Wykłady

WPROWADZENIE

Teoria wychowania - jest usystematyzowaną wiedzą o cechach, metodach, formach, treściach, systemie organizacji procesów wychowania a także o przedmiocie wychowywanym
i wychowującym oraz efektach wychowania i samowychowania.

Przedmiotem badań jest świadome oddziaływanie wychowawcze na dzieci i młodzież zgodnie
z przyjętą koncepcją natury człowieka i kultury. Inaczej to teoretyczne podstawy wychowania - podstawy filozoficzne i antropologiczne. Teoretyczna nauka o wychowaniu. To co je różnicuje to zajmowanie się stroną emocjonalną człowieka. Teoria wychowania to rozwijanie sfery emocjonalnej i wolicjonalnej. Nauczaniem a nie wychowaniem.

STRUKTURA TEORII WYCHOWANIA

składają się na nią teorie szczegółowe które wynikają z założeń filozoficznych. Istnieje wiele teorii wychowania:

• teoria wychowania moralnego

• etyka - system normatywny, zbiór norm przyjętych społecznie

• moralność - odnosi się do sumienia

• teoria wychowania społecznego

• teoria wychowania obywatelskiego

• teoria wychowania estetycznego

• teoria wychowania zdrowotnego

• teoria wychowania ekologicznego

• teoria wychowania religijnego

• teoria wychowania technicznego

• teoria wychowania umysłowego

• teoria wychowania seksualnego

• teoria wychowania przez taniec, pracę, czas wolny, relaks itd.

Teoria wychowania:

• spełnia poznawczo wiele funkcji. Diagnozuje (ocenia) procesy wychowania, proporcje wychowawcze, wartości wychowawcze

• prognozuje mechanizmy wychowania

• analizuje cele wychowania i cele samowychowania. Precyzuje te cele i je modernizuje.

• Analizuje systemy wartości ogólnoludzkich takich jak wartości witalne (zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne) wartości humanistyczne (szczęście, godność, wolność, sprawiedliwość)

• bada opisuje i wyjaśnia procesy dokonujące się w osobowości dzieci i młodzieży (aktywność społeczna, rozwój poznawczy, emocjonalno - wolicjonalny, duchowy, moralny, etyczny, estetyczny, kreatywności)

• ustala zasady wychowania (warunki prawidłowego przebiegu tego procesu)

• nauka normatywna i opisowa

• dostarcza kategorii pojęciowych i argumentów w sytuacjach spornych związanych z rożnymi zachowaniami i postawami społecznymi.

• Odnosi się do wychowania, podstaw wychowania, edukacji, socjalizacji, autorytetu pedagogicznego, celów i metod wychowania

• ustala związek wychowania z znaczeniem. Analizuje to w kontekście nauczania wychowującego i wychowania nauczającego

• projektuje metody wychowania (wyjaśnia ich treść analizuje powiązania między metodą a formą wychowania i między metodą a celem wychowania)

• dokonuje wglądu w sytuację wychowawczą (dialog, atmosfera)

• wskazuje na konieczność respektowania określonych potrzeb psychologicznych dziecka Np. postuluje włączenie psychologicznej do katalogu potrzeb

• odpowiada jak zobaczyć autorytet pedagogiczny i jak się nim posłużyć aby wychować ucznia

GENEZA TEORII WYCHOWANIA

Powstanie i rozwój

Rozwój nauk filozoficznych, psychologicznych, humanistycznych i medycznych na przełomie XIX i XX w. Nastąpił dynamiczny rozwój Teorii wychowania.

Teoria wychowania bazuje na rozwoju antropologii filozoficznej i filozofii wychowania.

Metodologia wychowania:

• sondaż diagnostyczny

• eksperyment

• metody monograficznej

• analizy wytworów

• analiza dokumentów publicznych i prywatnych

• metoda biograficzna

HISTORIA TEORII WYCHOWANIA I JEJ RÓŻNE SPOJRZENIA

Jan Ferdynand Herbart - Teoria wychowawcza jako pedagogika

Jan Mirski - podzielił pedagogikę jako naukę wg praktyki badań i nauki o wychowaniu. Sztuka i teoria wychowania. Teoria wychowania to dla niego praktyczna pedagogika normatywna.

K. Konarowski - podzielił pedagogikę na aksjologię pedagogiczną, Teorię wychowania i technologie wychowania. Badanie zmian w psychice człowieka.

Znaniecki - pedagogika to technologie wychowania. Pedagogika powinna korzystać z psychologii i biologii. Socjologiczna teoria wychowania.

Chrześcijaństwo to zbiór aksonormatywnych założeń postuluje pewien wzorzec działalności wychowania.

Inni S. Kunowski, J. Woaniecki, M. Nowak

Nie ma 1 Teorii wychowania.

AUTORYTET PEDAGOGICZNY

WARTOŚCI → IDEAŁ WYCHOWANIA → WZÓR (WZORZEC) OSOBOWY AUTORYTET → → CELE WYCHOWANIA → ZASADY → WYCHOWANIA → METODY WYCHOWANIA → → FORMY WYCHOWANIA → ŚRODKI WYCHOWANIA

METODY, FORMY, ŚRODKI

↓

ATMOSFERA WYCHOWAWCZA

POSTAWA WYCHOWAWCZA

Niechęć do autorytetu bierze się z:

• demokracji

• niepewności wiedzy autorytetu

Autorytet - to jedna z podstawowych cech przywódczych warunkująca efektywność przywództwa w grupie społecznej. Na autorytet członka grupy składa się:

• znawstwo w dziedzinie w której jest się autorytetem

• zaufanie innych członków grupy

• przekonanie ze działa w ich wspólnym interesie

(Szewczuk)

Autorytet - stan danej osoby w relacjach z innymi osobami który charakteryzuje się możliwością wpływu na przekonanie, oceny, decyzje i zachowania partnerów interakcji.

(Kuczkowski)

Autorytet - jest władzą moralną która nakazuje czynić ludziom to do czego są zdolni a co wykracza poza ich możliwości.

