DIAGNOSTYKA

ŚWIADOMOŚĆ - aktywny proces umożliwiający postrzeganie, oddziaływanie i komunikacje z otoczeniem; zdolność do postrzegania samego siebie i otoczenia

- to domena umysłu zawierająca doznania, spostrzeżenia i wspomnienia, których ktoś jest świadom w danym momencie (o których wie, że je w danym momencie przeżywa); Doznania te mogą być przekazywane innym. Sposobem przekazu jest zwykle m o w a , ale może służyć temu coś innego, np. g e s t y.

ŚPIĄCZKA - brak zdolności do postrzegania siebie i otoczenia, nawet po stymulacji z zewnątrz

skala śpiączki Glasgow - stosowana do oceny stopnia zaburzeń świadomości; pozwala precyzyjnie i jednoznacznie ocenić głębokość śpiączki

Na podstawie skali Glasgow zaburzenia przytomności najczęściej dzieli się na:

GCS 13-15 - łagodne

GCS 9-12 - umiarkowane

GCS 6-8 - brak przytomności

GCS 5 - odkorowanie

GCS 4 - odmóżdżenie

GCS 3 - śmierć mózgowa

KLINICZNE BADANIE NEUROLOGICZNE

to obszerny , dokładny opis funkcji czuciowych i ruchowych, prawidłowych i patologicznych odruchów oraz napięcia (tonusu) mięśniowego pacjenta w celu określenia rodzaju i miejsca uszkodzenia mózgu

JEDNOSTKA DIAGNOSTYCZNA (NOZOLOGICZNA) zawiera:

• opis kliniczny

• wskazówki diagnostyczne

Etapy badania neurologicznego:

• Analiza historii choroby

• Kliniczne badanie neurologiczne

I. pacjent wchodzi do gabinetu - ocena chodu, ruchów mimowolnych, zachowania

II. Pacjent siada na krześle

• Wywiad - aktualne dolegliwości i ich przebieg w czasie, choroby przebyte, wywiad środowiskowy, wywiad rodzinny, wywiad od rodziny i opiekunów, podsumowanie

• Badanie głowy i nerwów czaszkowych

• odruchy z obszaru twarzy

• poszczególne nerwy czaszkowe

• mowa (orientacyjnie, bez dokładnego badania)

• Badanie kończyn górnych

III. Pacjent kładzie się na kozetce

• Badanie kończyn dolnych

• Badanie objawów oponowych i korzeniowych

IV. Pacjent wstaje

• Oglądanie tułowia

• Ruchomości kręgosłupa

V. Pacjent przechodzi się kilkanaście kroków - ocena chodu

Elementy badania neurologicznego:

1. badanie stanu świadomości - ocena śpiączki w skali Glasgow

2. badanie głowy

• kształt, symetria czaszki

• obecność blizn i ubytków kostnych

• bolesność przy opukiwaniu

• obecność szmeru przy osłuchiwaniu w przypadku tętniaka

3. badanie objawów oponowych

• sztywność karku

• objaw Kerniga górny i dolny - (niemożność wyprostowania uniesionej i zgiętej kończyny)

• objaw Brudzińskiego karkowy i łonowy (broda do mostka)

• objaw całowania kolan

• objaw karkowo - pediatryczny ( poszerzenie źrenic przy wyprostowaniu karku)

4. badanie nerwów czaszkowych

• I nerw węchowy

badanie: poprosić pacjenta o rozpoznanie zapachów różnych substancji

• II nerw wzrokowy

badanie: ostrość wzroku, pole widzenia, dno oka

• VI nerw odwodzący - ruch gałek ocznych, zwężenie źrenicy, akomodacja

badanie: ruch gałek ocznych, ocena źrenic, reakcja źrenic na światło

• V nerw trójdzielny (n. czuciowo - ruchowy) - czucie na twarzy, unerwia m.in. żwacze,

badanie: bolesność uciskowa, odruch rogówkowy i spojówkowy, czucie na twarzy, napięcie mm żwaczy przy zaciskaniu zębów

