Trzy filary Unii Europejskiej

Prace przy budowie Unii Europejskiej zdaj się trwać w nieskończoność. Jeszcze tu i tam budynek jest niewykończony, plac od frontu tonie w błocie, może nie działa centralne ogrzewanie, lecz jest to bez wątpienia dom.  TIMOTHY GARTON ASH - brytyjski historyk, pisarz i publicysta Fundamenty współczesnej Unii Europejskiej zostały ustalone na konferencji w Maastricht (Holandia) w grudniu 1991 r. Podpisany w dwa miesiące później dokument - Traktat o Unii Europejskiej (TUE) wszedł w życie w listopadzie 1993 r. Nazywany także "Traktatem z Maastricht", zawiera 19 oznaczonych od A do S artykułów, określających architekturę wspólnego europejskiego "domu". Obrazowo mówi się, że "dom" ten opiera się na trzech filarach, odpowiadających zakresowi spraw i kompetencji Unii Europejskiej. Są to: I filar - unia gospodarcza i walutowa, II filar - wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, III filar - współpraca w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości.

Pierwszy filar stanowi kontynuację i zacieśnienie więzów gospodarczych krajów członkowskich sprzed 1993 r. Dwa następne uzupełniają integrację gospodarczą o elementy współpracy w zakresie polityki zagranicznej i polityki wewnętrznej. Różnice między filarami dotyczy ich statusu prawnego. Pierwszy filar tworzy wspólnoty gospodarcze, które mają osobowość prawną zagwarantowaną w traktatach. W sprawach gospodarczych decyzje zapadają na podstawie wspólnego prawa europejskiego, tworzonego i nadzorowanego przez organy Unii Europejskiej. W przypadku filarów politycznych procedura decyzyjna opiera się na współpracy i uzgodnieniach rządów poszczególnych krajów członkowskich. Instytucje europejskie pełnią tu jedynie funkcje koordynujące.  1. Wspólnota gospodarcza i unia walutowa Głównymi składnikami I filaru są: Wspólnota Europejska (do 1993 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza - EWG), Europejska Wspólnota Węgla i Stali oraz Europejska Wspólnota Atomowa (Euroatom). Zakres kompetencji tych organizacji jest bardzo szeroki i obejmuje m.in.: wspólny rynek gospodarczy, unię celną, unię walutową, rynek rolny, transport i sieci transeuropejskie, przemysł, rozwój regionalny, ochronę środowiska, dział edukacji i kultury, naukę i postęp techniczny, ochronę zdrowia, ochronę konsumenta, politykę socjalną i obywatelstwo europejskie. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze zadania Unii Europejskiej w zakresie wyżej wymienionych obszarów problemowych.  Unia gospodarcza. Istotę unii gospodarczej określają przepisy o wolnym przepływie towarów, usług, kapitału i pracowników między krajami członkowskimi. W granicach Unii Europejskiej obowiązuje reguła wolnego rynku i konkurencji na równych prawach wszystkich podmiotów gospodarczych. Wspólny rynek oznacza np. możliwość inwestycji i prowadzenia działalności gospodarczej w innym kraju, wolny przepływ usług budowlanych, turystycznych, bankowych itp. Dzięki unii gospodarczej firma niemiecka może uruchomić produkcję wyrobów w Irlandii, rolnik francuski sprzedawać swoje pomidory w Szwecji, Anglik założyć konto bankowe w Austrii, Hiszpan ubezpieczyć swój samochód w Luksemburgu, a Grek skorzystać z usług architekta w Holandii. Unia gospodarcza oznacza funkcjonowanie tych samych wolnorynkowych reguł gospodarczych we wszystkich krajach członkowskich.  Unia celna. Unia ta oznacza przede wszystkim zniesienie wewnątrz granic UE ceł na towary oraz ustalenie wspólnych stawek celnych dla zewnętrznej wymiany handlowej z krajami nie będącymi jej członkami. Brak ceł na terenie Unii sprzyja wymianie handlowej między krajami członkowskimi, a także kooperacji przedsiębiorstw w zakresie wymiany surowców i półproduktów. Dla konsumentów zniesienie ceł oznacza tańsze towary na rynku (np. zagraniczne samochody wyprodukowane w krajach UE), gdy ich ceny nie są już obłożone podatkiem celnym. Unia Europejska stosuje preferencje (ulgi) celne w stosunku do krajów stowarzyszonych, a w zakresie towarów przetworzonych także w stosunku do niektórych krajów rozwijających się. Ma to służyć swego rodzaju promocji towarów krajów najsłabiej rozwiniętych na rynkach europejskich, a co za tym idzie - udzieleniu pomocy tym krajom w rozwijaniu produkcji proeksportowej.