(Skolimowski)

Autorytet pedagogiczny - składa się na niego zespół cech które decydują o powodzeniu nauczyciela w jego pracy. To zależy od:

• wiedzy nauczyciela

• jego doświadczenia pedagogicznego

• umiejętności wyzwolenia sił własnych wychowanków

• stosunku emocjonalnego wobec uczniów (sympatia, serdeczność, życzliwość)

• postawy nauczyciela wobec wychowanków

• Pedagogika ujarzmiająca

• pedagogika wyzwalająca

(Okoń)

Autorytet Epistemiczny - poznawczy, kompetencje intelektualne, znawca

Autorytet Deontyczny - etyka właściwa (deontologia) oparta na zasadach etyki i prawości charakteru.

(Bocheński)

• autorytet którym się jest - racjonalny, kompetentny, doświadczony, z charakterem, sprawiedliwość, odwaga, wielkoduszność

• autorytet który się posiada - irracjonalny, władza, zwierzchnictwo formalne, podporządkowanie sobie osób

(Fromm)

Autorytet:

• oparty na doświadczeniu

• oparty na funkcji i roli społecznej

• oparty na nieformalnych zobowiązaniach wzajemna ugoda

• oparty na przewadze i sile podporządkowanie, dominacja

(Gordon)

Zdzisław Cackowski dostrzegł powiązanie autorytetu społecznego i własnego:

• autorytet własny - wynika z naszego charakteru i osobowości.

• Autorytet innych ludzi - brat, mama, tata

• autorytet instytucjonalny - dzieli się on na:

• związany z tytułem (inżynier, magister, generał itd.)

• związany z zawodem (nauczyciel)

• związany z funkcją lub urzędem (prezes, kierownik, dyrektor itd.)

• związany z członkostwem w określonej grupie społecznej (partia stowarzyszenie itd.)

Podział autorytetów ze względu na poziom bliskości emocjonalnej:

• autorytet afektywny (ciepło emocjonalne) - budowany na więzi emocjonalnej (przyjaźń, pokrewieństwo)

• autorytet formalny (rozumowy, zimno emocjonalne) - podziwianie innych za coś ale oni nie są dla nas bliscy (przełożeni, szefostwo). Ten dzieli się na:

• autorytet kulturowy

• autorytet społeczny

• autorytet polityczny

• autorytet sportowy

Podział autorytetów ze względu na stopień wpływu wychowawczego:

• autorytety konstruktywne - oddziałują na nas budująco

• autorytety destruktywne - pseudoautorytety, autorytety rzekome

• autorytety powszechnie uznane - Np. piosenkarze, dziennikarze, aktorzy itd.

• autorytety niezauważalne (niepubliczne) - Np. literaci, artyści, itd.

Współczesne autorytety:

• ludzkie - człowiek

• rzeczowe - internet, książka, obraz, budowla, wzorzec osobowy

Wewnętrzny osąd = sumienie = autorytet wewnętrzny

Autorytet wewnętrzny = drugi człowiek

Wychowani autorytatywne - ktoś ma na nas budujący wpływ.

Wychowanie autorytarne - terror, sankcje

Wychowanie autokratyczne - przeciwieństwo wychowania demokratycznego, przymus, przemoc

Zasady:

• umiaru w ulegania wzorcom postępowania innych ludzi - ostrzega przed nadmierną identyfikacją z innymi, zatrucie indywidualności i własnego zdania. Kończy się sugestywnością autorytetu

• Przyzwolenia ze strony autorytetu do skorzystania z niego przez osoby zainteresowane - możemy korzystać z autorytetów jeśli ta osoba się zgodziła. Nie można powoływać się na autorytet jeżeli to przynosi mu ujmę

• zwrotności - człowiek który jest autorytetem powinien posiadać swój autorytet na którym się wzoruje

• dobierania osób które bierzemy za autorytet - analiza kompetencji intelektualnych i moralnych

pedagogiczny sens budowania postaw autorytatywnych

• autorytety przyspieszają osiągnięcie dojrzałości aksjologicznej wychowanka

• autorytety przyspieszają proces adaptacji społecznych

• autorytety mają funkcję regulacyjną czyli kanalizują ludzkie zachowania w stronę optimum człowieczeństwa

• autorytety przyczyniają się do rozwoju człowieka przyczyniając się do wielkości deontycznej

WIELKIE AUTORYTETY:

• MAHATMA GHANDI - szukał własnych przemyśleń, walka bez gwałtu, życzliwość, opiekuńczość, brak agresji, serdeczność, miłość do bliźniego, pomoc bez względu na postawę wobec niego, odpowiadanie dobrem na zło, idea pokoju, asceza

• ALBERT SHWEIZER - afirmacja życia, krytykował masowe traktowanie jednostki, okazywanie czci, dzielić się może tylko człowiek szczęśliwy, życzliwość, łagodność

• MATKA TERESA Z KALKUTY - stworzyła swój system z niczego, opiekowała się tymi których nikt nie kocha (sieroty, chorzy, umierający itd.), skromność, miłosierdzie, asceza, pracowitość, życzliwość, dobroć, łagodność, determinacja, tolerancja

AKSJOLOGIA PEDAGOGICZNA

Aksjologia dojrzałości człowieka jako fundament wychowania i zagadnienie teorii wychowania.

Aksjologia - nauka o czymś cennym dla nas.

Wartości - godne pożądania i wyboru. Coś co pożąda społeczeństwo (Krajewski)

Wartości - trwałe przekonanie jednostki o świecie zewnętrznym i o sobie samym (Rokeach)

Wartość - transcendentalia o specyficznej budowie formalno - materialnej oraz o swoistym sposobie istnienia (Stróżewski)

Wartościowanie, ocenianie, szacowanie to pozytywne lub negatywne ustosunkowanie się do przedmiotu. Wartościowane mogą być osoby, istoty żywe, przedmioty, sytuacje, reakcje społeczne, zachowania, czyny, struktury, proporcja, przeżycia, idee, symbole i znaki.

System (hierarchia) wartości - trwała organizacja przekonań o preferowanych sposobach postępowania uporządkowanych wg względnej wrażliwości.

Dzieje pojęcia wartość:

I rozważania były już w V wieku przed naszą erą.

Do XVIII wieku wartość oznaczała cenę

W II połowie XVIII wieku Kant wprowadził pojęcie wartości.

