RETORYKA I ERYSTYKA
19-02-2008
Erystyka - sztuka prowadzenie sporów
Retoryka - (od łac. reo - mówię pięknie, celowo) sztuka dyskutowania, ozdobnego wysławiania się
grecka szkoła retoryki - podwaliny teoretyczne,
rzymska szkoła retoryki - nacisk na praktycyzm,
bizantyjska szkoła retoryki - analiza tekstu, nauczanie,
nowa retoryka powstała w 1936 roku,
podejścia do retoryki:
postawa „archeologów” - odtworzyć całość (Lausberg, Retoryka literacka),
postawa „barbarzyńców” - otwiera retorykę na unowocześnianie, przeróbki i wybiórczość (Curtis),
działy retoryki:
INVENTIO - plan inwencyjny (treści, idee, toposy, motywy),
DISPOSITIO - plan dyspozycyjny (kompozycja),
ELOCUTIO - plan elokucyjny (nadanie szaty słownej tekstowi, wyrażenie), str. 6
MEMORIA - notowanie w pamięci, str. 9
ACTIO - wygłaszanie, str. 10
funkcje retoryczne:
DOCERE - f. poznawcza,
DELECTARE - f. estetyczna,
MOVERE - f. sugestyjna,
Neoretoryka
Perelman (szkoła belgijska) - retoryka jako teoria argumentacji
Richards (szkoła amerykańska) - retoryka stara zostanie zastąpiona nową, rozumianą jako dyskurs, jako działanie językowe; użycie słów w celu wywołania postaw.
Nowa retoryka zajmuje się oddziaływaniem na audytorium.
11-03-2008
Retoryka obrazu - (Umberto Eco) upraszczanie wywodów, odwołanie do elipsy jako chwytu stylistycznego, sugestywne metafory zastępujące rozumowanie.
Obraz reklamowy to synekdocha, metonimia.
Dominacja obrazu zaczęła się z chwilą rozwoju magazynów, ale początki trzeba wiązać z komiksem.
Retoryka gestu - (J. Antos)
Retoryka jako teoria antropologiczna - Arystoteles: orator - publiczność - mowa.
Homo loquens - człowiek mówiący
Homo rethoricus - ukrywa się pod postacią ”my” (mówiący i słuchający)
Psychogogia - oddziaływanie na drugiego człowieka, kierowanie duszami ludzkimi
Arystoteles:
orator |
} synteza tych elementów |
publiczność |
|
mowa |
|
18-03-2008
Pierwszy dział retoryki - inwencja
temat → motyw → topos
Tematy:
- ogólne
- szczegółowe
Temat główny - hipertemat
Podtematy - tematy akapitów
Pole zakłóceń - czas orientowania się
Temat właściwy (nie może być zbyt szeroki)
Tytuł - metatekst - tekst o tekście,
Funkcje tytułu:
- nominatywna, nazywająca temat
- deskryptywna, przedstawiająca temat
- pragmatyczna, oddziałująca na odbiorcę
Tytuł to najczęściej równoważnik, integralna część tekstu, jest pointą wypowiedzi.
Tytuły w tekście:
- tytuł główny
- śródtytuły
- nadtytuł
- podtytuł
Tytuł to najkrótsza forma wstępu.
TOPOSY:
uniwersalne - mają najszersze znaczenie (np. mur),
kulturowe - (np. krzyż),
narodowe - (np.: okrągły stół),
środowiskowe,
osobiste (rodzinne i in.),
przykłady toposów:
przysłowia - są powszechne, powtarzalne, obiegowe,
skrzydlate słowa - przenoszą się swobodnie od jednego nadawcy do odbiorców, którzy stają się kolejnymi nadawcami; zjawisko cytatopodobne; (np.: Balcerowicz musi odejść, Grupa trzymająca władzę, Moherowe berety, Wykształciuchy),
cytaty, (Hertz),
aforyzmy - maksymy, sentencje, złote myśli - magazyny toposów; używane jako ozdobnik lub argument; formy dydaktyczne i perswazyjne; pointa często jest aforyzmem; to gatunek perswazyjny; aforyzmy często posługują się:
paradoksem (np. Pieniądze są po to, by ich nie mieć),
porównaniem,
antytezą,
polemiką,
grą słów,
apostrofą,
stopniowaniem,
stylizacją (np. modlitewną, na język naukowy i in.),
niedomówieniem,
neologizmem,
triadą,
humorem,
Toposy (gr. źródło, magazyn pomysłów), kojarzą się z powtarzalnością twórczo wykorzystywaną.
