ZESTAW 1
1.Typologia Violi i Pendego
2. Działy antropologii
3. Okres noworodkowy i niemowlęcy
Ad.1 Viola stosując technikę antropometryczną do obiektywnej oceny typu budowy, który jest wynikiem zmiennych osobniczych, spotykanych stale w jednej grupie. Wprowadził on trójwymiarowe, objętościowe określenia niektórych części ciała ( długość x szerokość x wysokość) , które dają pełniejsze określenia budowy.
Viola wyróżnił dwa typy budowy:
- mikrosplanchiniczny, charakteryzujący się przewagą rozwoju kończyn nad tułowiem.
- megalosplanchiniczny- o przewadze tułowia nad kończynami.
Był on przekonany, że różnorodność konstytucjonalna wiąże się z przeciwieństwem między rozwojem masy ciała a zróżnicowaniem jego kształtu. Im większa masa, tym zróżnicowanie kształtów jest słabsze, a bardziej zróżnicowane kształty wiążą się z większą masą ciała - prawo antagonizmu rozwojowego Violi. Z punktu widzenia fizjologii i endokrynologii system ten uzupełnił N. Pende. Wyróżnił on typy: hyposteniczny, asteniczny, steniczny, hypersteniczny.
Ad.2. Antropologia fizyczna - biologiczna:
ewolucja człowieka
biologia człowieka
prymatologa - zachowania
Antropologia kulturowa:
archeologia
etnologia
religioznawstwo
językoznawstwo
Antropologia społeczna:
socjologia porównawcza - bada społeczeństwa w czasie i przestrzeni, formy pokrewieństwa
Antropologia strukturalna - bada grupy etniczne
Antropologia fizyczna głównie w Polsce:
1. Antropologia populacyjna- ma na celu wyróżnienie i opis poszczególnych ras i odmian ludzkich. Bada również procesy rasogenezy oraz etnogenezy, albowiem lód to nie to samo co jednostka taksonomiczna.
2. Antropologia ontogenetyczna- zajmuje się rozwojem osobniczym człowieka, procesami wzrostu, dojrzewania płciowego , kształtowania postawy ciała rozwoju sprawności ruchowej, zajmuje się wpływem czynników środowiskowych na procesy rozwoju.
3. Antropologia filogenetyczna- zajmuje się pochodzeniem człowieka jako gatunku i jego rozwojem rodowym.
A3. okres noworodka- trwa od urodzenia do ustąpienia objawów związanych z porodem-przeciętnie około cztery tygodnie. W zależności od wieku płodowego, liczonego od pierwszego dnia ostatniej menstruacji, noworodki dzieli się na : niedonoszone , których wiek płodowy nie przekracza 38 tygodni, donoszone urodzone w 38-42 tygodniu i przenoszone urodzone po 42 tygodniu.
Moment urodzenia kończy okres homeostazy płodowej charakteryzujący się ciągłością żywienia i brakiem utraty ciepła. Pojawia się więc uczucie głodu i chęć jego zaspokojenia. Noworodek jest istotą całkowicie bezradną. Obserwuje się u niego wzmożone napięcie mięśni kończyn, jego ruchy są nieskoordynowane. Ma natomiast wykształcony cały szereg odruchów bezwarunkowych ( ssania, połykania, pełzania, chwytny, odruch Moro ) ponadto noworodka cechuje niska odporność immunologiczna.
okres niemowlęcia- trwa od zakończenia okresu noworodka do około pierwszego roku życia. ( do przyjęcia postawy spionizowanej ). Okres ten cechuje duże tempo rozwoju chociaż maleje ono z każdym miesiącem życia. Wielofazowy sen pod koniec pierwszego roku życia staje się dwu-, trzy fazowy z wydłużającym się okresem snu nocnego. Siła i sprawność mięśniowa wzrastają w kolejności od głowy przez kończyny górne po dolne: podnoszenie głowy ma miejsce przeciętnie w wieku 1-3 miesięcy, obrót wokół osi - 3-5 miesięcy, siadanie - 6-9 miesięcy, stawanie i chodzenie 10-13 miesięcy. W okresie poniemowlęcym zarastają się ciemiączka boczne w pierwszym miesiącu i duże około 1,5 roku. W szóstym miesiącu życia pojawiają się siekacze mleczne, a w dwunastym liczba zębów mlecznych wynosi najczęściej 6. wzrasta zdolność odbierania wrażeń zmysłowych. W wieku poniemowlęcym występuje stopniowy rozwój mowy.
ZESTAW 2
Metoda morfogramów Oliviera
Przynależność człowieka do naczelnych
Endogenne czynniki
Ad.1. We współczesnej Francji szeroko rozpowszechniona jest metoda określania typu budowy przy pomocy morfogramów, na których kilka cech antropomotorycznych, wyrażonych w jednostkach standardowego odchylenia ustosunkowanych jest do wysokości ciała. Linie, które łączą punkty określające wartości tych cech, tworzą profile pozwalające na odczytanie typu budowy ciała. Techniką morfogramu posługuje się Olivier. Przedstawia on jasną i prostą koncepcję typologiczną, przyjmuje on 3 skrajne typy budowy:
typ longilinijny, smukły oraz dwa typy brewilijne (szerokościowe)
-typ mięśniowy o silnie rozbudowanej w poprzek górnej części tułowia
-typ trzewiowy o rozbudowanej bardziej dolnej, brzusznej części tułowia
Ten ostatni odpowiada typowi trawiennemu lub endomorfii. Olivier podkreśla że pomiędzy tymi przedstawicielami skrajnych typów jest cała skala wskazujących tylko tendencję w kierunku któregoś z ekstremów, w pośrodku znajduje się typ pośredni - normotyp.
