowszą lit., nakłaniają czytelnika do postawy kolekcjonera , pozwalają na obserwacje zmian w lit. najnowszej

Paszport „Polityki”

Nagroda „Czasu Kultury”

Nagroda Fundacji „bruLionu”

Nagroda miesięcznika „Znak”

Nagroda Nike i inne)

→ wysokie nagrody (zachęta do pisania), książka staje się obiektem rankingu, mnogość konkursów i nagród (koniec lat 90-tych - ponad 100), gremiów oceniających sprzyja zróżnicowaniu literatury

Pisarz i książka po przełomie:

wśród nowości występują książki

sprawne i poprawne, poczytne, ale i nowatorskie, niekonwencjonalne, świeże

- bohater literacki „nieprzynależący”, „niezależny”, „obcy”

Sytuacja literatury dziś:

→ poszukiwanie trzeciej drogi, sztuki oddzielonej zarówno od państwowego zakłamania jak i opozycyjnego zaangażowania. Wyjściem był śmiech, groteska, odmowa zaangażowania, dążenie do wolności duchowej, jednostkowej, indywidualnej a nie tylko politycznej.

Na koniec...

(mała) PERIODYZACJA: Zmiany życia literackiego w latach 1989 - 2009 (w użytecznej mam nadzieję formie tabelki )

Lata

hasła

krótka charakterystyka

1989 - ok. 1996

„zanik centrali”

„koniec paradygmatu romantycznego”

„życie na wyspach”

  • Koniec cenzury, ożywienie życia społecznego

  • powstaje wiele nowych czasopism, lokalnych środowisk literackich - decentralizacja, rozproszenie

  • brak autorytetów

  • książka staje się towarem podległym prawom rynku

  • miejsce literatury wysokiej - na marginesie, gdzie prawa rynku działają słabiej („życie na wyspach” Miłosz)

  • kres „paradygmatu romantycznego”, który przyzwyczaił nas do traktowania sztuki, literatury jako autorytetu (Janion)

(ok.) 1996

„normalność”

„gettowość”

„DDM”

„powrót centrali”

  • literatura w „stanie normalnym” - podlega prawom rynku, o poczytności decydują media, rankingi sprzedaży, reklamy...

  • upadają niektóre czasopisma powstałe po 89' (na przykład w 1996 „Nowy Nurt”, który miał być trybuną młodych artystów, a nie był kupowany) oraz kulturalne dodatki do gazet

  • „powrót centrali” - „autorytetem” stają się media, to one decydują o tym, co jest czytane (żeby jakiś utwór się przebił musi być promowany przez media, wystarczy o kimś nie mówić, by ten ktoś „nie istniał”)

  • DDM („dominujący dyskurs medialny”) - utwór, by był czytany i obecny w mediach, musi być napisany komunikatywnym językiem, takim, jaki lansują same media

  • wracają Starzy Mistrzowie

  • 1997 - powstaje nagroda Nike (staje się najważniejszą, centralną nagrodą literacką)

(od ok. ) 2005

„literatura zaangażowana”

„polityczność”

  • diagnoza i poszukiwanie „leku” na rozproszenie

  • próby przełamania monopolu nagrody Nike (powstaje np. Nagroda Literacka Gdynia Śliwińskiego, Wrocławska Nagroda Poetycka SILESIUS, Nagroda Mediów Publicznych COGITO)

  • pomysł literatury jako narzędzia komunikacji społecznej

  • polityczne jest ponoć wszystko, więc literatura też



Wyszukiwarka