Innowacja pedagogiczna ₪ program

Autor:

MAŁGORZATA ZAWADZKA

REFLEKSJA NAD IDEĄ INNOWACYJNEGO PROGRAMU

POD NAZWĄ „EDUKACJA PRZEZ SZTUKĘ”

(POŁĄCZENIE IDEOWE I FORMALNE DWÓCH OSOBNYCH TORÓW DZIAŁALNOŚCI)

PIERWIASTEK ESTETYCZNY W PROCESIE EDUKACYJNYM W KONTEKŚCIE PROGRAMU

Wartość estetyczna jest jakością, którą człowiek stwarza w procesie twórczym, doznając przy tym emocji związanych z wysiłkiem woli, intelektu i wyobraźni. Człowiek jest odbiorcą wartości w obcowaniu z dziełem sztuki, które je reprezentuje, reaguje na nie przeżyciem estetycznym. Przeżycia estetyczne występują w pięciu podstawowych postaciach. Najbardziej żywiołowym, świadczącym o ponadprzeciętnej wrażliwości estetycznej jest przeżycie estetyczne irracjonalne, które powoduje często nasycenie dzieła sztuki wzniosłością czy tragizmem. Przeżycie estetyczne ekspresyjne następuje wtedy, kiedy dochodzi do spotkania podmiotu tworzącego dzieło sztuki ze skłonnościami jego odbiorcy. Jest to szczególnie aktywna forma percepcji przedmiotu artystycznego. Cechuje ona przede wszystkim dzieci reagujące na sztukę bardzo emocjonalnie. Inną formą przeżycia estetycznego jest przeżycie nawykowe - powierzchowne i niesamodzielne, bo zależne od opinii autorytetów, snobizmów czy mód. Osoba, która jest zdolna tylko do tego typu przeżycia, łatwo poddaje się manipulacji. I tak, na przykład, młody człowiek, którego estetycznej naturze obce jest przeżywanie modnej dziś muzyki hiphopowej, skłonny jest pod odpowiednio silnym wpływem grupy rówieśniczej, z którą się afiliuje, odnaleźć w tej muzyce bodźce skutkujące przeżyciem estetycznym (manipulacja, przejęcie gustów, dostosowanie się). W przeżyciu estetycznym profesjonalnym przeważa natomiast zdolność do obiektywizacji wartości estetycznej, jako że jest ona typowa dla umysłów wytrawnych w ocenie sztuki, czyli jej teoretyków oraz filozofów zajmujących się estetyką.

W innowacyjnym programie „Edukacja przez sztukę” zintegrowałam dwa podprogramy, które wykorzystują kategorie estetyki, takie jak: piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, dla budowania sytuacji estetycznej, w której możliwy będzie kształcący i wychowawczy wpływ na ucznia.

Pierwszy z podprogramów o nazwie „Eldorado talentów”, obejmuje cykl interdyscyplinarnych międzyszkolnych konkursów pod nazwą „Wielcy twórcy literatury i kultury” z tzw. „wyspami”, czyli imprezami towarzyszącymi, jak spotkania autorskie, wystawy i inne.

Drugi, podprogram zatytułowany „Laterna magica”, dotyczy działalności szkolnego dyskusyjnego klubu filmowego. Obok programu zawiera projekt objęty trzyletnim planem marketingowym, adaptacji czytelni do pełnienia funkcji sali medialnej, będącej bazą dla działalności klubu, którego intencją jest wykorzystanie dla celów dydaktycznych i wychowawczych artystycznych walorów przekazu filmowego.

Obydwa te podprogramy są w zasadzie samodzielne i wyłączone poza strukturalne ramy programu - mogą być realizowane niezależnie od siebie. Są więc w zasadzie odrębnymi programami, aczkolwiek ich powstaniu towarzyszyła podobna motywacja, podobne też są cele, a przede wszystkim cele nieoperacyjne.

Oba programy zakładają edukację za pomocą kontaktu z dziełem sztuki poprzez jego odbiór bądź też tworzenie. Zarówno udział w procesie twórczym, jak też percepcja, jego wytworu finalnego (tekst literacki, kreacja teatralna, utwór muzyczno-wokalny czy film) powiększają przestrzeń dydaktyczną na tyle znacząco, aby każda osobowość mogła odnaleźć w niej miejsce dla siebie.

PRZEŻYCIE ESTETYCZNE ROZUMIEJĄCE

Jednym z najważniejszych celów operacyjnych przedsięwzięcia edukacyjnego, jakim jest realizacja programu „Edukacja przez sztukę”, jest wyprowadzenie uczniów ze stanu, w którym są oni zdolni do przeżycia irracjonalnego czy ekspresyjnego, do takiego poziomu świadomości estetycznej, na którym możliwym stanie się przeżycie estetyczne rozumiejące. Przeżycie rozumiejące wyróżnia się równowagą tych czynników, które w innych rodzajach przeżyć są wyłączne albo dominują. Rozumienie połączone jest z doznaniem wartości przedmiotu sztuki, a warunkiem tego doznania jest, oprócz kontaktu z dziełem, posiadanie wiedzy i umiejętności, które ten kontakt umożliwią albo ułatwią.