Ad2.Do naczelnych:
- bardzo silny rozwój kresomózgowia i występowanie płata tylnego w obrębie półkul mózgowych;
- skrócenie twarzoczaszki i zmniejszenie masywności uzębienia (4 kategoria zębów);
- skierowany ku przodowi oczodół, umożliwia to widzenie stereoskopowe;
- obecność obojczyka w stawie barkowym zwiększa zakres ruchów bocznych kończyn;
- przynajmniej jedna para kończyn chwytnych; -
- ruchliwy nadgarstek;
- stopochłodność;
- występowanie paznokci;
-występowanie jelita ślepego; -
- jądra znajdują się poza ciałem w worku mosznowym;
- prącie zwisające;
- występowanie listewek skórnych zwiększających czucie;
- wydłużenie okresu dzieciństwa; - początki życia społecznego
Ad3. Wśród endogennych wyróżniamy:
I. genetyczne determinanty rozwoju -płeć, rasę, konstytucję.
II. paragenetyczne stymulatory rozwoju -wiek rodziców, liczba przebytych ciąży.
Ad. I. płeć - genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i co się z tym wiąże kształtowanie ostatecznych wymiarów i proporcji ciała. Genotyp żeński warunkuje większą odporność na czynniki środowiska zewnętrznego, genotyp męski wiąże się z większą umieralnością okołoporodową i większą zmiennością torów rozwojowych. Przez cały okres rozwoju dziewczęta wykazują przyspieszenie wzrastania co powoduje zmniejszenie ostatecznych wymiarów ciała , skrócenie kończyn dolnych i wydłużenie tułowia. Mężczyźni rosną przeciętnie dwa lata dłużej , mają dłuższe kończyny, szersze ramiona i krótszy tułów.
rasa- odmiana czarna w porównaniu z białą wykazuje większe zaawansowanie w rozwoju biologicznym. Dotyczy to okresu płodowego i pourodzeniowego. Najwolniej rozwijają się przedstawiciele odmiany żółtej. Zaznacza się większy wpływ genotypu matki na organizm potomków.
konstytucja- najszybciej dojrzewają osobnicy endomorficzni, których charakteryzuje silny rozwój otłuszczenia podskórnego. Najwolniej dojrzewają osobnicy o budowie ektomorficznej. Pośrednie tempo dojrzewania charakteryzuje dzieci o budowie mezomorficznej. Dziewczęta późno dojrzewające charakteryzują się bardziej chłopięcą sylwetką, natomiast chłopcy endomorficzni mają sylwetkę dziewczęcą.
Ad .II
genotyp i mechanizmy regulacyjne matki- we wczesnych etapach ontogenezy właściwości organizmu matki do pewnego stopnia przysługują własne genetyczne predyspozycje płodu. Stwierdzono duże podobieństwo między matką i dzieckiem w wysokości ciała, kształcie głowy, nosa, pigmentacji oczu i włosów, oraz w RR krwi. Tryb życia matki wpływa na płód.
wiek rodziców- wraz ze zwiększeniem wieku matki obserwuje się skrócenie czasu trwania ciąży oraz wzrost liczby wad wrodzonych. Związane jest to ze wzrostem mutacji komórek rozrodczych. Poza tym w mieście najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lat i ojców nieco starszych niż matki. Dzieci matek młodocianych rodzą się bardzo duże ale potem ich rozwój jest wolniejszy.
liczba przebytych ciąży- dzieci pierworodne są w chwili urodzenia krótsze i lżejsze niż dzieci ciąż następnych. Jednocześnie rozwijają się najszybciej. Wraz ze zwiększeniem liczby ciąż wzrasta umieralność okołoporodowa i w okresie noworodkowym, oraz zwiększa się liczba poronień samoistnych. Biologicznie w najlepszej kondycji są osoby dojrzałe z 3,4,5 ciąży.
ZESTAW 3
Wkład antropologii w nauki o wychowaniu fizycznym
typologia Bunaka
okres wczesnego dzieciństwa 12-36 miesięcy
Ad1. Antropologia podbudowuje stronę teoretyczną wychowania fizycznego, dostarcza problematyki naukowej. Kierunki: opracowanie nowych metod i technologii badawczych w ramach zagadnień ontogenetycznych. Badane są prawidłowości rozwoju biologii, analiza zmienności budowy ciała jako efektu zmian rozwojowych, próba określenia ostatecznej wysokości ciała, morfologiczne uwarunkowania wydolności i sprawności fizycznej, określenie genetyczne uwarunkuje motoryczne określenie rytmu w pracy i treningu.
Ad2. Uważał że klasyfikacja morfologiczna musi się opierać na najważniejszych tkankach ustroju (szkielet, mięśnie). Wymienił 7 cech budowy i 4 typy budowy:
I. stenoplastvczny - smukły, klatka piersiowa płaska, zapadnięte boki, szyja długa i wąska, plecy o wyraźnych krzywiznach, umięśnienie i otłuszczenie słabe, skóra cienka, sucha.
