POLITYKA SPOŁECZNA- Polityka społeczna to celowe działanie instytucji publicznych
i organizacji pozarządowych zmierzające do poprawy warunków życia ludności, usuwania
nierówności społecznych i podnoszenia poziomu życia.
Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych,
której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i
wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.
Z terminem polityka społeczna spotykamy się niemal codziennie.
Wiąże się z nią pomoc społeczna, sytuację gospodarstw domowych, pomyślności czy
niepomyślności życia rodzinnego, wielkości urodzeń i zgonów, małżeństw i rozwodów,
tempo budownictwa mieszkaniowego, wysokość czynszów itp.
Najczęściej jednak słyszymy o niej, gdy dochodzi do uchwalenia budżetu i podziału owoców
wzrostu gospodarczego.
Polityka społeczna - dwa znaczenia pojęcia:
- kategoria naukowa, usiłująca zbudować teoretyczne przesłanki rozwiązania i
usystematyzowania wiedzy dotyczącej problemów i procesów społecznych, określających
poziom i kierunki rozwoju społeczeństwa.
- zespół konkretnych działań podejmowanych przez podmioty polityki społecznej, w celu
rozwiązania kwestii socjalnych, czyli działania państwa mające na celu pomoc ludziom
ubogim i specjalnej troski.
Polityka społeczna jako nauka nie może nie wartościować poruszanych przez siebie
problemów. Stąd też polityka społeczna nigdy nie była i nie będzie jednolita.
Nie będzie też własnością dowolnej opcji ideologicznej czy politycznej.
Pomiędzy obydwoma tymi znaczeniami występuje ścisły związek wynikający z
metodologicznego założenia polityki socjalnej zakładającego pragmatyzm teorii
jak i też teoretyczne uzasadnienie praktyki socjalnej.
Polityka społeczna (według Rajkiewicza) - świadome działanie państwa i jego instytucji
oraz podmiotów zajmujących się polityką społeczną zmierzająca do określenia i zaspokojenia
potrzeb społecznych, czyli w centrum polityki społecznej stawia się potrzeby społeczne.
Zakres polityki społecznej jest odpowiednikiem katalogu niezbędnych potrzeb ludzkich.
Do działów polityki społecznej zaliczamy:
-politykę ludnościową,
-politykę mieszkaniową,
-politykę ochrony zdrowia,
-politykę ochrony środowiska,
-politykę zabezpieczenia społecznego,
-politykę edukacyjną,
-politykę kulturalną,
-politykę gerontologii społecznej ( nauka o wieku ),
-politykę patologii społecznej,
-politykę poziomu życia,
-politykę infrastruktury,
-politykę zatrudnieniową.
Cele polityki społecznej:
-zapewnienie możliwości zatrudnienia zgodnego z nabytymi kwalifikacjami;
- zapewnienie dochodu z pracy, który gwarantuje utrzymanie siebie i rodziny;
- zapewnienie mieszkania umożliwiającego egzystencję w kulturalnych warunkach;
- zabezpieczenie materialne w przypadku utraty możliwości zarobkowania;
- zapewnienie możliwości ochrony zdrowia i ratowania życia;
- zagwarantowanie odpowiednich warunków wypoczynkowych po pracy, odnowienie sił
fizycznych i psychicznych;
- zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom;
- zapewnienie kształcenia i rozwoju.
Za główne kwestie społeczne Polski międzywojennej uznawano: bezrobocie i przeludnienie
agrarne, ubóstwo, niedobór i stan mieszkań, brak dostatecznej ochrony pracy i zewnętrzne
migracje zarobkowe.
MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ
O modelach polityki społecznej można mówić w dwojakim sensie:
- mogą one odnosić się do rzeczywistej polityki prowadzonej w różnych krajach
- mogą one powstawać w oderwaniu od praktyki, stanowiąc pewne konstrukcje logiczne
pożądanych czy też możliwych do realizacji strategii polityki społecznej.
Titmuss wyróżnia trzy modele polityki społecznej, opierając się na wzajemnych
relacjach między tą polityką a gospodarką rynkową.
- w modelu marginalnym lub rezydualnym potrzeby obywateli zaspokajane są opierając się na
rynku prywatnym lub rodzinie. Jedynie wtedy, gdy mechanizmy te zawodzą może wkroczyć
polityka społeczna, ale tylko pod postacią rozwiązań doraźnych.