Od XIX wieku pojęcie wartość przeniknęła do nauk humanistycznych następnie do fenomenologii.

Wartości są autonomiczne nie zależą od kultury i historii. Są doskonałe i wieczne (Platon, Hussel, Hartmann)

Wartości nie posiadają znaczenia obiektywistycznego bo pochodzą od człowieka i są zależne od ludzkich potrzeb, pragnień i dążeń. Zdeterminowane są przez okoliczności zewnętrzne (Spinoza, Maslow, Malinowski)

Innym podejściem jest to że wartości są mieszane i łączą oba stanowisko że wartości są autonomiczne i nie mają znaczenia obiektywistycznego.

Nominalizm aksjologii -wartości nie istnieją istnieją tylko ich nazwy

Realizm aksjologii - wartości nie istnieją realnie (Platon)

Idealizm aksjologii - wartości należą do porządku i idei oraz są niezależne od ludzi (Scheler)

Klasyfikacja (wg Rokeach'a)

• finalne - stan końcowy ludzkich dążeń (szczęście, mądrość)

• instrumentalne - służą osiąganiu wartości finalnych

• indywidualne (zdrowie sukces)

• społeczne - budują społeczeństwa (sprawiedliwość, tolerancja, wolność, demokracja, pokój)

• molarne (odpowiedzialność miłość)

• sprawnościowe (pomysłowość, zaradność, sprawczość działania, operatywność)

Klasyfikacja (wg Schelera)

• duchowe

• religijne

• witalne

• hedonistyczne (lojalność, pożytek, wygoda, zadowolenie, bezpieczeństwo)

Klasyfikacja (wg Spranglera)

• teoretyczne

• ekonomiczne

• społeczne

• estetyczne (piękno, brzydota, harmonia, dysharmonia itd.)

• religijne

• polityczne

Wartości wg Tatarkiewicza

• Prawda - Wychowanie moralne

• Pożytek - wartość utylitarna wychowanie do pracy lub przez pracę.

• Przyjemność - Wartość hedoniczna - wychowanie do efektywnego wypoczynku, rekreacji

• Zdrowie - wartość witalna, wychowanie Zdrowotne i fizyczne

• Świętość - wartość religijna wychowanie religijne

Maria Tyszkowa wartości odnosi do kategorii różnych potrzeb.

• Potrzeba życia - zdrowie, długowieczność, właściwy styl i poziom życia,

• Potrzeba aktywności - podmiotowość godność, autonomia, partycypacja społeczna, aktywność własna, radość życia,

• Potrzeba rozwoju - samodoskonalenie, poczucie własnej wartości ekspansja osobowości,

Poziomy istnienia wartości wg Romana Ingardena:

• Wartości duchowe - pojawiają się najpóźniej w rozwoju, są powyżej wartości psychicznej odnoszą się do przeżyć głębszych, nieśmiertelność, nieskończoność, kontemplacja, modlitwa,

• Wartości kulturowe - mają bezpośrednie odniesienie do kultury, przeżywanie kultury, podziwianie piękna, wartości estetyczne.

• Wartości społeczne - pokój sprawiedliwość, tolerancja braterstwo wolność demokracja,

• Wartości witalne - podtrzymanie życia, zdrowie, długowieczność, dobrostan fizyczny i psychiczny, poszanowanie człowieka,

• Wartości hedoniczna - przyjemność, wygoda, komfort, szczęście,

• Dzieci rozwijają się od wartości hedonicznych do wartości duchowych.

AKSJOLOGICZNA STRUKTURA CZŁOWIEKA

• Radykalnie indywidualna - szlachetność, życzliwość, dobroć, uczynność itd. Każdy może mieć ale każdy realizuje jej w inny sposób.

• Wartości różnego rodzaju - każdy poza wartościami moralnymi, witalnymi ma wartości materialne. Nie ma kogoś kto opiera się tylko na 1 wartości.

• Hierarchiczna - wartości są uporządkowane. Każdy z nas ma swój system moralny. Ma walory diagnostyczne bo możemy rozpoznać daną osobę po jej hierarchii wartości.

• Wartości pozytywne i negatywne - człowiek ma w sobie i pozytywne i negatywne wartości. Do negatywnych często się nie przyznajemy. Najlepiej jest jeśli dominują wartości pozytywne (ale nie w deklaracjach).

• Zawiera czynniki deterministyczne i indeterministyczne - jesteśmy w jakiś sposób zdeterminowani czyli to z czym przychodzimy na świat (talenty, zadatki, potrzeby itd). Czynniki indeterministyczne to to co jest naszą zasługą (przyjaźń, miłość, altruizm itd.).

• Dynamiczna - tworzy się w ciągu całego życia człowieka. Człowiek ma prawo do dezintegracji pozytywnej aby stworzyć coś nowego.

• Dialektyczna - znajdowanie złotego środka między tchórzostwem a odwagą. Nie można być tylko tchórzem lub tylko odważnym bo zaburza to rozwój.

• Ma charakter aktualny i potencjalny - wartości aktualne to te które w danym momencie wykonujemy lub prezentujemy Np. przez zachowanie. Do wartości potencjalnych dopiero dążymy (są to szczęście, dobrostan psychiczny, samodoskonalenie). Nie można żyć tylko wartościami potencjalnymi ale bez nich też nie możemy żyć.

• Harmonijna lub dysharmonia elementów - poszukiwanie harmonii między rozumem a duchowością lub teorią i praktyką.

• Teleologiczny (celowy) - człowiek to byt który sam wyznacza sobie cele życiowe. Trzeba wyznaczać sobie cele bo inaczej zaburza to rozwój i może prowadzić np. do schizofrenii.

ZNACZENIE PROBLEMATYKI AKSJOLOGICZNEJ A FUNKCJE WARTOŚCI

• Wartości służą zachowaniu homeostazy człowieka z jego otoczeniem przyrodniczym, społecznym i życiem wewnętrznym. Człowiek jest wtedy w harmonii.

• Zaspakajają one również potrzebę życia wartościowego (sensownego). Człowiek jest istotą dobrą i ma potrzebę życia wartościowego.

• Zapewniają też jakościowy standard naszej egzystencji.