WARTOŚĆ ESTETYCZNA

Innym ważnym pojęciem estetyki, które wzięłam pod uwagę przy opracowywaniu ideowych fundamentów programu „Edukacja przez sztukę”, jest wartość estetyczna.

Wartości estetyczne istnieją dzięki trzem podstawowym zdolnościom człowieka: inteligencji, działaniu i uczuciowości. Wartościami stwarzanymi przez wymienione atrybuty osoby ludzkiej są: piękno, wspaniałość, wzniosłość, wdzięk, tragizm, komizm i inne. W modelu dydaktyczno-wychowawczym, którym jest program, przewidziałam, - biorąc pod uwagę osiągnięcie konkretnych celów edukacyjnych i osobotwórczych. - wyzyskanie efektu zderzenia się wrażliwości estetycznej odbiorcy, w tym przypadku ucznia biorącego udział w konkursie, albo w zajęciach dyskusyjnego szkolnego klubu filmowego, z wartością estetyczną dzieła sztuki.

Wrażliwość estetyczną organizują trzy pierwiastki: wrażliwość sensoryczna (zmysłowa), wrażliwość na struktury artystyczne (skutek tzw. inkulturacji, czyli wchodzenia w kulturę, uczenia się jej) oraz wrażliwość na wartości, których dostarczycielami są takie dziedziny twórczości artystycznej, jak np. muzyka, sztuki plastyczne, literatura (w tym poezja), teatr i film. Program tworzy przestrzeń, która obejmuje wszystkie te dziedziny. Szczególnie jednak stwierdzenie to dotyczy programu konkursów „Eldorado talentów”, które dzięki innowacyjnej formule interdyscyplinarności stwarzają możliwość ekspresji twórczej uczniom o bardzo różnych profilach uzdolnień. Mam tutaj na myśli nie tylko talenty kreacyjne cechujące młodych o aspiracjach artystycznych, ale też uczniów, którzy nie wykazując predyspozycji do zachowań artystycznych, wyróżniają się dużą sprawnością odtwórczą. Są to tzw. „uczniowie pilni”, w zasadzie przewidywalni i łatwiejsi do prowadzenia w procesie wychowawczym. Program stwarza im szansę na zamanifestowanie swoich umiejętności w obszarze intelektualnych sprawności. Dotyczy to takich konkurencji, jak: quiz, test wiedzy czy ułożenie krzyżówki tematycznej. Zakładam, że odtwórczość jest formą cenzury w relacji do twórczości, przede wszystkim dlatego, iż porządkuje i dokonuje selekcji za pomocą narzędzi intelektu zjawisk obszaru sztuki, tworząc dla nich kontekst teoriopoznawczy.

ELASTYCZNOŚĆ WRAŻLIWOŚCI ESTETYCZNEJ UCZNIA

Kolejną przesłanką organizującą edukacyjną ideę programu „Edukacja przez sztukę” jest elastyczność wrażliwości estetycznej młodego człowieka. Podczas realizacji imprez konkursowych poprzednich edycji cyklu „Wielcy twórcy literatury i kultury” zauważyłam, że wrażliwość estetyczna ucznia może ulegać transformacji odpowiadającej założonym celom edukacyjnym pod warunkiem trafnie dobranej techniki stymulacyjnej. Aby technika ta spełniała wymogi sytuacji edukacyjnej warunkiem niezbędnym jest uświadomienie uczniowi faktu, że nie wszystkie wartości potrzebne do ukształtowania się pełnej osobowości człowieka są obecne w świecie fizycznym, dostępnym zmysłom, a przez to nie są one treścią bezpośredniego doświadczenia egzystencjalnego. Miejsce ich wykracza poza granice biologicznego jestestwa, sytuując się w przestrzeni transcendentalnej, której aksjologię tworzą wartości etyczne i ideowe. Rola nauczyciela ma w tej sytuacji sprowadzać się do pomocy w rozpoznawaniu świata pozamaterialnego - świata kultury duchowej z jego wartościami, których człowiek młody, nieuformowany nie może tak po prostu odnaleźć samodzielnie.

ASPEKT SAMODZIELNOŚCI WYCHOWANKA

Kwestia samodzielności, wszechobecna w dydaktyce Celestyna Freineta, do której w dużej mierze odwołuje się program „Edukacja przez sztukę” wynika z koncepcji swobodnej aktywności wychowanka.