II. Mezoplastyczny - klatka piersiowa cylindryczna, nadbrzusze proste wypełnione, szyja średnia plecy proste małe krzywizny, umięśnienie i otłuszczenie średnie, skóra gruba elastyczna.
III. Europlastyczny - klatka piersiowa stożkowata, nadbrzusze okrągłe duże, szyja gruba krótka, umięśnienie słabe, otłuszczenie bogate, skóra elastyczna.
IV. Subplastyczny - klatka piersiowa stożkowata lub cylindryczna, nadbrzusze wypukłe duże okrągłe, szyja średnia, silne krzywizny, umięśnienie małe i słabe, skóra cienka lub średnia.
Ad.3. Okres ten cechuje spadek tempa rozwoju fizycznego, przy czym wyraźniej spada przyrost ciężaru ciała, powodując pozorne szczuplenie. Wzrasta tułów i kończyny dolne . stopa ulega wysklepieniu, silniej niż u dorosłych zaznacza się lordoza lędźwiowa, słabe są mięśnie brzucha i inne ustawienie miednicy, co powoduje znaczną wypukłość brzucha. Dojrzewanie układu nerwowego sprawia, że do trzeciego roku dziecko winno opanować funkcję świadomego oddawania moczu. W tym okresie duża jest ruchliwość dziecka, polepsza się koordynacja mięśni, przy słabej jednak wytrzymałości. W 2 roku dziecko ma nadal ogromną przemianę materii i zwiększa swoje wymiary (10-12 cm, 2,5 kg w ciągu roku). W wieku 2,5 roku dziecko powinno posiadać wszystkie zęby mleczne. Słaby jest aparat ścięgnisty i chwiejny system nerwowy. W wieku około 3,5 roku zanika oburęczność na rzecz preferencji czynnościowej jednej ręki zwykle prawej.
ZESTAW 4
Homo habilis, homo erectus
typologia Conrada
wpływ treningu na organizm w poszczególnych okresach ontogenezy
Ad.1. Homo Habilis
- datowany na 1,9 do 1,6 mln lat
- pojemność czaszki od 600 do 800 cm3
- sklepienie czaszki bardziej uwypuklone
- obecność ośrodka mowy Brocka
- wysokość ciała od 110 do 130 cm , masa około 45kg
- żuchwa delikatniejsza o zaokrąglonym łuku zębowym
- obojczyk duży, kształtem przypominający obojczyk człowieka współczesnego
- stopa wysklepiona, o paluchu ustawionym równolegle do pozostałych palców
- padlinożerca
- polował na małe ssaki
- towarzyszą mu narzędzia Kultury Oldywajskiej
Homo Erectus
- datowany na 1,9 do 250 tyś. lat
- szczątki spotykane na wszystkich kontynentach starego świata
- twarz pragmatyczna- wysunięta ku przodowi
- żuchwa gruba i masywna, bez bródki
- pojemność czaszki 750-1225 cm3
- wały nadoczodołowe i wał nad potyliczny redukują wielkości przed trzonowców i trzonowców.
- cieńsze szkliwo zębów - bo więcej spożywał mięsa
- użytkował ogień
- praktykował w pełni rozwinięte łowiectwo
- był padlinożercą i kanibalem
- towarzyszą mu narzędzia kultury Aszelskiej
Ad.2. Typologia Conrada - uwzględnia proporcje szerokościowo-długościowe ciała oraz plastyczność budowy. Aspekt w długości ciała rozciąga się pomiędzy typem skrajnie pyknomorficznym i typem skrajnie leptomorficznym. Co się tyczy tęgości typ skrajnie hipoplastyczny (mała masywność budowy), a typ hiperplastyczny. Plastyczność bud plastix index/stos wysokości ciała do szerokości i głębokości
Ad.3. Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: - nerwowych i - humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.
Okres niemowlęcy - ćwiczenia w tym okresie mają. charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. maj ą wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.
Okres dorastania - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki.
10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja.
11-12 lat -szybkość.
15-16 lat - siła.
6-17 lat - wytrzymałość.
Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.
Okres dorosły - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.
Okres starczy - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
ZESTAW 5
Zmiany proporcji ciała z wiekiem
podobieństwo człowieka do kręgowców i strunowców
zmiany składu ciała wraz z rozwojem
Ad.1. Całkowita woda ciała ulega zwiększeniu wraz ze wzrostem masy i wysokości ciała. Szybkie tempo w okresie niemowlęcym, a wolniejsze w okresie przedszkolnym. Ponowny wzrost w okresie pokwitania. Ustabilizowanie u dziewcząt 15 - 16, a u chłopców 18 - 20 lat. Masa ciała szczupłego przebiega 1,5 razy szybciej u mężczyzn niż u kobiet. Szkielet u dziecka 95g a u dorosłego mężczyzny 4,4 kg, kobiety 2,8 kg. Masa mięśni powiększa się, a ok. 11 roku dziewczyny mają większą masę od mężczyzn, dopiero w okresie pokwitania mają mniejszą. Ok. 50 roku masa zmniejsza się o ok. 10 %, a 80 roku 50% (zmniejszania liczby włókien).