• Mają swoją funkcję regulatywną. Regulują nasze zachowania. W pewnym sensie też nim kierują.

• Wspierają proces wychowania (samowychowania) i kształcenia.

• Pozwalają nam łatwiej ustalić ideały i cele wychowania.

• Stanowią narzędzia społecznych przeobrażeń.

• WNIOSKI

• Wartości moralne, duchowe, etyczne, kulturowe - są najważniejsze

• Wartości mniej znaczące to: estetyczne, witalne i hedoniczna

• W procesie wychowania oddziałujemy na aksjosferę człowieka a ona funkcjonuje obok tymosfery (uczucia) fronosfery (rozum, sfera poznawcza) technosfery (technologia).

• Wychowanie to kreowanie pozytywnej hierarchii wartości. Zadaniem nauczyciela jest rozpoznanie wartości ucznia i ułatwienie mu procesu internalizacji tych wartości i pomoc w przezwyciężeniu kryzysów aksjologicznych.

• Pedagogika jest nauką zorientowaną silniej na wartości niż na cele wychowania.

• Dziedziną rozwoju człowieka jest sfera kultury i duchowości. Człowiek rodzi się neutralny aksjologicznie.

• Racją istnienia pedagogiki jest niedoskonałość człowieka bo inaczej nie potrzebne byłoby wychowanie. Nauczyciel powinien być wyrozumiały na niedoskonałość człowieka.

IDEAŁ WYCHOWANIA

Ideał wychowania wg Mieczysława Szczodraka to finalny etap dążeń wychowawczych. Ideał wychowania jest najwyższym szczeblem na skali mierzącej doskonałość osobową człowieka. Odnosi się do doskonałej realnie nieistniejącej osobowości ludzkiej. Ideał jest uogólnieniem pozytywnych i istotnych cech abstrakcyjnej jednostki ludzkiej.

Heliodor Muszyński - zestaw cech opisujących pełną osobowość człowieka. Ideał wychowania odnosi do celów wychowania.

Stanisław Nalaskowski - synteza celów i wartości wychowawczych.

Wzór osobowy - opis konkretnego człowieka, jego dokonań i cech.

(Nalaskowski) Rodzaje Ideału wychowania:

• wywiedziony z filozofii - od góry

• Wywiedziony z praktyki pedagogicznej - od dołu

(Bauman) Ideały:

• Dośrodkowe - osoba skoncentrowana na sobie, postawa defensywna do społeczeństwa, nihilizm, konsumpcjonizm

• Odśrodkowe - socjocentryczne, orientacja na świat zewnętrzny, pomnażanie szczęścia, przekształcanie świata,

• CELE WYCHOWANIA

Teleologia wychowania - wyodrębniony dział refleksji dotyczącej wyprowadzania, określania i uzasadniania celów wychowania. Teleologia wychowania wchodzi w skład filozofii wychowania.

Kierunki ateleologiczne - krytyka celów wychowania na rzecz np. orientacji aksjologicznej.

Co rozumie się przez cele wychowania?

• Cele wychowania to stany rzeczy, których osiągnięcie przez zabiegi wychowawcze jest postulowane.

• Celami takimi są standardy (normy) wychowawcze wskazujące na pożądane społecznie i moralnie zachowania oraz postawy i cechy osobowości (dyspozycje) wychowanków.

• Postulowane w celach wychowania zmiany dotyczą zazwyczaj zmian o charakterze poznawczo-instrumentalnym (poznawanie świata, ludzi), jak i motywacyjno-emocjonalnym (formowanie stosunku do świata, ludzi, systemów wartości i celu życia).

• Cele wychowania są na ogół wyrazem określonych wartości, w imię których są głoszone. Co więcej, są często równoznaczne z powszechnie uznawanymi wartościami i szeroko rozumianymi normami, zwłaszcza moralnymi.

• Nie wszystkie jednak wartości i normy są objęte celami wychowania.

Stanowienie celów wychowania

• Koncepcja naturalistyczna (Rousseau) - wychowanie polega na pielęgnacji wrodzonych zadatków, a jedynymi wychowawcami człowieka powinni być rodzice. Wysuwanie celów w wychowaniu jest szkodliwą ingerencją w działanie natury. Proponuje się więc swobodny wybór celów życiowych przez wychowanka. Koncepcja niedocenia innych wpływów wychowawczych niż natura np. środowiska społecznego dziecka.

• Koncepcja socjologiczna (Durkheim, Znaniecki) - punktem wyjścia w budowaniu celów wychowania jest analiza procesów społecznych. Zasadniczym celem wychowania jest urabianie wychowanka zgodnie z uznawanymi wzorami grupowymi, przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie, zwłaszcza zaś do bieżących warunków życia społecznego. Słabość tej koncepcji - wychowanie nie może mieć charakteru wyłącznie adaptacyjnego, nie liczy się z autonomicznymi pragnieniami, dążeniami samej jednostki.

• Koncepcja kulturalizmu (Hessen) - istnieją ponadhistoryczne i ponadcywilizacyjne wartości kultury, do których dążenie jest właściwym powołaniem człowieka. Są to idee, dobra kulturowe, sztuka, literatura, tradycja, obyczajowość. Zasadniczym celem wychowania jest zbliżenie się do nich i pełne uczestnictwo w kulturze. Co z wielością kultur jako wartością niepodważalną?

• Stanowisko subiektywne: nie należy wyznaczać celów wychowania, raczej skupić się na swobodny rozwoju człowieka, kultywacja indywidualizmu, ustalanie ideału wychowania z zewnątrz jest aktem przemocy przeciw dobru osobistemu wychowanka (antypedagogika, koncepcja społeczeństwa bez szkoły),

• Stanowisko obiektywne: wychowanie jest czynnością celową doprowadzającą wychowanka do z góry założonej postaci psychicznej, proces rozwoju jest tu procesem aksjologicznego wzrostu jednostki.