Program sprzyja samodzielności ucznia, która w rozumieniu Freineta jest motorem procesu uczenia się, ale jednocześnie sytuuje nauczyciela na pozycji osoby, która doradza oraz inspiruje. Jest autorytetem niezbędnym, ale też takim, który się nie narzuca i takiej właśnie postawie zawdzięcza akceptację ucznia. Wyeksponowanie w programie aktywnych metod nauczania Freineta jest posunięciem innowacyjnym dlatego, że w opozycji do opcji, które określały pedagogikę kultury w Polsce jeszcze do końca lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, czyni ucznia podmiotem całościowego poznania i przeżywania środowiska, a także sprawcą jego transformacji. Opracowując program „Eldorado talentów” pamiętałam o typologii rozwoju Freineta, dzielącej ten proces na fazę prób i błędów, fazę urządzania się i fazę zabawy- pracy. Podział ten odzwierciedla mechanikę twórczych działań osoby, która znajduje się w stadium formowania. Moment, w którym człowiek staje się zdolny do przejścia od zabawy do pracy, nie musi wykluczać zabawy, tej typowej formy aktywności dziecięcej, jako sposobu i drogi do wykonywania zadań poważnych na późniejszych etapach rozwoju ucznia, w naszym przypadku - w przedziale wieku właściwym dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Wtedy to zabawa nie jest już swoistą formą aktywności, ale świadomie wybraną metodą kreacji dającą wymierny rezultat, jak np. przygotowanie przez uczniów oryginalnej adaptacji scenicznej fragmentu utworu dramatycznego, wolnej od dyktatu obowiązującej konwencji. Tak więc innowacyjna postawa nauczyciela wyzwala innowacyjne koncepty uczniów. Nauczyciel w progresywistycznej doktrynie Freineta występuje w roli opiekuna ucznia czy grupy uczniów, aby w odpowiednio zasobnym środowisku pomóc w uruchomieniu mechanizmów wielostronnej aktywności. W przygotowaniu do konkursu, który jest wielokonkurencyjny (w obecnie przeprowadzanej czwartej edycji cyklu, konkursie pod nazwą „Fredro a Molier - arcymistrzowie humoru” jest siedem konkurencji, w tym siedemnaście kategorii), wyzwolenie tego typu aktywności jest koniecznością, której nauczyciel i uczniowie muszą podołać. Od tej zdolności zależy wynik twórczego wysiłku sfinalizowanego uczestnictwem w konkursie. Kiedy samodzielni w zasadzie uczniowie, bo ograniczeni jedynie ogólnymi ramami zadania , którego wykonanie powierzył im nauczyciel, przygotowują się do konkursu w grupach czy też indywidualnie, spontanicznie powstaje sytuacja edukacyjna, którą można w ogólnym zarysie przewidzieć, i dochodzi do osiągnięcia założonych celów. Ich kwintesencją jest rozwój osobowości ucznia we wszelkich jego aspektach. Tak, więc wzrasta sprawność intelektualna młodego człowieka, wpływająca na jakość procesów orientacyjnych (poznawczych) i dojrzewa sfera emocji. Czynniki te pozwalają na określenie kierunków wartościowania, czyli rozpoznawania wartości oraz ich internalizację albo odrzucenie. W programie „Eldorado talentów” wartościami - instrumentami wpływu edukacyjnego są wartości estetyczne.

INNOWACYJNOŚĆ „ZNAKIEM FIRMOWYM” PROJEKTU PROGRAMU „ELDORADO TALENTÓW”

Wiodącą cechą projektu programu „Eldorado talentów” jest jego innowacyjny charakter. Od 1999 roku, kiedy to zainicjowałam cykl konkursowy imprezą pod tytułem „Juliusz Słowacki - wielki romantyk” poszerzałam przy okazji każdej kolejnej z poprzednich trzech edycji zakres i zasięg konkursu, prowokowałam ewolucję form organizatorskich oraz merytorycznej treści imprez. Innowacyjność stała się swoistym „znakiem firmowym” cyklu, określającym jego linię rozwojową. Konkurs, którego tematem było życie i dzieło Słowackiego, stał się innowacją już przez sam fakt wyjścia na zewnątrz środowiska macierzystej szkoły, a ponadto dzięki formule zawierającej propozycję udziału uczniów w kilku konkurencjach. Uczestniczyli w nim uczniowie kilkunastu szkół z terenu Jasła i okolic, którzy testowali swoje talenty rywalizując w sześciu konkurencjach (o Słowackim mówiono poprzez: plakat, krzyżówkę, recytację, test wiedzy, quiz, teatr). Formułę projektu i sposób jego realizacji uznano za godną szerszej prezentacji. W efekcie projekt został nominowany przez Urząd Miasta Jasła do ogólnopolskiego konkursu pod patronatem Rady Ministrów pt.: „Innowacje w miastach - Miasto 2000” w dziedzinie: edukacja kulturalna wśród młodzieży szkolnej.

DZIAŁALNOŚĆ TYPU MARKETINGOWEGO

Innowacją o zgoła odmiennej naturze było pozyskanie przeze mnie środków finansowych oraz rzeczowych od sponsorów i patronów. Były to działania niezbędne w sytuacji, kiedy w skromnym budżecie szkoły nie sposób było wygospodarować środków umożliwiających prowadzenie tego rodzaju działalności kulturalno-edukacyjnej. Warto odnotować znamienny na tle historii cyklu fakt uzyskania w 2004 roku dotacji z Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga w Warszawie, dofinansowującej wdrożenie projektu konkursu „Fredro a Molier - arcymistrzowie humoru”. Działalność typu marketingowego jest innowacją wymuszoną przez trudną sytuację ekonomiczną szkoły polskiej oraz potrzebę promocji kolejnych imprez. Jeszcze jedną innowacją z katalogu działań marketingowych jest stosowanie przeze mnie monitoringu, co uczyniłam po raz pierwszy w 1999 roku w czasie trwania konkursu oraz po jego zakończeniu. Badaniem objęłam uczestników, dyrektorów szkół, jurorów, rodziców oraz sponsorów.