Przepisy Unii Europejskiej mówią o swobodnym przepływie towarów, co dotyczy także indywidualnych konsumentów. W przypadku prywatnych zakupów i przewożenia artykułów przez granicę ich ilość powinna odpowiadać potrzebom własnym konsumenta. W tym względzie obowiązują więc pewne ograniczenia. Dotyczą one np. wyrobów tytoniowych (maks. 800 papierosów), alkoholu (np. do 90 litrów wina) czy benzyny (bak paliwa i dodatkowy kanister). O prywatnym charakterze zakupów generalnie nie decyduje ich ilość, ale okoliczności. Obywatel Danii może np. przekonać urzędników celnych, ż e urządza przyjęcie urodzinowe i potrzebuje na ten cel 50 tortów i 100 litrów wina francuskiego.

Unia walutowa. Unia walutowa wyraża się przede wszystkim w utworzeniu europejskiej unii monetarnej, która ma na celu likwidację problemu dewaluacji (względem siebie) walut krajów członkowskich. W tym celu wprowadzono w 1999 r. wspólną jednostkę rozliczeniową - euro, która od stycznia 2002 r. stała się oficjalnym środkiem płatniczym w 12 krajach Unii Europejskiej (poza Szwecją, Danią i Wielką Brytanią), wypierając tym samym waluty narodowe. Unia walutowa służy stabilności finansów publicznych, zbieżności cenowej i redukowaniu inflacji w krajach członkowskich.  Rynek rolny. Rolnictwo jest sektorem bardzo wrażliwym na zmieniające się warunki klimatyczne, a długi proces produkcji i sezonowość wymagają specjalnego traktowania i pomocy finansowej. Polityka rolna w krajach Unii Europejskiej polega na zapewnieniu rolnikom odpowiedniego poziomu dochodów. Służą temu dotacje do produkcji rolnej (liczone w stosunku do hektara lub ilości zwierząt hodowlanych) oraz gwarantowane ceny skupu na artykuły rolne. Dzięki dotacjom ceny skupu płodów rolnych są wyższe niż na świecie, a produkcja rolna bardziej opłacalna. Jednocześnie protekcjonistyczne cła chronią rynek Wspólnoty przed zalewem tańszych produktów z zagranicy. Dla poszczególnych artykułów rolnych wyznaczane są standardy jakości (np. sanitarne, ekologiczne) i progi ilościowe, niezależnie od plonów i sytuacji na rynku. Progi ilościowe mają na celu ograniczenie nadprodukcji towarów żywnościowych (np. mleka, zbóż, cukru, wina, oleju itp.) i zmniejszenie konkurencji między producentami w krajach Unii Europejskiej.  Transport i sieci transeuropejskie. Jednym z zadań Unii Europejskiej jest osiągnięcie spójności krajów członkowskich w dziedzinie komunikacji (transportu i łączności). Inwestycje w zakresie infrastruktury komunikacyjnej (np. autostrady, lotniska, szybkie koleje dalekobieżne) powinny uwzględniać nie tylko krajowe, ale i ponadnarodowe (transeuropejskie) kryteria i potrzeby. Transport nazywany jest "krwiobiegiem gospodarki". Tworzenie jednolitych, na wysokim poziomie technicznym, rozwiązań komunikacyjnych leży w interesie całej gospodarki europejskiej. Transport towarów staje się szybszy, mniej kolizyjny i uciążliwy dla środowiska naturalnego, a podróżowanie coraz wygodniejsze i bezpieczniejsze. Priorytet w tym zakresie mają autostrady i szybkie koleje łączące centra gospodarcze i największe miasta europejskie. Integracja dotyczy także zgodności w zakresie norm telekomunikacyjnych, informatycznych i połączeń międzysieciowych. Kraje Unii Europejskiej docelowo będą tworzyć megasieć teleinformatyczną, co przyspieszy wymianę informacji, obieg wiadomości i przepływ pieniądza.  