Funkcje:
- argumentacyjna; przytoczenie toposu jest argumentem
- ornamentacyjna; ozdobna
Topika - zbiór toposów, jest świadectwem kultury.
Toposy są punktem wyjścia.
Toposy retoryczne a literackie:
- toposy literackie są bardziej nieokreślone, zmienne
Topos oznacza zmienność w niezmienności.
Toposy to zbiry ujęć, które wciąż się aktualizuje.
Toposy powstały w starożytności, gdy nie znano pojęcia oryginalności. Ideę oryginalności stworzono dopiero pod koniec XIX w., w duchu romantyzmu, który kładł nacisk na indywidualizm.
Arystoteles: toposy - miejsca w wyobraźni, w których szuka się inspiracji do mów.
Topika internetowa - nowe fabuły/bohaterowie
Sztuka pisania artykułu
in media res - atrakcyjność od początku
style book - kodeks, w którym uporządkowane są zasady publikacji w danym wydawnictwie/ redakcji
01-04-2008
►sztuka prezentacji = sztuka teatralna; przestrzeń społeczna przypomina sytuację teatralną; retoryka wizualna jest tutaj wzmocnieniem; kompetencje komunikacyjne + empatia
►sztuka prezentacji jako gra językowa; pytania uruchamiają interakcje
►PERSWAZJA (jako działanie etyczne, demokratyczne)
instrumentalna publiczna
propaganda reklama
Perswazja jako działanie niedemokratyczne:
„pranie mózgu”,
Indoktrynacja,
ABY PERSWAZJA BYŁA SKUTECZNA:
skierowana do określonego adresata (pouczający - pouczany),
selekcja informacji,
selekcja środków językowych,
gdy odbiorca myśli i działa z wolą odbiorcy,
gdy odbiorca nie różni się od nas diametralnie (w danej kwestii),
7 ETAPÓW PEŁNEJ PERSWAZJI:
zauważenie,
zainteresowanie,
przeczytanie/wysłuchanie,
zrozumienie,
akceptacja treści,
zapamiętanie treści,
zachowanie zgodne z intencjami nadawcy,
FORMY PERSWAZJI:
przekonywanie (argumentowanie),
nakłanianie (propaganda, dydaktyka, reklama),
pobudzanie (agitacja - przekonywanie tłumów: terror myślowy, demagogia, szybkie przekonywanie, emocjonalność, kłamliwe argumenty, chwytliwe hasła),
4 ZASADY PERSWAZJI:
społecznego dowodu słuszności (np. gdy inni kupują produkt X, to ja też go kupię),
sympatii (poprzez np.: komplementy, ładny wygląd),
autorytetu,
niedoboru (np. gdy trudno jest dostać X, to chcemy mieć X),
Sokrates: Przekonuj i daj się przekonywać
_______________________________________:
______________________________________,
______________________________________,
światły obywatel,
naoczny świadek,
krytyczny intelektualista,
RELACJE NADAWCA - ODBIORCA:
N = O (debata) - równorzędność,
N > O (polemika, sąd) - pozycja nadrzędności nadawcy nad odbiorcą,
N < O (laudacja, panegiryk) - nadawca jest podporządkowany chwalonemu odbiorcy,
Perswazja odwołuje się do intelektu, woli i uczuć odbiorcy.