W konkursie „Na przełomie tysiącleci”, który odbył się w roku szkolnym 2000/2001 wzięło udział siedemnaście szkół z Jasła i powiatu. Fakt ten można uznać za początek procesu planowej emancypacji kulturalnej młodzieży gimnazjalnej ze środowisk wiejskich, którzy zyskali przez udział w konkursie szansę nie tylko na bierną konsumpcję wartości kulturalnych, ale również na ich tworzenie w nieprofesjonalnym procesie kreacji artystycznej.

„WYSPY” - CZYLI O IMPREZACH TOWARZYSZĄCYM

Innowacjami są także imprezy towarzyszące konkursom. Ciekawą propozycją dla uczniów są spotkania autorskie oraz integrujące środowisko - finałowe imprezy (koncert, drama, spektakl) z udziałem laureatów rywalizacji konkursowej z różnych szkół dedykowane patronom, mecenasom, sponsorom i wszystkim zaangażowanym w realizację konkursu, a ponadto nagrodowe wycieczki edukacyjne czy wystawy. W roku szkolnym 1999/2000 przygotowałam i przeprowadziłam spotkanie z regionalną poetką, Bronisławą Betlej, którą też zaprosiłam do udziału w jury. Ponadto prezentowana była również przygotowana obszerna wystawa obrazująca życie i twórczość tej płodnej osoby. Zaś w następnym, 2001 roku młodzież z licznych szkół wzięła udział w spotkaniu - z krakowskim poetą Józefem Baranem także zatrudnionym do przewodniczenia w pracach jury konkurencji recytatorskiej. Konkurs „Na przełomie tysiącleci” zakończył koncert finałowy zatytułowany „Pozwólmy śpiewać dzieciom”, w którym wzięło udział grubo ponad dwustu laureatów i uczestników konkurencji muzycznej, teatralnej i literackiej. Przeprowadziłam porównawcze badania ankietowe na próbach reprezentatywnych z dwóch gimnazjów miejskich i dwóch wiejskich.

W roku szkolnym 2001/2002 zrealizowałam konkurs, innowacyjny z dwóch powodów. Po pierwsze, tematem tej imprezy pt. „Stefan Wyszyński - prymas przełomów” była postać nietypowa, nie kojarzona z literaturą czy kulturą w obiegowym tego pojęcia rozumieniu. Po drugie, konkurs miał tym razem na celu nie walkę o tytuł „Najlepszej szkoły”, jak poprzednie, ale integrację społeczności szkolnej z Jasła i powiatu w duchu nauk zaczerpniętych z twórczości teologiczno-refleksyjnej Prymasa tysiąclecia, jak też wywiedzionych z poznania jego życia i postawy, W dniu, w którym odbyła się drama finałowa - owoc wspólnej pracy szkół, zainaugurowana została wystawa tematyczna, którą opracowałam i umieściłam na dziewięciu specjalnie wykonanych tablicach i stojakach. Ekspozycja „Prymas przełomów”, prezentująca Stefana Wyszyńskiego w aspekcie biograficznym oraz ideologicznym w kilka dni później rozpoczęła wędrówkę po parafiach Jasła i diecezji rzeszowskiej. Peregrynacja, która objęła też kilka parafii diecezji tarnowskiej, cieszy się uznaniem odbiorców i trwa do dzisiaj. Dopełnieniem realizacji projektu imprezy było zorganizowanie dwudniowej nagrodowej wycieczki edukacyjnej dla uczestników do Prudnika Śląskiego (miejsca odosobnienia Prymasa) i Krakowa, oraz przeprowadzenie spotkania autorskiego w 2003 roku z poetką, s. Dawidą Ryll, zasiadającą w składzie jury części teatralnej konkursu.

Innowacyjność bieżącego konkursu „Fredro a Molier - arcymistrzowie humoru” objawia się w komparatystycznym zestawieniu dwóch twórców z kręgu dwóch różnych kultur, czerpiących wszakże ze wspólnego źródła, jakim jest tradycja cywilizacji śródziemnomorskiej. Uczniowie ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Jasła i regionu mieli w czym wybierać, bowiem zakres propozycji konkursowej rywalizacji powiększyłam do siedemnastu kategorii w obrębie dziedzin jeż wcześniej eksploatowanych.

Orientację innowacyjną w zakresie realizacji podprogramu „Eldorado talentów” będę kontynuować w dalszej działalności związanej z wdrażaniem szerszego projektu w ramach programu „Edukacja przez sztukę”, który został decyzją Rady Pedagogicznej Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Jaśle uznany za innowację pedagogiczną, poparty przez Organ prowadzący szkołę (Burmistrza Miasta Jasła) i zatwierdzony przez Władze oświatowe (Podkarpackiego Kuratora Oświaty).

