I Paradygmaty w nauce o komunikowaniu

1)Paradygmat dominujący - model ograniczonego wpływu oddziaływania mediów - nazywany inaczej „paradygmatem wpływu mediów”

Cel: badanie wpływu mediów na odbiorcę

Cechy paradygmatu wpływu mediów

(za Gobanem-Klasem, 1999, s.95)

-liberalno-pluralistyczny ideał dobrego społeczeństwa

-linearny model transmisji wpływu przekazów

-siła mediów modyfikowana przez wpływ osobowy

-badania ilościowe

1a)Odmiany paradygmatu dominującego:

1.Paradygmat behawioralny (dominacja psychologii)

2.Paradygmat funkcjonalny (dominacja socjologii)

3.Paradygmat cybernetyczny (dominacja matematyki i logiki formalnej)

1a1). Paradygmat behawioralny

Cel: badanie wpływu mediów na społeczeństwo

Cechy paradygmatu behawioralnego:

-wywodzi się z psychologicznego modelu bodziec-reakcja

-media są silne i wywierają bezpośredni wpływ na publiczność, która jest zatomizowana i nieodporna na ich działanie

Przedstawiciele (za B.Dobek-Ostrowską 2007):

* Harold Lasswell (politolog) - model aktu perswazyjnego;

JKurt Lewin (psycholog) - komunikacja grupowa; koncepcja selekcjonera (gate-keepera)

JPaul Lazarsfeld (matematyk, socjolog) - podejście sondażowe

1a2) Paradygmat funkcjonalny

Cel: badanie funkcji komunikowania

Cechy paradygmatu funkcjonalnego:

-jest najbliższym odpowiednikiem paradygmatu dominującego Katza

-badacze zajmują się:

•jawnymi i ukrytymi funkcjami i dysfunkcjami komunikowania

(1)utrwalenie otoczenia społecznego, w którym wyrażany jest system wartości;

(2)podtrzymywanie relacji członków społeczeństwa i wytwarzanie reakcji na otoczenie

(3)przekazywanie dziedzictwa społecznego jednego pokolenia do następnego

•kanałami wpływu środków masowego przekazu na społeczeństwo

•sposobami użytkowania mediów przez ludzi

•wzrostem konformizmu społecznego i apatii, brakiem krytycyzmu

•inwazją kultury masowej

Przedstawiciele (za B.Dobek-Ostrowską 2007):

* Harold Lasswell, Paul Lazarsfeld, Robet Merton i inni

JCarl Hovland (psycholog) - mechanizmy i siła perswazji (badania eksperymentalne na żołnierzach amerykańskich w sytuacji wojny);

1a3) Paradygmat cybernetyczny

Cel: badanie elementów kanału komunikacyjnego i zależności między nimi

Cechy paradygmatu cybernetycznego:

*wywodzi się z teorii systemów w naukach przyrodniczych (biologii)

*stosowany jest w inżynierii, zwłaszcza cybernetyce

*badacze zajmują się:

•problemami kierowania i kontroli systemów

•kanałami przepływu informacji

•sieciami komunikacyjnymi i ich wydajnością

•satysfakcją w grupie

Przedstawiciele (za B.Dobek-Ostrowską 2007):

JNorbert Wiener (cybernetyk) - zarządzanie systemami - społeczeństwo informacyjne;

JClaude Shannon (matematyk, elektronik) i Warren Weaver - matematyczny model przekazu sygnałów - dążenie do czystej transmisji dźwięków

Ø

2) Paradygmat instytucjonalny - model przekazywania informacji przez środki masowego przekazu w ramach systemu politycznego - nazywany inaczej „paradygmatem politycznym lub poznawczym”

Cel: badanie interakcji między elementami instytucji, jaką jest polityka

Cechy paradygmatu instytucjonalnego:

-polityka nie jest zespołem zachowań zbiorowych, ale instytucją - zespołem norm, ról, form organizacyjnych

-media narzucają odbiorcy ważność i hierarchię wydarzeń - w formie ukrytej jako informacje, a nie w formie działania perswazyjnego - w ten sposób blokują możliwość weryfikacji przekazywanych treści

-media masowe tworzą rzeczywistość społeczną i polityczną

3) Paradygmat krytyczny (interpretacyjny) - nazywany inaczej paradygmatem alternatywnym

Cel: negowanie dotychczasowych paradygmatów

Cechy paradygmatu krytycznego:

-opiera się a trzech koncepcjach: marksizmie (czynnik ekonomiczny i ideologiczny), psychoanalizie i komunikowaniu

-posługuje się metodologią jakościową i kulturoznawczą

-akcentuje nierówności społeczne i ich źródła

-poddaje społeczeństwo krytycznej analizie

-odrzucenie założenia o neutralnej roli mediów

-media masowe tworzą rzeczywistość społeczną i polityczną

4) Paradygmat techniczny

Cel: sposób wpływu dominującego środka masowego przekazu na ład społeczny

Cechy paradygmatu technicznego:

-kładzie nacisk na technikę jako czynnik sprawczy przeobrażeń społecznych, politycznych, ekonomicznych itd

Paradygmat	Media mówią nam
Dominujący	Co myśleć, albo co robić
Instytucjonalny	O czym myśleć
Krytyczny	Czego nie myśleć
Techniczny	Jak myśleć, albo gdzie należeć

5) Paradygmat lingwistyczny

Cel: badanie kompetencji komunikacyjnych użytkowników języka i sposobów wpływania na odbiorcę

Cechy paradygmatu interpretacyjnego:

-wywodzi się z badań Johna Austina, Johna Searla i Henry'ego Grice'a

-stosowany we wszystkich formach komunikowania

-badacze zajmują się:

•przechowywaniem wiedzy w języku

•kreowaniem rzeczywistości społecznej za pomocą języka

•oddziaływaniem na zachowania ludzi za pomocą języka

II Perswazja jest to uświadomione przez obserwatora działanie werbalne nadawcy, dążące do zmiany postawy odbiorcy

Nadawca, decydując się na zastosowanie wypowiedzi perswazyjnej, zakłada nieodpowiedniość między układem informacyjnym lub układem aksjologicznym odbiorcy a treścią wypowiedzi

Kiedy rozpoznamy tę nieodpowiedniość, powstaje pytanie o cel wypowiedzi

Warunki zastosowania perswazji:

• działanie dwustronne - dialog

• cel uświadomiony / nieuświadomiony i korzystny dla obu stron

• oddziaływanie otwarte / ukryte

• argumentacja różna

• dyskurs wielostronny i otwarty

• wzajemne poszukiwanie informacji, ocen i rozwiązań problemowych

Błędy w perswazji:

• taktyczny - istniała możliwość zmiany postawy odbiorcy, ale nadawca nie potrafił tego zrobić

• genetyczny - nadawca nie mógł wpłynąć na odbiorcę (nieadekwatna ocena możliwości zmiany sytuacji)

Relewantnymi komponentami sytuacji perswazyjnej są:

1. motywacja (zasada korzyści)

2. sympatia

3. atrybucja

4. równoważenie struktur poznawczych

5. asymilacja i kontrastowanie

6. mechanizm konsekwencji

7. mechanizm konformizmu

8. reaktancja (obrona opcji ograniczanej)

9. teoria skutecznej decyzji

10. rama perswazyjna

Komponenty sytuacji komunikacyjnej mają charakter wspomagający argumentację aksjologiczną, wzmacniają albo osłabiają czynniki efektu perswazyjnego

Centrum ideacyjnym sytuacji perswazyjnej jest obiekt perswazji i przypisana mu standardowo wartość - w sensie umieszczenia go na skali ocen, zaliczenie do klasy.

Na przykład gdy X mówi, że Y kłamie to tym samym zalicza Y do klasy obiektów: kłamcy (cały czas pozostając jeszcze w obrębie sensów ideacyjnych),

ale równocześnie tym wypowiedzeniem wyraża swój stosunek do Y - potępienie, przenosząc wypowiedź na poziom interakcyjny i uruchamiając wszystkie elementy sytuacji interakcyjnej, towarzyszącej aktom emotywno-oceniającym.

Jeśli nie powstaje warunek obligatoryjności akceptacji opinii, to nie jesteśmy w sytuacji komunikacyjnej interakcji - pozostajemy wówczas w sytuacji komunikacyjnej ideacji

Schemat interakcyjnej sytuacji perswazyjnej można przedstawić ze strony nadawcy i ze strony odbiorcy.

Schemat nadawcy:

Formułuję opinię (+/-) w stosunku do obiektu perswazji x wyrażając równocześnie swój stosunek emocjonalny, spodziewam się, że mój sąd kwalifikujący obiekt x nie będzie sprzeczny ze znaną mi postawą odbiorcy i moja opinia zostanie zaakceptowana

Schemat odbiorcy:

Nadawca formułuje opinię (+/-) w stosunku do obiektu perswazji x i wyraża swój stosunek emocjonalny do tego obiektu, mój stosunek do obiektu perswazji różni się / nie różni się od stosunku nadawcy, więc nie akceptuję / akceptuję opinię nadawcy

W przypadku akceptacji opinii nadawcy akt perswazyjny przebiega bezkonfliktowo, natomiast w przypadku nieakceptacji powoduje konflikt z podstawową zasadą kooperacji (solidarności uczuć) i zmusza interlokutorów do dalszej negocjacji aksjologicznej

SYMBOLE KOLEKTYWNE - JEDNOSTKI RZECZYWISTOŚCI KULTUROWEJ 

Symbole kolektywne są znakami, wykazującymi uwarunkowane przez daną manifestację kultury znaczenie kulturowe oraz system wartości. Znaki te obowiązują dla całego systemu kultury jednostkowej, a wiedza o nich jest zdobywana w procesie socjalizacji, podczas komunikacji.