TRÓJCZŁONOWOŚĆ:
☼LOGOS - odwołuje się do intelektu (np. mnogość przykładów),
☼ETHOS - odwołuje się do woli,
☼PATHOS - odwołuje się do: uczuć, wyobraźni, wzruszenia, emocji, pasji,
STRATEGIE:
„marchewki” (przedstawianie korzyści z podporządkowaniem się sugestiom nadawcy,
„kija” (przeciwieństwo powyższego),
klasyfikacji (definiowanie),
analogia,
żart,
powoływanie się na autorytet,
statystyka,
PERSWAZYJNE ŚRODKI LEKSYKALNE:
powtarzanie słów (utrwalają się, przenikają do umysłów),
przymiotniki nazywające wartości,
kumulacja synonimów,
zaimek osobowy „my”,
zaimek dzierżawczy „nasz”,
zdania rozkazujące,
pytania:
retoryczne,
inspirujące,
prowokujące,
apostrofy,
zwroty grzecznościowe,
zdania powinnościowe („należy…”),
zdania typu: „żeby…”, „oby…”,
użycie form osobowych futurum (np. „zrobimy…”),
wyrażenia oceniająco-waloryzujące (np.: „uczciwy”, „dobry”),
metaforyka,
ironia,
amplifikacja (powiększenie lub pomniejszenia),
stopniowanie,
TEKST
interpretacja
wydarzenie postawa odbiorcy
argumentacja
MANIPULACJA - nieetyczne wykorzystanie przewagi nadawcy do instrumentalnego traktowania odbiorców (deinicja Bralczyka)
Manipulacja wykorzystuje, miedzy innymi, kłamstwo, szantaż, a zatem jest aktem ukrytym i perswazją złą.
Tu chodzi o zadowolenie nadawcy, podczas gdy przy perswazji nadawca i odbiorca grają ze sobą, otrzymując obustronną korzyść.
TECHNIKI MANIPULACJI:
technika fragmentacji,
kokietowanie (zaskarbienie względów u adresata),
podawanie informacji nieprawdziwych lub spreparowanych,
szum informacyjny; informacje nieistotne, którym nadaje się rangę istotnych, a te rzeczywiście istotne są pomijane,
podawanie informacji wieloznacznych,
kreowanie wroga lub kozła ofiarnego,
oddziaływanie na emocje,
technika inscenizacji (np. podstawieni goście),
technika dezinformacji,
sądy publiczne,
nowomowa - manipulacja językiem,
„sensacja - muzyka - seks”,
PROPAGANDA
Ma zamaskowane techniki:
plotka,
stereotyp,
slogan,
przemilczenie,
selekcja,
upraszczanie,
nadmierne uogólnianie,
zapewnienie,
taktyka „małych kroczków”,
taktyka „ globalnego ataku”,
08-04-2008
Wg Sokratesa w sztuce dyskutowania wyróżniamy 2 etapy:
uważnego słuchania,
mówienia,
Dialektyka - rozmawianie, wymiana poglądów, sztuka dyskutowania
Formy dyskutowania:
z osoba nieobecną, np. poprzez cytaty,
face to face,
dyskusja grupowa,
Polilog to szereg wypowiedzi,
Wymiana argumentów powinna dominować nad walka na argumenty
ERTSTYKA - sztuka prowadzenia sporów
Od łacińskiego Eris - patronki niezgody
Sofistyka - zajmuje się słownymi wybiegami, nieuczciwymi sztuczkami, tzw. sofizmatami:
umiejętność zaprzeczania (np. „w teorii to się sprawdza, ale nie w praktyce”),
metoda potoku bezsensownych słuch, tzw. pustosłów,
metoda twierdzeń relatywnych (np. „Murzyn jest czarny, ale zęby ma białe, więc jest czarny ale nie jest),
pozory poprawności (np. „teoria X jest fałszywa, bo X jest Y”),
Grecy dostrzegli, że erystyka jest po złej stronie perswazji.