- w motywacyjnym, służebnym bądź wydajnościowym programy socjalne traktowane są jako
ważny dodatek do gospodarki, pełniąc wobec niej rolę służebną. Jednym z najważniejszych
efektów występujących w tym modelu jest kształtowanie lojalności klasowej oraz grupowej.
-w modelu instytucjonalno- redystrybucyjnym polityka społeczna uważana jest za integralną
instytucję w ramach danego społeczeństwa, gwarantującą powszechny dostęp do świadczeń
i usług, opierając się przede wszystkim na kryterium potrzeb. W modelu tym zakłada się
pełnienie przez politykę społeczną funkcji redystrybucji dochodów.
Furniss i Tilton wyróżniają trzy modele polityki społecznej opierające się na
kryterium możliwych form ingerencji państwa kapitalistycznego w wolną grę sił rynkowych:
- państwo pozytywne (polityka społeczna ma chronić właścicieli kapitału przed potencjalnymi
żądaniami redystrybucji dochodów. Środkiem do tego celu ma być rozwój ubezpieczeń
społecznych, wyrównujących dochody w ramach cyklu życiowego pracowników najemnych i
przenoszących ryzyko bezrobocia lub choroby z jednostki na całą populację.
- państwo bezpieczeństwa socjalnego (celem jest zagwarantowanie minimalnego dochodu
wszystkim obywatelom, a nie wyłącznie wybranym grupom pracujących. Minimum to ma
służyć stworzeniu społeczeństwa równych szans.
- państwo dobrobytu społecznego (celem jest nie tylko równość szans ale przede wszystkim
wyrównywanie warunków życiowych.
Esping- Andersen zaproponował zamianę określenia „modele” na „reżimy” i
modyfikując podział Titmussa wyróżnił trzy reżimy:
- liberalne ( dominują świadczenia mające charakter opieki społecznej, przysługujące głównie
osobom o niskich dochodach)
- konserwatywno- korporacyjne ( dążenie do zachowania ukształtowanych przez rynek różnic
w statusie społecznym)
-socjaldemokratyczne ( obejmuje kraje, w których powszechne i bezwarunkowe prawa
socjalne zostały także przyznane klasom średnim. Socjaldemokraci budowali państwo
dobrobytu, które miało gwarantować równe prawo do wysokiego standardu życia, a nie tylko
do poziomu minimum.)
Typologie Titmussa oraz Esping- Andersena nawiązują bezpośrednio do trzech
głównych orientacji kapitalistycznych:
- podejście liberalne (określane jako skrajnie liberalne, neoliberalne lub neokonserwatywne)
opiera się na założeniu decydującej roli wolnego rynku w procesie zaspokajania ludzkich
potrzeb. Głównym zadaniem polityki społecznej jest łagodzenie biedy.
- doktryna socjalliberalizmu dopuszcza możliwość znacznej ingerencji państwa w sprawy
socjalne, byleby nie naruszała tylko podstawowych zasad gospodarki rynkowej, np. wolności
jednostki, inicjatywy prywatnej itp.
- orientacja socjaldemokratyczna, w której głównym źródłem problemów socjalnych jest
struktura społeczno- gospodarcza danego społeczeństwa. Zadaniem polityki społecznej jest
stworzenie systemu, w którym dzięki solidarnej współpracy wszystkich, potrzeby każdego
członka wspólnoty zostaną zaspokojone na odpowiednim poziomie.
Każdej z tych doktryn odpowiada inny model polityki społecznej:
- dla skrajnych liberałów i neokonserwatystów najbardziej odpowiedni jest model
marginalny (liberalny), który oparty jest na przeświadczeniu, że istnieją dwie naturalne
drogi zaspokojenia potrzeb ludzkich: prywatny rynek oraz rodzina. Natomiast programy
socjalne, pomoc państwa ma racje bytu jeśli naturalne drogi zawodzą. Rozbudowywanie
państwowej polityki społecznej nie tylko jest niepotrzebne ale również może pociągnąć za
sobą negatywne skutki, np.: w postaci utraty motywacji do pracy lub osłabienia moralności.
Państwo powinno interweniować jedynie w ostateczności.
- z kolei socjalliberałom najbardziej odpowiada model zwany modelem motywacyjnym
lub korporacyjnym. Możliwość o wiele szerszej ingerencji państwa w sprawy socjalne niż
jest to w modelu marginalnym. Zakłada, że polityka społeczna stanowi dopełnienie polityki
ekonomicznej a potrzeby socjalne powinny być zaspokojone według kryterium zasług
wniesionego przez pracę wkładu i produktywności. Świadczenia przysługują głównie osobom
ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają powszechny charakter i
obejmują wszystkich pracujących obywateli i ich rodziny.
