temat 2 (paradygmaty itp), Wszystkie przydatne rzeczy na studia, Międzynarodowe stosunki polityczne

ROZWÓJ STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH JAKO DYSCYPLINY NAUKOWEJ

Procesy przyspieszonej internacjonalizacji i rosnącej współzależności, wyrażające się w coraz bardziej agresywnym „wchodzeniu” środowiska międzynarodowego państwa do jego systemu wewnętrznego, wywołały obiektywną potrzebę analizowania i wyjaśniania rzeczywistości międzynarodowej. Jej rozwój dokonuje się w trzech aspektach:

- poznawczym, chodzi o opis i wyjaśnianie rzeczywistości międzynarodowej

- dydaktycznym, polega na rozwoju nauki o stosunkach międzynarodowych jako dyscypliny akademickiej, wchodzącej w szeroki zakres nauk humanistycznych czy społecznych

- doradczym, eksperci swą wiedzę i doświadczenia w zakresie stosunków międzynarodowych oddają do dyspozycji polityków podejmujących decyzje

Mamy do czynienia z dwoma stanowiskami dotyczącymi SM jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Zgodnie z jednym, SM są częścią, subdyscypliną politologii. Drugie stanowisko mówi, iż SM są autonomiczną dyscypliną naukową pośród nauk społecznych, aczkolwiek nadal znajdującą się we wczesnej fazie rozwoju.

Nauka o SM narodziła się po II wojnie światowej. Wtedy to właśnie rozpoczął się żywiołowy rozwój tej dyscypliny poprzez pojawienie się m.in. teorii systemów (analizy systemowej), teorii konfliktu i wojny etc. W latach '70 i '80 dało się zauważyć wyraźny spadek optymizmu poznawczego wśród badaczy reprezentujących tę dyscyplinę. Nadal jednak żywy był spór miedzy przedstawicielami szkół tradycyjnych a scjentystami, którzy szansy „unaukowienia” tej gałęzi wiedzy upatrywali w metodach właściwych naukom ścisłym.

Dziś SM zajmują się badaniem wielu aspektów życia międzynarodowego, które jest trudną - czasem burzliwą, czasem niewidoczną - dialektyką ładu, równowagi, stabilności i bezpieczeństwa z jednej strony, oraz zmiany, rewolucji i ewolucji, bez których nie byłby możliwy postęp w życiu społecznym, z drugiej strony.

POZIOM ANALIZY, PRZYCZYNOWOŚĆ, SIŁA, RÓWNOWAGA SIŁ

a) Wyróżniamy trzy główne poziomy analizy: jednostka ludzka i natura człowieka, państwo i jego system polityczny i ekonomiczny oraz system międzynarodowy.

- jednostka ludzka - od jednostki ludzkiej zależy czy w danej sytuacji dochodzi do wojny czy nie. Pojedyncze osoby mają wpływ na bieg historii

- państwo - zachowanie państw zależy od charakteru państwa i społeczeństwa (demokracja - dyktatura), stosunków produkcyjnych (burżuazja - proletariat), oraz mechanizmów organizacyjnych

- system międzynarodowy - anarchia, równowaga sił, biegunowość.

b) Teorie:

- jedno przyczynowe wyjaśniają rezultaty na scenie międzynarodowej za pomocą jednej zmiennej przyczynowej (niezależnej)

- wielo przyczynowe wyjaśniają stosunki międzynarodowe oddziaływaniem dwóch lub więcej zmiennych (niezależnych)

- jedno przyczynowe zmodyfikowane zakładają istnienie jednej zmiennej niezależnej, ale uznają także wpływ zmiennych interweniujących, oddziałujących miedzy zmienną niezależną i zmienną zależną i modyfikujących ostateczny rezultat.

c) Pojęcie siły, jako potęgi, ma wiele znaczeń i zależne jest od wielu czynników. Generalnie można powiedzie, iż siła to:

Ps=(K+E+M)*(S+W) gdzie:

Ps - siła postrzegana, K - wielkość populacji i terytorium, E - siła ekonomiczna, W - zdolności militarne, S - cele strategiczne, W - wola narodowa

d) Termin równowaga sił może opisywać albo określony stan systemu międzynarodowego albo politykę zagraniczną państwa, której celem jest osiągnięcie tego stanu. Według E. de Vattela „równowaga sił to taki układ stosunków międzynarodowych, w którym żadne mocarstwo nie może zapanować nad innym ani narzucić im swoich praw”. Równowaga sił ma aspekt zewnętrzny, gdy dotyczy zawierania sojuszy, oraz aspekt wewnętrzny, gdy dotyczy rozbudowy własnego potencjału militarnego

TEORIE, SZKOŁY, PARADYGMATY. JAKOŚ TEORII

Paradygmat - jest poglądem na świat, teorią lub grupą teorii mających wspólną wizję świata oraz wspólny przedmiot badania. Stanowi on zamknięty system, ponieważ ustanawia własny język i własne kryteria oceny.

Szkoła - bardziej eklektyczna i konceptualnie szersza. Jest zwykle związana z określonym miejscem np. szkoła angielska, stanfordzka etc.

Teoria - jest to twierdzenie opisujące przyczyny zjawisk, zbiór powiązanych ze sobą praw i hipotez. Określa główne zmienne, takie jak wspólne interesy, zasady, instytucje.

KLASYFIKACJE TEORII STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Istnieje trójdzielny podział teorii SM:

Wyszczególnienie	Realizm	Liberalizm	Globalizm
Zainteresowanie	Konflikt, anarchia, samopomoc	Współpraca, współzależność, instytucje międzynarodowe	Dominacja i zależność, solidarność globalna
Poziom analizy	Państwowo -centryczny	Multi - centryczny	Global-centryczny
Forma SM	System międzynarodowy	Społeczność międzynarodowa	Społeczność światowa
Prekursorzy	Hobbes/Machiavelli	Grocjusz/Lock	Kant/Marks

Powyższe teorie należą do nurtu pozytywistycznego. Wyróżniamy również teorie postpozytywistyczne np. Teorie normatywne, postmodernizm oraz feminizm (niektóre nurty). Miedzy tymi nurtami ( post- i pozytywizm) wyróżniamy jeszcze społeczny konstruktywizm do którego należy Szkoła angielska i współczesne teorie integracyjne ( niektóre nurty np. integracja Europejska)

TRADYCJE REALIZMU, TUKIDYDES, MACHIAVELLI, ROUSSEAU

MECHANIZMY RZĄDZĄCE STOSUNKAMI MIĘDZYNARODOWYMI WEDŁUG HOBBESA

Nurt, poziom analizy	Przedstawiciel	Założenia
Realizm kompleksowy, poziom jednostki, państwa i systemu	Tukidydes	Na politykę międzynarodową wpływ mają przywódcy, charakter państwa i społeczeństwa oraz struktura systemu międzynarodowego, która wymusza działania mające na celu zdobycie przewagi nad innymi. Analiza wojn Peloponeskie
Fundamentalizm, poziom natury ludzkiej i jednostki	Niccolo Machiavelli	Rola przywódców i natura ludzka wyjaśniają przyczyny zachowań na scenie międzynarodowej. Państwa jest dobrem najwyższym, zależy od indywidualnego władcy. Ludzie chcą przynależeć do silnej i poważnej społeczności politycznej. Racja stanu oznacza pierwszeństwo interesu państwa przed innymi celami, moralność jest w pełni podporządkowana polityce
Konstytucjonalizm, poziom państwa	Jan Jakub Rousseau	Wojna jest patologią, a nie wynikiem oddziaływania natury. Sprawiedliwa umowa społeczna doprowadzi do wewnętrznej przemiany państw i rewolucji demokratycznej, co jest jednak rozwiązaniem idealnym i obecnie tylko hipotetycznym. Demokratycznie podjęte decyzje uosabiają interes narodu. Pokój może zapewnić koncepcja izolacjonistycznego pokoju (np. dla Korsyki) lub nieprowokacyjnej obrony (np. dla Polski).
Realizm strukturalny, poziom systemu międzynarodowego	Tomasz Hobbes	Obawa o życie popycha ludzi do współpracy i utworzenia państwa, które zagwarantuje im wolność i bezpieczeństwo. Państwa nie chcą zaakceptować utworzenia rządu światowego i pozbawić się suwerenności. Dążenie do zapewnienia sobie bezpieczeństwa przez jedno państwo prowadzi do spadku poczucia bezpieczeństwa innych państw (tzw. dylemat bezpieczeństwa).