*Wraz z wiekiem zmienia się nasz wzrost i postawa ciała. Postawa wyprostowana, jest rzadko spotykana u osób w podeszłym wieku. Proces obniżania wzrostu wraz z upływem lat początkowo przebiega bardzo powoli. Pierwsze oznaki dostrzegane są około 40 roku życia u mężczyzn, u płci żeńskiej za początek tego procesu przyjmuje się wiek 43 lat. Mimo to ubytek centymetrów pozostaje praktycznie niezauważalny aż do 60 roku życia. U osób w bardziej zaawansowanym wieku proces nabiera swoistego dynamizmu, tak iż w efekcie obniżenie wzrostu ocenia się na 5 centymetrów u kobiet i 3,5 centymetra u mężczyzn. Wpływ na ową zmianę ma szereg różnych procesów, w tym utrata wody, osłabienie poszczególnych grup mięśniowych, uszkodzenie krążków międzykręgowych, deformacje kręgosłupa czy osteoporoza. Podobnie jak wzrost, tak i masa ciała obniża się u osób starych.
Obniżenie wzrostu i spadek masy ciała może być spowodowane zmniejszeniem się zawartości wody w organizmie. Spadek zawartości wody w organizmie może być wynikiem zmniejszania się liczby komórek, czy choćby pomniejszania się ich wymiarów.
Z wiekiem powiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej. Długość kończyny górnej zmniejsza się. Prowadzi to do zmiany proporcji ciała. Zmiany wymiarów postępujące wraz z wiekiem obserwuje się również w części twarzowej, a dotyczą one nosa - wydłużanie - oraz uszu - powiększanie.
Z wiekiem u obu płci zwiększa się obwód czaszki oraz wymiary strzałkowy i czołowy. Skóra stanowi swego rodzaju wizytówkę człowieka. Do dolegliwości skórnych zaliczyć można nadmierne wysuszenie, świąd, nadmierne rogowacenie, zmiany paznokci.
Nie są one jedynie objawem starzenia się organizmu, odzwierciedlają wpływ licznych czynników środowiskowych. Zdecydowanie największy wpływ wywiera promieniowanie UV, zwłaszcza na odsłoniętych częściach ciała.
Powstawanie zmarszczek wiązane jest ze spadkiem zawartości kolagenu, przy jednoczesnym wzroście ilości elastyny.
Naskórek i skóra z wiekiem stają się coraz cieńsze, w obrębie skóry właściwej jest wynikiem zmniejszania się liczby komórek.
U starszych osób odnotowuje się zanikanie, a także unieczynnianie gruczołów potowych.
Z wiekiem pogarsza się także czynność komórek nerwowych w skórze, co pociąga za sobą pogorszenie zmysłu dotyku. Powszechnie znanym faktem jest również wydłużenie procesu gojenia się ran u ludzi w podeszłym wieku.
Ad2. - do strunowców - występowanie u płodów związków struny grzbietowej; dwóch par szczelin skrzelowych oraz cewkowata budowa układu nerwowego
- do kręgowców- dwuboczna symetria ciała; -wewnętrzny szkielet kostny złożony z czaszki, szkieletu osiowego oraz szkieletu kości; -szkielet rozwija się na podłożu chrzęstnym i łącznotkankowym; -układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, otoczony wyrostkami kolczystymi; -układ pokarmowy i główne naczynia znajdują się pod szkieletem osiowym; -ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku.
Ad3. -Całkowita woda ciała ulega wzrostowi, podobnie jak masa i wzrost
wzrost w okresie niemowlęcym intensywny
skok pokwitaniowy powiększenie zawartości wody. Dalej w życiu to ustabilizowanie.
-Masa szkieletu rozwija się tak jak wzrost ciała
-Tkanka mięśniowa- ok. 11 r. ż. Dziewcząt mają większy przyrost masy niż chłopcy, ale później tempo przyrostu jest zawsze większe u mężczyzn, na starość komórki mięśniowe ulegają zmaleniu, ok. 50 r. ż. człowiek ma około 10% mniej tkanki mięśniowej
-tkanka tłuszczowa- z wiekiem następuje zmiana w rozkładzie tkanki tłuszczowej.
ZESTAW 6
rozwój antropologii na świecie
typologia Skerlja
czynniki biogeograficzne i społeczno - ekonomiczne
Ad.1. Antropologia jako osobna gałąź wiedzy ludzkiej istnieje stosunkowo krótko. Wprawdzie jej początków doszukiwać się można już w starożytnej Grecji, w pismach Herodota, Hipokratesa i innych, naukowe jednak ujęcie i podstawy tej dziedziny wiedzy ludzkiej przedstawił dopiero chirurg francuski Paul Broca. On pierwszy określił dokładnie zadania antropologii i opracował metody jej badań, kładąc tym samym podwaliny pod tę nową dziedzinę wiedzy. W roku 1859 założył w Paryżu pierwsze Towarzystwo Antropologiczne, a w 1876 r. powstała tam z jego inicjatywy pierwsza szkoła antropologiczna:
Ad.2. . B. Skerlj wprowadził pojęcie wektorów budowy ciała. Na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się abstrakcyjne idealnie typy budowy, przeciwstawne sobie. Pomiędzy typami skrajnymi, wzdłuż wektorów rozłożone są wartości pośrednie.