- socjaldemokraci natomiast postulują nadanie polityce społecznej charakteru instytucjonalno-
redystrybucyjnego, bez wyznaczania jakichkolwiek granic zaangażowania państwa w
działalność socjalną. Dąży się tu do zapewnienia świadczeń o charakterze uniwersalnym.
Polityka społeczna powinna zajmować się redystrybucją dochodów i gwarantować dostęp do
świadczeń i usług oparty na kryterium potrzeb, niezależnie od funkcjonowania rynku i wkładu
własnego jednostki.
W każdym z tych modeli polityka społeczna odwołuje się do innych wartości:
- W modelu marginalnym jest to wolność jednostki.
- W modelu motywacyjnym jest to sprawiedliwość oparta o kryterium zasług.
- W modelu instytucjonalno- redystrybucyjnym jest to równość społeczna.
Spośród krajów europejskich najbliższa modelowi marginalnemu jest polityka
społeczna realizowana w Wielkiej Brytanii. Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne,
uzupełnione powszechną służbą zdrowia i zasiłkami rodzinnymi, gwarantują wszystkim
obywatelom pewne minimum dochodu, które jest niezbędne do utrzymania się i do
zaspokajania podstawowych potrzeb.
Ponieważ polityka społeczna w Wielkiej Brytanii nie daje się jednoznacznie przypisać do
żadnego z modeli przedstawionych przez Titmussa i Esping- Andersena, zaproponowano
wyodrębnienie dla niej jeszcze jednej- czwartej kategorii- grupy krajów z tradycją rządów
labourzystowskich (partii pracy), włączając do niej oprócz Wielkiej Brytanii, także Australie i
Nową Zelandię.
W większości krajów europejskich systemy polityki społecznej mieszczą się na
pograniczu modeli: motywacyjnego oraz instytucjonalno- redystrybucyjnego, zachowując
przy tym jednak elementy marginalnej polityki społecznej.
Spośród krajów europejskich najsłabiej rozwinięte systemy polityki społecznej występują w
krajach śródziemnomorskich- Grecja, Hiszpania, Portugalia, Włochy ( model krajów pasa
łacińskiego lub też model elementarny).
W niektórych z tych krajów istnieją silne tradycje działalności charytatywnej Kościoła,
co uprawnia do określenia realizowanego w nich modelu polityki społecznej mianem
katolickiego. Problemy społeczne powinny być rozwiązywane na możliwie najniższym
szczeblu, a więc przez same jednostki i rodziny, wspólnoty lokalne, sąsiedzkie i religijne.
W ostatnich latach zaczęto wyróżniać jeszcze taki model polityki społecznej, który określa się
mianem wspólnotowego, komunalnego lub libertyńskiego. Zaleca odejście od zastosowania
najwyższej techniki w rozwiązywaniu problemów medycznych i społecznych i proponuje
poszukiwanie rozwiązań alternatywnych. Podmiotami świadczącymi pomoc powinny być
przede wszystkim różne organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które opierają się na
zasadzie samopomocy i pomocy wzajemnej, a nie instytucje robiące coś dla ludzi.
Nacisk kładzie się na rozwiązywaniu problemów przez wzajemną pomoc.
Jedna z najpoważniejszych prób stworzenia teoretycznych modeli polityki społecznej
stanowi wydane w 1994 roku opracowanie T. Szumlicza: „Modele polityki społecznej”.
Autor wyróżnia w nim cztery modele tej polityki:
- interwencji społecznej - polityka społeczna koncentruje się na usuwaniu negatywnych
zjawisk i rozładowywaniu napięć społecznych.
- antycypacji społecznej - działania uprzedzające pojawienie się sytuacji negatywnych
(głównie ubezpieczenia społeczne, świadczenia zaopatrzeniowe i opiekuńcze).
- dystrybucji społecznej - kształtuje się dostęp do dóbr usług z uwzględnieniem preferencji
społecznych.
- integracji społecznej - świadome utrwalanie i kierowanie czynników integrujących, oraz
eliminowanie bądź neutralizowanie czynników dezintegrujących wybrane społeczności.
Każdy z wymienionych modeli opiera się na podstawowej kategorii konstrukcyjnej.