• VII nerw twarzowy - włókna ruchowe do mm mimicznych twarzy, włókna smakowe do 2/3 przedniej części języka, włókna wydzielnicze do ślinianek

badanie: marszczenie czoła, zaciskanie oczu, szczerzenie zębów, badanie smaku na 2/3 przednich języka

• VIII nerw przedsionkowo- ślimakowy - słuch i równowaga

badanie: badanie słuchu szeptem, audiogram, próby błędnikowe (np. pięta-kolano)

• X nerw błędny - włókna ruchowe do mm gardła, podniebienia i krtani, włókna smakowe do języka, włókna czuciowe do gardła, przełyku, krtani i tchawicy, badanie: ocena mowy i połykania, odruch gardłowy, odruch podniebienny

• XI nerw dodatkowy - unerwia ruchowo m mostkowo-obojczykowo-sutkowy i czworoboczny.

badanie: ocena napięcia mm

• XII n. podjęzykowy

badanie: -ocena symetrii i ruchomości języka

5. badanie układu ruchu

• oglądanie kończyn

• badanie ruchów biernych i napięcia mm

• badanie ruchów czynnych i siły mm (zmniejszenie zakresu ruchu i osłabienie siły niedowład, całkowity brak ruchów porażenie)

• badanie ruchów zborności:

- próba palec - nos

- próba palec - palec

- próba pięta - kolano

- próba Romberga (przejście po linii prostej)

• badanie odruchów:

a) fizjologicznych:

- odruch z m dwugłowego

- odruch z m trójgłowego

- odruchy brzuszne

- odruch kolanowy

- odruch skokowy

b) patologicznych:

- objaw Babińskiego,

- objaw Oppenhaima (przy drażnieniu piszczeli paluch wygina się do góry)

• badanie chodu

6. badanie czucia

• Badanie czucia powierzchownego:

• czucia dotyku

• czucia bólu

• czucia temperatury

• Badanie czucia głębokiego

7. badanie mowy

Przy tym przez cały czas zwraca się uwagę na:

• Wygląd i zachowanie

• Nastrój

• Orientacja auto- i alopsychiczna

• Pamięć

• Akalkulia

• Orientacja przestrzenna

• Myślenie abstrakcyjne

• Gnozja - czucie

• Praksja -ruch

• Oględziny ciała

• Zmiany skórne

Ocena stanu świadomości i psychiki

ilościowe zmiany świadomości można ocenić wg. stopnia intensywności, np.:

• świadomość pełna, jasna= prawidłowy stan świadomosci

• splątanie, pobudzenie

• zamroczenie

• stan śpiączki

Odruchy z pnia mózgu -badanie chorych nieprzytomnych w stanie śpiączki

• reaktywność źrenic - integralność śródmózgowia

• odruchy rogówkowe i oczno-mózgowy - nieuszkodzony most

• oddychanie -nieuszkodzony rdzeń przedłużony

Badania dodatkowe

• techniki obrazowania

• badania laboratoryjne

BADANIE NEUROPSYCHOLOGICZNE

Cel:

• wykrycie deficytów funkcjonowania poznawczego, będących następstwem zaburzeń organicznych

• odróżnienie zaburzeń spowodowanych organicznym uszkodzeniem mózgu od pozostałych

• kliniczne / naukowe

Co obejmuje ona obecnie:

• opis behawioralych konsekwencji uszkodzeń mózgu

• ocenę funkcjonowania osób z psychozami

• ocenę mózgowych dysfunkcji z ontogenezie

• neuropsychologię sądową

• problemy osób z chorobami somatycznymi, uzależnieniami, AIDS

• problemy osób z urazami mózgu / rdzenia i mózgu

Formy diagnozy neuropsychologicznej:

• różnicowa diagnoza organiczności (redukcja jej znaczenia)

• wczesna diagnoza funkcjonalna (choroba nie osiągnęła jeszcze objawów neurologicznych)

• diagnoza funkcjonalna dynamiki choroby

• diagnoza funkcjonalna efektywności leczenia

• diagnoza funkcjonalna efektywności rehabilitacji neuropsychologicznej

• diagnoza „ekologiczna”

TESTY PRZESIEWOWE

testowanie członków pewnej populacji (takiej jak np. wszyscy pacjenci w praktyce lekarza) w celu oceny prawdopodobieństwa, że występuje u nich jakieś specyficzne zaburzenie, takie jak np. nadużywanie alkoholu lub uzależnienie