Przemysł. Traktat z Maastricht mówi o powstaniu samodzielnej polityki przemysłowej Wspólnoty. Jej zadaniem jest wspieranie konkurencyjności przemysłu europejskiego na rynkach światowych oraz tworzenie klimatu przedsiębiorczości i koordynowanie rozwoju przemysłu w krajach członkowskich. Polityka ta nie może jednak zniekształcać reguł wolnego rynku i konkurencji między przedsiębiorstwami, np. poprzez przyznawanie selektywnych subwencji lub tworzenie specjalnych stref ekonomicznych* z ulgami dla inwestorów. Z tego względu wspólna polityka przemysłowa ma mniejsze osiągnięcia, aniżeli polityka rolna Unii. Wiele europejskich przedsiębiorstw przemysłowych jest silnie powiązanych z firmami amerykańskimi czy azjatyckimi i kieruje się własnymi interesami ekonomicznymi. Najlepszym przykładem są przemysły: samochodowy, komputerowy czy farmaceutyczny, gdzie na rynkach światowych dominują ponadnarodowe koncerny* o własnej, niekoniecznie proeuropejskiej strategii działania.  Rozwój regionalny. Unia Europejska dąży do zmniejszania różnic w poziomie zamożności pomiędzy poszczególnymi krajami i regionami Wspólnoty. Celem polityki regionalnej jest wspieranie przez transfery pieniężne regionów peryferyjnych, słabiej rozwiniętych, dotkniętych kryzysem ekonomicznym lub poszkodowanych (np. wskutek katastrof). Polityka ta realizowana jest za pomoc Funduszy Strukturalnych - głównie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (Kohezji). We wspieraniu rozwoju regionalnego chodzi także o pielęgnowanie tradycji regionalnych, zachowanie odrębności kulturowych, języka i tożsamości terytorialnej mieszkańców. Ważne miejsce w polityce regionalnej Unii zajmuje współpraca transgraniczna i kooperacja w ramach tzw. euroregionów.  Ochrona środowiska. Jednym z podstawowych celów Unii jest długotrwały i zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy (ang. sustainable development*). Jego efektem ma by czyste środowisko naturalne. Naczelną zasadą w działaniach Unii jest hasło "15 państw członkowskich - jedno środowisko". Programy ochrony środowiska dotyczą naprawy szkód środowiskowych (np. powstałych wskutek rozwoju przemysłu wydobywczego), ochrony wód powierzchniowych i gruntowych, atmosfery, gleb, lasów i życia biologicznego. Kraje Unii Europejskiej wprowadzają ścisłe normy w zakresie emisji zanieczyszczeń, poziomu hałasu, składowania i utylizacji odpadów.

EkoAudit - to program UE dla przedsiębiorstw, które wprowadzają zintegrowane systemy zarządzania środowiskiem, mające na celu minimalizację negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Uczestniczy w nim ponad 2000 zakładów przemysłowych w Europie, głównie z branży przemysłu ciężkiego, chemicznego i spożywczego.