Są to kolejno:
- luka społeczna ( istniejący niedostatek i niedostosowania społeczne, które wymagają
usunięcia)
-ryzyko społeczne (zagrożenia powodujące niekorzystne sytuacje społeczne i wymagające
objęcia systemem zabezpieczenia społecznego)
-konsumpcja społeczna (sfera spożycia podlegająca różnorodnym preferencjom społecznym)
- struktura społeczna (odzwierciedlająca stosunki społeczne, które mogą być kształtowane
zgodnie z przyjętymi zasadami życia społecznego).
PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ
Podmioty polityki społecznej wyróżnia się pod względem:
Ø obszaru działania (międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne);
Ø charakteru podmiotów krajowych (organizacje publiczne, organizacje pozarządowe);
Ø rodzajów działania (ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne, sądownicze, inspirujące).
Podmioty polityki społecznej to wszystkie organy, instytucje i organizacje, których zadaniem
jest kształtowanie zasad polityki społecznej i realizacja ich celów. Aktualnie w warunkach
rozwojowych świata trzeba wyróżnić następujące typy podmiotów:
• Globalne: ONZ (wyspecjalizowane organizacje: UNESCO, FAO, WHO, UNICEF),
Międzynarodowa Organizacja Pracy
• Regionalne: Rada Europy
• Krajowe: państwo i jego instytucje (rząd, Sejm i Senat, Ministerstwo Zdrowia,
Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo
Kultury i Sztuki, Ministerstwo Sprawiedliwości, ZUS w zakresie emerytur i rent, instytucje
ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne)
* pozapaństwowe (Kościół, fundacje, np. edukacyjna, organizacje społeczne, np. PCK)
* lokalne, przede wszystkim samorządy terytorialne, województwo, gmina, powiat
* fundacje (np. edukacyjna im. S. Batorego)
* zakłady pracy (zakładowe świadczenia socjalne).
Instrumenty polityki społecznej:
v Ekonomiczne
v Prawne
v Informacyjne
v Kadrowe
v Kształtowanie przestrzeni ( obiekty, szkoły, szpitale, mieszkania)
Państwowe podmioty polityki społecznej:
- ustawodawcze- Sejm, Senat
- wykonawcze- Premier, Ministrowie
- kontrolne- NIK (Najwyższa Izba Kontroli),
RPO (Rzecznik Praw Obywatelskich),
RPD (Rzecznik Praw Dziecka),
PIP (Państwowa Inspekcja Pracy)
- sądownicze- Trybunał Konstytucyjny,
Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
Sądy Rodzinne i Opiekuńcze
Podmioty ustawodawcze:
-Sejm- 460 posłów co 4 lata
-Komisja Polityki Społecznej i Rodziny
-Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży
-Komisja Łączności z Polakami za Granicą
-Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej
-Komisja Zdrowia
-Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych
-Senat- 100 senatorów
-Komisja Polityki Społecznej i Zdrowia
-Komisja Nauki, Edukacji i Sportu
-Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej
-Komisja Emigracji Polaków za Granicą
Podmioty wykonawcze:
- premier
- koordynator reform społecznych
Premier- zadania:
- koordynuje reformy społeczne
Minister pracy i polityki społecznej
-realizuje politykę ograniczania bezrobocia
-kreuje prawo pracy, harmonizując je z prawem UE oraz konwencjami MOP
-prowadzi dialog socjalny z organizacjami związkowymi i organizacjami pracodawców
-analizuje i ocenia stan bezpieczeństwa i higieny pracy
-opiniuje i rejestruje układy zbiorowe pracy
-realizuje zadania dotyczące zatrudnienia i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych
-realizuje ustawy socjalne
-bada sytuację socjalną ludności, ustalając poziom minimalnych świadczeń społecznych i
najniższych wynagrodzeń
-organizuje i koordynuje pomoc społeczną
-prowadzi politykę ubezpieczeń społecznych
Instytucje podległe Ministrowi Pracy/ Polityki Społecznej:
-Zakład Ubezpieczeń Społecznych- MPS
-Centralny Instytut Ochrony Pracy- MGiP
-Instytut Pracy i Spraw Socjalnych- MPS/ MGiP
-Centrum Rozwoju Służb Społecznych- MPS
-Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog”- MGiP
-Główna Biblioteka Pracy i Zabezpieczenia społecznego- MPS/ MGiP
-Ochotnicze Hufce Pracy (OHP)- MGiP
-Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych- MPS
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji:
