Historia sztuki nowożytnej w Polsce, ćw.

Opr.; Agnieszka Krzyżanowska, II rok

Działalność rzeźbiarska Santi Gucciego,

(1530-1599/1600).

• Przybywa do Polski w latach '60 XVI w.

• Urodzony we Florencji; ojciec restaurator florenckiej katedry Giovani di Niccolo Albenghi Gucci (zw. Giovani della Camilla)

• Był przyrodnim bratem Francesca Camilliani, ucznia Baccio Bandinellego i prawdopodobnie Gucci też się u niego kształcił

• Nadworny artysta króla Stefana Batorego i Anny Jagiellonki, Zygmunta Augusta, Stefana Batorego, Henryka Walezego

• Wykonywał również prace dla rodów magnackich; Myszkowskich, Firlejów

• Na początku działalności rzeźbiarskiej w Polsce istniał jako lapicyda, który dostarczał wzorów do maszkaronów attyki na sukiennicach w Krakowie

Dzieła architektoniczne:

1. Rezydencja pałacowa Myszkowskich w Książu Wielkim, 1585-95.

2. Dom przy Kanonicznej 21 w Krakowie, 1582-92.

3. Rezydencja w Łobzowie dla Stefana Batorego, 1585-87.

4. Zamek W Baranowie, 1591-1606.

5. Kaplica Myszkowskich przy kościele Domnikańskim Krakowie, 1603-14.

6. Kaplica św. Anny w Pińczowie, 1600.

Dzieła rzeźbiarskie:

NAGROBEK ZYGMUNTA AUGUSTA, 1574-75:

• Zygmunt August początkowo prace zlecił Padovano, on jednak w czasie prac umiera. Realizacje przejmuje Santi Gucci i przypuszcza się, że artysta wzoruje się na manierze rzeźbiarskiej swego poprzednika rezygnując z własnego stylu.

• Został ustawiony w kaplicy w nowej wnęce arkadowej, która powstała przez podniesienie sarkofagu Zygmunta Starego w górę i usunięcie spod niego cokołu- to dało nagrobek piętrowy.

• Wykonany z czerwonego marmuru węgierskiego.

• W głębokiej wnęce zamkniętej łukiem koszowym, umieszczono sarkofag o zwężającej się ku dołowi ścianach podpartymi niedźwiedzimi łapami.

• Wąską archiwoltę, spiętą kluczem w formie główki z uskrzydlonym aniołkiem, wypełniają główki kobiece w diademach, ujęte w liście akantu- wprowadzone po raz pierwszy, w nagrobku Uchańskich kontynuacje.

• W postumentach pilastrów po obu stronach umieszczono zwijane kartusze herbowe z herbami Polski, Litwy, Sforzów.

• Figura króla wzorowana na figurze Zygmunta Starego, ze zmianami w układzie ciała; ma na sobie zbroje późnorenesansową, w prawej dłoni jabłko, w lewej berło.

• Portret potraktowany z dużym weryzmem i drobiazgowością

• Dekoracje guzami, wolutami- charakterystyczne dla Gucciego.

POMNIK ANNY JAGIELONKI, 1574-75:

• Umieszczona w Kaplicy Zygmuntowskiej.

• Wykonane z czerwonego marmuru.

• Płyta z przedstawieniem królowej, prawie bez obramienia architektonicznego; umieszczone na przedpiersiu stalli królewskich.

• Opiera się na niskim cokole, wypełnia całkowicie przez tablice inskrypcyjną; cokół z boków ujmują dwuczęściowe postumenty zwieńczone kulami.

• Umieszczono herby; Polski i Litwy po lewej, Aragonów i Sforzów po prawej.

• Kartusz z orłem i cyfrą królowej zachodzi na fałdy sukni.

• Królowa spoczywa na wznak, wsparta na poduszkach zwrócona frontalnie do widza = nienaturalny układ, jakby chciano przytwierdzić ją do tła.

• Portret werystyczny.

• Tendencje dekoracyjne znajdują wyraz w drobiazgowym opracowaniu korony, głowicy berła, łańcuchach z zawieszeniem.

• Tendencje dekoracyjne znajdują wyraz w drobiazgowym opracowaniu korony, głowicy berła, łańcuszka z zawieszeniem.

• Płaszczyznowo-linearne opracowanie postaci królowej jest bliskie figurze nagrobnej Barbary Firlejów w Janowcu.

• Twarz wykazuje cechy podobne do Zygmunta Augusta, obie opracowane syntetycznie, kontur czysty rysunek bez gry światłocieniowej.