Różnice pomiędzy retoryką i erystyką:
retoryka - cechy prawdziwe, erystyka - cechy wygodne,
retoryka zakłada istnienie prawdy obiektywnej, podczas gdy dla erystyki prawda obiektywna nie istnieje, słuszne jest to, co jest wygodne w osiągnięciu celu,
retoryka to nauka odrębna; erystyka - na pograniczy innych,
Chwyty retoryczne wg Schopenhauera:
uczciwe:
sposób erotematyczny (wiele pytań),
bezczelne:
przekręcanie słów,
straszenia,
doprowadzanie do złości,
odbieganie od przedmiotu dyskusji,
mylenie tropów,
podważanie wszystkich założeń oponenta,
potępianie przeciwnika,
strategia ucieczki (np. „to bez sensu rozmawiać o tym”),
wytykanie błędów,
zmiana tematu,
wyszukiwanie pozornej sprzeczności,
uogólnianie,
wzmacnianie szczegółu,
Dispositio wg Arystotelesa: wstęp - przedstawienie sprawy - dowodzenie - epilog
3 x P:
powiedz, co powiesz,
powiedz to,
powiedz, co powiedziałeś,
RAMY TEKSTOWE
INICJALNY |
FINALNY |
|
|
Kompozycyjne figury retoryczne:
tranzycie (tzw. kleje retoryczne) - „tyle o…”, „przedstawiłem…”,
dygresja,
paralelizmy retoryczna, powtarzanie,
akapity jako forma segmentacji tekstu,
TEKST OTWARTY - gdy nie ma granic początku i końca
TEKST ZAMKNIĘTY - wypowiedzi wpisane w ramy początku i końca
Rodzaje kompozycji:
technika wyliczenia,
oparta na kontraście,
pytania i odpowiedzi,
ramowa,
pierścieniowa,
sternowska,
15-04-2008
Elokucja - słowne wyrażanie tekstu
3 style:
niski - docere,
średni - delectare,
wysoki - movere,
Koło Wergilego - poszczególnym stylom przypisywał on różne rzeczy (rośliny, zaody, zwierzęta i in.)
Zasada harmonii 3 stylów: retor powinien umieć posługiwać się trzema stylami w jednej mowie.
STYL NISKI (Rej):
dydaktyczny
bliski mowie potoczne,
unika wieloznaczności,
STYL ŚREDNI (Kochanowski):
tematy mniejszej wagi niż w stylu wysokim,
uboższe środki stylistyczne
epigramaty, fraszki,
STYL WYSOKI:
odkrywczość obrazowania,
wiele tropów stylistycznych,
oda, elegia, epopeja,
azjanizm - styl wzniosły
attycyzm - styl prosty i średni
brakujące do triady ogniwo to cyceronianizm (pomiędzy azjanizmem a attycyzmem)
Od Nietzschego (XIX/XX w.) rozróżniamy 2 opozycyjne style:
dionizyjski - nieuwzględnianie reguł, emocjonalność, twórczy stosunek do języka; np. : Tuwim, Leśmian,
apolliński - intelektualizm, plastyczność, umiar; Staff, Lechoń,
przezroczysty - został wyróżniony w XX w.; bliski stylowi średniemu; cechuje się:
bezstylowością,
przedmiotowością,
czystą mową na rzecz leksyki,
W opozycji do niego jest styl nieprzezroczysty (zmetaforyzowany, pełen ozdób).
Niedawno pojawiło się pojęcie stopnia zerowego stylu - mowa narzędziem komunikacji (R. Barthes)
Zmieniają się nazwy stylów, ale ich istota pozostaje taka sama.