ZASADY REALIZMU WEDŁUG HANSA MORGENTHAU'A

REALIZM STRUKTURALNY KENNETHA WALTZA

Nurty

Przedstawiciele

Główne założenia

Realizm klasyczny

Hans Morgenthau

Polityka międzynarodowa charakteryzuje się niekończącą się walką o potęgę, która swoje korzenie w naturze ludzkiej. Motorem działania ludzi i państw jest dążenie do posiadania jak największej władzy. Moralność jest produktem siły, która jest konieczna dla wprowadzenia prawa i sprawiedzliwości

Realizm strukturalny

Kenneth Waltz

Konflikty powstają, mimo że aktorzy mają pokojowe intencje względem siebie. Przyczyną konfliktu jest struktura systemu międzynarodowego, anarchia wywołuje poczucie zagrożenia. Bezpieczeństwo można zapewnić przez równowagę siły lub zdobycie przewagi nad innymi

REALIZM POSTKLASYCZNY I MECHANIZM ZMIANY

Wyszczególnienie	Realizm klasyczny (Morgenthau)	Realizm strukturalny (Waltz)
Zmienne przyczynowe	Natura ludzka, siła, interesy	Struktura sytemu międzynarodowego
Decydujący aspekt natury człowieka	Agresja	Strach
Korzenie teoretyczne	Historia, socjologia	Mikroekonomia
Siła	Zagregowana siła militarna, określona w relacji do innych państw	Suma zdolności zdeterminowana przez miejsce w strukturze systemu
Funkcja siły	Cel samoistny, maksymalizacja siły	Użyteczny środek, brak i nadmiar ryzykowny
Polityka międzynarodowa	Walka o władze między Państwami	System złożony z elementów
Relacja teoria - praktyka	Jedność, brak rozróżnienia teorii i analizy polityki	Separacja, jasne rozróżnienie opisu i zalecenia
Stosunek do broni nuklearnej	Negatywy - zwiększa ryzyko wybuchu wojny	Pozytywny - zapewnie stabilność
Okres zainteresowań	XIX w. Europa	Druga połowa XX w.
Stabilność systemu	Wielobiegunowość (koncert mocarstw)	Dwubiegunowość

IDEALIZM WILSONA I OKRES MIĘDZYWOJENNY

Poziom systemu międzynarodowego: Przyczyna wojen jest niedemokratyczna natura polityki międzynarodowej i system równowagi sił. Pokój zapewni jawność traktatów, zniesienie barier gospodarczych, redukcja zbrojeń, rozwiązanie sporów kolonialnych i prawo narodów do samostanowienia. Powszechna organizacja międzynarodowa winna gwarantować nienaruszalność terytorialną i suwerenność wszystkich państw.