POMNIK NAGROBNY ANDRZEJA I BARBARY FIRLEJÓW W JANOWCU,

1588-87:

• Wykonany w całości z kamienia w układzie piętrowym.

• Dwie nisze jedna nad drugą, oddzielone belkowaniem, flankowane pilastrami.

• Pojawia się tu płaski ornament rośliny, syntetyczny, złożony z kielichów kwiatowych, spośród których wychylają się makówki. Zakończenie ornamentu tworzą 3 kwiaty przypominające rumianki (ulubiony ornament dekoracyjny ostatniej ćw. XVI w.).

• W płytkich niszowych wnękach ustawiono ukośne płyty z wyrzeźbionymi przedstawieniami zmarłych.

• Nienaturalne pozy postaci

• W sposobie rzeźbienia odnajdujemy analogie do dzieła Santi Gucciego z kaplicy Batorego; styl płaszczyznowo-linearny, bogata ornamentyka.

NAGROBEK STEFANA BATOREGO, 1594-95:

• Ustawiony w mauzoleum przy katedrze wawelskiej.

• Jedyne sygnowane dzieło przez Santi Gucciego.

• W umowie podano dokładny opis wyglądu nagrobka pod względem; forma, treść, kolorystyka..

• Wykonany z białego kamienia i czerwonego marmuru.

• Opiera się na schemacie łuku triumfalnego.

• Składa się z wysokiego 2 poziomowego cokołu, na którym wspiera się wysoka arkada środkowa.

• Na bocznych niszach alegorie; Roztropności (z wężem i gołębiem w ręku) i Męstwa (z kolumną i lwem).

• Niektóre elementy architektoniczne nie posiadają funkcji konstrukcyjnej, ale spełniają wyłącznie funkcje konstrukcyjną.

• Układ ciała króla; nienaturalna poza, a realizm rysów twarzy i elementów stroju. Figura jakby zawisła w przestrzeni, wymyślny splot nóg, niemal pionowe ustawienie torsu, horyzontalna linia fałdów płaszcza. Wielka dbałość o szczegóły= „Horror vacui”.

STALLE W KAPLICY BATOREGO, 1594-95:

• Uznaje się za dzieło Gucciego.

• Wykonane z czerwonego marmuru piaskowca, alabastru.

• O 3 siedzeniach z wysokim zapleckiem wypełnionym trzema ślepymi arkadami z herbem Polski w półkolistym zwieńczeniu przedpiersie podzielone pilastrami i dyskami na geometryczne pola.

• Tympanon wypełniają putta podtrzymujące pod kartuszem z Orłem koronę królewską

• Dekoracje w formie; główek aniołków, rozetki, gwiazdki.

• Dekoracja przedpiersia w innym charakterze stylistycznym; dekoracje ma wiele cech wspólnych z elementami ornamentalnymi z Kaplicy Zygmuntowskiej, = dlatego to łączone jest z warsztatem Berecciego.

Prace warsztatowe:

• Nie można stwierdzić osobistego udziału Santi Gucciego w wykonaniu kilku dzieł, ale wykazują wiele cech stylowych.

• W Pińczowie powstał pod koniec XVI w. istniał wielki warsztat architektoniczno-rzeżbiarski, prowadzony przez Gucciego, po jego śm. przez Błażeja Gocmana.

NAGROBEK GRZEGORZA I KATARZYNY BRANICKICH:

• Ustawiony w kaplicy grobowej przy kościele w Niepołomicach.

• Schemat kompozycyjny to powtórzenie układu ze stalli Batorego; na wysokim cokole, podzielonym pilastrami na 3 pola, wznosi się przestrzenna kompozycja arkadowa, której środkowa archiwolta opada na 2 kolumny jońskie, boczne zaś na pilastry.

• Kamień w 2 kolorach

• Motywy dekoracyjne typowe dla Gucciego; czaszka z piszczelami, uskrzydlone główki aniołków, zawijane kartusze, guzy i symetryczne skomponowane pionowe ornamenty liściasto-kwiatowe na pilastrach.

• Klęczące figury; wykonane przez współpracowników i są pierwszymi w polskiej rzeźbie nagrobkowej prawie pełnoplastycznymi figurami klęczącymi.

NAGROBEK ARNULFA STANISŁAWA UCHAŃSKICH, ok. 1590;

• Znajduje się w Uchaniach na Lubelszczyźnie.