Rodzaje celów wychowania - przegląd klasyfikacji

Antonina Gurycka wyróżnia następujące cele wychowania:

• kreatywne - typu „wywołać”, „ukształtować” nowe zainteresowania, przekonania,

• optymalizujące - typu „zwiększyć”, „wzmóc”, „poszerzyć” zaangażowanie , wrażliwość moralną),

• minimalizujące - typu „osłabić”, „ograniczyć” agresję, zaburzenia w zachowaniu,

• korekcyjne - typu „przekształcić”, „zmienić”, „zmodyfikować” postawę, poglądy.

Friedrich Kron:

• formalne - występują w postaci zwerbalizowanej, obowiązują na ogół na gruncie wychowania zinstytucjonalizowanego,

• nieformalne - niezwerbalizowane, występują w naturalnym środowisku wychowawczym i na prywatny użytek wychowawcy.

Mieczysław Szczodrak:

• cele wychowania umysłowego zmierzają do ukształtowania intelektualnej sfery osobowości np. zdolności poznawczych, wdrożenie do samokształcenia, opanowanie wiedzy ogólnej o człowieku, przyrodzie, kulturze, społeczeństwie.

• cele wychowania estetycznego: rozbudzenie potrzeb estetycznych, wrażliwości estetycznej, rozumienia piękna wytworów przyrody i człowieka, rozwijanie zainteresowań estetycznych oraz działalności artystycznej twórczej i odtwórczej.

• cele wychowania zdrowotnego: kształtowanie fizycznej sprawności organizmu ludzkiego, pielęgnowania stanu zdrowia, prowadzenia higienicznego trybu życia,

• cele wychowania moralno-społecznego: rozwój samoświadomości, poglądów i przekonań, motywacji, umiejętności społecznych, komunikacyjnych.

Heliodor Muszyński:

• naczelne - podstawowe ogólne dyspozycje osobowościowe jednostki, których osiągnięcie zawdzięcza się celom poniższym,

• kierunkowe - bliżej skonkretyzowane dyspozycje osobowościowe wychowanków,

• etapowe - określone standardy rozwojowe,

• operacyjne - pożądane formy aktywności.

Naczelne cele wychowania to określone postawy człowieka:

• społeczne (np. patriotyzm, gospodarność, tolerancja),

• interpersonalne (np. empatia, altruizm, poszanowanie godności innych ludzi),

• intrapersonalne (np. samoakceptacja, refleksyjność, autokorekta, samowychowanie, autokreacja),

• egzystencjalne (np. autonomii życiowej, samodzielności, sympatii dla życia),

• kulturowe (np. wrażliwość na sztukę, technikę, inne wytwory artystyczne człowieka),

• intelektualne (np. dociekliwość poznawcza, zgłębiania prawdy, rzetelności i uczciwości w podawaniu informacji),

• wobec natury (np. ekologiczne, oszczędne gospodarowanie zasobami naturalnymi, cześć dla przyrody, redukowanie postaw eksploatacyjnych ).

W. Brezinka proponuje ujmowanie celów wychowania w aspekcie:

• rozwojowym, czyli biologicznym fizycznym i psychicznym, eksponując opiekuńczą funkcję wychowania,

• społecznym. Zarówno przystosowanie do warunków, w jakich wychowanek będzie żyć i pracować, jak też naśladowanie konstruktywnych wzorów zachowania wychowawców, potrzeba rozgraniczenia celów wychowania rodzinnego i szkolnego, twierdzi, iż żadna społeczność lub grupa nie jest bardziej wartościowa niż każdy z jej członków z osobna,

• kulturowym. Oznacza umożliwienie dzieciom i młodzieży przyswojenia materialnego i duchowego dorobku ludzkości oraz wzbogacenie całej osobowości,

• religijnym. Zakłada się, że człowiek wymaga wsparcia nie tylko ze strony natury, społeczeństwa czy kultury, lecz także ze strony religii, transcendencji. Ułatwia znalezienie sensu egzystencji, wprowadza w życie wartościowe, pomaga w przełamaniu samotności i załamań psychicznych, przynosi ulgę w cierpieniu fizycznym i moralnym, łagodzi lęk przed śmiercią.

Źródła celów wychowania

Naturalistyczne - Cele wychowania wyprowadzone z ogólnoludzkiej natury człowieka (sformułowane w odpowiedzi na pytanie: kim jest człowiek i jaka jest jego istota? Jakie właściwości psychofizyczne przysługują wszystkim ludziom?)

• Kartezjusz - jednakowy rozum każdego człowieka,

• Pestalozzi - tendencje moralne i społeczne, godność, wolność,

• Goethe - niechęć wobec zła, celem wychowania- ożywienie dobrych zadatków,

• Kant - celem wychowania jest doskonałość własna (silna wola) i cudza szczęśliwość (dobra wola), wzbogacenie życia uczuciowego.

• Cele wychowania wyprowadzone z indywidualności człowieka

• J.J. Rousseau - ponieważ równocześnie nie można wychować dobrego obywatela i dobrego człowieka wychowanie powinno być wolne od absolutyzmu społecznego, a zwłaszcza feudalnego, życie człowieka jest wcześniejsze od życia społecznego, dlatego wychowanie powinno stawiać cele bliskie człowiekowi, jego potrzebom zabawy, spontaniczności, swobody, radości. Rozwijać naturę człowieka może tylko natura.

• W. Humboldt - celem wychowania jest doprowadzenie do pełni indywidualności, której źródłem jest człowieczeństwo,

• E. Key, M. Montessori - celem wychowania jest wyzwolenie indywidualności, wolność od kar i skrępowań, liczne prawa dziecka.

• Podobnie inni przedstawiciele nurtu „Nowego Wychowania”.

• Cele wychowania wyprowadzone z ludzkiego losu (los jako ogół faktów wpływających na powodzenie lub niepowodzenie życiowe)

• Grisebach - celem wychowania jest godzenie się z losem bez potrzeby wyznaczania celów wychowania, zadaniem wychowawcy - kroczyć w wychowankiem po drodze losu i niczego mu nie narzucać (fatalizm).

• Bacon - istnieją obiektywne prawa rządzące rzeczywistością, ale człowiek może wkraczać w ich bieg, dlatego wyznaczanie celów wychowania ma sens,

• Egzystencjaliści: Sartre, Marcel, Mounier - człowiek jest wrzucony w byt i absolutnie wolny, celem wychowania jest połączenie wolności indywidualnej z wolnością cudzą i przełamanie własnej izolacji,

• Flitner - celem wychowania jest wskazanie wychowankowi, jaki jest ten los i jak go zmienić, korzystając z nauki (pojęciowego obrazu losu) i sztuki (artystycznego i konkretnego obrazu losu).

