PODSTAWY TEORII ZACHOWAŃ KONSUMENTA

Cel działalności konsumenta

Konsument jest podmiotem gospodarującym - zaspokaja swoje potrzeby poprzez konsumpcję dóbr i usług.

Podstawowym celem konsumenta jest maksymalne zaspokojenie potrzeb. Miarą zaspokojenia potrzeb jest użyteczność dóbr i usług, czyli subiektywna przyjemność wynikająca z ich konsumowania.

Dane dobro jest użyteczne, jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb. Użyteczność jest zatem sumą zadowolenia (satysfakcji), jaką czerpie indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra.

Podstawową decyzją, którą musi podjąć konsument, jest określenie, jakie dobra i w jakiej ilości chce konsumować. Decyzja ta jest uzależniona z jednej strony od będącego w jego dyspozycji dochodu, z drugiej od potrzeb samego konsumenta.

+

• zyski z przedsiębiorstwa (prowadzenie działalności gospodarczej)

• transfery (emerytury, renty, zasiłki, itp.)

Plan gospodarowania konsumenta składa się z trzech części:

1. planu konsumpcji

2. planu pozyskania dochodów

3. planu oszczędzania (lokowania oszczędności)

Struktura preferencji konsumenta

Plan konsumpcji każdego konsumenta można przedstawić schematycznie w postaci wektora:

y = { y₁, y₂, .....................y_n },

gdzie: y₁, y₂, .... y_n - towary i usługi, które chce nabyć dany konsument.

Dla danego konsumenta może istnieć wiele alternatywnych planów konsumpcji. Ich realizacja jest uwarunkowana ograniczonością posiadanych środków finansowych.

Struktura potrzeb zdeterminowana jest:

• subiektywnie

⇒ standardy życia

• społecznie.

Teoria użyteczności Gossena

UŻYTECZNOŚĆ - subiektywna przyjemność, satysfakcja czy zadowolenie z konsumowania dóbr.

W analizie zachowań konsumenta wyróżnia się:

Sumując użyteczności otrzymanej przy zakupie n jednostek dobra y_i otrzymamy użyteczność całkowitą U.

Użyteczność krańcową możemy wyrazić następująco:

UK = ΔU / Δy_i

Rys. Użyteczność całkowita

Rys. Użyteczność krańcowa

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena)

polega na tym, że wraz ze wzrostem konsumowanej ilości dobra, jego krańcowa użyteczność ma tendencję do zmniejszania się. Z reguły bowiem konsumpcja pierwszej jednostki danego dobra dostarcza największej satysfakcji.

Prawo wyrównywania się użyteczności krańcowej (II prawo Gossena)

warunek równowagi konsumenta można zapisać następująco:

UK₁ / P₁ = UK₂ / P₂ = UK₃ / P₃ = ......... UK_n / P_n

gdzie: UK_i - użyteczność krańcowa dobra i; i = 1,2,3,......n; P_i - cena dobra i.

Krzywe obojętności

Wszystkie kombinacje dóbr y₁ i y₂ przynoszące to takie samo zadowolenie konsumentowi można przedstawić w postaci krzywej obojętności.

Rys. Krzywa i mapa obojętności konsumenta

Mapa preferencji

Dla dwóch różnych konsumentów tych samych dóbr mapa preferencji, składająca się z krzywych obojętności może mieć różny przebieg.

Punkt równowagi konsumenta

Popyt gospodarstwa domowego:

y₁ = f₁(p_1, p₂,........,p_n, w)

y₂ = f₂(p_1, p₂,........,p_n, w)

.

.

.

y_n = f_n(p_1, p₂,........,p_n, w)

wydatki konsumenta:

w = y₁p₁ + y₂p₂ + ... + y_np_n,

gdzie: w - wydatki na konsumpcje; y_i - nabywane dobra i usługi, i = 1,2,....,n; p_i - ceny nabywanych dóbr i usług.

Rys. Krzywa budżetowa

Rys. Punkt równowagi konsumenta

Zróżnicowanie dochodów i poziom ubóstwa

DETERMINANTY REALIZACJI CELU KONSUMENTA

MINIMUM EGZYSTENCJI (ME) - suma dóbr i usług niezbędnych do utrzymania człowieka przy życiu, w stanie zdrowia pozwalającym umożliwiającym mu pracę;

MINIMUM SOCJALNE (MS) - poznane i możliwe do powszechnego zaspokojenia wymagania w zakresie wyżywienia , mieszkania, higieny i kultury (MS>ME);

PRÓG (LINIA) UBÓSTWA - dochody poniżej minimum socjalnego (uwaga: wielowymiarowość zjawiska, w UE zaleca się przyjęcie 50 % przeciętnych wydatków gospodarstw domowych - w pierwszym przypadku w Polsce w sferze ubóstwa znajduje się około 50 % rodzin, w drugim przypadku, tj. według standardu UE około 13 % rodzin).

SUBIEKTYWNA OCENA SYTUACJI MATERIALNEJ GOSPODARSTW DOMOWYCH WEDŁUG GRUP SPOŁECZNO-EKONOMICZNYCH W 2001 R.

OCENA SYTUACJI MATERIALNEJ	Ogółem	W tym gospodarstwa domowe
				pracowników	pracowników użytkujących gospodarstwo rolne	rolników	pracujących na własny rachunek	emerytów i rencistów
												razem	emerytów	rencistów
	W odsetkach
Bardzo dobra i raczej dobra	11,2	12,7	7,8	8,0	27,2	8,9	11,5	4,3
Przeciętna	52,6	55,5	60,0	58,0	55,3	50,8	57,4	39,4
Zła i raczej zła	36,2	31,8	32,2	34,0	17,5	40,3	31,1	56,3

TABL. 9.

ZASIĘG UBÓSTWA W POLSCE W LATACH 1993-2001

GRANICE UBÓSTWA	1993	1994	1995		1996		1997		1998			1999		2000		2001
		procent osób poniżej granicy ubóstwa
Relatywna (50% średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych)	12,0	13,5	12,8		14,0		15,3		15,8			16,5		17,1		17,0
Ustawowa	-	-	-		-		13,3		12,1			14,4		13,6		15,0
Minimum egzystencji	-	6,4	-		4,3		5,4		5,6			6,9		8,1		9,5
Subiektywna (lejdejska)^a)	40,0^b)	33,0^b)	30,8^b)		30,5^b)		30,8^b)		30,8^b)			34,8^b)		34,4^b)		32,4^b)

a) 50% średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych.
b) Kwota, która zgodnie z ustawą uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego z pomocy społecznej.
c) Szacowane przez IPiSS.

2

9

---