Rozpoznajemy je nakładając formułę: przecież każdy wie, co mamy na myśli mówiąc…; przecież to jest oczywiste, że… itd..

Symbole kolektywne są najważniejszymi elementami interdyskursu obowiązują więc całą kulturę jednostkową (narodową) 

Symbole dyskursowe w odróżnieniu od symboli kolektywnych odnoszą się wyłącznie do dyskursów, a zatem do subkultur - obowiązują daną subkulturę i nie występują w innych subkulturach lub występują w innych znaczeniach.

Ten sam znak może wystąpić w tej samej formie, ze zmienionym znaczeniem kulturowym, jako inaczej semantyzowany symbol dyskursowy.

Nasycenie symbolami dyskursowymi danej wypowiedzi gwarantuje rozpoznawalność jej dyskursowego pochodzenia  

Znaczenie kulturowe zawiera dystynktywne właściwości symboli kolektywnych i dyskursowych, które obowiązują zawsze tylko dla określonej formacji kulturowej, odbiegając od ogólnojęzykowego znaczenia leksykalnego.

Ze względu na nieustające zmiany, zachodzące w konkretnych manifestacjach, jest zjawiskiem trudno uchwytnym.

W odróżnieniu od znaczeń ogólnojęzykowych, które można zanalizować za pomocą środków lingwistycznych znaczenia kulturowe wykazują pewną nadwyżkę znaczeniową, która nie ma charakteru przypadkowego i indywidualnego, ale systemowy i kolektywny.  

Przykłady:

WOLNOŚĆ

w dyskursie punków: anarchia; ważne; musi być; ubaw; życie; nie ma; nie pracować; fajnie;

niemiecki interdyskurs: podróże / urlop / samochód; niezależność; demokracja; samodzielość; pieniądze; wolność wygłaszania opinii; pokój; wybory; szczęście;

polski interdyskurs: niezależność; swoboda; demokracja; radość; równość; niepodległość; pokój; miłość; samodzielność 

Przykłady:

KOŚCIÓŁ

w dyskursie punków: kłamstwa; ucisk; pieniądze; nietolerancja; nudny; niepotrzebny; ogłupienie;

niemiecki interdyskurs: wiara; papież; religia; podatek; Bóg; tradycja; instytucja;

polski interdyskurs: wiara, instytucja; Bóg; ksiądz / kler; religia; wspólnota; budynek; miłość  

Wnioski:

Punkowie, będący równocześnie uczestnikami kultury jednostkowej (narodowej), zatem potrafiący swobodnie działać w interdyskursie, znają zatem zarówno leksykalne jak i dyskursywne znaczenie tych słów.

Mimo to semantyzują inaczej słowa niż w interdyskursie - interdyskurs wykazuje inne semantyzacje niż dyskurs punków

Różnice znaczeniowe między interdyskursem i dyskursem punków - to nadwyżka znaczeniowa - która nazwać można znaczeniem kulturowym 
 

Semantyzacja dyskursowa lub interdyskursowa jest rezultatatem generowania znaczeń, uwarunkowanych dyskursem lub interdyskursem.

W przypadku symboli kolektywnych znaczenia dyskursowe dominują nad leksykalnymi (są istotniejsze, niż znaczenia leksykalne)

W przypadku symboli dyskursowych znaczenia dyskursowe występują na tym samym poziomie, co znaczenia leksykalne - są równouprawnione. 

Symbole kolektywne i dyskursowe są tworem funkcjonalnym, zależnym od czasu i przestrzeni, dlatego niemożliwa jest analiza całego systemu symboli kolektywnych, możemy jedynie badać elementy tego systemu w danym czasie i ustalonej przestrzeni.

Możemy w nich wyróżnić:  

• jądro,

• obszar aktualizacji i

• obszar konotacji.

 

Obszary te funkcjonują równocześnie i wpływają na siebie wzajemnie. Ich usieciowienie zabezpiecza daną manifestację i znaczenie symbolu

Silnie obciążone funkcjonalnie i stabilne jądro odpowiada za zabezpieczenie i zakotwiczenie danego symbolu kolektywnego w danej manifestacji kultury, gwarantując ogólne właściwości systemowe

Na przykład dla symbolu kolektywnego „papież” - to co tworzy znaczenie dotyczące `funkcji-urzędu papieża', co sprowadzalne jest do urzędu jako takiego, co zakotwiczone jest i usemantyzowane historycznie - tworzy jądro symbolu kolektywnego

Prawie nieobciążony funkcjonalnie i stosunkowo stabilny obszar aktualności odpowiada za semantyzację symbolu kolektywnego w danej manifestacji kultury.