Wyróżnił następujące aspekty budowy:
- aspekt dymorfizmu płciowego ( wektor przebiega między skrajnie męską i skrajnie żeńską budową )
- proporcji ciała - oparty na pojęciu typóweurysemicznego o względnej proporcji szerokościowych nad dłudościowymi oraz leptosomicznego - smukłego
- plastyczny- wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiperplastycznego do hipoplastycznego.
- dystrybucyjny określa sposób rozkładu tkanki tłuszczowej. Aspekt ten wyrażają dwa wektory: jeden określa otłuszczenie górnej części ciała w stosunku do dolnej , drugi otłuszczenie tułowia do otłuszczenia kończyn.
Ad.3. I. biogeograficzne modyfikatory naturalne - flora, fauna, zasoby mineralne, skład wody, gleby, powietrza, klimat, ukształtowanie terenu
II. społeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju - pochodzenie społeczne , tradycje zwyczaje społeczne.
I .Biogeograficzne modyfikatory naturalne- czynniki środowiska zewnętrznego mogą wymuszać zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwojowej osobnika. Cechy klimatu wpływają na właściwości fizjologiczne i rozwój morfologiczny. W klimacie umiarkowanym obserwuje się szybsze dojrzewanie i najdłuższy okres płodności u kobiet. W strefie tropikalnej i klimacie zimnym rozwój jest nieco spowolniony, osoby zamieszkujące klimat gorący charakteryzują się mniejszą wysokością ciała i masą ciała, niższym poziomem przemiany materii i dłuższymi kończynami. Ludzi zamieszkujących klimat zimny charakteryzują krótsze kończyny, dłuższy tułów, przysadzista budowa ciała. Zmienność pór roku oddziałuje na zmienność wzrastania i rozwoju. Wiosna- większe przyrosty wysokości ciała, jesienią masy ciała. Noworodki urodzone wiosną są dłuższe. Położenie geograficzne ma także znaczący wpływ ponieważ osoby zamieszkujące wysoko nad poziomem morza charakteryzuje budowa w której dominuje rozrośnięta klatka piersiowa. Ponadto wykazują niższe ciśnienie tętnicze, niższą liczbę skurczów serca, wyższy poziom czerwonych krwinek i hemoglobiny. Choroby o podłożu genetycznym i zaburzenia hormonalne w sposób trwały modyfikują linię rozwoju.
II. społeczno-kulturowe modyfikatory rozwoju- dzieci rodzin inteligenckich i warstw uprzywilejowanych wykazują znaczne przyspieszenie dojrzewania. Budowa ich jest bardziej smukła w wymiary ostateczne są większe. Wykształcenie wywiera dobry wpływ na rozwój. Przyspieszenie rozwoju wykazują dzieci rodziców o wyższym wykształceniu. Najwolniej rozwijają się dzieci rodziców z podstawowym wykształceniem. Opóźniająco na rozwój wpływa wielodzietność rodziny. Najszybciej rozwijają się dzieci zamieszkujące wielkie miasta, najwolniej zaś zamieszkujące na wsi. Wszystkie zaburzenia rozwoju są częstsze u mężczyzn, mężczyźni są delikatniejsi i słabsi biologicznie
ZESTAW 7
charakterystyka homo sapiens sapiens, homo sapiens neandertalczyk
symetria i asymetria ciała
opisać rozwój osobniczy dojrzewania płciowego
Ad1. Homo sapiens neanderthalensis
- znany z terenu całego świata
- pojemność czaszki 1350-1700 cm3
- twarz stosunkowo pionowa, szeroka
- nos szeroki, wydatny
- oczodoły okrągłe, żuchwa masywna , czasem posiada bródkę
- trzonowce o zbliżonych wielkościach
- szkielet postkranialny- pozaczaszkowy masywny
- wzrost 155-165 cm
- kończyny krótkie, tułów stosunkowo długi
- współwystępował z homo sapiens sapiens
- z nim wiążą się pierwsze pochówki, groby były płaskie
- występował między 300-40 tyś lat temu
Homo sapiens sapiens
- pojawił się 120 tyś lat temu w Afryce.
- czaszka o pojemności 1400 cm3
- czoło wysklepione, bez wałów nadoczodołowych
- guzy brwiowe małe lub nie obecne
- potylica zaokrąglona
- żuchwa drobna, zęby drobne
- szkielet delikatny
- inwentarz krzemienny zróżnicowany
- łączy się z nim pierwsze przykłady sztuki
Ad2. Symetria i asymetria ciała
Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.
Asymetria morfologiczna- to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną.
We wczesnym studium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko.
Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenia od prawidłowej zasady symetrii.Asymetria to norma.
Asymetria ciała związana z asymetrią mózgu. Budowa mózgu jest taka sama ( anatomia) lecz jeżeli chodzi o funkcję jest znacznie różna (fizjologia)
Do 6 r. ż. mózg charakteryzuje się dużą plastycznością.
- u osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu. W związku z tym objętość ta jest większa niż u osób leworęcznych.
- szerokość lewej połowy twarzy większa- prawa węższa i dłuższa.
- szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo
- zatoki czołowe też są różne.
- wicherek prawostronny u praworęcznych
- nieznaczne skrzywienie kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie.
- prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej
- w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego, znajduje się też nieco wyżej niż lewy.
- asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem
- prawa kończyna górna jest przeciętnie 1cm dłuższa przed urodzeniem
- obwody po prawej stronie większe, prawa ręka większa szerokość i wysokość, lewa natomiast dłuższa
- kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów- unerwienie i unaczynienie.