Badanie przesiewowe nie jest tym samym co test diagnostyczny, który zakłada konkretną diagnozę zaburzenia. Używane jest ono w celu wyodrębnienia osób, które jedynie mogą, ale nie muszą, mieć badane zaburzenie, a oceny tej dokonuje się na podstawie ich odpowiedzi na pewne istotne pytania. Osobom z pozytywnym wynikiem badania przesiewowego można doradzić poddanie się bardziej szczegółowym testom diagnostycznym, aby ostatecznie potwierdzić lub odrzucić występowanie zaburzenia. Gdy testy przesiewowe wskazują, że prawdopodobnie pacjent ma problem z alkoholem, lekarz może dokonać dokładniejszej diagnozy, może przeprowadzić krótką interwencję i/lub zająć się dalszym postępowaniem klinicznym

Zasada wielorakiego uwarunkowania poziomu wykonania testu

Dobre wykonanie przez pacjenta testów przesiewowych wskazuje na mniejsze prawdopodobieństwo uszkodzenia mózgu, lecz go nie wyklucza. Natomiast słabe wykonanie testu oznacza potrzebę dalszego badanie

MINI-MENTAL STATE EXAMINATION (MMSE) - Krótka Skala Oceny Stanu Psychicznego

• Orientacja w czasie i miejscu

• Zapamiętywanie

• Uwaga i liczenie

• Przypominanie

• Funkcje językowe: nazywanie, powtarzanie, wykonywanie poleceń, pisanie

• Praksja kontrolowana

CANTABeclipse (Cambrige Neuropsychological Test Automated Battery)
zestaw 19 komputerowych testów do oceny:
- pamięci wzrokowej (n=4)
- funkcji wykonawczych, pamięci operacyjnej i planowania (n=4)
- uwagi (n=5)
- zdolności językowych (pamięć słowna, n=2)
- podejmowania decyzji (n=2)
- testy przesiewowe (n=2)21FReqmvg

• diagnostyka choroby Alzheimera

• deficytów poznawczych (neurodegeneracyjnych i neurorozwojowych)

• skutków uszkodzenia mózgu

• schizofrenii

• depresji

BADANIA NEURORADIOLOGICZNE

Obejmują czaszkę i kręgosłup, a także mózg i rdzeń kręgowy, z wykorzystaniem klasycznej techniki rentgenowskiej, tomografii komputerowej, magnetycznego rezonansu jądrowego, angiografii, mielografii i najnowszych osiągnięć medycyny nuklearnej

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA (CT)

Rodzaj tomografii rentgenowskiej, metoda diagnostyczna pozwalaja na uzyskanie obrazów tomograficznych (przekrojów) badanego obiektu. Wykorzystuje ona złożenie projekcji obiektu wykonanych z różnych kierunków do utworzenia obrazów przekrojowych (2D) i przestrzennych (3D).

EMISYJNA TOMOGRAFIA POZYTONOWA (POSITRON EMISSION TOMOGRAPHY, PET)

Polega na wprowadzeniu niewielkiej ilości substancji promieniotwórczych (np. 2-deoksyglukoze ) do organizmu chorego i mierzenia, za pomocą czujników ustawionych przeciwstawnie wokół głowy pacjenta, promieniowania anihilacyjnego(promieniowanie gamma - emisja pozytonów). Metoda służąca do badania ogniska padaczkowego, choroby Parkinsona i zaburzeń krążenia krwi w mózgu; Uzyskane wyniki ,przetwarzane przez komputer i układy elektroniczne, służą do sporządzania map przekrojów mózgu; stwarza możliwości wielokrotnego diagnozowania pacjenta - nie tylko lokalizacji i źródła choroby, ale również efektywności leczenia

STRUKTURALNY I FUNKCJONALNY REZONANS MAGNETYCZNY (MR, fMRI),

Nieinwazyjna metoda uzyskiwania obrazów odpowiadających przekrojowi przez określoną strukturę ciała żyjącego człowieka. Ma ogromne zastosowanie w medycynie, gdzie jest jedną z technik tomografii, która służy diagnostyce i ukazaniu prawidłowości, bądź nieprawidłowości w zakresie tkanek i narządów

Badanie jest wykonywane w wielu przypadkach, kiedy tomografia komputerowa nie pozwala na dokładną ocenę choroby lub kiedy nie tłumaczy objawów neurologicznych pacjenta.