Dla symbolu kolektywnego „papież” - to te elementy, które sprowadzają się na przykład do `Karola Wojtyły'i dotyczą wypełniania tego urzędu przez `Karola Wojtyłę' - tworzą obszar aktualności, wpływający i oddziałujący na semantyzację symbolu

W przypadku utrwalonych w systemie kultury symboli obszar aktualności nie odgrywa żadnej roli - tutaj dominuje jądro

W przypadku nowych symboli obszar aktualności pełni funkcję dominującą, a w nikłym stabilizującą, ponadto decyduje o potencjalnym zakotwiczeniu danego symbolu oraz o jego semantyzacji w systemie symboliki kolektywnej

Akcydentalny i indywidualny obszar konotacyjny odpowiada za kontakt z systemem językowym i dba o uzależnienie symbolu kolektywnego od danego języka naturalnego, znaczeń leksykalnych, o specyficzne dla danych jednostek lub subkultur komponenty symboli kolektywnych

Na przykład dla symbolu kolektywnego „papież” - to co konkretne grupy kulturowe wiążą z pojęciami `urząd' i `Karol Wojtyła', ich osobiste nastawienia - tworzą obszar konotacyjny

Konotacje mogą powodować właczenie obiektu w system kulturowy (por. osioł)

Właściwości i funkcje symboli kolektywnych i dyskursowych  
Michael Fleischer, Teoria kultury i komunikacji, Wrocław 2002 

Symbole kolektywne bazują na ogólnych własnościach języka naturalnego - co oznacza, że wyrazy posiadają w różnym stopniu wykształcony stopień znaczenia i takąż znakowość.

Naddatek znaczeniowy uwarunkowany jest kulturowo, przynależy do danej kultury jednostkowej i odmiennie w różnych kulturach obrazuje stan danego systemu.

Symbole te mają moc zmiany dyskursowego nacechowania wypowiedzi oraz moc polaryzacji, manipulacji i wykluczania poglądów itp.

Symbole kolektywne wspierają i zapewniają (wspólnie z innymi czynnikami) funkcję manipulacyjną i manipulatywny charakter wypowiedzi.

Ogólnym zabiegiem manipulacyjnym jest przesunięcie zakresu ważności (obowiązywania) danego symbolu, w celu uzyskania określonych korzyści dyskursowo-taktycznych (np. liberał)

Właściwości i funkcje symboli kolektywnych i dyskursowych  
Michael Fleischer, Teoria kultury i komunikacji, Wrocław 2002 

Im bardziej dany symbol kolektywny jest zakotwiczony w interdyskursie, tym mniejsze są możliwości manipulowania nim.

Bazowymi symbolami, posiadającymi węższy profil i jasno ustaloną semantyzację, nie można manipulować, natomiast niezakotwiczone w systemie symbole mają często szeroki i rozproszony zarys, pozwalający manipulować danym słowem.

Manipulacje udają się jedynie w odniesieniu do peryferyjnych lub nieutrwalonych symboli kolektywnych

Im więcej symboli dyskursowych lub kolektywnych występuje w wypowiedzi, tym trudniejsza jest zmiana jej funkcji i tym jest trwalsza dana wypowiedź.

Im mniej jest symboli, tym dana wypowiedź jest bardziej podatna na interpretacje, bardziej otwarta na ewentualne uzupełnienia i dodatkowe wyjaśnienia

Właściwości i funkcje symboli kolektywnych i dyskursowych  
Michael Fleischer, Teoria kultury i komunikacji, Wrocław 2002 

Symbole kolektywne realizują repertuar obrazu świata, wpływającego na dyskursy i interdyskurs.

Na podstawie sposobu użycia symbolu kolektywnego można rozpoznać, z jakiej formacji kulturowej wywodzi się dany użytkownik.

Gwarantują spójność systemu, pełnią rolę swoistego filtra, decydującego o możliwościach przedostania się do systemu wpływów zewnętrznych.

Pozytywne symbole łączą i wskazują drogę - negatywne natomiast wykluczają i wskazują na niebezpieczeństwa zagrażające systemowi

Symbole kolektywne są środkami gwarantującymi skuteczność argumentacji oraz umożliwiającymi - w razie potrzeby - rezygnację z argumentacji

Przeciw symbolom kolektywnym nie można argumentować lub jest bardzo trudno to czynić

Symbole kolektywne pozwalają na przeniesienie odpowiedzialności za to, co zostało powiedziane, z nadawcy a interdyskurs lub odbiorcę

Przykład - rozmowa kwalifikacyjna na studia doktoranckie

Sformułowania `humanistyka polska' i `fizyka polska' posiadają różną moc dyskursową

`humanistyka polska' - fakt kulturowy, powodujący skutki w systemie socjalnym 

Wykazują funkcje rozpoznawcze, umożliwiając członkom różnych formacji kulturowych wyrażenie przynależności grupowej.