- lewa stopa i prawa ręka- więcej listewek skórnych (linii papilarnych)
- narządy wewnętrzne występujące parami różnią się nie tylko wielkością ale i kształtem, położeniem. Prawa strona cięższa niż lewa.
Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.
Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.
Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.
Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.
Ad.3. Jest to okres zróżnicowania płciowego.U dziewcząt między 12 -15 rokiem życia, a u chłopców ok. 16 - 17 miesięcy później. Okres dojrzewania płciowego u dziewcząt 12 rok życia, u chłopców 14 i decyduje o dojrzałości osobniczej. Dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała, kształtowanie się męskiej i kobiecej budowy ciała (klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców). Różnice płci pogłębia rozwój umięśnienia chłopców, otłuszczenia dziewcząt, mutacje głosu chłopców, męskie owłosienie, szybki wzrost jąder i prącia.
Dojrzewanie dziewcząt- Początek tego okresu związany jest z morfo-funkcjonalnymi przeobrażeniami jajników, dalej macicy. Pierwszą cechą fazy przedpokwitaniowej jest zaokrąglenie bioder, zaznaczające się od 10 roku życia. Początek rozwoju piersi przejawia się nabrzmieniem łuków brodawek, oraz ich ciemnoróżowym zabarwieniem. Skok pokwitaniowy wysokości ciała występuje około 10-13 roku życia. Szczyt tego skoku u dziewcząt miejskich jest wcześniejszy. Faza szybkiego wzrastania kończyn, bioder i tkanki tłuszczowej oraz ciężaru ciała kończy się dojrzewaniem, co przejawia się menstruacjami. Przeciętnie menarcha pojawia się w wieku 13,5 lat w mieście i 14,5 lat na wsi.
ZESTAW 8
antropologia w humanistycznych naukach
okres 16 -20 lat
australopitek i ardipitekus
Ad.1. Antropologia współpracuje z naukami humanistycznymi:
1.etnologia- bada kultury społeczeństw żyjących obecnie od chwili ich powstania. Badanie realizowane w 3 zespołach:
kultury materialnej - zagadnienia gospodarcze tj. zdobywanie żywności, robienie narzędzi
kultura duchowa- wierzenia, magia, plastyka, muzyka, wiedza
kultura społeczna- zajmuje się prawami ustrojowymi, organizacją rodziny, rodu, gromady.
2. archeologia- badanie pozostałości po działaniu ludzkim w czasach. dla których brak jest dostatecznych źródeł pisanych
3. demografia- nauka o ludności, rozpatrywana w czasie i przestrzeni. Wyróżniamy demografie historyczną i porównawczą
4. socjologia- dostarcza informacji o strukturze i prawach rządzących
Ad.2. okres młodzieńczy- trwa od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego ustania wzrastania wzwyż i ustalenia się wysokości ciała. Trwa to u kobiet przeciętnie do 18-20 roku życia, u mężczyzn do wieku 20-23 lat. W tym okresie ma miejsce dorastanie organizmu głównie dzięki wzrastaniu tułowia Następuje zakończenie rozwoju kości np. czaszce kostnieje chrząstkozrost klinowo-potyliczny, następuje całkowite zespolenie się nasad z trzonami kości długich zauważa się wyraźne przyrosty ciężaru ciała.
Ostatecznie kształtują się wymiary głowy i większości narządów wewnętrznych. Następuje zakończenie procesów rozwojowych kości. Organizm wchodzi w fazę względnej równowagi metabolicznej.
Ad.3. rodzaj Ardipithecus
- znana obecnie najstarsza forma, datowany na 5,8 do 5,2 mln lat
- uważany za formę pośrednią między małpami człekokształtnymi i hominidae
- dwunożny, wys. około 122 cm, zęby pośrednie
- między wczesnymi małpami a australopitkami
- zamieszkiwał gęsty las w relatywnie chłodnym klimacie.
rodzaj Australopithecus
- dwunożny - datowany na okres 4,5 do 1 mln lat
- pojemność czaszki pomiędzy 440 a 680 cm3
- część twarzowa skrócona - wały nadoczodołowe silnie rozwinięte
- potylica wysunięta do tyłu, otwór potyliczny przesunięty ku przodowi.
- żuchwa masywna z możliwością wykonania ruchów bocznych
- łuk zębowy w kształcie litery V
- zęby posiadają grube szkliwo, co wskazuje na przystosowanie do spożywania twardych pokarmów
- stosunkowo małe nogi - wysokość około 120 cm, masa 40kg
- wszystkożerny - zamieszkiwał stepy i otwarte przestrzenie.
ZESTAW 9
cechy ludzkie
ontogeneza młodszy wiek szkolny 7-10-12 lat
typologia Lindegarda
Ad.1. Człowiek jako jedyny naczelny dostosowany do chodu, biegu; - wykształciły się 4 krzywizny kręgosłupa; - nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia (bardziej dachówkowe); - kość krzyżowa skrócona i poszerzona; - klatka piersiowa spłaszczona; redukcja żeber do 12 par; - kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki (powiększenie części podgrzebieniowej); - kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; - miednica skrócona i poszerzona; - zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; - kości kończyn dolnych wydłużone; - kąt szyjkowo-trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie (niniejsze tyłozgięcie); - wydłużenie kości stepu, ruch podłużny i poprzeczny; -powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; - zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; - ośrodek mowy Groka; - pełny rozwój mięśni mimicznych; - rozwój mięśni związany z powiększeniem zdolności manipulacyjnej; -wzrost masy mięśni przywodzących i prostujących udo, rozwój mięśni goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; - układ oddechowy (obniżenie położenia krtani, pojawiają się mięśnie napinające struny głosowe, redukcja płata podsercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; -powiększenie unaczynienia komory górnej a zmniejszenie komory dolnej; - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; - dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; - redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; -zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; - zmienność cech fizycznych; - zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.