Źródłami energii są:

1) stałe silne pole magnetyczne służące do ukierunkowania momentów magnetycznych protonów (jądra wodoru w cząsteczkach wody);

2) dodatkowo fale radiowe o określonej częstotliwości zmieniające moment magnetyczny atomów i kierunek ustawienia ich w polu magnetycznym

W fMRI hemoglobina (przyłączająca tlen) zmienia swe zachowanie w polu magnetycznym po odłączeniu tlenu (procesy metaboliczne) rozdzielczość 1-2 mm, ale hałas skanera

zmiany przepływu krwi; aktywacja funkcjonalna mózgu; stosunek oksyhemoglobiny do deoksyhemoglobiny

ENCEFALOGRAFIA (EEG)

Polega na rejestracji czynnościowych prądów mózgu człowieka, które charakteryzują się niewielkim napięciem (od kilku do kilkuset mikrowoltów). Falopodobne potencjały są wzmacniane i obrazowane (przedstawiane graficznie).

Badanie EEG ułatwia różnicowanie schorzeń czynnościowych i organicznych mózgu. W wielu schorzeniach mózgu badanie pozwala umiejscowić proces chorobowy w określonej okolicy.
Szczególnie istotne znaczenie u pacjentów z napadami padaczkowymi, w przebiegu zapalenia mózgu, po urazie czaszkowym oraz dla różnicowania śpiączek. Badanie to jest metodą pomocniczą w ocenie stanu pacjentów z guzami mózgu i po udarach mózgowych. Metoda może też służyć do monitorowania pracy mózgu np. w trakcie operacji na tętnicy szyjnej lub sercu, a także dla oceny zaburzeń snu.

POTENCJALY WYWOLAWCZE

Badanie polega na działaniu określonym bodźcem na receptory narządów zmysłów i wyzwalaniu w ten sposób , w odpowiednim obszarze kory mózgowej, aktywności bioelektrycznej (potencjałów wywołanych). Potencjały wywołane mają niewielkie napięcie wynoszące od około 0,5 mV do 100 mV, lecz dzięki specjalnym wzmacniaczom prądy te mogą być rejestrowane przy pomocy elektrod umieszczonych na skórze głowy. W praktyce klinicznej najczęściej rejestrowane są prądy powstające przy pobudzeniu narządu wzroku (potencjały wzrokowe), słuchu (potencjały słuchowe), czucia (potencjały czuciowe);

• Badanie potencjałów wzrokowych - umożliwia ocenę funkcji drogi wzrokowej - od siatkówki do kory wzrokowej

• Badanie potencjałów słuchowych - pozwala ocenić połączenia między uchem wewnętrznym a korą płata skroniowego.

• Badanie potencjałów czuciowych - służy ocenie funkcji połączeń między zakończeniami czuciowymi w skórze a odpowiednim obszarem kory czuciowej mózgu

Badanie wykonywane jest w przypadkach:

• Podejrzenia uszkodzenia drogi wzrokowej, słuchowej lub czuciowej.

• Podejrzenia chorób demielinizacyjnych (np. stwardnienie rozsiane).

• Podejrzenia uszkodzenia pnia mózgu

STYMULACJA / DRAŻNIENE STRUKTUR MÓZGOWYCH

Elektryczne - za pomocą elektrod przytwierdzonych do czaszki cementem dentystycznym; uszkadza tkankę mózgową; dzięki niemu zlokalizowano m.in. ośrodki kierujące popędami, stanami emocjonalnymi i stanami czuwania i snu; obecnie zastępowana drażnieniem chemicznym

Chemiczne - wstrzykiwanie do tkanki mózgowej lub komórek mózgu substancji modyfikujących aktywność neuronów (związki aktywujące lub blokujące receptory przekaźników)

Termiczne - używa się miniaturowych urządzeń (termody); stosuje się w badaniach nad czynnością ośrodków regulujących ciepłotę ciała

ARTERIOGRAFIA (ANGIOGRAFIA)

badanie radiologiczne obrazujące tętnice (np. aortę, tętnice nerkowe, naczynia mózgowe). Polega na wprowadzeniu do naczynia środka kontrastowego i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich.