Przy stosowaniu symboli kolektywnych nie chodzi o to, aby coś wyjaśnić, czy aby coś zostało wyjaśnione, ale

o podanie do wiadomości odbiorcy stałego i trwałego stanowiska

oraz o umożliwienie mu (odbiorcy)

utożsamienia się z tym stanowiskiem - o ile je zaakceptuje lub

wykluczenia możliwości takiego utożsamienia - o ile go nie akceptuje

Mogą być wykorzystywane przez subkultury, a więc również przez dyskursy. Przy czym kryterium przynależności do danej grupy jest punkt widzenia tej grupy, a nie nasz sam, (przez analogię, jesteśmy prawdziwymi X tylko wówczas, gdy inni uważają nas za prawdziwych X, a nie kiedy sami uważamy siebie za prawdziwych X)

W sferze normatywiki symbole kolektywne przedstawiają stan pożądany jako stan dany.

zatem

Symbole kolektywne, mając status podobny do aksjomatów, umożliwiają rezygnację z konieczności uzasadnienia użycia takiego, a nie innego, tematu w wyznaczonej sytuacji, milcząco zakładając, istnienie ogólnego, wspólnego consensusu.  

Symbole kolektywne lub dyskursowe pozwalają na wysuwanie twierdzeń niezgodnych `ze stanem faktycznym' i prezentowanie ich jako `stanu faktycznego' bez dopuszczania jakichkolwiek wątpliwości.

Przekodowania znaczeniowe w opozycji `pozór - rzeczywistość' (wypowiedzi typu: tak się tylko wydaje, a naprawdę to…, w rzeczywistości jest tak… itd.) stanowią stosunkowo często stosowany zabieg, umożliwiający przeprowadzenie argumentacji według „własnych” reguł - nieuwzględniający reguł „obcych”

Pozycja własna - rzeczywistość; pozycja obcych - pozór

Mechanizm ten, dla którego postuluje się powszechne obowiązywanie, umożliwia umocnienie przekonań i nastawień oraz konsolidację własnej subkultury

Powstawanie komunikatów, standardy semantyczne

Na poziomie użycia w konkretnym tekście, jednostki językowe nie denotują wyłącznie samych siebie, ale wskazują na pewne typowe sytuacje (typowe stany rzeczy), które w systemie językowym występują jako standardy semantyczne.

W zależności od wartości informacyjnych danej formy językowej, wskazuje ona na różne części takich standardów, na całe standardy, zbiór standardów lub sekwencje standardów (scenariusze)

Słowo jest tylko hasłem, które wskazuje na pewien standard semantyczny, mający postać struktury predykatowo-argumentowej, w której członem konstytutywnym jest predykat (nazywający czynności lub stany), otwierający miejsce dla argumentów (nazw obiektów, przedmiotów, osób, zjawisk itd.), będących w relacji określonej przez ten predykat

Wszystkie składniki układu predykatowo-argumentowego są termami, czyli jednostkami przedstawieniowymi danego języka

Każdy term denotuje ten sam, wspólny standard semantyczny, będąc jednocześnie jego składnikiem

LECZYĆ (LEKARZ, PACJENT)

Może też przywoływać zbiór standardów, który tworzy jego obszar znaczeniowy.

Słowo LEKARZ, poza wyżej wymienionym standardem, przywołuje także standardy:

WYPISYWAĆ [LEKARZ, RECEPTĘ]

PRACOWAĆ [LEKARZ, (w) SZPITALU]

Niektóre słowa uruchamiają w naszej wyobraźni uporządkowane sekwencje standardów, tzw. scenariusze. Np.:

X wyszedł/wyjechał z Y:

WYJŚĆ/WYJECHAĆ [X, (z) Y]

wprowadza informację o ciągu zdarzeń:

X był w Y

X wyjechał (z) Y: WYJECHAĆ [X, (z) Y]

oraz o zaistniałym stanie:

X nie ma w Y

Standardy semantyczne reprezentują w języku układy predykatowo-argumentowe, które są sformalizowanymi obrazami ideacyjnymi.

Mając w dyspozycji standardowy repertuar językowy, mówiący korzysta z niego w sposób twórczy, aby za jego pomocą przekazać niestandardowe treści.

Komponent twórczości językowej można w sposób uproszczony przedstawić jako komponent detrywializacji

Detrywializacja to podstawowy proces gramatyczny na poziomie języka, który polega na przetwarzaniu konfiguracji systemowych (standardów semantycznych) w konfiguracje niesystemowe (komunikaty).

Detrywializacja przez ukonkretnienie

Zosia wyhodowała róże

HODOWAĆ [KTOŚ, COŚ]

HODOWAĆ [KTOŚ, COŚ: zwierzęta (konie, psy, koty itd.), kwiaty (róże, tulipany itd.)]

WYHODOWAĆ [KTOŚ: Zosia, COŚ: zwierzęta (konie, psy, koty itd.), kwiaty (róże, tulipany itd.)]