Enumeracja - (np.: „wino, kobiety i śpiew”, „Bóg, honor, ojczyzna”) - taki układ to gotowy schemat komunikacyjny; łatwość zapamiętania,
Porównanie - nieznane relacje sprowadza do znanych; dokonanie upoglądowienia,
Powtórzenie - podkreśla myśl, wzmacnia tezę; ta figura tekstowa może być zasadą reklamowania,
FIGURY |
|
monosemiotyczne |
polisemiotyczne - odwołują się do wielu systemów |
intermedialne - ta sama informacja podawana jest w wielu wydaniach |
intersemiotyczne - np. obraz i podpis pod nim |
STYL RETORYCZNY:
mnogość figur,
sentencjonalny,
kunsztowny,
erudycyjny,
ZASADY STYLU:
poprawność,
jasność,
takt decorum (stosowność),
ozdobność (teoria ornatus),
3 ZASADY SPÓJNOŚCI:
jeden temat,
jeden nadawca,
jeden odbiorca,
Trzeba parafrazować, podsumowywać i powtarzać.
STYL PUBLICYSTYCZNO-DZIENNIKARSKI:
kształtuje postawy ludzkie,
tygiel stylowy (naukowość, artyzm, prostota i in.); zależnie od gatunku,
bazuje na stereotypach,
INFORMACJA |
PUBLICYSTYKA |
monologowość |
dialogowość |
potoczność |
oficjalność |
szablonowość |
nieszablonowość |
STYL BLOGOWY:
informacje przeplatają się komentarzem,
STYL WIZUALNY:
tabele, diagramy itp.,
Stylistyka interakcyjna tekstów dziennikarskich:
konwersacyjność (listy od czytelników i od redakcji, nekrologi),
polemiczność,
retoryczność (apele, rubryki co-gdzie-kiedy),
intertekstualność, intermedialność („chcesz więcej? zajrzyj na…”),
29-04-2008
memoria = mnemonika - sztuka intelektu i zapamiętywania; nadmiar informacji utrudnia zapamiętywanie; oto najważniejsze zagrożenia dla tej sztuki:
mechaniczne nośniki pamięci,
nadmiar danych,
ogromne przyspieszenie procesów historycznych,
Pamięć sztuczna to pamięć wypracowana.
Zapamiętujemy:
10% czytanego,
20% słyszanego,
30% zobaczonego,
70% widzianego i słyszanego,
80% tego, co sami powiedzieliśmy,
90% tego, co sami zrobiliśmy,
Mnemotechnika posługuje się rymowankami.
Mistrzem mnemoniki był Seneka.
ACTIO
Warunki skutecznej mowy w odniesieniu do mówcy:
spokojny, zaangażowany, pewny siebie,
przewaga idei nad słowami,
urozmaicona forma mowy,
ostrożnie z dowcipem,
logiczność,
rzeczowość,
Odpowiedzialność za słowa nierozerwalnie wiąże się z:
prawdą,
unikaniem sarkazmu,
unikaniem pogardy,
unikaniem manipulacji,
Własny styl wypowiedzi wiąże się z:
siłą głosu,
akcentowaniem,
tempem wypowiedzi,
spontanicznością,
Błędy wygłaszania:
skomplikowana konstrukcja zdań,
nieprawidłowy szyk zdania,
słownictwo niedostosowane do poziomu audytorium,
nadmiar zapożyczeń,
pustosłowie,
nadmierny patos,
górnolotne słowa,
Kryteria oceny wystąpień:
treść,
emocje,
styl,
Retoryka integruje; jest komunikacja między różnymi dziedzinami.
Retoryka to dziedzina autonomiczne, ale pełni role służebne.
ZWIĄZKI RETORYKI Z INNYMI DZIEDZINAMI NAUK:
gramatyka,
logika,
poetyka,
filozofia,
religia,
sztuki plastyczne,
komunikacja,
ad. 1) Gramatyka skupia się na poprawności wypowiedzi; retoryka jest nadbudową nad nią. Chodzi tu o komunikatywność.
ad. 2) Chodzi tu o prawdziwość wypowiedzi.