PRÓBA AMYTALOWA (PRÓBA WADA)

- polega na wprowadzeniu do jednej z tętnic szyjnych słabego roztworu soli sodowej amytalu, który wyłącza na krótki czas działanie jednej półkuli, co pozwala na badanie funkcji drugiej półkuli; najczęściej w celu określenia w której półkuli mieszczą się struktury zawiadujące mową

BADANIE ULTRASONOGRAFICZNE

W ultrasonografii (USG) wykorzystuje się aparat wysyłający fale ultradźwiękowe, co umożliwia obejrzenie wnętrza wielu narządów naszego ciała.

Urządzenie do przeprowadzania USG składa się z dwóch części: głowicy (podczas badania trzyma ją lekarz) pełniącej funkcję nadajnika i odbiornika fal ultradźwiękowych oraz aparatu (wygląda jak duży komputer z monitorem i dziesiątkami przełączników) przetwarzającego odebrane sygnały w obraz. Fale ultradźwiękowe docierają do narządów wewnętrznych, które w różny sposób pochłaniają lub odbijają wiązkę ultradźwięków, co po analizie komputerowej odbierane jest jako ciąg ciemniejszych lub jaśniejszych punktów. Zebrane razem na monitorze tworzą zarys badanego narządu

BADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO

Badanie polega na pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego przez wkłucie igły punkcyjnej do kanału kręgowego (przestrzeni podpajęczynówkowej). Pobrany płyn mózgowo-rdzeniowy poddawany jest ocenie pod względem właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Zmiany w składzie płynu mózgowo-rdzeniowego pozwalają rozpoznać niektóre schorzenia ośrodkowego układu nerwowego i korzeni rdzeniowych.

KOMISUROTOMIA - zabieg polegający na uszkodzeniu, przecięciu spoidła wielkiego (ciała modzelowatego). Zabieg przeprowadzano w celu opanowania napadów padaczkowych po negatywnych efektach leczenia farmakologicznego (Roger Sperry, lata '60 XXw).Nie zmienia: inteligencji, mowy/języka, pamięci, osobowości, emocji, zachowania, rytmów okołodobowych

LEZJE (USZKODZENIA) - świadome uszkodzenia mózgu, trwałe lub czasowe wyłączenie ośrodków nerwowych; osiąga się przez mechaniczne usunięcie jakiegoś ośrodka, przez uszkodzenie prądem elektrycznym, przez wprowadzenie do niego substancji chemicznej

LOBOTOMIA - zabieg polegający na przecięciu włókien nerwowych płata czołowego mózgu w celu zmiany osobowości pacjenta w przypadkach szczególnie silnie wyrażonej agresywności

LOBEKTOMIA - chirurgiczne usunięcie płata mózgu, termin stosowany zwykle z określenie wskazującym o jaki płat chodzi.

METODA KLINICZNA - polega na obserwacji, obiektem badanym jest tylko człowiek. Zalety to że badany jest obiekt bezpośredniego zainteresowania, naturalne warunki powstawania zaburzeń.

METODA EKSPERYMENTALNA - obiektami mogą być zarówno zwierzęta jak i ludzie. Metoda w przypadku zwierząt polega na drażnieniu ( stymulacji), uszkodzeniu ( lezje). Natomiast u ludzi min na EEG, EP, PET, rCBF. Zalety tej metody to randomizacja, manipulacja, kontrola warunków i powtarzalność.

EKSPERYMENT OSTRY - przeprowadza się go jednorazowo na danym zwierzęciu będącym stanie narkozy. Można dzięki niemu uzyskać informacje o funkcjonowaniu narządów wew. oraz o niektórych czynnościach uk. Nerwowego

EKSPERYMENT CHRONIONY - jest on podstawą badań behawiorystycznych wykonywanych na nieuśpionych zwierzętach

6

---