Edukacja. Wspólnota Europejska oznacza także swobodę kształcenia się i wyboru miejsca nauki. Otwarte granice wewnątrz Unii wyznaczają w tym zakresie nową perspektywę. Polityka edukacyjna UE wspiera rozwój jakościowy i edukację młodzieży na jak najwyższym poziomie oraz jak najlepsze dopasowanie kształcenia zawodowego do zmieniających się potrzeb gospodarki. Istotne jest to, aby każdy młody człowiek miał możliwość zdobycia części wykształcenia poza granicami swojego kraju. Od 1991 r. w UE obowiązuje zasada uznawania dyplomów wyższych uczelni wszystkich krajów członkowskich.  Kultura. Traktat o UE pozostawia sprawy polityki kulturalnej w gestii poszczególnych państw członkowskich. Jednakże w myśl zasady subsydiarności UE wspiera politykę narodową na niwie kulturalnej, w szczególności w zakresie: ochrony dóbr kultury, utrzymania tradycji i zróżnicowania kulturowego państw i regionów, wymiany i współpracy kulturalnej między krajami członkowskimi UE oraz między nimi a krajami trzecimi.  Nauka i postęp techniczny. Szerokie współdziałanie krajów UE dotyczy sektora badań i rozwoju naukowego. Unia wspiera programy badawcze, mające na celu rozwój osiągnięć naukowych i nowych technologii - tzw. programy ramowe. Od 2000 r. działa "Piąty Program Ramowy", w którym priorytet uzyskały badania nad:  jakości życia i zarządzaniem zasobami ludzkimi,  przyjaznymi człowiekowi technologiami telekomunikacyjnymi i informatycznymi,  zasobami energetycznymi i środowiskiem naturalnym.  Ochrona zdrowia. W zakresie ochrony zdrowia szczególnym priorytetem UE jest zapobieganie chorobom zakaźnym (gównie AIDS) i cywilizacyjnym (np. rak). Wspierane finansowo są szczególnie badania nad przyczynami chorób i ich zwalczaniem (profilaktyka). Dużą wagę przywiązuje się w Unii do walki z uzależnieniem narkotykowym i nikotynowym. Z inicjatywy UE od 2002 r. została zabroniona reklama papierosów w krajach członkowskich.  Ochrona praw konsumenta. Wspólny rynek oferuje konsumentom wiele korzyści, ale też zagrożeń z uwagi na swobodny przepływ towarów. Unia Europejska wprowadza system ochrony praw konsumentów, zabezpieczenia ich interesów i preferencji. Wspólne ustalenia dotyczą np.: opakowań i oznaczeń towarów spożywczych, bezpieczeństwa artykułów przemysłowych (np. norm dla samochodów, narzędzi, zabawek itp.), praw do informacji i dochodzenia swoich praw przez klienta.

Od 1 stycznia 1990 r. wszystkie zabawki sprzedawane na obszarze UE muszą spełniać maksymalne normy bezpieczeństwa, które mają służyć wyeliminowaniu ryzyka skaleczenia czy wypadku dziecka w czasie zabawy. Producent zabawek musi oznaczać skontrolowane artykuły symbolem "CE", co daje kupującemu gwarancję bezpieczeństwa.