Retoryka a logika praktyczna (na poziomie LOGOS):
pytania i odpowiedzi,
tezy,
wnioskowanie,
argumenty i wnioski,
Błędy w rozumieniu:
błędne koło (to samo przez to samo),
nieznane przez nieznane,
Błędy logiczne:
niespójność składniowa (anakolut),
niedopuszczalne zestawienia słów (np. chyba na pewno, alkohol sprzedajemy od 18 lat),
niejasność,
niedopowiedzenie,
ad. 4) Chodzi tu o wiedzę sprawdzoną. Epistemologia.
ad. 5) Chodzi tu o topikę chrześcijańską. Oddziałuje ona mocno na uczucia odbiorcy, dlatego po te toposy chętnie sięgają politycy.
ad. 6) Np. ikonologia. Retoryka w ?Encyklopedii Ripy to kobieta z berłem i książką; retorykę sądową symbolizuje lew, poglądową - koza, rozważającą - smok.
Mimesis - naśladowanie wzorów. Naśladuje się zazwyczaj: świętych, starożytnych myślicieli.
ad. 7) Nadawca to ten, kto przekonuje. Odbiorca to ten, który jest przekonywany.
Arystoteles zwracał uwagę na interakcyjność retoryki. Komunikacja ma jakiś kontekst.
RETORYKA INTERPERSONALNA - liczy się równość i partnerstwo; gdy znamy odbiorcę, możemy pokusić się o ekspresywizmy; redagowanie informacji to twórcze komunikowanie; jest jeszcze cenzor/redaktor.
RETORYKA DOMINACJI - przejawia się w języku nauki oraz prośbach, nakazach, poradach, obwieszczeniach, instrukcjach, itp.
RETORYKA NIEWERBALNA - body language
06-05-2008
KRYTYKA RETORYCZNA - krytyka stosowana stała się gałęzią retoryki w XIX w.; to krytyczny odpowiednik aktywnej retoryki (doradzanie, obrona, ocenianie, namawianie, uzasadnianie, chwalenie).
Krytyk - uczy czytać innych, ocenia cudza twórczość
Krytyka posługuje się apelem.
RETORYKA A HERMENEUTYKA
Hermeneutyka jest lustrzanym odbiciem retoryki.
Hermeneutyka - metodologia rozumiejąca, interpretowanie źródeł pisanych. Dialog z tekstem. Rozumienie i wyjaśnianie to główne kategorie.
Retoryka Hermeneutyka
rola skutecznej techniki rola metodyki i sprawnego odbioru i rozumienia wypowiedzi
teoria interpretacji tekstu mówionego i pisanego
Metody retorycznej analizy tekstu:
podejście neoarystotelesowskie (toposy, argumentacja, stylistyka, progimnazmaty),
metoda gatunkowa - każdy tekst jest reprezentantem określonego gatunku. Trzeba mieć to na względzie.
metoda metaforyczna - analiza z użyciem aparatu tropologicznego (środki stylistyczne)
metoda noworetoryczna - neoretoryka - badanie tekstu oparte na aparacie argumentacyjnym. Argumenty rzeczowe racjonalizują tekst.
GENOLOGIA DZIENNIKARSKA
Podział ze względu na funkcje retoryczne:
docere - komentarz, reportaż, wywiad,
movere - reklama,
delectare - felieton,
Pojawiają się interaktywne gatunki:
chat,
e-mail,
blog,
sms,
audiotele,
Genologia multimedialna wg Balcerzana:
Triada quasirodzajowa:
reporterskość,
eseistyczność,
felietonowość,
Są to czyste gatunki, ale mamy do czynienia z gatunkami z pogranicza; np. intencja eseistyczna nie musi występować tylko w eseju.
Gatunek to kombinacja chwytów retorycznych. Z każdego tekstu można wydzielić chwyty charakterystyczne.
Asertoryczność - powinny się nią charakteryzować gatunki dziennikarskie: prawdziwość, obiektywność
Tekst nieasertoryczny zawiera efekty fikcjonalne: ekspresję, obrazowanie, przesadę, nacechowane słownictwo, sensacyjność, wielosłowie.
Publicystyka sięga częściej po literaturę niż odwrotnie.
W publicystyce narrator=autor, w literaturze nie zawsze.
W publicystyce teksty są współcześnie weryfikalne, w literaturze nie zawsze.