Socjologiczne

• Cele wychowania wyprowadzone z empirycznego, czyli obecnego stanu społeczeństwa

• Człowiek jest istotą społeczną, a wychowanie jako działanie społeczne, najważniejszym wychowawcą jest samo społeczeństwo, celem wychowania jest wprowadzenie młodzieży w społeczeństwo dorosłych,

• Bergemann - pedagogika pragmatyczna - celem wychowania jest adaptacja do bieżących warunków życia społecznego (demokracja amerykańska), cele te ewoluują,

• Cele wychowania wyprowadzone z ideologicznego, idealnego obrazu życia społecznego

• Platon: całkowita wspólnota życia społecznego w jego państwie,

• Kerschensteiner: wychowanie państwowe, klasowe, celem wychowania jest ukształtowanie obywatela przydatnego państwu i ustrojowi politycznemu. Celem jest jednostka urobiona społecznie i zawodowo, podporządkowana.

• Wychowanie to rozwinęło się w państwach faszystowskich, nacjonalistycznych, szowinistycznych, dyskryminujących rasy ludzkie.

Cechy celów wychowania

• ujmują człowieka holistycznie, koherentnie,

• są wśród nich cele idealistyczne (np. wychowanie do odpowiedzialności, altruizmu, tolerancji, wolności, sprawiedliwości) i cele konkretne (np. nauka form grzecznościowych),

• są jednolite w stosunku do celu naczelnego,

• obejmują najważniejsze wartości społeczno-moralne,

• są wśród nich cele nadrzędne (wartości) i podrzędne (zachowania typu odrabianie lekcji, utrzymywanie porządku w swoim pokoju),

• istnieją cele krótkoterminowe (podrzędne) i długoterminowe (wartości).

Znaczenie uświadamiania sobie celów wychowania przez wychowawcę

• kierunkują proces wychowania,

• ułatwiają planowanie pracy,

• umożliwiają ocenę wyników procesu wychowania,

• zwiększają ekonomikę wysiłków wychowawczych,

• pozwalają weryfikować błędy i dokonywać korekt w pracy pedagogicznej.

Znaczenie poznania przez wychowanka celów pracy wychowawczej

• funkcja motywacyjna,

• samowychowanie - świadoma praca nad sobą,

• aktywizowanie,

• funkcja energotwórcza.

Kontrowersje wokół celów wychowania (krytyka wysuwania celów)

• niedokładność w ich określaniu,

• utożsamianie ich z wartościami i normami moralnymi,

• nadmierna ogólność w formułowaniu celów wychowania,

• zbyt duża ilość celów,

• niedocenianie celów wychowania (np. nurt wychowania niedyrektywnego),

• brak jednomyślności w ich ustalaniu.

Przykład ogólnych celów wychowania

• kształtowanie charakteru, indywidualności, osobowości wychowanka.

• Klasyfikacja wpływów wychowawczych

• (A. Gurycka, Struktura i dynamika procesu wychowania, Rozdział II: Proces wychowawczy)

Podawanie wzorów (modeli)

• Wychowawcze ukierunkowanie człowieka polega na porównywaniu stanu rzeczywistego z określonym wzorem, oczekiwaniami. Mechanizm odniesienia porównawczego (grupa odniesienia, lider grupy) jest jednym z ważniejszych sposobów sterowania zachowaniem. Porównywanie ma znaczenie samokontrolne i autokorektywne.

• Wzorowanie jest selektywnym upodobnianiem się do wzorca, naśladownictwo ma charakter bierny i totalny.

• Naśladownictwo wg. Oppenheima jest jakąkolwiek próbą bycia takim samym jak dana osoba.

• M. Scheler pojmuje naśladownictwo jako duchowo-praktyczną autoidentyfikację z jakąś osobą. Oddanie substancji osobowej pociąga za sobą jedność w sferze myślenia, odczuwania, dążeń. Odbywa się swoista reprodukcja duchowej postaci mistrza w materiale własnych doznań psychicznych.

• Helius - automatycznie wyzwalana tendencja zbliżenia się swym zachowaniem, wyglądem do modelu.

• 2 rodzaje naśladownictwa: małpowanie (pełne odtworzenie zachowań modelu) i modelowanie (odtworzenie motywu, intencji zachowania, wybiórcze )

• Imitacja- odtworzenie prostych zachowań, identyfikacja - istotą jej jest to, że imitujący zachowanie przestał być sobą a staje się kimś, z kim się identyfikuje.

Oddziaływaniu sprzyjają następujące właściwości modela:

Znajomość modela,

Atrakcyjność psychofizyczna, ale nie tworzenie zbyt dużego dystansu,

Prestiż społeczny,

Reprezentowanie większości,

Silny związek emocjonalny imitatora z modelem,

Poczucie podobieństwa do modela,

Nagradzanie zachowań naśladowczych,

Tworzenie okoliczności przeżywanie satysfakcji w związku z modelowaniem,

• Oddziaływanie modela będzie skuteczniejsze, jeśli zostanie powiązane z oddziaływaniem słownym (moralizowanie szerokie, np. bądź dobry, skuteczne u starszych dzieci, u młodszych- moralizowanie wąskie np. bądź dobry w konkretnych sytuacjach),

• Czasem bardziej wiarygodne jest samo działanie bez słów, moralistyka może mieć wpływ hamujący wychowawczo.

• Zagrożenia związane z błędnie realizowanym modelowaniem:

niechęć do wzorca i wytworzenie antywzoru,

nadmierne uzależnienie się od wzorca.

Prowokacja (presja sytuacyjna)

• Jest wychowawczą presją warunków zawartych w sytuacji wychowawczej,

• W wychowaniu chodzi o połączenie samodzielności w rozwiązywaniu problemu z odrobiną nacisku zewnętrznego,

• Celem prowokacji- zaradność, przełamanie nieśmiałości, zahamowania wewnętrznego, lęku blokującego rozwój, zastąpienie w kontaktach społecznych agresji formami afiliacyjnymi.