-koordynuje działania mające na celu ochronę przed bezprawnymi zamachami na życie i
zdrowie ludzkie
-prowadzi rejestr stanu cywilnego, ewidencji ludności i dok stwierdzających tożsamość oraz
zmiany imion i nazwisk
-zarządza w sytuacji zagrożenia klęskami żywiołowymi (zwłaszcza powodzie)
-poprzez działający od 1 czerwca 2001 Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców
Minister Edukacji Narodowej i Sportu:
-realizuje konstytucyjne prawa do nauki
-wyrównuje szanse edukacyjne dzieci i młodzieży
-promuje model wykształconego obywatela
-wspiera edukację ustawiczną
-wyzwala nowe inicjatywy edukacyjne
-pomoc dla dzieci z rodzin patologicznych
-pomoc dla dzieci niepełnosprawnych
Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Nauki
- wykształcenie ustawiczne
Minister Sprawiedliwości:
- zajmuje się sprawami rodzinnymi i opiekuńczymi (domy poprawcze, kuratele, wymiar
karny)
- podlegają zakłady poprawcze dla nieletnich
- więziennictwo
Minister Zdrowia:
- kieruje wdrażanie gruntownej reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce
- odpowiada za wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego
Podmioty kontrolne polityki społecznej-
- NIK:
NIK jest najwyższym organem kontroli państwowej i podlega Sejmowi. W obszarze
działalności NIK znajduje się kontrola organów administracji rządowej NBP, państwowych
osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych. NIK może kontrolować również
działalność organów samorządu terytorialnego i komunalnych osób prawnych.
- PIP:
-podlega Sejmowi
-nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy powoływana na 4 lata przed Prezydium Sejmu
-analizuje ryzyka socjalne związane z pracą zawodową i warunkami jej wykonywania
- RPO:
- stoi na straży ochrony praw i wolności obywateli
- podjęcie czynności przez rzecznika następuje:
- na wniosek obywateli lub ich organizacji
- na wniosek organów samorządów
- z własnej inicjatywy
- RPD:
rozpoczął swoją działalność od lata 2000r. Główne obszary zainteresowania Rzecznika to
realizacja praw dziecka do:
- życia i ochrony zdrowia
- wychowania w rodzinie
- nauki
- godziwych warunków socjalnych
Sądy pracy i ubezpieczeń społecznych:
przedmiotem działania sądów pracy jest rozpoznawanie spraw ze sporów pomiędzy
pracodawcą a pracownikiem. Najczęstsze sprawy to odwołanie od wypowiedzeń umów
o pracę, żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania a także sprawy związane ze
szczególną ochroną pracy
Sądy rodzinno- opiekuńcze:
-do spraw procesowych rozpoznawanych w sądach rodzinnych zalicza się: sprawy o rozwód,
ustalenie ojcostwa i o alimenty
-do spraw nieprocesowych związanych z ustanowieniem zalicza się: przysposobienie,
ustanowienie opiekuna, pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej,zakazanie
styczności z dzieckiem oraz odebranie dziecka
Międzynarodowe podmioty polityki społecznej
A. Narody Zjednoczone, w ramach tej organizacji działa Organizacja Narodów
Zjednoczonych oraz Organizacje Wyspecjalizowane Narodów Zjednoczonych
B. Związki Zawodowe, czyli międzynarodowe Centrum Związków Zawodowych
C. Międzynarodowe Organizacje Pozarządowe
D. Międzynarodowe Organizacje Integrujące
SKALE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Skale polityki społecznej rozpatrywać można na dwa sposoby:
- jako politykę państwa uprawianą na różnych szczeblach władzy i administracji; a więc
politykę społeczną:
- centralną
- regionalną
- lokalną
- jako politykę społeczną państwa wobec ogółu swych obywateli i jako politykę wspólnot
(formalne i nieformalne zrzeszenia obywateli, np.: związki zawodowe, związki
pracodawców, stowarzyszenia, zrzeszenia, ruchy społeczne itp.) wobec własnych członków.
Polityka społeczna państwa i polityka społeczna wspólnot mogą być względem siebie
komplementarne, substytucyjne lub antagonistyczne.
Ustrój gospodarczy, system polityczny, uwarunkowania ideologiczne i kulturowe kształtują:
rangę polityki społecznej uprawianej w każdej skali, charakter ewentualnych sprzeczności
między skalami oraz sposoby ich rozwiązywania, a także kompetencje i odpowiedzialność
podmiotów swoistych dla każdej skali.