Ad.2. .WIEK 7-12 LAT-okres starszego dzieciństwa, rozpoczyna się od wymiany zębów mlecznych na stałe, kończy uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt 12-15 lat u chłop.16-18 m-cy później. Wzrasta sprawn. ruchowa, siła mięsni oraz odporność ustroju. Pod koniec tego okresu zaznaczają się różnice dymorficzne, w postaci większej szer. barkow u chłopców i szerszych bioder u dziewcząt, w tym okresie kształtuje się budowa męska i żeńska, wzrasta kl.piersiowa, szybszy rozwój mięsni u chłopców a otłuszczenia u dziewczyn, rozrost krtani- mutacje głosu u chłopców, pojawia się męskie owłosienie w okolicy łonowej, tułowia, twarzy, wzrastają jadra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych rozrasta się tk. tłuszcz. na wzgórku łon., rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się poj. życiowa płuc i wymiary serca.
Ad.3. B. Lindegard uwzględnił w swej typologii pojęcie czynników budowy ciała ( komponenetów ). Główną uwagę zwrócił on na proporcje tkankowe. W ocenie budowy ciała oparł się na trzech składnikach: tkance kostnej, mięśniowej, tłuszczowej. Rozkład ilościowy składników zależny jest od czterech czynników.
I. Czynnik długości ( kości ) wyraża rozwój kości długich smukłych dzięki śródchrzęstnemu rozwojowi nasad. II.Czynnik tęgości ( kości ) wyraża rozwój masywności kości grubych i krótkich przez nawarstwienie tkanki kostnej.
III.Czynnik umięśnienia określa rozwój mięśni, a czynnik otłuszczenia określa ilośc tkanki tłuszczowej. Działanie tych czynników ocenia przeprowadzając pomiary antropometryczne ( długości piszczeli, szerokości międzykłykciowej kości udowej i siły rąk mierzonej dynamometrem ). Otłuszczenie określa ilością tłuszczu wyliczonego z równania regresji, po wytrąceniu z ogólnego ciężaru ciała ciężaru tkanki kostnej i mięśniowej.
ZESTAW 10
okres wewnątrzmaciczny
antropologia w naukach przyrodniczych
typologia Hipokratesa
Ad.1. Okres życia wewnątrzmacicznego- życie wewnątrz maciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten zachodzi w gametach wyprodukowanych przez gruczoły płciowe. Z chwila powstania zygoty następuje bruzdkowanie (ok. 40h), następnie tworzenie się listków zarodkowych (gastrulacja). Powstaje endoderma (wewnętrzna warstwa, z niej powstaje m.in. układ oddechowy i przewód pokarmowy), ektoderma (zewnętrzna warstwa, z niej powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa) oraz mezoderma (środkowa warstwa, z niej powstaje skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, zmysły, gruczoły płciowe). Powstaje później struktura grzbietowa i zawiązek systemu nerwowego. W końcowym stadium gastruli ujawnia się zasadniczy kierunek rozwoju dalszego listewek zarodkowych. Około 7 dnia po zapłodnieniu rozwijają się zbędne materiały, wytwarzają się wody płodowe. W końcu 1 m-ca płodowego powstają pęcherze, mózg, głowa się znacznie rozrasta w stosunku do tułowia, tworzą się zawiązki oka, kształtuje się szpara ust, powstają luki skrzelowe, w 2 m-cu płodowym intensywnie kształtuje się twarz, formują się kończyny, które w 8 tyg mają już palce.
Ad.2. Antropologia współpracuje z naukami przyrodniczymi tj.:
1.prymatologia- dział zoologii, przedmiot działań to rząd naczelny.
2. ewolucjonizm- przyjmuje procesy ewolucji jako przyczynę zmienności form żywych w czasie i przestrzeni, uzupełnienia zagadnień z tego zakresu są badania z zakresu anatomii porównawczej.
3.genetyka -osobnicza zajmuje się badaniem dziedziczności w rodzinach.
4.genetyka populacyjna- badanie mutacji, selekcji naturalnej
5.embriologia- nauka o rozwoju zarodkowym
6.ekologia człowieka- wyjaśnia wpływ świadomych przekształceń środowiska naturalnego na cechy biologiczne u człowieka.
Ad.3. Pierwsza typologia Hipokratesa ujmowała konstytucję człowieka jako zespół cech morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych stanowiących integralną całość. Wyróżnił on dwa typy: suchotniczy - o szczupłej budowie oraz apoplektyczny o budowie szerokiej, przysadzistej. Typologię tę spopularyzował i uzupełnił Galen. Kryteria charakterologiczne pozwoliły im wyróżnić typy temperamentów:
Choleryczny ( -żółć), sangwiniczny( - krew), flegmatyczny (flegma - śluz), melancholiczny ( - czarna żółć, ciemna krew żylna).
