Motywacja „Reykowski” 59-114

• Problem: Mechanizmy, dzięki którym człowiek gospodaruje swoja energią przy podejmowaniu i wykonywaniu czynności.
  Potencjalne rozwiązanie: jest to mechanizm regulacyjny zwany motywacją. Dzięki niemu tworzą się w umyśle człowiek dążenia, czyli tendencje do podejmowania ukierunkowanych na cel czynności. Cel to stan rzeczy, którego projekt tworzy się w umyśle człowieka i uzyskuje zdolność do sterowania jego czynnościami (jako intencją).

Czynność i jej parametry:

Efekty czynności:

• Czynności mogą mieć różny kierunek. Efekty można charakteryzować pod względem jakościowym i ilościowym - chodzi tu o cechy efektu: jego rozmiary, poziom trudności, rzadkość oraz odpowiedniość.

• Wymogi zadania - materialne i społeczne okoliczności, w których czynność jest realizowana określają, co człowiek musi uwzględnić. Ten sam wynik może być różnie oceniony w zależności od zastosowanych kryteriów.

• Odpowiedniość wobec intencji osoby działającej. O każdej czynności człowieka można powiedzieć, że kierowana jest pewna intuicją znajdującą wyraz subiektywny w formie pewnego projektu. Projekt wyznacza kierunek dążeń.

• Intencja dot. wyniku to poziom aspiracji. Poziom aspiracji można porównać z poziomem wykonania (który charakteryzuje efekt czynności pod względem ilościowym)

Wyznaczniki poziomu wykonania

• Organizacja czynności - proces składania różnych operacji praktycznych w pewne całości. Ilość czasu poświeconego na wykonanie czynności ma wpływ przede wszystkim na ilościowe cechy wyniku.

• Wytrwałość - zdolność do długotrwałego wykonywania czynności.

• Energia czynności wyrażająca się w szybkości, a także w sile i w stanowczości podejmowanych działań. Jest uzależniona od stopnia emocjonalnego pobudzenia oraz od właściwości temperamentalnych i stopnia zaktywizowania motywacji. Organizacja, wytrwałość, intensywność zależą od jednego mechanizmu wspólnego - od motywacji.

• Kierunek czynności - uzależniony od procesów poznawczych, dzięki którym pojawia się idea oraz od motywacji.

• Poziom wykonania - uzależniony jest od umiejętności (od stopnia zaktywizowania odpowiednich) oraz od wiadomości.

• Wytrwałość - zależy od stopnia zaangażowania w daną aktywność (od motywacji).

• Motywacja - specyficzna zdolność aparatu psychicznego człowieka do formowania w umyśle projektu określonego stanu rzeczy, który ukierunkowuje czynność i wpływa na ilość energii, jaką człowiek zużywa dla realizacji danego kierunku - warunkuje realizacje czynności tj. zachowań ukierunkowujących na cel.

• W pewnych przypadkach ukierunkowanie czynności odbywa się bez pośrednictwa celu. Rolę sterującą przejmują utrwalone poprzednio nawyki bądź bodźce afektywne. Mechanizmy tego rodzaju określa się jako popędy.

Sposoby ujmowania motywacji - krótki przegląd historyczny

Psychologia klasyczna

• „W woli podmiot dostrzega bezpośrednio swoją czynność” - Wilhelm Wundt.

• James wyrażał pogląd, że impuls do wykonania czynności zawarty jest w każdym wyobrażeniu. Wola może sprawiać że słabszy impuls zdobędzie przewagę nad silniejszym, instynktownym.

Ujęcie dynamiczne

• Instynkt wg wersji mechanistycznej - łańcuch odruchów uruchamiany przez jakiś bodziec zewnętrzny.

• Wg wersji naturalistycznej instynkt to celowa siła tkwiąca w naturze żywych organizmów (McDougall) - to psychologia hormiczna. Celowa siła sprawia, że zachowania mogą być zmienne.

• Psychoanalityczne ujęcie motywacji (oczywiście Freud). Główną siłą napędową czynności ludzi są impulsy powstające jako rezultat napięć w różnych okolicach ciała. Najbardziej znaczące w sferach erogenicznych. Impuls, aby był zaspokojony musi znaleźć odpowiedni przedmiot i odpowiednią wyładowującą czynność. Przedmioty służące do wyładowania pierwotnych impulsów to przedmioty katetyczne.