Jednocześnie wyłania się jeszcze jeden wymiar polityki społecznej- międzynarodowy.
Podmiotami są tu zarówno grupy państw jak i ponadnarodowe i niepaństwowe ruchy
społeczne.
Polityka w skali centralnej formułuje główne cele wartości oraz zasady dla polityki
społecznej uprawianej także w niższej skali, zapewnia kontrolę legalności, celowości i
skuteczności działania podmiotów w skali regionalnej i lokalnej.
Mankamenty polityki społecznej uprawianej w skali centralnej to najczęściej:
- resortowe rozproszenie działań na szczeblu centralnym;
- niezbędne w skali sformalizowanie zasad, kryteriów i procedur ze wszystkimi negatywnymi
tego konsekwencjami dla tempa, elastyczności i kosztów działania;
- tendencja do monopolizowania sądów wartościujących i występowania głównie z pozycji
arbitra.
Mankamenty te są tym groźniejsze, im większy jest stopień scentralizowania polityki
społecznej państwa. W takiej sytuacji kreatorzy i realizatorzy polityki społecznej w skali
regionalnej oraz lokalnej przyjmują z reguły postawy polegające na biernym wyczekiwaniu
na decyzje centrum w każdej sprawie, unikają samodzielnych działań.
W mniejszej skali możliwe jest przede wszystkim lepsze rozpoznanie rzeczywistych
potrzeb, ich środowiskowych uwarunkowań i zróżnicowań a co za tym idzie odpowiedni
dobór sposobów ich zaspokajania.
W małej skali możliwa jest również większa elastyczność i mniejsze sformalizowanie
procedur, łatwiej więc uwzględnić różnorodność sytuacji społecznych i reagować na tempo
zachodzących zmian.
Autonomia podmiotów lokalnych ( samorządów) sprzyja społecznej aktywności obywateli.
Mając wspólny cel są współodpowiedzialni, pojawia się mobilizacja o działania.
Charakter relacji między polityką społeczną, która jest uprawiana w skali państwa a
polityką dobrowolnych wspólnot, zależy czy istnieją i jak sprawne są rozwiązania ustrojowe,
które umożliwiają wspólnotom wchodzenia w negocjowanie ze sobą i ze strukturami państwa.
Jeśli taki mechanizm nie występuje, wówczas polityka społeczna podlega „ upaństwowieniu”
w takim sensie, iż jej ogólne cele i wartości są w znacznym stopniu fasadą, za którą nie kryją
się rzeczywiste, realne potrzeby i aspiracje obywateli.
Główny mankament upaństwowionej polityki społecznej polega na tym, że w przypadku
deficytu środków państwo szybko wycofuje się ze swych zobowiązań.
Z kolei aktywność wspólnot formalnych i nieformalnych koncentruje się na rywalizacji
lub walki o dostęp do wartości i środków. Uprzywilejowanie jednych odbywa się wówczas
kosztem drugich. Niekorzystne konsekwencje upaństwowionej polityki społecznej ujawniają
się również w sferze indywidualnych postaw i jednostkowych strategii życiowych.
„Uspołecznienie” polityki społecznej sprawia, że polityka w skali wspólnot oraz polityka w
skali państwa stają się wówczas wobec siebie komplementarne. Możliwe jest dzięki temu:
- uzgadnianie celów i zasad polityki społecznej państwa drogą wzajemnych ustępstw i
kompromisów;
- większa innowacyjność i elastyczność działania;
- realizowanie indywidualnych strategii życiowych, które oparte są na własnej przezorności i
odpowiedzialności oraz solidarności grupowej.
Cechą, która charakteryzuje współczesną politykę społeczną jest jej rosnące
umiędzynarodowienie, które wynika z dwóch przyczyn:
- po pierwsze, coraz więcej problemów i zagrożeń społecznych, to kwestie uniwersalne,
powszechnie występujące
- po drugie, wiele kwestii, które kiedyś były kwestiami wewnątrzpaństwowymi ( zacofanie,
zły stan środowiska, zagadnienia ludnościowe, sprawy wyżywienia) nabiera obecnie wymiaru
regionalnego bądź globalnego- skuteczne rozwiązane jest możliwe jedynie w wyniku podjęcia
wspólnych, skoordynowanych działań, szerokiej międzynarodowej współpracy.