• Dziecko ma do wyboru- wykonać zlecone zadanie, czyli zreorganizować własne doświadczenia lub wycofać się z sytuacji.

• W presji s. Grupa tworzy nowy układ ról.

• Przykład - zlecenie uczniowi agresywnemu opieki nad młodszym dzieckiem, które jest przedmiotem drwin kolegów. Uczeń agresywny może: uczył młodszego jak radzić sobie z kolegami, sam zapewni mu poczucie bezpieczeństwa, ale też zagrożenie, że w chwili słabości zaatakuje podopiecznego.

• Potrzebna kontrola wychowawcy, świadomość ryzyka, dostosowanie sytuacji do poziomu rozwoju i odporności psychicznej dzieci.

• Inny przykład; wystawienie dziecka nieśmiałego do akademii szkolnej.

• Inny przykład: zaaranżowana dyskusja , w której zgodnie z rolami a bez względu na osobiste przekonania broni się lub atakuje jakieś stanowisko.

• Zagrożenia związane ze błędnie realizowaną prowokacją: agresja, protest, opór.

Trening

• Jest to powtarzanie czynności aż do wytworzenia nawyku. Wielokrotne wzmacnianie oczekiwanych reakcji w ramach określonej sytuacji wychowawczej.

• Funkcją treningu jest dostarczenie wzorca czynności, które należy wykonać oraz podniesienie aktywności. Ułatwia on wykonywanie danej czynności ponieważ:

Spada napięcie emocjonalne,

Upraszczają się czynności do elementów koniecznych,

Następuje automatyzacja czynności,

Obniża się stopień kontroli świadomości,

Zmniejsza się męczliwość pracy.

• Rodzaje treningu: poznawczy, umiejętności interpersonalnych, twórczości, inicjatywy.

• Inne: emocjonalny (kształtujący uczuciowość, wzmacniający osobowość) i instrumentalny (sprawność działania)

• Trening to nie tresura odbierająca człowiekowi indywidualność i kreatywność,

• Zagrożenia związane z nieprawidłowo realizowanym treningiem: przetrenowanie, opór, zachowania obronne i destruktywne.

Nadawanie znaczenia

• Poznanie ludzkie odbywa się w znacznym stopniu poprzez rozumienie sensu, znaczenia i przeznaczenia obiektów, jaką obiekt spełnia funkcję w sieci skojarzeniowej.

• Reykowski definiuje wychowanie jako nadawanie znaczenia różnym konkretnym i abstrakcyjnym obiektom, co ma doprowadzić do ukształtowania określonych postaw, zwłaszcza moralnych (autonomii funkcjonalnej)

• Nadając znaczenie danej sytuacji, zdarzeniu wyzwalamy emocje.

• Interioryzacja- odnosi się do wszelkich procesów uwewnętrzniania, które zachodzą w toku rozwoju,

• Internalizacja odnosi się do wychowania moralnego- przyswojenia postaw, norm

• , wartości i ról społecznych.

• Etapy internalizacji:

Informowanie o konieczności istnienia i przestrzegania normy,

Wywołanie stanu emocjonalnej aprobaty normy,

Uzyskanie stałej aprobaty normy,

Identyfikacja z normą, czyli zrośnięcie się z norma zachowania osoby.

• Istotą internalizacji: kontrola zewnętrzna zostaje przekształcona w wewnętrzną (autokontrolę), samodyscyplina.

• Metody zmiany postaw wg. Mądrzyckiego:

Słownego przekonywania,

Organizacji środowiska społecznego,

• Zagrożenia związane z nieprawidłowo realizowanym nadawaniem znaczenia: dezaprobata dla norm, odrzucenie pożądanych postaw.

Wnioski:

1.Wymienione klasy wpływów wychowawczych współwystępują ze sobą.

2.Skuteczniejsze jest wcześniejsze podawanie wzorów niż późniejsze nadawanie znaczenia.

3.Najczęściej korespondują ze sobą podawanie wzorów, trening i nadawanie znaczenia.

Proces wychowawczy- układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.

(to proces nadawania i odbierania wpływów )

Na strukturę procesu wychowawczego składa się:

• Cel wychowawczy, pełniący rolę koordynującą,

Sytuacje wychowawcze, zależne od substruktury celu,

Doświadczenie,

Efekt procesu wychowania, czyli ukształtowana osobowość

Historia Teorii Wychowania

Ideały wychowania w poszczególnych epokach:

• Średniowiecze

• Wiara - Nadzieja - Miłość

• Nowożytność

• Wolność - Równość - Braterstwo

• XIX w

• Posłuszeństwo autorytetowi dorosłych

• XIX / XX w

• Filozofia Comte'a i Hegla. Człowiek był opisywany za pomocą 5 idei (wewnętrzna wolność, doskonałość, życzliwość, słuszność postępowania, podporządkowanie prawu)

• XX w

• Pedagogika pragmatystyczna Deweya i Jamesa. Homo faber. Dzieci szkolono na robotników, wynalazców i konstruktorów. Uczenie się = działanie. Ideał wychowania to: człowiek aktywny, szybko działający, pomysłowy, przedsiębiorczy, szanujący prawa innych ludzi i rzutki czyli dobrze kojarzący różne dziedziny aktywności i nauki.

• Współczesność

• Kojarzenie wielu dyspozycji psychicznych, fizycznych i moralnych z tendencjami tworzącymi solidarność, opiekuńczość, braterstwo, rozwijanie zainteresowań. Człowiek ma być odważny, prawdomówny, punktualny, skromny, prostolinijny, szczery, uczciwy, pracowity, koleżeński, autentyczny, odpowiedzialny, bezinteresowny, pogodny, taktowny, komunikatywny, cierpliwy.

Godność człowieka - jej poszanowanie w procesie wychowania

Godność - punkt wyjścia etyki normatywnej i pedagogicznej. Pojawia się w większości nauk (filozofia, psychologia, teologia, pedagogika, socjologia, etyka, kultura, poglądy religie)

Zapisy o godności:

• Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja o prawach dziecka, Deklaracje organizacji międzynarodowych, encykliki papieskie (Jana XXIII, Jana Pawła II itd.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polski itd.