• Motywy mogą powstawać jako rezultat uwewnętrznienia wymagań, stawianych dziecku przez otoczenie.

• McDougall twierdził że instynkt to odziedziczona lub wrodzona dyspozycja, która składa się z trzech głównych składników:
  - poznawczego - wrażliwość na pewne cechy otoczenia,
  - wzruszeniowego - napniecie emocjonalne skłaniające do działania
  - motorycznego - wrodzone motoryczne koordynacje.

• Koncepcja McDougalla zakłada, że istnieje pewna skończona liczba sił napędowych, człowiek ma pewna liczbę potrzeb podstawowych które sterują jego zachowaniem.

Teoria uczenia się

• Ujęcie behawiorystyczne odrzuca idee celu i założenie, że istnieją wrodzone tendencje czy wewnętrzne siły. Składniki mechanizmu uruchamiającego:
  - popęd - bodźce, które pojawiają się w organizmie, gdy następują w nim zmiany niekorzystne dla jego wewnętrznej równowagi. Popęd nie ukierunkowuje zachowania, lecz podnosi poziom aktywności. Sytuacje skojarzone z popędami pierwotnymi mogą stawać się popędami wtórnymi.
  - nawyk.

Powyższe 3 ujęcia traktują źródło motywacji jako tkwiące w biologicznej naturze człowieka.

Ujęcia poznawcze

• Levin. Analiza zachowania ukierunkowanego na cel. Celem jest pewien stan rzeczywistości mający pozytywna lub negatywną walencję. Zachowanie się można określić jako ruch od jednego obszaru aktywności do drugiego. Natężenie sił psychicznych zależy od wielkości Walencji oraz od dystansu od regionu mającego Walencje. Zależy także od stanu podmiotu - przede wszystkim od jego potrzeb.

• Quasi-potrzeba - system napięć wywołanych przez zadanie (np. zagadki).
  Zadanie może być źródłem napięcia, czyli funkcjonować tak jak i inne potrzeby, implikuje, że źródła motywacji nie muszą tkwić w biologicznej naturze człowieka. Można ich upatrywać w sposobie ujmowania sytuacji przez jednostkę.

• Teorie motywacyjnych efektów tzw. niezgodności poznawczej - teoria dysonansu poznawczego Festingera i teoria poznawczego konfliktu Berlyne'a.
  - Festinger. Niezgodność miedzy treściami poznawczymi może wywoływać napięcie i że różne zachowania się ludzi mogą być interpretowane jako dążenie do redukcji tej niezgodności. Zjawisko niezgodności - dwa przekonania są w stosunku dysonansu, jeżeli z jednego z nich wynika psychologiczne zaprzeczenie drugiego.
  
  - Berlyne. Źródłem napędu jest zderzenie (niespójność) pewnych treści poznawczych. Aktywność człowieka nie zależy od działania jakichkolwiek sił. Aktywność jest naturalną niezbywalna właściwością organizmów żywych. Funkcje ukierunkowania aktywności pełnią struktury poznawcze.
  
  - Kelly. Człowiek organizuje swoje doświadczenie w formie konstruktów. Konstrukty to abstrakcyjne formy poznawcze, dwubiegunowe, za pomocą których człowiek organizuje swoje doświadczenie. Dzięki konstruktor człowiek konstruuje przewidywania, które sprawdza w działaniu.

Stanowisko psychologów radzieckich.

• Motywacja reguluje czynność i kształtuje się w toku czynności.

• Rubinsztejn. Potrzeba to odczuwany przez człowieka brak rejestrowany dzięki wrażliwość sensorycznej i uczuciowej, która stanowi pierwotne odzwierciedlenie potrzeb. Odzwierciedlenie to zawiera składnik napięcia dynamicznego - dążenie, które może występować w 3 formach:
  - popędu - nieświadomy i bezprzedmiotowy (potrzeby organiczne)
  - potrzeba - gdy człowiek znajduje przedmiot mogący zaspokoić popęd. To wstępny proces uświadomienia motywacji.
  - chęć - kiedy do znajomości celu dołącza się nastawienie na jego realizacje.

• Gdy potrzeba dzięki zetknięciu z przedmiotem nabiera przedmiotowych treści, wtedy dopiero staje się zdolna do ukierunkowania działań - staje się motywem. Motyw i cel nie muszą sobie odpowiadać.