ZESTAW 11
okres przedszkolny - 4-7 lat
komponenty mięśniowe, kostne, tłuszczowe
hipoteza monocentryczna i policentryczna pochodzenia czł.współczesnego
Ad.1. W tym okresie dojrzewa wiele układów, dziecko osiąga dojrzałość szkolną (intelektualną, społeczną, fizyczną i immunologiczną), zmienia się sylwetka: kifoza piersiowa, wydłuża się stopa, zaznacza się dymorfizm płciowy, klatka piersiowa ulega spłaszczeniu. Uzębienie zmienia się z mlecznego na stałe.
Ad.2. woda- ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach wewnątrz i zewnątrz komórkowych oraz mózgowo-rdzeniowych, w jamach stawowych, oczach, przewodzie pokarmowym
-całkowita zawartość: u młodych M - 60%
u młodych K - 50%
u noworodków - 80-90%
tkanka mięśniowa
- zawiera około 80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 80% wody
- w obrębie masy ciała beztłuszczowego mięśnie stanowią 49%
- w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu
- liczba komórek mięśniowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona 4-5 miesiąca życia płodowego
- stopień rozwoju tkanki mięśniowej zależy od czynników środowiskowych.
- silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia tzn. proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych- to cecha niezwykle ważna dla określenia możliwości osiągnięcia wysokiego poziomu zdolności szybkościowych lub wytrzymałościowych. Intensywne treningi mogą doprowadzić do podwojenia lub potrojenia masy mięśniowej, natomiast naużywanie mięśnia może je zmniejszyć o 20% w ciągu 2 tygodni.
tkanka kostna
- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśnia oraz chroni delikatnie tkanki
- stanowi około 97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzestne
-szkielet to : ok. 15% masy ciała noworodka
ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia
ok. 13-14% u osób starszych.
- wymiary szkieletu są silnie zdeterminowane genetycznie: większą determinację genetyczną wykazuje wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości.
- zły trening wpływa na zmiany kości, zbyt szybki trening wytrzymałościowy może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesne zakończenie rozwoju kości długich
tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych
- 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej
-cecha słabo zdeterminowana genetycznie, stanowi najbardziej stabilną cechę organizmu.
- są trzy momenty hamowania się komórek tłuszczowych: -3 trymestry ciąży , -2 połowa 1 roku życia ( 6-12 miesiąca życia),- okres przedpokwitania
- rodzaje tkanki tłuszczowej 1. brunatna 2. biała - różnią się między sobą funkcjami, rozmieszczeniem.
Ad.3 hipoteza policentryczna - głosi, iż procesy rozwojowe, które skutkowały pojawieniem się człowieka współczesnego, dokonały się na różnych miejscach kuli ziemskiej, jeden niezależnie od drugiego, w różnych od siebie odstępach czasu. Zgodnie z tęże hipotezą dzisiejsze rasy ludzkie byłyby bezpośrednimi potomkami żyjącego w odległych czasach człowieka archaicznego.
Hipoteza monocentryczna - pożegnanie z Afryką, wg niej do wyłonienia człowieka współczesnego doszło na terenie Afryki, stąd homo sapiens sapiens dokonał ekspansji na inne kontynenty Starego Świata, wypierając żyjące tam homo sapiens erektus i neandertalis. Korzenie zróżnicowania rasowego około 150 tys lat.
ZESTAW 12
dzieje antropologii w Polsce
opisać starzenie - okres wczesny, późny ,sędziwość
typologia Sigauda
Ad.1. W Polsce początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając ten tyleż starodawny, co anegdotyczny przyczynek do antropologii, należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja Antropologiczna.
Ad.2. Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała. Zmiany inwolucyjne człowieka: dzieli się na fazy: a) przedklimateryczna - może przebiegać bez zaburzeń miesiączkowania. Pierwszym objawem jest niedomoga lutealna. Cykle miesiączkowe są jednofazowe. Faza ta może trwać do 6 lat b) okres właściwego klimaterium - wyraźne zaburzenia miesiączkowe. Może trwać od kilku miesięcy do kilku lat c) menopauza - całkowity zanik funkcji jajników i znaczny spadek estrogenów we krwi d) okres postmenopauzalny - wypadnięcie funkcji jajników powoduje zakłócenie całego układu hormonalnego może występować nadciśnienie tętnicze, otyłość lub schudnięcie, zmiany stawowe. Rozrost wszerz szczytowych części kości (nosa, łuków brwiowych, uszu...) zaburzenia w przemianie materii.
Ad.3. C. Sigaud- opisał typy :trawienny, oddechowy, mięśniowy, mózgowy pod względem anatomicznym, wychodząc z założenia, że przewaga określonych układów anatomicznych decyduje o typie budowy. Typy te wiązał z klimatem i doborem zawodowym. Przewaga rozwoju poszczególnych układów decyduje o typie konstytucjonalnym. Typy te mogą występować w postaci czystej bądź jako nieregularne. W typach nieregularnych występują jedynie tendencje w kierunku jednej z form budowy. Czyste typy są harmonijne i piękne, nie zależnie od tego jakiego są one rodzaju. Typy zmieniają się w ciągu życia.