MIEĆ KOLCE [RÓŻA]: Róże mają kolce

PACHNIEĆ [RÓŻA]: Róże pachną itd.

Dalsza specyfikacja:

Zosia wyhodowała róże bez kolców

Przez aktualizację

Aktualizatory informują o miejscu, czasie, trwaniu lub powtarzalności zdarzeń przedstawionych w centrum predykatywnym komunikatu.

Należą do nich jednostki tekstowe:

umieszczające zdarzenie w przestrzeni (LOC): w domu, na ławce itd.

określające czas (TEMP) zdarzenia: wczoraj, w poniedziałek, dwa lata temu, po obiedzie, wieczorem itd.

informujące o powtarzalności (FREQ): często, zazwyczaj itd. oraz

informujące o ciągłości / trwaniu (DUR): przez cały czas, godzinami itd.

Aktualizatory

ACT-TEMP: KIEDY: PO OBIEDZIE {GRAĆ [KTOŚ: DZIECI, W COŚ: BEREK]}

Po obiedzie dzieci grały w berka

ACT-TEMP: KIEDY: ROK TEMU {GRAĆ [KTOŚ: AKTOR, W CZYMŚ: FILM]}

Rok temu Piotr grał w filmie

ACT-FREQ: JAK CZĘSTO: WIECZORAMI {GRAĆ [KTOŚ: MUZYK, NA CZYMŚ: FORTEPIAN]}

Wieczorami Igor gra na fortepianie

ACT-DUR: JAK DŁUGO: GODZINAMI {GRAĆ [KTOŚ: SPORTOWIEC, W COŚ: TENIS]}

Kasia godzinami grała w tenisa

ACT-LOC: GDZIE: W KRAKOWIE {KUPIĆ [KTOŚ, COŚ]}

Ania kupiła w Krakowie podręcznik do gramatyki

Detrywializacja przez kontaminacje
standardów semantycznych

Jednym z możliwych sposobów detrywializacji jest twórcza kontaminacja standardów, czyli nałożenie na siebie sensów standardowych w celu uzyskania nowych, niespodziewanych efektów komunikacyjnych

Ponieważ każdy z zastosowanych w komunikacie termów wskazuje na swój własny standard semantyczny, niezwykła substytucja argumentów lub predykatów, jaka może występować w tekście, powoduje odniesienie do dwóch lub więcej obrazów ideacyjnych, których współwystępowanie w naszej świadomości tworzy złożoną konfigurację wyobrażeniową

Mając na przykład komunikat typu:

Kowalski w pracy rozwiązuje krzyżówki

zauważamy nienormatywne współwystępowanie dwóch niespójnych ze sobą układów predykatywnych:

BYĆ W PRACY [KOWALSKI]

ROZWIĄZYWAĆ KRZYŻÓWKI [KOWALSKI]

istniejących w tym samym czasie (TERAZ) i miejscu (TU)

Ich niespójność podkreśla standardowe odniesienie interpretacyjne typu:

BYĆ W PRACY [KTOŚ] ၧ PRACOWAĆ [KTOŚ]

oraz

ROZWIĄZYWAĆ KRZYŻÓWKI [KTOŚ] ၧ ODPOCZYWAĆ [KTOŚ]

Niespójność ta stwarza sens na poziomie interakcyjnym, który można określić jako wyrzut w stosunku do Kowalskiego, który narusza istniejąca normę zachowania się w pracy.

Specyficznym przykładem nakładania się na siebie obrazów ideacyjnych jest zastosowanie tzw. trybów komunikacyjnych

Tryb komunikacyjny to taki sposób przedstawiania informacji, kiedy współwystępowanie dwóch lub więcej różnych obrazów ideacyjnych odnosi się do tego samego fragmentu rzeczywistości.

Normalnym sposobem przedstawiania rzeczywistości jest wybór jednostkowego odniesienia dla obrazowania świata.

Człowiek obrazujący rzeczywistość ma możliwość wyboru różnych sposobów jej przedstawienia.

Możliwość taką stwarza wariantywność realizacji językowej.

Mechanizm ten zakłada wybór standardów semantycznych najbardziej adekwatnych do opisu tego wyjściowego, niepowtarzalnego fragmentu rzeczywistości, który mówiący zdecydował się przedstawić

Takie komunikacyjnie pokrewne wypowiedzenia jak:

Kupiłem samochód

Nabyłem samochód

Wreszcie mam samochód

Sprzedano mi samochód

Jestem już właścicielem samochodu itd.

zrealizowane w oparciu o adekwatne (odpowiadające fizycznemu istnieniu przedstawionej sytuacji), wybrane standardy semantyczne, zaktualizowane dla zobrazowania danego, zaistniałego w rzeczywistości zdarzenia.

Odbiorca interpretując tego typu komunikaty odnosi je do pojedynczych obrazów ideacyjnych, w sposób bezpośredni przedstawiających dany fragment rzeczywistości.