Czynniki określające rodzaj i siłę motywacji.

Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego

• Proces motywacyjny - proces regulacji, który steruje czynnościami człowieka tak, aby doprowadziły one do określonego efektu tj.:
  - zmiana w fizycznym lub społecznym stanie (np. wykonać przedmiot),
  - zmiana w sobie (nauczyć się czegoś),
  - zmiana położenia fizycznego (np. pójść gdzieś)
  - zmiana położenia społecznego (np. awansować).

• Efekt często należy rozumieć jako obszar stanów rzeczy a nie pojedynczy punkt.

• Ukierunkowanie czynności na efekt dochodzi do skutku dzięki wytworzeniu w umyśle jego projektu, czyli sformułowania celu.

• Aktywność człowieka wykazuje ukierunkowanie, mimo nie powstania projektu w umyśle (czynności rutynowe). Sformułowanie celu nie jest konieczne w wypadku czynności sterowanych przez wymagania i polecenia zewnętrzne.

• Czynności motywowane w odróżnieniu od czynności nawykowych i zewnętrznie sterowanych są intencjonalne (sterowane przez chęć - intencje).

• O zjawiskach motywacji możemy mówić, gdy wyobrażony efekt uzyskuje walencję - staje atrakcyjny lub awersyjny.

• Tendencja motywacyjna powstaje, gdy pojawi się przeświadczenie o możliwość zrealizowania efektu. Jest funkcją wartości celu i rozpoznania możliwości jego osiągnięcia.

• Von Neumann i Morgenstern. Wybór jest funkcją subiektywnie oczekiwanej użyteczności. Rozumianej jako iloczyn oczekiwanej użyteczności danego kierunku aktywności i subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia danego efektu.

• Motywacja może być charakteryzowana przez 2 główne właściwości:
  - kierunek dążeń - wskazanie celu, do których zmierza czynność lub wskazanie stanu podmiotu ze względu, na który dane cele były wybierane.
  - siła dążenia - zdolność do wyłączania konkurencyjnych dążeń - to stopień, w jakim dane dążenie kontroluje zachowanie. Im silniejsze dążenie tym większa zdolność do wysiłku.

• Rezultatem procesu motywacyjnego jest powstawanie dążeń, czyli tendencji do osiągnięcia określonych celów. Kierunek i siłą dążeń zależą od atrakcyjności celu i od przekonania o możliwości osiągnięcia tego celu.
  Wi - atrakcyjność celu i
  Pi - możliwość osiągnięcia celu

Mi = f (Wi, Pi)

• Jeżeli atrakcyjność celu bądź przekonanie o możliwości jego osiągnięciu są równe zeru to i motywacja jest równa zeru, cechy ilościowe motywacji, czyli jej natężenie zmieniają się wraz ze zmianą atrakcyjności i przekonania o możliwości.

• Atrakcyjność celu zależy od:
  - motywu - stanu wew. charakteryzującego się poczuciem napełnienia - gotowość do podjęcia aktywności. Jego pobudzenie to napięcie motywacyjne (N).
  - wartości gratyfikacyjnej - stopnia zdolności celu do redukcji napięcia motywacyjnego.

• Gi - antycypowana wartość gratyfikacyjna.

• Kierunek i siłę motywacji wyjaśniamy za pomocą trzech głównych czynników:
  - motywu,
  - antycypowanej wartości gratyfikacyjnej,
  - przekonania o możliwości osiągnięcia celu.

Motyw i napięcie motywacyjne

• Napięcie motywacyjne uwrażliwia jednostkę na określoną klasę czynników. Redukcja napięcia nie jest tym samym, co zmniejszenie pobudzenia. W wielu wypadkach redukcja napięcia wymaga zwiększenia pobudzenia.

• Dodatnia charakterystyka motywu - pobudza do zwiększenia kontaktów.

• Ujemna charakterystyka motywu - pobudza do unikania kontaktów.

• Przeciwieństwem stanu pobudzenia motywów jest apatia lub błogostan.

Źródła motywów

- niezaspokojenie potrzeb organicznych - brak tego co dla życia potrzebne,

- niezaspokojenie potrzeb psychicznych - przykrość, niepokój, niespełnione warunki dla
funkcjonowania i rozwoju osobowości (np. osamotnienie),

- pobudzenie wzorców afektywnych

- działania czynników zakłócających czynności praktyczne i umysłowe: frustracja, stres konflikt.