CZYM JEST GODNOŚĆ?

Stanisław Jedynak - nieredukowalna i niestopniowalna właściwość przysługująca każdemu bez wyjątku z racji bycia człowiekiem. To wartość człowieka jako takiego czyli człowieczeństwo.

Józef Kozielecki - Jest trwałym przekonaniem jednostki o jej autentycznej wartości jako człowieka. Godność jest synonimem tego co w człowieku najważniejsze (bezcenne)

Waldemar Flisiński - poczucie własnej wartości manifestowane w szacunku dla samego siebie, posiadanie własnego zdania, odwaga jego głoszenia i obrony. Postępowanie zgodne z nakazami sumienia.

Wojciech Chudy - to wartość ontyczna (bytowa) która określa podmiotowość człowieka od strony metafizycznej. Trwała konieczna i niezbywalna oraz zobowiązująca przynależna z natury każdemu człowiekowi.

Jerzy Bukowski - utrzymywanie wysokiego poziomu aksjologicznego ja. Suma dumy i odwagi. Spotkania godnościowe. Wspólne przeżywanie.

Arystoteles - wymienia cześć jako najważniejsze z dóbr człowieka.

Kant - w swojej filozofii zawarł że człowieka należy traktować jak cel. Człowiek nie ma ceny.

• To co ukazujemy - powierzchowność

• to co objawiamy - nasze wnętrze

Typologia godności

M Ossowska -

• elitarna ( godność miała arystokracja i rycerstwo)

• demokratyczna (godność ma każdy)

• Indywidualna (godność osoby)

• Społeczna (godność określonej grupy)

Postawa życiowa jest wbudowana w charakter danego człowieka. Godność ma człowiek który zachowuje się w następujący sposób:

• postępuje zgodnie z własnym systemem wartości i przekonań (jest zgodny wewnętrznie)

• umie bronić swojej tożsamości i indywidualności

• kontroluje złość i lęk w sytuacjach zagrożenia

• obrona wartości jest rozsądna i konsekwentna

• mało podatny na manipulacje

• nie jest materialistą

• wewnątrz sterowany

• wykazuje pożądany dystans wobec świata

• ostrożnie przyjmuje nowe nurty i przekonania

• heroizm moralny

plamy na honorze - dyshonor, schlebianie, lizusostwo, narzucanie się komuś, oszustwa, utrata praw obywatelskich, skąpstwo, nałogi, żebractwo, ślepe posłuszeństwo, oportunizm, przyzwolenie na deprecjonowanie nas

grzechy godnościowe

Józef Kozielecki -

Godności przeczy

• postawa niegodna - pragmatycy, konformiści, moralność sytuacyjna, zamach na godność innych ludzi

• postawa pseudogodnościowa - zła intencja a z pozoru dobre

• postawa nadgodnościowa - występuje u osób które doznały krzywdy ograniczenie obiektywności

Janusz Hąplewicz - poszanowanie godności dziecka nie nie przestaje być podstawową wartością wychowania - klucz autorytetu. Powiązana między autorytetem pedagogicznym a godnością

Natalia Han - Irgiewicz - Pozytywna atmosfera wychowania. Poszanowanie godności (zwłaszcza placówki opiekuńczo - wychowawcze)

Sylwia Badora - Poczucie godności - zadania statutowe placówek opiekuńczo - wychowawczych

Stefan Kuczkowski - istotą wychowania jest rozwijanie godności człowieka

WNIOSKI: Godność to punkt wyjścia wszelkich oddziaływań wartość wychowawcza, cel wychowania to to składnik ideału wychowania. Postawa życiowa człowieka to atrybut dobrego wychowawcy, składowa atmosfery wychowania.

Zasady wychowania

Zasady wychowania - Najogólniejsze normy postępowania obowiązujące nauczycieli i wychowawców w procesie wychowania.

SZEWCZUK

• Motywacji - ucznia trzeba motywować do pracy nad sobą

• Aktywność ucznia

• Praktyczności - wychowanie przez praktykę

• Bezpośredniości - muszą być zaangażowane wszystkie zmysły

• systemowości - to co przekazujemy musi tworzyć system (jednolity wpływ)

• Trwałości - to co uczymy musi zostać utrwalone

• Zespołowości - praca w grupie

• Indywidualności - praca samodzielna

JAKUBOWSKI

• Wczesna ingerencja w zaburzenia

• maksymalna kompensacja braków

• indywidualizacja

• socjalizacja

• konstruktywna adaptacja społeczna

• respektowanie problemów adolescencji

• odpowiedzialność za losy osób lub grup potrzebujących pomocy

SOŚNICKI

Zasada wychowania - to norma ogólna czyli zdaniem wyrażającym jakieś powinności realizowania przyczyny B jeżeli istnienie pożądanego skutku S jest wartościowe

AUTRATA

• wychowuj naturalnie

• wychowuj z miłością

• wychowuj do życia

• wychowuj szczerze

• wychowuj indywidualnie

• wychowuj patriotycznie

DĄBROWSKI

• wychowuj dziecko tak aby jemu było dobrze i z nim było dobrze innym

• postępuj tak jak postępują ci których kochasz i szanujesz

• rozwijaj dziecko wszechstronnie biorąc pod uwagę jego zainteresowania i talenty pozytywne a nie będziesz musiał go liczyć ze schorzeń

HĄPLEWICZ

• zasada prawdy - zgodność słów wychowawczych z jego postawą życiową

• zasada dobra dziecka - kierowanie się dobrem dziecka

• zasada przykładu - prezentowanie przez wychowanie ideałów wartości oraz przekonań takich jakich oczekujemy od ucznia

• zasada projekcji pedagogicznej - umiejętność spojrzenia wychowawczo na sprawy dziecka z jego punktu widzenia

• zasada więzi emocjonalnej z wychowankiem

• poszanowanie osobowości wychowanka - docenienie indywidualności i charakteru

• profesjonalizm w wychowaniu

Normy wychowania

Konstytutywne cechy człowieka

Pedagogika normatywna

Pedagogika antropologiczna

Ćwiczenia

---