Zastosowanie trybów komunikacyjnych wprowadza nową jakość przedstawiania świata.

Na przykład zastosowanie metafory powoduje sytuację, kiedy odbiorca zamiast jednostkowego odniesienia obrazu ideacyjnego do określonego fragmentu rzeczywistości uzyskuje dwa niezależne od siebie obrazy ideacyjne, z których jeden wiąże się z tym fragmentem w sposób bezpośredni, natomiast drugi nie jest z nim ontologicznie powiązany i pozostaje w sferze wyobrażenia.

Na przykład w wypowiedzeniu:

Rzucił się na niego jak lew

obserwujemy obecność zaktualizowanego standardu:

RZUCIĆ SIĘ [KTOŚ, NA KOGOŚ]

związanego w sposób bezpośredni z przedstawioną sytuacją.

Efekt metaforyczny powoduje tutaj podwójna substytucja pierwszego argumentu w tym układzie predykatowo-argumentowym.

W miejscu pierwszego argumentu występuje rzeczywisty sprawca danego zdarzenia oraz jego ekwiwalent wyobrażeniowy lew, przywołujący związany z tym termem zbiór stereotypów, wartościujących całe zdarzenie, przypisując mu atrybuty typowe dla zachowania się lwa (agresywność, siła, drapieżność, szybkość itd.)

Staje się to możliwe w wyniku nakładania się na siebie (kontaminacji) obrazu ideacyjnego, wskazującego na rzeczywistość oraz obrazu wyobrażeniowego, nie mającego bezpośredniego związku z rzeczywistością, lecz funkcjonalnie powiązanego z tym pierwszym obrazem przez pokrewieństwo schematów gramatycznych:

RZUCIĆ SIĘ [KTOŚ, NA KOGOŚ]

Ktoś rzucił się na kogoś

RZUCIĆ SIĘ [LEW, NA KOGOŚ]

Lew rzucił się na kogoś

Metafora jest więc podwójnym widzeniem rzeczywistości przez jej bezpośredni opis oraz przez przywoływanie obrazów wyobrażeniowych, mających funkcjonalne powiązanie z tym opisem

Ze względu na przejrzystość odniesienia za strukturę izomorficzną metafory uznajemy formalne porównanie wprowadzane przez operatory: jak, tak jak, podobnie jak, niby itd.

Inne nieizomorficzne realizacje metafory nie zmieniają jej wewnętrznej struktury komunikacycjnej, por.:

wilczy apetyt (epitet) ၧ jeść jak wilk

polować na kogoś (zwrot metaforyczny) ၧ traktować kogoś jak zwierzę (Janek poluje na dyrektora)

smutek nieba (metafora właściwa) ၧ niebo się smuci jak człowiek itd.

Przywołanie metaforyczne może iść w różnych kierunkach, np.

• personifikacji (porównanie do człowieka), np.:

uśmiech wiosny, gadatliwy ptak, powitał nas stary dom itd.

• animizacji (porównanie do zwierzęcia), np.:

pazur czasu, pierzaste chmury, trzyma go na łańcuchu itd.

• wegetabilizacji (porównanie do rośliny), np.:

owoce pracy, zielony inżynier, dziewczyna kwitnie itd.

• reifikacji (porównanie do rzeczy lub właściwości fizykalnych obiektów), np.:

droga życia, gorące powitanie, dyrektor utkwił w windzie itd.

• abstraktywizacja (porównanie do form abstrakcyjnych), np.:

linia horyzontu, okrągłe oczy, życie dzieli się na kilka etapów itd.

Treść ideacyjna występuje formalnie jako część komunikatu w postaci wypowiedzenia ideacyjnego,

które odpowiada tradycyjnie treści propozycjonalnej wyrażonej w zdaniu, będącej jednostką analizy treści przedstawieniowej.

Najbardziej złożoną część kognitywną przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej można podzielić na dwa zasadnicze obszary informacyjne

obszar systemowy, w którym znajduje się dostępna dla wszystkich użytkowników języka standardowa wiedza o świecie

oraz obszar informacji partykularnej, w którym znajdujemy dostępne tylko dla interpretatora, niesystemowe informacje o zdarzeniach i stanach rzeczy w jego własnym otoczeniu i jego własnych doświadczeniach.

Można zatem mówić o interpretacji systemowej, gdy odbiorca korzysta tylko z systemowego obszaru informacyjnego

oraz o interpretacji partykularnej, gdy korzysta on z informacji dodatkowych, znajdujących się w obszarze informacji niesystemowej.

Marysia często zaprasza Janka na herbatę

Informacja partykularna występuje również jako wiedza dyskursywna, czyli informacja, która zostaje przekazana we wczesnych fragmentach dyskursu, jest ona później uwzględniana przy interpretacji jego dalszych fragmentów.

Kontekst - odtworzony w procesie interpretacji obszar przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej.