PRZEGLĄD GATUNKÓW ZE WZGLĘDU NA RETORYCZNOŚĆ:
życiorys, sylwetka, nekrolog - retoryka w nich występuje w rekomendowaniu osób, grze emocji, wyrażaniu szacunku i kreatywności formy
przegląd prasy - retoryka przejawia się tu w powiadamianiu o konkurencji i niechcianej reklamie; spełnia funkcje rozrywkowo-komentatorską
recenzja - dyskusja z dziełem, subiektywizm, polemika, własna postawa wobec dzieła; retoryka objawia się przy kształtowaniu gustów odbiorców; ta forma reklamy jest gatunkiem dialogowym i nastawionym na czytelnika
notatka - infotament=informacja+rozrywka
reportaż - piszący gromadzi w sobie emocje, problem jak je wyrazić; media elektroniczne zjadają reportażystom tematy; retoryczność polega na kształtowaniu postaw, wywoływaniu przeżyć i przedstawianiu autorskiego punktu widzenia; reportaż angielski jest bardzo chłodny, obiektywny a francuski - socjologiczny, daleki od literatury
komentarz - retoryczność polega na chęci przekonania odbiorcy oraz formule: teza + argument; gatunek polemiczny, subiektywny
polemika prasowa - erystyka odgrywa tu ważną rolę: walka na słowa, spór, dysputa publiczna
zapowiedź - retoryka w zaczęcie do przeczytania, formie apelu, reklamy
raport - retoryka w logicznym toku rozumowania; funkcja komentatorska z perspektywy całego społeczeństwa; temat aktualnie dyskutowany
wywiad - zależy od strategii jaką przyjmie gospodarz; retoryka w chęci zdobycia życzliwości rozmówcy, argumentacji i błyskotliwości
felieton - pole popisu dla retora: gawędziarskość, syntetyczny ale dowcipny, jak zaciekawić czytelnika, felietonista nakłada maski (np., kpiarza, przewodnika, prowokatora), gry językowe aktywują odbiorcę
esej - odmiana literatury retorycznej; ważna jest inwencja, atrakcyjna forma, polemiczność, indywidualność, wywiad fikcyjny z samym sobą, utajona perswazyjność, ważna jest sztuka argumentów
13-05-2008
teksty użytkowe: płaszczyzna gramatyczna i płaszczyzna środków retorycznych (sterują postawami odbiorcy)
RETORYCZNOŚĆ TEKSTÓW UŻYTKOWYCH:
nota o dziele - to nota redakcyjna; to paratekst; ciekawą nota jest antynota (a rebours); ma zachęcić do przeczytania; ten gatunek ma przełożenie na zachęty publikowane w prasie
ogłoszenie - wiele tu aktów mowy z cechami perswazji; to co ogłaszamy jest najlepsze
list do redakcji - retoryka utwierdzająca w poradnictwie
list motywacyjny - pokazanie siebie z jak najlepszej strony
slogany, hasła - mikrowypowiedzi perswazyjne kondensujące treść o charakterze zaklęć słownych; zbiór planów, obietnic i opinii wykorzystywanych w walce politycznej, plotkarstwie
laudacja - wyrazy podziwu
życzenia - tu liczy się fajny pomysł, np. ułożenie rymowanki (tu pole do popisu dla retora)
oświadczenie - retoryczność polega np. w bronieniu czegoś
O retoryce gazety, obok tekstów, stanowią dołączane gadżety, konkursy i inne.