- sformułowanie zadań - zadanie - stan otoczenia odbiegający od standardów. Zdolność do stawiania sobie zadań - utworzeni w umyśle systemu wartości i norm.

- zaktywizowanie zainteresowań,

- zaktywizowanie wartości.

• Stopień uświadamiania motywów.
  - niewielki - uczucie niepokoju, czegoś człowiekowi brakuje,
  - zaawansowany - uświadomienie co jest źródłem stanu.

• Istnieje związek między wielkością napięcia motywacyjnego a siłą dążeń (motywacji). Jeżeli deprywacja trwa zbyt długo siła motywacji dalej nie wzrasta, może nawet spadać.

Redukcja napięcia motywacyjnego

• Redukcja napięcia motywacyjnego następuje pod wpływem:
  - Gdy jednostka osiągnie cel, a cel ma właściwości redukcji motywu, czyli wartość gratyfikacyjną. Źle dobrany cel może wywołać frustracje. Osiągnięcie celu polega na wejściu w kontakt z przedmiotem i wykonywaniu wielu różnych czynności - czynności konsumacyjnych, które redukują napięcie motywacyjne.
  - Redukcja spontaniczna, gdy trwało zbyt długo.
  - Podlega zmianom wskutek cyklicznych zmian zachodzących w ustroju.
  - Usuwane przez konkurencyjne napięcia
  - Zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i zw. z tym reakcji.

• Wartość celu zależy od jego jakości. Preferencje pozwalają uporządkować przedmioty mające wartość wg skali. Skale te mają charakter przybliżony, ponieważ w układzie preferencji czasami nie jest zachowany stosunek przechodniości (A bardziej od B, B bardziej od C ale C bardziej od A). Skale tworzą przestrzeń wielowymiarową - w poszczególnym akcie oceny bierze on zwykle pod uwagę tylko część spośród tych skal. Wartość celu zależy od:

1. Ubiegłych doświadczeń ze zjawiskami danej kategorii. Wartość może zmieniać się w miarę powtarzania kontaktu z przedmiotem gratyfikacyjnym (krzywa w kształcie odwróconej litery U). Przy powtarzaniu doświadczeń występują dwa przeciwne efekty:
   - spadek wartości przedmiotu (wskutek częstych z nim kontaktów)
   - zapotrzebowanie na przedmioty danego rodzaju (niewielka zmiana przedmiotu pow. wzrost jego wartości.

2. Doświadczanie sukcesu czy niepowodzenia przy osiąganiu go.

3. „Wartość celu zależy od jego dostępności - im cel jest trudniej dostępny tym większa jest jego wartość” - Teoria motywacji osiągnięć w Feather'a. Maksimum motywacji przypada na średni poziom motywacji. Prawdopodobieństwo realizacji celu (Ps) wielkość motywacji można traktować jako iloczyn wartości W (przy celach osiąganych rzadko jest wysoka) i Ps.

4. Dystansu psychologicznego od celu. Odległość fizyczna, liczba operacji, czas. Wartość przedmiotu wzrasta gdy dystans psychologiczny maleje - generalizacji wzmocnienia. Dodatnia wartość przyrasta wolniej niż ujemna. Tuż przed osiągnięciem celu następuje przyrost energii do działania,

• Ten sam przedmiot może różnie odległy na różnych wymiarach dystansu psychologicznego. W trakcie realizacji celu także może następować zmiana oceny jego wartości - zmienia się ilość informacji na temat przedmiotu.

• Samoocena - u osób o niskiej samoocenie można zaobserwować dewaluowanie się tego co udało im się osiągnąć.

• Wartość celu wartość przypisywana przez podmiot temu, co dzięki wyobrażeniowemu projektowi ma być osiągnięte.

• Atrakcyjność celu ma składnik wewnętrzny (napięcie motywacyjne) i zewnętrzny (wartość gratyfikacyjną).

Przekonanie o możliwością osiągnięcia celu
- rola subiektywnego prawdopodobieństwa.