Organizacje międzynarodowe, angażując się w łagodzenie i rozwiązywanie światowych
problemów o podłożu społecznym spełnia co najmniej trzy różne funkcje:
- wypracowują koncepcje i programy działania w zakresie obszernej problematyki
społecznej. Popieranie przez te instytucje takich rozwiązań jak: ochrona pracy, zwalczanie
bezrobocia, ubezpieczenia społeczne, powszechna alfabetyzacja, planowanie rodziny, opieka
nad dzieckiem itp., ma istotne znaczenie tylko dla działań tych organizacji ale także dla
poszczególnych państw.
- spełniają ważną funkcję normotwórczą, polegającą na stanowieniu międzynarodowych
standardów politycznych i prawnych, w tym dotyczącej polityki społecznej. Szczególnie
istotną rolę w tej dziedzinie odgrywa Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP). Znacznym
dorobkiem w tej dziedzinie może się również pochwalić ONZ, a spośród organizacji
regionalnych: Rada Europy oraz Unia Europejska.
- instytucje międzynarodowe udzielają rozmaitej pomocy technicznej, która jest realizowana
w wielu formach: począwszy od usług doradczych, promowania badań naukowych po
wsparcie finansowe dla konkretnych projektów socjalnych oraz bezpośrednie dostawy
sprzętu, produktów ( żywności, leków). Dużą rolę w tym zakresie odgrywa np.: UNICEF,
UNDP i UNEP ( w ONZ), Europejski Fundusz Socjalny ( w Unii Europejskiej) oraz Fundusz
Rozwoju Społecznego ( w Radzie Europy).
Polska w rosnącym stopniu uczestniczy w różnych formach współpracy
międzynarodowej. Szczególnym wyzwaniem dla naszego kraju jest członkostwo w Unii
Europejskiej, która dużo uwagi poświęca koordynowaniu polityk społecznych państw
członkowskich.
Ważniejsze fundusze i instytucje międzynarodowe działające w sferze społecznej
(angielskie skróty)
ILO- Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)
ECOSOC- Rada Gospodarczo- Społeczna ONZ
UNICEF- Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom
UNESCO- Organizacja ONZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury
WHO- Światowa Organizacja Zdrowia
FAO- Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa
UNHCR- Urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców
UNDP- Program Rozwoju ONZ
UNRISD- Instytut Badawczy ONZ ds. Rozwoju Społecznego
UNEP- Program ONZ ds. Ochrony Środowiska
UNFPA- Fundusz ONZ dla Działalności Ludnościowej
IOM- Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji
WOLONTARIAT
Wolontariat to bezpłatne, dobrowolne i świadome działanie na rzecz organizacji,
instytucji lub osób, które wykracza poza więzi rodzinne czy koleżeńskie. Wolontariuszem
może być każdy, natomiast nie każdy może wszystko robić. Tak jak nie każdy ma
predyspozycje - mentalne i fizyczne - do każdego rodzaju pracy.
Wolontariusz może uczestniczyć w pracach biurowych organizacji pozarządowych, pomagać
potrzebującym: osobom niepełnosprawnym, starszym, najuboższym, dzieciom, a także
pracować ze zwierzętami, w muzeum, galerii czy nieść pomoc przy ochronie środowiska.
Można pracować jako wolontariusz, wykorzystując swoje doświadczenie zawodowe lub
umiejętności zdobyte w szkole, np. pomagać organizacjom pozarządowym w księgowości,
marketingu, organizowaniu imprez, służyć poradą prawną itp.
Osoby niepełnosprawne mogą również działać na rzecz innych - wolontariat to także np.
pomoc przy prowadzeniu strony internetowej, tłumaczeniu tekstów itp.
Wolontariat jest również formą kształtowania gotowości do działania, dążenia do poszukiwań
skutecznych rozwiązań, tworzenia więzi między ludźmi opartych na solidarności.
Wspomaga integrację społeczną, staje się czynnikiem łączącym jednostki i grupy społeczne.
Działanie społeczne, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, daje poczucie własnej wartości
i użyteczności - czujemy się dzięki temu potrzebni. To głównie młodzi ludzie napędzają
działanie wolontariatu, coraz chętniej zgłaszają się do tej pracy. Uczą się dzięki niej
samodzielności działania i myślenia, a podstawą ich działania jest niezgoda na alienację ,
krzywdę swoją lub innych. Nabywają umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów
z innymi, umiejętności zawodowych- jest to bowiem również forma praktyki zawodowej -
ci którzy nie maja stażu ani praktyki dzięki takiej pracy mogą ją zdobyć aby później mieć
łatwiejszy start.