POŁĄCZENIE IDEOWE I FORMALNE DWÓCH OSOBNYCH TORÓW DZIAŁALNOŚCI

Projekt podprogramu Szkolnego Dyskusyjnego Klubu Filmowego „Laterna magica” w ramach autorskiego programu „Edukacja przez sztukę” jest w istocie rzeczy tworem samodzielnym, chociaż zintegrowanym, co już w tej wypowiedzi sygnalizowałam, z innym programem edukacji przez sztukę, czyli „Eldoradem talentów” (opisywanym w pierwszej części artykułu). Jest to połączenie formalne, w praktyce jednak będą to dwa osobne tory podobnej działalności. Sedno różnicy pomiędzy tymi programami tkwi w metodzie określanej przez swoiste drogi wpływu kształcącego. Metodę i techniki tego wpływu determinuje użycie filmu jako środka stosowanego do stworzenia sytuacji edukacyjnej. Film jest współcześnie jednym z najpotężniejszych mediów. Z tej to przyczyny kwalifikuje się do wykorzystania w edukacji kulturalnej młodzieży. Będąc w zasadzie animatorem i promotorem kultury klasycznej, wysokiej, czuję się zobowiązana do ustalenia granicy pomiędzy kulturą masową, której odbiorcą jest w dużej części dzisiejsza młodzież i podstawowym środkiem transmisji jej treści którym, oprócz telewizji, jest film, a kulturą wyższych lotów, rzec można - „kulturą z rodowodem”. Jest to zadanie nadzwyczaj trudne w sytuacji, w której granice te „nie są dane raz na zawsze, nie istnieją obiektywnie i nie są jakąś ahistoryczną stałą. Jest raczej tak, że są kwestionowane , nieciągłe i historycznie zmienne” (D. Strinati, Wprowadzenie do kultury popularnej, Poznań 1998, s.47). Przytoczony pogląd wybitnego teoretyka nie jest, jak widać, wartościujący i nie stwarza hierarchii pomiędzy kulturą „tą” i „tamtą”. Myśląc podobnie zdecydowałam się na wariant kompromisowy, który wmontowałam w projekt. Ma on charakter innowacyjny już w fazie spekulacji teoretycznej, kiedy to zakłada możliwość zidentyfikowania wartości estetycznej jako zaczynu innych wartości w gatunkach i formach kultury popularnej, w tym też w filmie.

Wbrew opiniom pedagogów konserwatywnych zaryzykowałam włączenie filmu, niekoniecznie filmu intelektualnego (ten gatunek zaliczyć można do kultury wysokiej), czyli najwyrazistszej reprezentacji (obok telewizji) kultury popularnej, w obszar działalności edukacyjnej. Obszar ten nie musi być przecież dziedziną antywzorów estetycznych, bezguścia i kiczu. Aby do takiego stanu rzeczy nie dopuścić ograniczę pole kultury masowej do enklawy, w której działają wartości pozytywne, zweryfikowane w aksjologicznej praktyce gatunku ludzkiego. Zamysł ten może powieść się w warunkach dobrze zorganizowanej selekcji, która doprowadzi do sytuacji umożliwiającej przeprowadzenie uczniów z fizycznie dla nich dostępnej przestrzeni mass - culture do przestrzeni kultury kanonicznej w celu jej lepszego poznania.

BUDOWANIE POMOSTU

Innowacyjność projektu „Laterna magica” w warstwie ideowej przejawia się - moim zdaniem -w próbie zbudowania pomostu pomiędzy dwiema formacjami kulturowymi tradycyjnie skłóconymi, co więcej - w wykazaniu pozorności tego konfliktu. Program nie eliminuje kultury popularnej z pola zainteresowań uczniów, nie jest zatem w tym znaczeniu programem totalnym. Zmierza do pokazania uczniom świata kultury wysokiej jako innego, ale niekoniecznie alternatywnego. Nauką obiektywizmu. Nauką umiejętności samodzielnego rozpoznawania wartości, których wszak i w kulturze popularnej nie brakuje. Są one emanacją estetycznych i etycznych archetypów, które ukonstytuowały kultury cywilizacji śródziemnomorskiej: piękna, dobra i prawdy. W formułowaniu programu zakładam wprawdzie, i to w sposób zdecydowany, że kultura klasyczna jest kulturą bardziej wartościową, ale wiem również, że autorytatywne narzucanie mojego osobistego osądu mogłoby zrazić gimnazjalistów biorących udział w działalności klubu do aktywnego uczestnictwa, jak też zostać odczytane jako próba ograniczania umysłowej autonomii. Nie mogę zatem ostentacyjnie manifestować zgody na podział na kulturę „lepszą” i „gorszą”. Program „Laterna magica” można przyrównać do „konia trojańskiego”, jako że działając poprzez środki wyrazu artystycznego z repertuaru kultury popularnej, pozwoli na implantację do świadomości młodych ludzi treści i wartości kultury wysokiej.

SOCJOTERAPIA

Novum w dziedzinie pedagogiki kultury jest podkreślenie funkcji wychowawczej i opiekuńczej klubu, który może częściowo spełnić rolę świetlicy socjoteraupeutycznej w odniesieniu do młodych ludzi z rodzin dysfunkcyjnych poprzez wskazanie uczniom możliwości sensownego spędzenia wolnego czasu w opozycji do oferty podwórka czy ulicy. Zajęcia w klubie stworzą sposobność, szczególnie ważną w przypadku gimnazjalistów zagrożonych tzw. patologiami społecznymi, wykształcenia w nich nawyków kultury osobistej przez uwrażliwienie na kulturę słowa. Celowi temu przysłuży się między innymi dyskusja przeprowadzana po projekcji filmu. Celem pokrewnym jest demistyfikacja podkulturowych stereotypów gloryfikujących postawy i zachowania patologiczne, jak palenie tytoniu, używanie alkoholu i narkotyków, agresja, jako przejawy uzasadnionego buntu wobec świata dorosłych, poprzez wykazywanie nonsensowności i szkodliwości tego rodzaju postępowania.