• Aby powstałą intencja podjęcia działalności musi istnieć nadzieja, że cel uda się osiągnąć. Tworzy się ona na podstawie wiedzy, która umożliwia orientacje w aktualnej sytuacji i ocenę możliwości. Zróżnicowanie czynników wpływających na ocenę możliwości prowadzi do niepewności dotyczącej:

1. Materialnych warunków działania, czy istnieją niezbędne materialne warunki do realizacji celu.

2. Społecznych warunków działania - czy można spodziewać się od kogoś pomocy w realizacji celu?

3. Osobistych warunków działania - czy mam niezbędne kompetencje?

• Ocena roli tych czynników ma wpływ na formowanie dążeń, na to jak człowiek zareaguje na fakt osiągnięcia lub nie osiągnięcia celu. W sytuacjach mniej znanych ocena możliwości opiera się na orientacji.

• Ocena uzyskiwanych informacji dokonuje się pod wpływem stanów emocjonalno-motywacyjnych (np. lęki, pragnienia)

• Na proces oceny wpływ wywiera także atrakcyjność celu - cel atrakcyjny skłania do oceniania możliwości jako wyższych.

• Idealista - osoba kierująca się przede wszystkim wartością celu.

• Pragmatyk - osoba koncentrująca się na możliwościach.

• Informacje o możliwościach osiągnięcia celu są podstawą do ukształtowania się w umyśle przekonań o szansach, czyli subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia celu (uwarunkowanego przez prawdopodobieństwo obiektywne).

• Ocena szans trafnie odzwierciedla prawdopodobieństwo obiektywne w tych sytuacjach, w których zdarzenia są niezależne od podmiotu i sam wynik nie ma wpływu na stan podmiotu (czyli nie ma wartości gratyfikacyjnej).

• Ocena szans zależy od:

1. Minionych doświadczeń z danym rodzajem czynności i ich wyników (ważne są: częstość doświadczeń i pierwszeństwo oraz świeżość doświadczeń),

2. Oceny atrakcyjności celu - przecenianie celów pozytywnych niedocenianie negatywnych.

3. Wielkości szans - przecenianie małych i niedocenianie dużych.

Ocena szans a siłą motywacji

• Kiedy subiektywne prawdopodobieństwo = 0 nie pojawia się dążenie. Szanse = 1 nie pojawia się motywacja. Dla uruchomienia motywacji konieczne jest spełnienie warunku:

0<Ps<1

• Zmiana subiektywnego prawdopodobieństwa jest równoważna ze zmianą dystansu psychologicznego od celu. Im wyższe Ps tym większa motywacja - zależność ta jest modyfikowana przez różne czynniki. Osiągniecie celu poza faktem uzyskania przedmiotu przynosi satysfakcje z osiągnięcia celu. Jest ona tym większe im mniejsze były szanse realizacji celu.

• Na stosunek do celu wpływa ocena konsekwencji niepowodzenia.

• Kto nie osiąga celu ponosi potrójne straty:

1. Nie osiąga celu,

2. Odczuwa frustracje i upokorzenie,

3. Spotyka się z krytyką

• Max natężenia motywacji przypadnie, gdy Ps = 50%

Regulacyjne funkcje motywacji

Motywacja a ukierunkowanie czynności

• Ukierunkowanie czynności znajduje wyraz w podporządkowaniu aktywności człowieka wytworzonemu w umyśle projektowi przyszłego stanu rzeczy - celowi. Cel może pojawić się jako spostrzeżenie przedmiotu, który ma dlań walencję, może to być wyobrażenie lub przypomnienie.

Formowanie celów

• 2 aspekty celu:

1. aspekt treściowy - to, co zostało wybrane bądź zamierzone.

2. aspekt ilościowy - gł. poziom trudności celu (zw. poziomem aspiracji)

• Główna role przy wyborze celu odgrywają motywacje człowieka. Możliwe jest jednak odwrócenie kolejności: najpierw człowiek dostrzeże coś atrakcyjnego lub w jego umyśle zrodzi się projekt i projekt ów oddziałuje wzbudzająco na motyw. Pojawienie się w umyśle projektu spowodowało wzbudzenie motywu.

• Gdy napięcie motywacyjne jest duże wzrasta gotowość do wyboru celów odpowiednio dużych.

• Rozmiar celu i poziom trudności to nie to samo.

• W miarę wzrostu napięcia motywacyjnego:

1. Następuje koncentracja afektywna na tych cechach przedmiotów i czynności, które służą do realizacji motywu, a słabnie wrażliwość na działanie czynników konkurencyjnych.