Konsytuacja - niesystemowa informacja, która jest traktowana przez interpretatora jako niezbędna dla właściwego zrozumienia przekazu.

Poziom interakcyjny, ideacyjny, tekstowy

Uwzględniamy trzy poziomy przekazu informacyjnego, które funkcjonują jednocześnie, lecz z powodu przejrzystości metodologicznej są rozpatrywane z osobna:

poziom ideacyjny (przedstawieniowy), który zapewnia obrazowanie świata za pomocą języka,

poziom interakcyjny, który organizuje układ interakcyjny nadawca - odbiorca oraz

poziom organizacji dyskursu, który umożliwia wybór środków parafrazowania i gatunkowych wyznaczników sensu

Przekaz na poziomie ideacyjnym należy uznać za podstawową strefę sytuacji komunikacyjnej, bez której inne jej części nie mogą zaistnieć.

Innymi słowy, o czym i co mówi nadawca stanowi bazę dla pozostałych części sytuacji komunikacyjnej do kogo, w jakim celu i w jaki sposób dany przekaz został skierowany.

Należy zaznaczyć, że pojęcia bazowości nie można w tym przypadku mylić z pojęciem ważności składników sytuacji komunikacyjnej.

W różnych typach komunikacji różne strefy sytuacji komunikacyjnej mogą dominować, osłabiając merytoryczny sens ideacyjny

Część ideacyjna sytuacji komunikacyjnej tworzy spójny obszar tematyczny oraz wybrane z niego powiadomienie o zaistniałym stanie rzeczy w postaci akcji, pozycji, procesu lub stanu.

Odtworzenie części przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej jest w istocie procesem obrazowania świata.

Możliwość uświadomienia przedstawionego obrazu jest ostatecznym celem komunikacyjnym na poziomie ideacyjnym i może być utożsamiana z faktem rozumienia przekazu

Formalna postać powiadomienia w tej strefie dostosowuje się do różnych komponentów ideacyjnej części sytuacji komunikacyjnej, które

mogą występować w niej fizycznie (część indeksalna przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej)

lub mentalnie (część kognitywna przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej).

W przypadku komunikacji indeksalnej komponentami sytuacji komunikacyjnej są realnie obserwowane obiekty rzeczywistości oraz nadawca, który występuje jako obserwator.

Na poziomie interakcyjnym sytuacja komunikacyjna ma charakter dialogiczny, co oznacza, że mamy do czynienia z więcej niż jednym przekazem, współtworzonym przez interlokutorów.

Wymaga zatem uświadomienia sobie przez mówiących takich podstawowych komponentów interdyskursu jak: nadawca, odbiorca, intencja i cel komunikacyjny

Interakcyjna sytuacja komunikacyjna jest szersza niż sytuacja interpretacji ideacyjnej.

Interpretacja ideacyjna jest zawarta w sytuacji interakcyjnej, ponieważ odpowiedź na podstawowe dla interakcji pytanie po co coś zostało powiedziane nie jest możliwa bez odpowiedzi na pytanie co zostało powiedziane.

Dla każdego wypowiedzenia z pozoru ideacyjnego można zbudować ramy sytuacji interakcyjnej oraz określić wirtualną intencję i cel komunikacyjny nadawcy.

Na przykład wypowiedzenie:

Herbata stoi na stole

na poziomie ideacyjnym stanowi opis lokalizacji obiektu nazwanego herbatą.

Natomiast przy postawieniu obligatoryjnego dla interakcji pytania po co nadawca to mówi, sytuacja komunikacyjna ulega rozszerzeniu o komponenty interakcyjne.

Wówczas wypowiedzenie to może zyskiwać różne interpretacje.

Z punktu widzenia wiedzy indeksalnej wypowiedzenie takie ma charakter trywialny, nieinformacyjny, pozbawiony wartości komunikacyjnej,

bowiem podstawowym warunkiem zaistnienia sytuacji komunikacyjnej jest wyznaczenie przez nadawcę „roli” odbiorcy - wskazanie mu, co ma robić z tą herbatą.

Typową rolą wyznaczaną odbiorcy przez to właśnie wypowiedzenie jest rola konsumenta herbaty, który jest zapraszany do jej picia.

Intencją nadawcy jest wówczas wskazanie lokalizacji obiektu, a celem zaproszenie odbiorcy do konsumpcji.

Sytuacja interakcyjna jest pierwotną sytuacją komunikacyjną, zawsze bowiem można dla każdego wypowiedzenia zbudować ramy interakcyjne i próbować określić intencję oraz cel komunikacyjny.

Dla każdego aktu mowy wskazać możemy także inne istotne dla nich komponenty sytuacji komunikacyjnej. Próbę opisu parametrów wybranych aktów podjął John Searle (1987), wskazując warunki ich skuteczności oraz Anna Wierzbicka, konstruując definicje aktów i genrów mowy

---