W swej pracy wolontariusz ma trudne zadania do wykonania, związane zwłaszcza z
emocjonalnym zaangażowaniem poprzez podtrzymywanie na duchu, troskę o dobre
samopoczucie, o dawanie nadziei na lepsze jutro - taka niby niewielka pomoc a w
teraźniejszych czasach bardzo zabiegana przez ludzi, każdy bowiem chce czuć się ważny,
chce być doceniany i potrzebny. Ważne jest również aby wolontariusz potrafił humanitarnie
podejść do potrzebującego, z należytym szacunkiem i liczeniem się z godnością osobistą.
Wymienione przeze mnie czynniki a także okazywanie bezinteresowności w działaniu
wpływają na efektywność pracy.
Skale polityki społecznej rozpatrywać można na dwa sposoby:
- jako politykę państwa uprawianą na różnych szczeblach władzy i administracji; a więc
politykę społeczną:
- centralną
- regionalną
- lokalną
- jako politykę społeczną państwa wobec ogółu swych obywateli i jako politykę wspólnot
(formalne i nieformalne zrzeszenia obywateli, np.: związki zawodowe, związki
pracodawców, stowarzyszenia, zrzeszenia, ruchy społeczne itp.) wobec własnych członków.
Polityka społeczna państwa i polityka społeczna wspólnot mogą być względem siebie
komplementarne, substytucyjne lub antagonistyczne.
KARTA WOLONTARIUSZA.
Karta wolontariusza jest zbiorem praw i obowiązków ochotnika oraz zasad, jakich powinny
przestrzegać organizacje bazujące na aktywności społecznej wolontariuszy.
Jest to materiał, który udostępniła amerykańska organizacja Points of Light Centrum
Wolontariatu w Warszawie w 1993 roku, tzn. na początku realizacji tego programu.
Wolontariusz powinien:
1. mieć jasno określony zakres obowiązków;
2. zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności związanej ze swoją działalnością;
3. wiedzieć, przed kim jest odpowiedzialny za wykonanie swoich zadań i mieć regularny
kontakt z tą osobą;
4. mieć zapewniony udział w tworzeniu programu, w którym uczestniczy, co umożliwi mu
realizację własnych potrzeb i zainteresowań;
5. być chronionym przed jakimkolwiek ryzykiem związanym z wykonywaniem
powierzonych mu zadań;
6. być objęty ubezpieczeniem od odpowiedzialności;
7. mieć satysfakcję z własnej aktywności;
8. przestrzegać kodeksu etycznego związanego z realizowaniem powierzonych mu zadań.
Organizacje zatrudniające wolontariuszy powinny:
1. uznawać prawa wolontariusza i zapewnić ich respektowanie;
2. dbać o to, aby aktywność wolontariusza i praca pracownika płatnego miała charakter
wzajemnie uzupełniający się;
3. rozszerzać, dzięki aktywności wolontariuszy, zakres oferowanych usług;
4. nie powierzać wolontariuszowi zadań, które realizował uprzednio zatrudniony pracownik
płatny;
5. informować wolontariusza o jego prawach i obowiązkach;
6. ponosić koszty finansowe związane z aktywnością społeczną wolontariuszy;
7. dbać o interesy wolontariusza i nie wywierać na niego presji moralnej, skłaniającej do
wykonywania zadań pozostających w konflikcie z jego przekonaniami.
Zadania wolontariusza:
* realizacja różnych form pracy grupowej (zajęcia wyrównawcze, profilaktyczne
i rozwijające zainteresowania);
* uczenie pożytecznych sposobów spędzania czasu wolnego;
* uczenie społecznie akceptowanych sposobów funkcjonowania;
* wskazanie norm: nie pij, nie pal, nie bierz narkotyków, żyj zdrowo;
* wdrażanie do dbałości o higienę;
* pomaganie w rozumieniu otaczającej rzeczywistości;
* dążenie do eliminowania biedy;
* rozwiązywanie konfliktów
* uczestnictwo we wspólnie organizowanych imprezach;
WOLONTARIAT DAJE SZANSĘ WYKORZYSTANIA WŁASNYCH UMIEJĘTNOŚCI I
DOŚWIADCZEŃ, ROZWINIĘCIA ZAINTERESOWAŃ, ZDOBYCIA DOŚWIADCZENIA
W NOWYCH DZIEDZINACH, WYWARCIA WPŁYWU NA ZMIANY SPOŁECZNE I
MOŻLIWOŚĆ ZAANGAŻOWANIA SIĘ.