• Podobne motywy ornamentalne tj. w nagrobku Firlejów; wzbogacono go dodatkowo o główki kobiece w zwieńczeniu, guzy „gucciowskie”. Bogactwo dekoracji sprawia raczej wrażenie dekoracji ściennej niż przestrzennej architektury nagrobnej.

NAGROBEK PAWŁA I ANNY UCHAŃSKICH, POCZ. XVI w.:

• Wykonany z piaskowca i marmurowymi inkrustacjami, alabastrowe figury zmarłych, pierwotnie polichromowany.

• Bogata dekoracja roślinno-zwierzęca

Pozostałe prace warsztatowe:

• Nagrobki pojedyncze; Stanisława Zbąskiego w Kurkowie i Andrzeja Nowiny Kośli w Krasiniku.

Piętrowy; Arnulfa i Stanisława Kobylnickiego i jego żony w Kobylnikach.

• Chrzcielnice; w kaplicy grobowej Branickich, w kościele parafialnym w Kazimierzu z 1587, w Janowcu z 1598 i w Sancygniowie.

• Fontanny

• Epitafia; Katarzyny z Rapów Fogelderowej z 1575 znajdującego się zew. ścianie kościoła Mariackiego i Jana Zaborowskiego w krużgankach kościoła dominikanów oraz tablicę erekcyjną umieszczoną w kaplicy Przemienienia Pańskiego w tym kościele.

CECHY STYLOWE:

• Ozdobność, bogata dekoracyjność, aż odmaterializowanie rzeczywistości.

• „Horror vacui”.

• Płaszczyznowość uzyskiwana przez rozpięcie całej kompozycji na ścianie.

• Afunkcjonalność struktury architektonicznej.

• Formy; miękkie, lekkie, fantazyjne, dalekie od ideałów klasycznych dojrzałego renesansu.

• W oddaniu postaci z jednej strony stylizacja w oddaniu postaci, w sztucznych pozach i układzie szat, a werystycznie ukazana twarz.

• Charakterystyczne motywy ornamentalne; rozetki pojedyncze lub w rzędach, wazy płomieniste, gzymsy ozdobione rzędem spłaszczonych liści akantu, guzy „gucciowskie”.

• Styl Gucciego to połączenie cech włoskich z krakowskimi.

Analogie; pęki owoców na łodyżkach z nagrobka Branickich z ornamentem archiwolt w Badii koło Fiesole; wielobarwność wątków kamiennych z S. Maria Novella we Florencji lub nagrobków Mina da Fiesole lub Rosselliniego.

• Mistrzostwo techniczne

Nagrobek Stefana Batorego znajduje się w Kaplicy Mariackiej na Wawelu. Nagrobek wykonał Santi Gucci w 1595 roku.

Nagrobek Stefana Batorego w Kaplicy Mariackiej na Wawelu

W związku z tym nagrobkiem zachowała się umowa między Anną Jagiellonką a Santim Guccim z 5 maja 1594 roku. Dotyczyła przebudowy kaplicy mariackiej, a także zawierała opis nagrobka artysty, który okazał się nie być do końca zgodny z wyglądem pomnika dziś.

Stefan Batory zmarł w Grodnie 12 grudnia 1586 roku i początkowo zwłoki pochowano w Łobzowie. Następnie przeniesiono je do kaplicy Najświętszej Marii Panny przy katedrze wawelskiej, którą w sześć lat później zaczęto przekształcać na nagrobne mauzoleum. Kapituła Krakowska zezwoliła na umieszczenie nagrobka, którego jedyną fundatorką była jego żona Anna Jagiellonka. Przekształcając kaplicę na królewskie mauzoleum, uszanowano w znacznym stopniu jej gotycką strukturę, pozostawiono sklepienie o trójkątnych przęsłach i wysokie ostrołukowe arkady wejścia, .

Opis nagrobka

Nagrobek wykonany został z białego pińczowskiego kamienia, czerwonego marmuru węgierskiego i alabastru. Jest to nagrobek w typie trójdzielnym z zupełnym zaprzeczeniem idei klasycyzmu Jego kompozycja jest trójosiowa, oparta na zredukowanym schemacie łuku triumfalnego z wysokim cokołem i dekoracyjnym zwieńczeniem.