2. Wzrasta zdolność do tolerowania negatywnych cech celu.

• Wyłączanie względów ubocznych - czyny, jakich przy mniejszej motywacji by nie popełnił.

• Silna i trwałą motywacja jest warunkiem wytrwałości w działaniu. Przy silnej motywacji wzrasta odporność na wygaszanie. Motywacja nie jest jedynym czynnikiem determinującym akt wyboru - przy ts. motywacji możliwe są różne wybory ze wzg. na nawyki, procesy intelektualne, tendencje

Zjawisko polimotywacyjności zachowania

• Może pojawić się u człowieka równocześnie wiele różnych dążeń. Cel zawiera wiele motywów - występuje koordynacja motywów.

• Wybranie celu i podjecie czynności tworzy pewna sytuację motywacyjną, w której można wyróżnić:

1. Dążenie dominujące, które określa wybór celu,

2. Dążenia lub motywy towarzyszące, które wspomagają kierunek czynności dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności.

3. Dążenia konkurencyjne pobudzają do podjęcia czynności zmierzających do celów niedających się pogodzić z celem wybranym.

• Każdy z tych trzech aspektów czynności może być źródłem dążeń podtrzymujących lub hamujących daną czynność.

• W każdym umotywowanym działaniu występują różne składniki, ich natężenie może zmieniać się z upływem czasu a także pod wpływem nowych czynników.

• Bardzo często działa nie jeden, lecz kilka motywów dominujących -
  to polimotywacyjność zachowania.

• Tylko jakaś część motywów może być uwzględniana.

• Zalegający proces motywacyjny - nie sprecyzowane napięcie motywacyjne, niepokój, przykrość.

Zmienność i stałość motywacji

• Motywacja zmienia się z upływem czasu, ponieważ w trakcie wykonywania czynności zmienia się stan realizacji motywów, czynność jak to określają Atkinson i Birch ma pewną wartość konsumpcyjną, tzn., że dzięki jej wykonaniu spada napięcie motywacyjne określonych motywów. Zmieniają się także możliwości i dążenia.

Procesy motywacyjne a procesy umysłowe

• W miarę jak wzrasta natężenie emocji i motywów wzrasta też ich modyfikujący wpływ na procesy poznawcze. Wpływ może być:

1. Niespecyficzny - konsekwencja stanu pobudzenia - większa lub mniejsza sprawność przebiegu tych procesów.

2. Specyficzny - procesy motywacyjne oddziałują jako czynnik ułatwiający bądź utrudniający przebieg pewnych procesów umysłowych, co prowadzi do wyolbrzymiania lub niedoceniania pewnych informacji. Wpływowi temu podlegają procesy poznawcze pozostające w związku znaczeniowym z danymi emocjami lub motywami.

• Związek znaczeniowy: każdy stan rzeczy wywołujący emocje lub motywy także stan rzeczy zdolny do redukcji napięcia motywacyjnego (mający wartość gratyfikacyjną).

• Stan rzeczy pozostaje w związku z innymi przedmiotami, sytuacjami, itp. Wiedza o tych związkach tworzy w umyśle człowieka sieć informacyjną.

• Motywy i emocje oddziałujące na określony element tej sieci wywierają również wpływ na stan innych elementów, z którymi jest on powiązany. Np. przez wyolbrzymianie lub niedocenianie.

• Wyolbrzymianie:

1. W spostrzeganiu - przecenianie wielkości czy innych cech wyróżniających dany przedmiot.

2. W procesach pamięci - ułatwianie zapamiętywania i przypominania sobie treści, które maja związek z gratyfikacją.

3. W wyobraźni i fantazji - wyobrażanie sobie tego, co jest związane z gratyfikacją.

4. W myśleniu - modyfikowanie toku myślenia tak, aby jego wyniki były zgodne z dominującym procesem emocjonalno motywacyjnym

• W pewnych wypadkach procesy motywacyjne wpływają osłabiająco na niektóre procesy poznawcze - gdy treść procesów poznawczych jest sprzeczna z dominującymi motywami czy emocjami.

• Obronność percepcyjna - trudność spostrzegania tych treści, które mogą wywołać negatywną emocję, występuje, gdy człowiek nie ma możliwości adekwatnego zareagowania na przykra sytuacje.