PRZEŻYWANIE WARTOŚCI JAKO CZYNNIK SOCJOTERAPII

Obydwie mutacje programu „Edukacja przez sztukę” bazują na tezie, że najwydajniejszą z metod dydaktycznych jest ta, która stawia na techniki uczenia się poprzez przeżywanie. Wymaga to stworzenie takiej sytuacji estetycznej, która będąc w swojej naturze aktem bezinteresownym, chwilowym i ulotnym, przeobraża się w której emocja estetyczna, wywołana np. przez wiersz, scenkę teatralną, film czy wytwór sztuki plastycznej, utrwala się na tyle, aby można było w struktury artystyczne wprzęgnąć wartości innego typu niż estetyczne. Mam na uwadze wartości etyczne, społeczne, polityczne czy ogólnoegzystencjalne. Od poziomu nauczyciela i zdolności uczniów zależy przeżycie i odpowiednie ukierunkowanie wartości estetycznej. Wtedy to może ona stać się doskonałym „środkiem transmisji” treści, również pozaestetycznych estetycznych, obecnych w materii dzieła sztuki. Przeżywanie wartości, które stworzyła sytuacja estetyczna, może stać się fundamentem twórczego krytycyzmu, zalążkiem postawy zaangażowanej i bodźcem do działania według paradygmatu na nich zbudowanego.

ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

Pracując nad ostateczną redakcją programu „Edukacja przez sztukę” zadbałam o to, aby jego niekonwencjonalność oraz nowatorstwo formalne i merytoryczne nie prowadziło w kierunku konfliktu z podstawą programową nauczania. Nowe pomysły edukacyjne mają tę podstawę wzbogacać, ale nie kontestować. Zdecydowałam się także, a to nie tylko dlatego, że obowiązek ten nakłada na nauczyciela ustawodawca, na uwzględnienie w swojej działalności programowej realizacji ścieżek edukacyjnych odpowiadających różnym aspektom działalności edukacyjnej objętej programem mojego autorstwa. Są to takie ścieżki, jak: edukacja filozoficzna, edukacja czytelnicza i medialna oraz edukacja europejska i kultura polska na tle cywilizacji śródziemnomorskiej.

REALIZACJA PROGRAMU

Strategia realizacji programu innowacji pedagogicznej objęta jest trzyletnim planem marketingowym w zakresie projektu dotyczącego programu „Laterna magica” (stworzenia bazy dla działalności klubu) natomiast program „Eldorado talentów” jest projektem długoterminowym (interdyscyplinarny cykl pod nazwą „Wielcy twórcy literatury i kultury” zainicjowany w 1999 roku).

W roku szkolnym 2004/2005 odbywa się czwarta edycja cyklu „Wielcy twórcy literatury i kultury” pt.: „Fredro a Molier - arcymistrzowie humoru”. Zasadnicza jej część - rywalizacja konkursowa uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w poszczególnych konkurencjach już się odbyła. W trakcie realizacji pozostają jeszcze „wyspy”, czyli imprezy towarzyszące.

Z dniem 1 września 2004 do 40 szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Jasła oraz regionu zostały rozesłane materiały informacyjno-promocyjne konkursu w postaci broszur regulaminowych, kompletów plakatów (po10 sztuk dla każdej szkoły), pism przewodnich do dyrektorów i nauczycieli wraz z załącznikami (formularz zgłoszeń oraz kwestionariusz ankiety) a także pism apelujących o umożliwienie młodzieży jak najszerszego udziału w planowanej na listopad-grudzień imprezie konkursowej oraz projektowanych marcowo-kwietniowych imprezach towarzyszących (w tym: spektaklu satyrycznym zatytułowanym w „Krzywym zwierciadle” z udziałem laureatów, nagrodowej wycieczki edukacyjnej i spotkania autorskiego). Interdyscyplinarna impreza adresowana jest do młodzieży z dwóch etapów edukacyjnych zawiera bogatą ofertę, stwarzając możliwości ekspresji intelektualnej młodym ludziom o bardzo różnych profilach uzdolnień i zainteresowań.

INNOWACYJNA OFERTA KONKURSOWA

Formuła tegorocznej edycji konkursu „Fredro a Molier - arcymistrzowie humoru”, poszerzona do kilkunastu wariantów prezentacji o charakterze artystycznym i odwołujących się do innego typu predyspozycji umysłowych uczniów (np. turniej quizowy czy ułożenie krzyżówki tematycznej), stworzyła wielość nowych sytuacji edukacyjnych mieszczących się zasadniczo w dziedzinach wcześniej już eksploatowanych, a więc w dziedzinie literatury, plastyki, teatru i muzyki. Nowością stało się wprowadzenie do formuły formy łącznej (synkretycznej), która wymaga od uczestników dwojakich, bo literackich i plastycznych zdolności. Jest nią konkurencja komiksu, w której uczniowie mogli zdecydować się na wykonanie komiksu w wybranej przez siebie wersji: tradycyjną techniką graficzną albo też techniką grafiki komputerowej w dowolnym programie. Analiza wartości przedstawionych prac pozwoliła na zestawienie dwóch alternatywnych wyborów estetyczno-technicznych i określenie, czy, i w jakim, stopniu nowoczesna technologia wspomaga naturalne działanie ludzkiego talentu.