Ewolucja retoryczności reportażu:
okres międzywojenny
- występowały różne odmiany: literacki, publicystyczny, popularny
- najuważniejsi twórcy tu: Dąbrowska, Żeromski, Broniewski 50 dni w ZSRR
- perswazyjne tytuły, np. Uciekające pieniądze
- odwoływano się do toposów
- epilogos u Kuncewiczowej Warszawa w nocy
- wymiar stylistyczny: obrazowość języka, wyszukana metaforyka, patos i wyolbrzymianie, stosowność języka: oddać opisywane zjawisko poprzez operowanie kontrastem, ekspresywizmy, wykrzyknienia,
- retoryczność reportaży zależała od tematu (strajk, bezrobocie, akcje wynaradawiania, pogromy Żydów)
- demaskujące i oskarżające
socrealizm
- tendencyjność
- dokumentaryzm
- formalny schematyzm
- stylistyka na usługach dydaktyzmu
- tematyka: Nowa Huta, wieś, partia, przemiany, socjalistyczne idee
- metaforyka technologiczna
- alegorie - pokazywały wielkie zmiany
- antytezy - by odróżnić stare od nowego
- modelowe biografie ludzi
20-05-2008
Co znajdziemy w Retoryce Arystotelesa:
sam Arystoteles nie wymyślił retoryki; miał poprzedników: Platona, Sokratesa, Gargiasza, Isokratesa; Arystoteles uporządkował retorykę
szkoła arystotelesowska kładła nacisk na teorię
Arystoteles podkreślał wagę logicznej argumentacji
zauważył interdyscyplinarny charakter retoryki
Retoryka - metoda, technika rozumowania, argumentacji i ekspresji słownej
I i II księga to inwencja
III księga to Elokucja, dyspozycja i actio; pominięcie zapamiętywania
Mówca-słuchacz-mowa
3 elementy duszy ludzkiej: rozum, wola i uczucia (logos, ethos, pathos)
Arystoteles wynalazł typ argumentacji „za i przeciw” (np. „tak, ale…”)
podkreślał komunikatywność języka, ale i funkcje: ekspresywna i impresywną mowy
związki retoryki z dialektyką
3 rodzaje mowy:
doradcza (polityczna) - czas przyszły,
sądowa - czas przeszły,
popisowa - czas teraźniejszy,
toposy
potrzeba zachowania złotego środka stylu
Bardzo popularne są stylizacje: gwarowa, humorystyczna, dramatyczna.
Poczta literacka - porady i oceny udzielane twórcom nieprofesjonalnym
Ten gatunek uprawiała Wisława Szymborska w Życiu literackim.
Teresa Walas wydała zbiór wypowiedzi z gatunku poczty literackiej.
Feliks Kres w Galerii złamanych piór:
pomysł musi poczekać,
5% talenty, 95% pracy,
Praca napisana musi odleżeć,
książki są dla ludzi, mają służyć do czytania,
Karol Maliszewski w Odrze tępił wpływy i zależności literackie; cenił indywidualność
Poczta literacka wydaje sądy o wartościach.
Relacje przekazu medialnego i literatury:
relacje te tworzą zjawisko intermediów (np. teksty pisane do Newsweeka wydano w postaci książki),
promocja przedsięwzięć literackich,
publikowanie artykułów o tematyce literackiej,
literatura wysoka jest w prasie opiniotwórczej,
Hybrydy literatury i dziennikarstwa:
Ryszard Kapuściński powiedział, że pisarze mają prościej od reportażystów i eseistów.
Między gatunkami są płynne granice.
Granica między literaturą a felietonem jest niewielka.
Reportaż a opowiadanie, powieść; reportaż może być literacki lub powieściowy: metafory, stylizacje, fakty z kreacją, obserwacja psychologiczna; powieść może być reporterska. Zależności te są znaczące.
Hybrydy czasem lepiej radzą sobie z przedstawieniem problemu (m. in. Córeczka)
Jacek Hugo-Bader W rajskiej dolinie wśród zielska - w reportażu mamy motto z Dantego
Barbara Wachowicz i Joanna Siedlecka - reportaże biograficzne
Tomasz Kwaśniewski Co ty wiesz o Zingerze w Lędzinie - publicystyka czerpie z dramatu: opis świata przedstawionego, prolog, epilog, teksty poboczne
Ryszard Kapuściński Prawa natury - reportaż a poezja
Recenzje nieistniejących książek
Gatunki prasowe są otwarte, nieschematyczne
1
Wyszukiwarka