Polityka socjalna. Celem tej polityki jest ochrona praw pracowniczych, wspieranie zatrudnienia, ochrona socjalna miejsc pracy, walka z bezrobociem oraz realizowanie dialogu społecznego między pracodawcami a pracobiorcami. Unia Europejska wdraża w życie założenia Karty Praw Socjalnych, podpisanej w 1989 r. Karta mówi m.in. o prawie człowieka do pracy, wykształcenia zawodowego, prawie do godziwego wynagrodzenia za pracę i zrzeszania się w związkach zawodowych oraz równouprawnienia kobiet i mężczyzn w miejscu pracy (dostęp do stanowisk kierowniczych i jednakowych wynagrodzeń).  Obywatelstwo europejskie. Mieszkańcom krajów członkowskich Unii Europejskiej przysługuje obywatelstwo europejskie. Mogą oni korzystać z prawa swobodnego przemieszczania się i przebywania na terenie państw Wspólnoty. Obywatele UE mają czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego, a także np. prawo do ochrony ze strony placówek dyplomatycznych państw członkowskich na całym świecie. Osoby zamieszkujące na terenie państw, których nie są obywatelami, mają bierne i czynne prawo uczestniczenia w wyborach samorządowych. Np. Niemiec posiadający dom we Włoszech może głosować w wyborach lokalnych, a nawet zgłosić swą kandydaturę na burmistrza. We wszystkich krajach Unii Europejskiej zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja z powodu przynależności państwowej.  2. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwo Działanie Unii Europejskiej w II filarze sprowadza się przede wszystkim do koordynacji polityki zagranicznej państw członkowskich. Zasadnicze cele tej polityki to:  ochrona wspólnych wartości, interesów i niezależności Unii,  umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich,  dbanie o pokój na świecie i bezpieczeństwo międzynarodowe,  wspieranie współpracy międzynarodowej,  rozwój i umacnianie demokracji, zasad państwa prawa, przestrzeganie praw człowieka i poszanowanie podstawowych jego wartości.  Realizacja tych celów następuje wskutek stałej wymiany informacji, konsultacji między krajami członkowskimi, ustalania wspólnych stanowisk, podejmowania inicjatyw i akcji na forum międzynarodowym. Najważniejsze decyzje związane ze wspólną polityką zagraniczną podejmuje Rada Europejska, czyli szefowie państw i rządów poszczególnych krajów. Reprezentantem Unii w sprawach polityki międzynarodowej jest Komitet do spraw Polityki i Bezpieczeństwa (COPS), na czele którego stoi przedstawiciel, określany jako "szef polityki zagranicznej UE". Unia Europejska uchwala sankcje gospodarcze wobec państw trzecich, prowadzi pomoc humanitarną, wspiera proces pokojowy, tworzy czasową administrację (zob. tabela). Istotne znaczenie dla wizerunku Unii na forum międzynarodowym mają wspólne stanowiska państw członkowskich wobec ważnych wydarzeń światowych, ich reprezentacje na kongresach i w organizacjach międzynarodowych.  Mimo wysiłków integracyjnych polityka zagraniczna pozostaje nadal w gestii pojedynczych państw członkowskich i tylko one podejmują suwerenne decyzje w sprawach międzynarodowych. Kraje europejskie, zwłaszcza dawne potęgi kolonialne, mają nadal własne interesy gospodarcze i polityczne w różnych częściach świata (np. Wielka Brytania w Indiach i na Bliskim Wschodzie, Francja w Afryce Północnej, a Hiszpania w Ameryce Południowej). Stanowiska państw członkowskich w kontrowersyjnych kwestiach międzynarodowych są często rozbieżne. Przykładem jest choćby zróżnicowana polityka wobec Chin, gdzie intensywne kontakty gospodarcze wiele krajów europejskich przedkłada nad wspólne apele o ochronę praw człowieka, często łamanych w tej części Azji.

Fot. 73. Hiszpan Javier Solana, były sekretarz generalny NATO, od 1999 r. Sekretarz Generalny Rady UE i Wysoki Przedstawiciel Unii Europejskiej do spraw Bezpieczeństwa i Polityki Zagranicznej (fot. Komisja Europejska)

Celem UE jest wypracowanie długotrwałego systemu bezpieczeństwa w Europie. Wiążą się z tym działania integracyjne na rzecz obrony państw członkowskich przed zewnętrznym zagrożeniem. Partnerami UE na tym polu są organizacje pokojowe i polityczno-militarne, takie jak: Rada Bezpieczeństwa ONZ, NATO i Unia Zachodnioeuropejska* (UZE). Od 1996 r. UZE związana silnie z Unią Europejską realizuje jej działania w zakresie bezpieczeństwa i obronności oraz zewnętrznych misji pokojowych. Zgodnie z założeniami Traktatu z Maastricht UZE ma w przyszłości stać się organizacją obronną Unii Europejskiej.

Państwa UE tworzą własny korpus zbrojny szybkiego reagowania, o docelowej liczbie 60 tys. żołnierzy. Jego zadaniem jest uczestnictwo w misjach pokojowych na świecie. Pierwszą akcją europejskich sił zbrojnych była misja pokojowa z ramienia ONZ w Afganistanie w 2002 r.