W ofercie konkursowej z obszaru plastyki znalazła się inna konkurencja, która daje uczestnikom możliwość wyboru pomiędzy grafiką tradycyjną a technologiczną, tj. wykonanie plakatu dowolną techniką tradycyjną. Dla osób obdarzonych poczuciem komizmu, przeznaczona była ponadto nowo wprowadzona konkurencja karykatury. Karykatura jest odmianą ekspresji plastycznej, która przez kilka dekad była „wizytówką” polskiej grafiki w świecie. Nazwiska polskich karykaturzystów, jak Kobyliński, Mleczko, Czeczot tworzą przestrzeń tradycji i inspiracji, na których mógł wesprzeć własny pomysł uczeń, który zdecydował się na próbę tego typu twórczości.

Obok „Plastyki” oraz synkretycznej „Plastyki i Literatury”, trzecią i najobszerniejszą, bo złożoną z aż czterech konkurencji, dziedziną konkursową jest „Literatura”, podzielona na cztery specyficzne obszary rywalizacji: recytacji, wiedzy historycznoliterackiej , zabawę słowem i samodzielną twórczość literacką.

W konkursie recytatorskim uczestnicy prezentowali wybrany fragment dowolnej komedii Fredry bądź Moliera oraz, do wyboru, skomponowany przez siebie skecz (po raz pierwszy w historii cyklu konkursowego) oraz jego sceniczną interpretację. Uczniowie mogli wystąpić indywidualnie albo w grupach dwu, bądź trzy-osobowych. Oceniany był poziom interpretacji głosowej, dobór tekstów a także, w przypadku skeczu spójność i logika kompozycji oraz umiejętności oddania cech swoistych Fredry i Moliera wykorzystujące estetyczne funkcje ironii. W części „Wiedza historyczno-literacka” zaproponowałam dwuetapowy turniej quizowy zatytułowany „Fredro wśród nas - Molier za miedzą”. Tytuł miał w zamyśle zwrócić uwagę uczestników na fakt jednoczesnej bliskości i osobności dwóch kultur, polskiej i francuskiej. W pierwszym, kwalifikacyjnym etapie, wzięły udział trzy-osobowe drużyny ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, oceniane łącznie. Decyzja ta wynikała z intencji zaktywizowania do szczególnie wytężonej pracy przygotowawczej gimnazjalistów, którzy teoretycznie posiadają mniejsze zasoby wiedzy historyczno-literackiej, patrząc z perspektywy podstawy programowej nauczania , różnej dla obu typów szkół. Wzięłam jednak pod uwagę przede wszystkim aspekt psychologiczny i rozwojowy przyjmując za zbliżony poziom percepcji u , dajmy na to, 15-letniego ucznia gimnazjum i 17-letniego ucznia szkoły ponadgimnazjalnej. Uczniowie, którzy w teście wiedzy historyczno-literackiej wzbogaconym o pytania wymagające znajomości epok, w których tworzyli „arcymistrzowie humoru” (klasycyzm francuski i tzw. klasycyzm postanisławowski oraz romantyzm w Polsce plus wydarzenia historyczne) musieli zdobyć przynajmniej 15 punktów z 25 możliwych, aby zakwalifikować się do drugiego etapu turnieju, który w formie quizu rozstrzygnął o zwycięstwie.

Pewnego zasobu wiedzy o literaturze wymagała kolejna konkurencja „Zabawa słowem”. Wymagała ona od uczestników ułożenia krzyżówki z hasłem. Materię krzyżówki stworzyła wiedza o życiu i dziełach komediopisarzy, natomiast hasło wyrażło w formie refleksji np.: maksymę, sentencję bądź przemyślenia czytelnika wobec treści tekstów, które poznał przygotowując się do konkursu. Czynnikiem, który może mieć wpływ na ogólną ocenę pracy, będzie obecność oryginalnego motywu graficznego.

W konkurencji „Samodzielna twórczość literacka” uczniowie pokazali się, jako adepci sztuki pisania. Mogli zdecydować się na próbę swych literackich możliwości tworząc samodzielnie komediową etiudę sceniczną. Liczyła się inwencja własna, dojrzałość zamysłu artystycznego i konsekwentne jego przeprowadzenie, umiejętność konstruowania sytuacji scenicznej poprzez dialog i didaskalia oraz język. Autorzy etiudy musieli dowieść umiejętności wykorzystywania zaszyfrowanych treści słów (nad - i podznaczeń) wyrażanych przez funkcję poetycką języka.

Wśród uczestników tej konkurencji znaleźli się również autorzy form krytycznoliterackich. Mogli oni wybrać spośród dwóch możliwości. Jedna z nich to esej, druga recenzja. Odważniejsi z uczniów zdecydowali się napisać esej, łączący w sobie artyzm i erudycję. Większość uczniów dla których napisanie eseju może było zbyt trudne, wybrało recenzję, odmianę gatunkową z pogranicza literatury i publicystyki o formie krótszej. Synkretyczna natura recenzji stwarzyła pole do popisu dla uczniów o umysłach śmiałych, dążących do konfrontacji. Pełna swoboda wartościowania dopuszczalna w recenzji czyni z niej formę szczególnie atrakcyjną dla młodych krytycznych umysłów.