• Wyolbrzymienie i osłabienie dotyczy nie tylko informacji odnoszących się do samego obiektu gratyfikującego, lecz również informacji pozostających z nim w związku znaczeniowym.

• Pod wpływem silnych motywów może dochodzić również do deformacji spostrzeganego materiału w kierunku zależnym od właściwości przeżywanych stanów. Deformacje takie są typowe dla zmian psychotycznych (halucynacje urojeniowe), jednakże mogą one krótkotrwale występować u ludzi zdrowych.

Czynniki warunkujące stopień wpływu procesów motywacyjnych na procesy poznawcze

• Wielkość wpływu procesów motywacyjnych na procesy poznawcze zależy od 3 głównych czynników:

1. Natężenia procesów motywacyjnych.

2. Stopnia organizacji procesów poznawczych,

3. Dojrzałości osobowości.

• Wpływ natężenia procesów motywacyjnych. Gdy spostrzegamy coś, co angażuje nasze motywy pojawia się tendencja do modyfikowania procesów poznawczych: najpierw do wyolbrzymiania (bądź niedoceniania) a następnie do zniekształcenia.

• Podatność różnych treści poznawczych na wpływ motywów nie jest jednakowa. Podatność ta zależy od stopnia organizacji procesów poznawczych. Im bardziej sprecyzowany obraz (zależne od doświadczenia), myśl czy wspomnienie tym trudniej ulega działaniom pragnień.

• Jednym z głównych uwarunkowań obiektywności poznania jest dojrzałość osobowości - dziecko patrzy na świat przez pryzmat swoich pragnień i obaw. Silne pragnienia występują u osób, których niedojrzałość osobowości uniemożliwia krytyczny stosunek do własnych domniemań.

Procesy motywacyjne a energia i sprawność działań.

• Pobudzenie procesu motywacyjnego powoduje zmianę energii i sprawności działania. Zmiany te wiążą się z właściwością procesu motywacyjnego - intensywnością, im większa tym więcej energii zaangażowane jest w czynność.

• Zmiany intensywności wiążą się ze zmianami poziomu aktywacji. Podłożem fizjologicznym różnic intensywności motywacji (także pobudzenia emocjonalnego) byłoby pobudzenie układu siatkowatego.

• Im większa intensywność, tym więcej energii zaangażowane jest w czynność, ale po przekroczeniu pewnego poziomu intensywności może dojść do nagłego załamania wyrażającego się w całkowitej utracie sił. Zależność miedzy intensywnością motywacji a sprawnością działania ma charakter krzywoliniowy. Dla danego typu działań istnieje optimum intensywności, przy którym sprawność działania będzie najwyższa.

Energia działania

• Mobilizacja energii wzrastająca wraz ze wzrostem intensywności motywacji wyraża się głównie we właściwościach czynności: sile, szybkości, okresie latencji, odporności na zmęczenie.

• Wzrost wartości gratyfikacyjnej wyniku sprawia, że osoba wykonująca daną czynność jest zdolna do zwiększonego wysiłku. Wzrost intensywności motywacji wpływa na zwiększenie napięcia mięśniowego i powoduje w konsekwencji większe zmęczenie po wykonaniu czynności. Wzrost motywacji wzmaga odporność na zmęczenie

Sprawność działań

• Przy tym samym poziomie zdolności i wprawy można osiągnąć różny poziom rezultatów, w zależności od aktualnego natężenia motywacji.

• I Prawo Yerkesa-Dodsona: W miarę wzrostu intensywności motywacji czynność wykonywana jest do określonego poziomu krytycznego coraz lepiej, po czym zaczyna się pogarszać aż do zupełnej dezorganizacji.

• Gdy intensywność motywacji jest duża pojawiają się liczne błędy, zawęża się pole uwagi itd. Pewne pomysły utrwalają się, mimo że nie prowadzą do pożądanych rezultatów (fiksacja). Czasem organizacja czynności obniża się do poziomu charakterystycznego dla wczesnych faz treningu w danej dziedzinie (regresja).

• Na ogół motywacja utrzymuje się na średnim poziomie i tylko w wyjątkowych okolicznościach jej natężenie nadmiernie wzrasta.

• Motywacja typu zainteresowania nigdy nie osiąga poziomu dezorganizacyjnego.