Zasadnicze podziały nagrobka wyznacza jego podstawa, wysoki, dwukondygnacyjny cokół o wybrzuszonej na kształt sarkofagu kondygnacji górnej. Kolumny natomiast rozgraniczają zasadnicze części pomnika. Podział, który istnieje między nimi dzieli się na trzy płytkie wnęki o archiwoltach wspartych na filarach co powtarza właśnie schemat łuku triumfalnego. Arkada środkowa, szeroka i wysoka, przeciągnięta gzymsem, dzieli się na dwie części: dolną wypełnia całkowicie płyta prostokątna z wypukło-rzeźbioną figurą króla, górna w kształcie lunety, przeznaczona na umieszczenie tablicy z napisem, podtrzymywanej przez aniołki. W bocznych wnękach ustawiono posagi z białego kamienia pińczowskiego, personifikujące cnoty zmarłego, Roztropność i Męstwo. Postaci nie mieszczą się w niszach, stoją w lekkim kontrapoście, ubrane w antykizowane szaty prezentują w dłoniach swoje atrybuty: węża i gołębia oraz kolumnę i lwa.

Środkowa, górna część wyróżnia się swoimi rozmiarami i dominantą jaką jest tympanon wypełniony kartuszami herbowymi: herby Polski, Litwy i Sforzów z inicjałami Anny Jagiellonki.

Nagrobek Stefana Batorego w Kaplicy Mariackiej na Wawelu

Bogata i zróżnicowana, w znacznej mierze wyrażająca treści symboliczne, dekoracja nagrobka, jest podporządkowana jego architekturze, lecz jednocześnie ją przesłania. Tworzą ja przede wszystkim zwijane, wsparte na lwich łapach kartusze nałożone na postumenty cokołu, z których dwa z herbem Batorych Wilcze Zęby, stanowią korzenie kolumn. Środkowy wypełnia alegoryczna scena przejęta z medalu sławiącego króla za odzyskanie Inflant w 1582 roku. Postumenty dolnej części cokołu zdobią maski lwów po obu stronach, po środku czaszka z piszczelami. Te elementy ułożone po trzy stanowią osiowość pomnika.

Zakończeniu szczytu odpowiadały nie istniejące już figurki aniołów ustawione na nasadnikach na osiach kolumn, a kompozycję tę dopełniają wmurowane w ścianę za tympanonem bogate panoplia i smukłe dwuuszne amfory płomieniste, wieńczące postumenty bocznych spływów.

Oprócz tych zasadniczych akcentów, całą niemal powierzchnię nagrobka zdobi drobna ornamentacja, która rozbija płaszczyzny, a barwnością przypomina dzieło malarskie (kartusze, przeznaczone na napisy, marmurowe wstawki, rzędy płaskich listków podpierających niejako gzymsy, kobiece główki, maszkaron nad tablicą i rozetki).

Figura Batorego

Stanowiąca główny akcent nagrobka, marmurowa płyta z wypukło-rzeźbioną figurą zmarłego władcy została umieszczona w części centralnej. Uderza daleka od naturalizmu, wystudiowaną pozą postaci i traktowaniem płaszczyznowo - linearnym i zarazem precyzyjnym odkuciem szczegółów. Takie płaszczyznowe ujęcie było wynikiem odejścia i zaniku nagrobka tumbowego, wolnostojącego i związanie pomnika grobowego z murami wnętrza kaplicy.

Król spoczywa na wznak, lecz z torsem wspartym na prawej ręce, głowę ma uniesiona, a nogi skrzyżowane. Przedstawiony w bogatej, pełnej zbroi, ma ornamentowany pancerz, krótka wzorzysta spódnica kaftana. W królewskim płaszczu w lewej ręce trzyma jabłko, w prawej berło. Uroczystego stroju dopełnia korona, łańcuch i szarfa na piersiach. Te atrybuty jak i strój króla zostały ściśle podporządkowane kompozycyjnym zasadom ożywionego i nienaturalnego układu figury. Stalowy napierśnik wygina się pod ciężarem ciała, płaszcz tworzy pod łokciem muszlowate wygięcie, równoważąc wraz z księga wystające stopy po przeciwnej stronie.

Twarz zmarłego o wysokim czole i niewielkim nosie, a także wysoko podniesionych łukach brwiowych i długich wąsach jest zgodna z portretami Stefana Batorego. Ręce też wskazują na trafną obserwację modela. Modelunek głowy i rąk przejawia się w linearno-płaszczyznowym traktowaniu o charakterystycznej stylizacji, który cechuje całą kompozycje nagrobka. Włosy złożone są jakby z drobnych łusek, okalają twarz, a łuki brwi przerywają drobne nacięcia, które bardziej markują niż odtwarzają włosy. Jeszcze bardziej graficzne są zmarszczki, które przypominają miedzioryty, przekreślają one falistymi kreskami czoło i powieki zamkniętych oczu. Batory ukazany jest jako wódz.

2

---