Ostatnią i cieszącą się dotychczas dużym powodzeniem dziedziną tematyczną interdyscyplinarnego konkursu jest dziedzina „Teatru. Podczas „Przeglądu teatralnego” widzowie zgromadzeni w sali widowiskowej Jasielskiego Domu Kultury byli świadkami artystycznej rywalizacji uczniów w konkurencji teatralnej. Adepci sztuki aktorskiej biorąc udział w inscenizacji mogli wybrać jeden z trzech wariantów kompilacji gotowych fragmentów komedii Fredry i Moliera. Mogli łączyć w spójną i posiadającą ideową oraz artystyczną wymowę fragmenty utworów Fredry z treściami komedii Moliera, mogli również ograniczyć przestrzeń scenicznego montażu do samych tylko sztuk Moliera, albo wyłącznie Fredry. Oglądaliśmy cały wachlarz przedstawień reprezentacji szkół. Inną propozycją był przegląd kabaretów szkolnych inspirowanych twórczością arcymistrzów humoru oraz „współczesnych”, z których najwyżej ocenione zostały te najbardziej skutecznie spełniające wymogi tej specyficznej parateatralnej formy. Swojskość kabaretowej poetyki polega na współbrzmieniu jakości typowo literackich, których nośnikiem jest tekst mówiony, piosenka z wyznacznikami aktorstwa komediowego operującego grą słów, trikiem i gagiem tworzącymi sytuację komiczną.

O KONKURSIE

Konkurs „Fredro a Molier - arcymistrzowie humoru” to impreza złożona, angażująca nie tylko środowisko szkolne Jasła i regionu (z około 40 zaproszonych szkół - zgłoszonych do udział 18 drużyn), ale i w szerszym znaczeniu środowisko lokalne. Każda szkoła po wstępnym etapie szkolnym weryfikuje i dobiera ekipę liczącą maksymalnie 20 osób. Reprezentacje ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych walczą o tytuł „Najlepszej szkoły” bez podziału na dwa poziomy edukacyjne. Jednakże ostateczne podsumowanie punktów, nagradzanie i honorowanie szkół odbędzie się w dwóch kategoriach uwzględniając dwa poziomy edukacyjne.

Konkurs, będący częścią cyklu „Wielcy twórcy literatury i kultury” miał tym razem komparatystyczny charakter. Zestawiał i porównywał bowiem oraz konfrontował kulturę rodzimą z kulturą obcą, choć mającą te same źródła, poprzez zestawienie twórczości Polaka i Francuza. Fredry i Moliera. Mentalności galicyjskiego szlachcica ze słabostkami i wadami francuskiego mieszczanina doby Ludwika XIV. Formuła imprezy konkursowej sprzyjała nie tylko idei edukacji estetycznej, ale, co w roku wejścia Polski w struktury gospodarcze i polityczne Unii Europejskiej ma znaczenie szczególne w edukacji proeuropejskiej, sprzyjając wykształceniu u młodych ludzi postawy szacunku i tolerancji wobec odmienności kulturowych, a także uświadomienie sobie istnienia niewątpliwych pokrewieństw i podobieństw pomiędzy nimi.

Impreza odbywa się pod patronatem: Marszałka Województwa Podkarpackiego, Podkarpackiego Kuratora Oświaty, Burmistrza Miasta Jasła, Dyrektora Instytutu Francuskiego w Krakowie, Starosty Jasielskiego. Projekt realizowany jest dzięki środkom pozyskanym od sponsorów, będących podmiotami gospodarczymi, jak też pomocy finansowej ze strony Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga w Warszawie, Urzędu Miasta Jasła, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, Fundacji Homo Homini oraz Stowarzyszeniu Miłośników Miasta Jasła i Regionu Jasielskiego a także wielu innym sponsorom instytucjonalnym i sektora prywatnego. „Złotym” sponsorem jest „Gamrat” S.A Jasło.

Oficjalnym organizatorem jest Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Ignacego Łukasiewicza w Jaśle przy współudziale Jasielskiego Domu Kultury.

Materiał archiwalny obrazujący przebieg kolejnych części przedsięwzięcia (nagrania filmowe, zdjęcia) oraz omówienia i ewaluację zostaną przedstawione.

Autor i koordynator programu „Edukacja przez sztukę”: Małgorzata Zawadzka

Bibliografia

Gołaszewska M., Zarys estetyki. Problematyka, metody, teorie, PWN, Warszawa 1986

Gołaszewska M., Kultura estetyczna, PZWS, Warszawa 1989

Jakubowski W., Edukacja i kultura popularna, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2001

Nowak M., Podstawy pedagogiki otwartej. Ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2000

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1987

Słownik Wyrazów Obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1980

Srinati D., Wprowadzenie do kultury popularnej, Wyd. Poznańskie, Poznań 1998

Tatarkiewicz W., O filozofii i sztuce, PWN, Warszawa 1986

8

---