• Natężenie motywacji negatywnej może być tak duże, że prowadzi do dezorganizacji wszelkich poważniejszych przedsięwzięć życiowych.

• II prawo Yerkesa-Dodsona: przy zadaniach prostych nawet bardzo intensywne motywy nie wywołują poważniejszych zmian w sprawności działania, przy zadaniach skomplikowanych już niewielkie pobudzenie emocjonalne może spowodować pogorszenie sprawności działania.

• Trudność zadania zależy od cech samego zadania i od cech wykonującego je przedmiotu.

Diagnoza procesów motywacyjnych

Cele diagnozy

• Celem diagnozy może być ocena stanu aktualnego, tj. aktualnie działających motywów, bądź też trwałych mechanizmów (dyspozycji), od których zależy powstanie napięcia motywacyjnego, ocena wartości i ocena możliwości.

• Diagnoza stanu aktualnego to poszukiwanie, ku czemu zmierza działalność (rdz. motywu).

• Procesom motywacyjnym w trakcie ich przebiegu towarzyszą określone zmiany emocjonalne - stan emocjonalny może być wskaźnikiem aktualnego poziomu motywacji.

Eksploracyjne badania nad motywacją
- czynności zewnętrzne jako wskaźnik motywacji.

• O motywacji wnioskujemy na podstawie analizy kolejnych czynności. Motywacja pełni rolę zasady wyboru czynności, tak, aby doprowadziły one do określonego mającego wartość gratyfikacyjną wyniku. Przy ustalaniu motywu można kierować się wskaźnikami (wg Tomaszewskiego):

1. Inicjatywy - wszelkie czynności nie przewidziane przez regulamin.

2. Preferencje - tj. zachowania w sytuacjach zamkniętych, w których liczba możliwości jest z góry ustalona.

3. Opory - wszelkie akty przeciwstawiania się wymaganiom czy naciskom zewnętrznym,

4. Konflikty - sytuacje, w których dane osobowe angażują się w zwalczanie kogoś lub przeciwstawiają się działaniom innych osób. Jakie właściwości lub czyny tych osób pobudzają do konfliktu.

5. Tendencyjność oceny lub opinii,

6. Zasada selekcjonowania i opracowywania informacji przy przedstawianiu zdarzeń.

Zeznania o własnych emocjach i motywach

• Jednym ze sposobów diagnozy procesów motywacyjnych jest pytanie osoby badanej o jej intencje, pragnienia, chęci.
  Bezpośrednie pytania o motywacje mogą dać wiarygodny materiał wtedy, gdy kierowane są do osób dorosłych, intelektualnie wyrobionych, emocjonalnie dostatecznie dojrzałych, zainteresowanych prawdziwością rezultatów.

• Wpływ czynników zniekształcających wypowiedzi jest mniejszy, jeśli badane są motywy silne, często występujące i jeśli dany motyw nie wywołuje silnych reakcji konfliktowych.

• Skala jawnego niepokoju (J. Paylor) - mierzy stan pobudzenia emocjonalnego oraz napięcia motywacyjnego w formie niepokoju. Czynniki wzbudzające negatywne emocje powodują wzrost wskaźników niepokoju w tej skali.

Właściwości procesów regulacyjnych jako wskaźniki emocji i motywów.

• Procesy emocjonalno-motywacyjne oddziałują na wszelkie inne procesy regulacji. Przejawy procesów emocjonalno-motywacyjnych:

1. Przebieg procesów pamięci - procesy motywacyjne ułatwiają zapamiętywanie związanych z nim treści.

2. Płynność skojarzeń - procesy motywacyjne torują drogę skojarzeniom związanym z nimi znaczeniowo.

3. Wysiłek i wytrwałość - im silniejsza motywacja tym większa wytrwałość.

4. Organizacja i kierunek procesów orientacyjnych - pod wpływem motywacji i emocji może dochodzić do zniekształcania procesów orientacyjnych.

• Organizacja materiału percepcyjnego może być wskaźnikiem motywacji

• Struktura wypowiedzi - organizacja wypowiedzi zmienia się pod wpływem czynników emocjonalnych.

Fizjologiczne wskaźniki emocji

• Badając zmiany zachodzące w ustroju możemy określić wielkość napięcia motywacyjnego albo też stopień pobudzenia emocjonalnego.

---