Fot. 74. Mostar - zabytkowe miasto w Bośni i Hercegowinie, wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, zniszczone w trakcie wojny w byłej Jugosławii. Procesem odbudowy i normalizacji życia w mieście kierował burmistrz delegowany przez UE (fot. T. Kaczmarek)

Tabela 6  Wybrane wspólne akcje i stanowiska Unii Europejskiej w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Wspólne akcje Wspólne stanowiska Rok Temat Rok Temat 1993 Humanitarna pomoc w byłej Jugosławii 1993 Ograniczenie stosunków gospodarczych z Libią 1993 Obserwacja wyborów prezydenckich w Rosji 1994 Embargo na eksport broni do Sudanu 1994 Tymczasowy zarząd w mieście Mostar (Bośnia i Hercegowina) 1994 Wytyczenie celów i ustalenie priorytetów polityki UE wobec Ukrainy 1996 Ustanowienie specjalnego pełnomocnika ds. regionu Wielkich Jezior w Afryce 1995 Wytyczenie celów i ustalenie priorytetów polityki UE wobec Burundii (Afryka) 1997 Zwalczanie użycia min przeciwpiechotnych 1998 Restrykcje ekonomiczne wobec Jugosławii

3. Sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości Unia Europejska coraz więcej uwagi poświęca kwestiom bezpieczeństwa wewnętrznego. W związku ze swobodą poruszania się po całym obszarze Unii, olbrzymim ruchem osobowym, a zwłaszcza z przyjazdami obcokrajowców, pojawia się niebezpieczeństwo wzrostu przestępczości. Dlatego Unia Europejska stara się prowadzić skoordynowaną politykę w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W obszarze działań III filaru znajdują się:  zwalczanie narkomanii i handlu narkotykami,  walka z przestępczością międzynarodową (np. "pranie brudnych pieniędzy"),  współpraca policji w zakresie zwalczania przestępczości pospolitej,  współpraca sądowa w sprawach cywilnych, karnych i celnych,  zwalczanie terroryzmu krajowego i międzynarodowego,  regulowanie zasad wjazdu na teren państw Unii Europejskiej i ochrona granic zewnętrznych Unii,  polityka imigracyjna, regulacja pozwoleń na pobyt i podjęcie pracy przez obywateli krajów spoza Unii,  polityka azylowa.  Państwa członkowskie Unii jeszcze przed Traktatem w Maastricht współpracowały ze sobą w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wspólna strategia w zwalczaniu przestępczoęci, terroryzmu i handlu narkotykami została ustalona już w 1976 r. na spotkaniu "Trevi" we Włoszech. Z czasem współdziałanie objęło kontrolę na zewnętrznych granicach Unii, działania policyjne, wymianę informacji o przestępcach. Od 1990 r. funkcjonuje wspólna elektroniczna kartoteka śledcza, tzw. System Informacyjny Schengen (SIS). Baza komputerowa tego systemu znajduje się w Strasburgu. Wymianę danych śledczych i współdziałanie policji państw członkowskich koordynuje Europejski Urząd Policyjny - Europol* z siedzibą w Hadze. Jest on zaczątkiem przyszłej, wspólnej policji europejskiej. Obecnie najpilniejsze zadanie Europolu to międzynarodowa współpraca policji w zakresie zwalczania terroryzmu, przestępczości zorganizowanej i gospodarczej, przemytu narkotyków oraz ścigania handlarzy "żywym towarem" (w szczególności chodzi o wykorzystywane seksualnie kobiety i dzieci). W 1993 r. utworzono Europejskie Centrum ds. Monitoringu Narkomanii (EMCDDA). Instytucja ta z siedzibą w Lizbonie zbiera informacje na temat narkomanii w krajach Unii i współpracuje w jej zwalczaniu z organizacjami międzynarodowymi. Traktat Nicejski powołał do życia Europejską Jednostkę Współpracy Sądowej - Eurojust. Jej zadaniem jest współdziałanie z Europolem w zakresie wykrywania i zwalczania przestępczości, koordynacja działań władz prokuratorskich i współpraca sądownicza.

Grupa TREVI - oznacza wspólną politykę zwalczania przestępczości: T - Terrorisme, R - Radicalisme, E - Extremisme, VI - Violence Internationale. Obejmuje ona trzy podgrupy:  TREVI I - walka z terroryzmem,  TREVI II - techniki policyjne i obrona przed zagrożeniami,  TREVI III - zwalczanie przestępczości zorganizowanej.

Jednym z kluczowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem Unii jest współpraca państw członkowskich w zakresie polityki imigracyjnej i azylowej. Kraje UE, należące przecież do najbogatszych na ś wiecie, są od wielu lat celem migracji zarobkowych i politycznych. Ich poważną część stanowią migracje nielegalne, głównie o podłożu ekonomicznym. W ostatnich latach nasila się zjawisko uchodźstwa spowodowane prześladowaniami religijnymi, etnicznymi, konfliktami zbrojnymi i wojnami domowymi w krajach azjatyckich i afrykańskich. Sytuacja ta wymaga przedsięwzięcia określonych ś rodków, mających na celu ujednolicenie prawa azylowego oraz ochronę granic Unii przed nielegalnymi migrantami. Uzgodnienie wspólnego stanowiska w tych kwestiach nie jest ł atwe z uwagi na fakt, ż e w poszczególnych państwach członkowskich problem napływu cudzoziemców występuje na różną skalę. Liczba podań o azyl np. w Niemczech jest 3-krotnie wyższa niż we Francji czy Wielkiej Brytanii. Jak dotąd, kraje Unii nie wypracowały wspólnej definicji uchodźcy, dlatego polityka azylowa w niektórych państwach jest bardziej liberalna (np. Niemcy), w innych bardziej restrykcyjna (np. Wielka Brytania). W przyszłoci planuje się wprowadzenie kwot azylantów i ich rozdział na poszczególne państwa członkowskie. Monitorowaniem skali uchodźstwa do krajów Wspólnoty zajmuje się Centrum Informacji, Analiz i Wymiany w Kwestiach Azylowych (CIREA).

Umowa z Schengen Od marca 1995 roku w większości krajów członkowskich Unii (poza Wielką Brytanią i Irlandią) obowiązuje tzw. Umowa z Schengen. Została ona podpisana przez polityków z krajów członkowskich w czasie rejsu po Mozeli, gdy statek, którym płynęli, mijał małe miasteczko Schengen w Luksemburgu. Na podstawie tej umowy zniesiona została kontrola paszportowa obywateli państw członkowskich na granicach wewnętrznych Unii. Osoba nie mająca obywatelstwa jednego z państw należących do grupy Schengen (tzw. Schengenlandii*), nie może przebywać dłużej niż trzy miesiące na terenie Unii bez wizy pobytowej. Na lotniskach czy w portach morskich krajów Unii można zauważyć dwie kolejki do odprawy paszportowej i celnej: dla obywateli UE i obywateli spoza jej granic.

Polityka wewnętrzna (podobnie jak polityka zagraniczna) w krajach Unii stanowi istotny wyznacznik ich suwerenności. Stąd też, szczególnie w obszarze III filaru, współdziałanie państw dotyczy w pierwszym rzędzie spraw o wymiarze ponadnarodowym, w których rozstrzyganiu w pełni znajduje zastosowanie zasada subsydiarności. Współdecydowanie i współpraca w zakresie spraw wewnętrznych zachodzi tylko wtedy, gdy jest szansa, ż e będą one skuteczniejsze od jednostkowych działań krajów członkowskich.

Zakres spraw objętych integracją europejską można podzielić na trzy sfery, określane jako filary Unii Europejskiej. Filar pierwszy obejmuje unię gospodarczą i walutową. Dwa następne filary, określone po raz pierwszy w Traktacie z Maastricht, to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz współpraca w sprawach wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości. W obszarze I filaru decyzje podejmowane są na podstawie prawa wspólnotowego, a w dwóch następnych - porozumienia między rządami poszczególnych krajów członkowskich. Przykładem jest Umowa z Schengen o swobodnym przepływie osób, którą podpisało 13 spośród 15 krajów członkowskich Unii.

Do przemyślenia i dyskusji: Które z dziedzin wspólnej polityki państw członkowskich UE wydają się obecnie najbardziej aktualne i potrzebne w skali kontynentu?  W jakich sprawach współpraca międzynarodowa przynosi, Twoim zdaniem, zdecydowanie lepsze efekty, aniżeli działanie jednostkowe państw?  W których dziedzinach życia politycznego i społeczno-gospodarczego suwerenność krajów nie powinna by naruszana?

---