RÓŻNICE MIĘDZY IDEALIZMEM A REALIZMEM

Wyszczególnienie	Realizm	Idealizm
Cecha natury ludzkiej	Dążenie do zła	Dążenie do dobra
Podmioty	Państwa	Jednostki ludzkie
Zainteresowanie	Świat realny (to, co jest), natura człowieka, konflikt	Normatywizm( to, co powinno być), prawa człowieka, współpraca
Stosunki międzynarodowe	Domena konieczności	Domena możliwości
Kierunek dostosowania	Człowiek do środowiska	Środowisko do woli człowieka
Zjawiska istotne	Relacje siły, sprzeczność interesów, egoizm	Relacje preferencji, harmonia interesów, altruizm
Prawa człowieka	Znaczenie marginalne, mogą podważać suwerenność państw	Wpływają na politykę zagraniczną państw
Interesy państw	Jednorodne, niezmienne, zdeterminowane przez pozycję w systemie	Różnorodne, zmienne, zdeterminowane przez interesy grup wewnętrznych
Czas	Cykliczny, stagnacja	Liniowy, rozwój
Wolność człowieka	Wynik ewolucji historycznej i tradycji	Wynik racjonalnych zasad i wyzwolenia z tradycji
Wyznawcy	Teoria władzy, sprzyjająca realizacji interesu państwa	Teoria opozycji, służąca realizacji moralnie wyższych zasad.

NURTY W RAMACH LIBERALIZMU

ZAŁOŻENIE LIBERALIZMU

Nurt, poziom analizy

Przedstawiciel

Założenia

Liberalizm kompleksowy (republikański). Poziom natury ludzkiej, państwa i systemu

Immanuel Kant

Wprowadzenie regulacji ograniczających swobodę działania państw umożliwi przezwyciężenie stanu natury i ustanowienie trwałego pokoju, któremu sprzyja rozwój demokracji, kontaktów przez granice, handlu, utworzenie pokojowej federacji państw oraz wprowadzenie prawa kosmopolitycznego

Liberalizm instytucjonalny, poziom natury ludzkiej i jednostki

John Locke

Państwo powinno stać na straży praw i interesów jednostek. Obywatele mają prawo do oporu i nieposłuszeństwa, w tym do obalenie władzy, jeżeli ogranicza ona ich naturalne prawa. W SM państwa kierują się egoistycznymi interesami, lecz przestrzegają prawa międzynarodowego

Liberalizm ekonomiczny, poziom państwa

Adam Smith

Wolny handel umacnia racjonalny podział pracy i przyczynia się do postępu. Gospodarką rządzi niewidzialna ręka rynku, państwa nie powinny w nią ingerować, a jedynie chronić społeczeństwa przed agresją oraz utrzymywać instytucje dobra wspólnego. Główną przyczyną pokoju są współzależności

Idealizm, poziom systemu międzynarodowego (rozwija uniwersalistyczne wątki myśli Kanta)

Woodrow Wilson

Przyczyna wojen jest niedemokratyczna natura polityki międzynarodowej i system równowagi sił. Pokój zapewni jawność traktatów, zniesienie barier gospodarczych, redukcja zbrojeń, rozwiązanie sporów kolonialnych i prawo narodów do samostanowienia. Powszechna organizacja międzynarodowa winna gwarantować nienaruszalność terytorialną i suwerenność wszystkich państw.

RÓŻNICE MIĘDZY LIBERALIZMEM A REALIZMEM

Realizm

Liberalizm

- W centrum zainteresowania realistów leży interes narodowy,

potęga, suwerenność oraz strategia militarna.

Celem państw jest dążenie do uzyskania jak największej siły,

od niej bowiem zależy ich znaczenie w systemie.

- człowiek jest istotą egoistyczną, nastawiona na realizację własnego interesu.

- moralność można osiągnąć jedynie poprzez prowadzenie efektywnej polityki

system międzynarodowy jest anarchiczny.
Konsekwencją anarchii jest konfliktowa natura SM i rywalizacja państw ze sobą,
czyli system polegania na sobie (self-help)

Patrz. 13 + 14

TEORIA DEMOKRATYCZNEGO POKOJU
+
ARGUMENT STRUKTURALNY (INSTYTUCJONALNY) I NORMATYWNY W TEORII DEMOKRATYCZNEGO POKOJU

Teoria demokratycznego pokoju utrzymuje, że państwa demokratyczne nie prowadzą ze sobą wojen. Im większa liczba państw demokratycznych, tym rzadsze występowanie wojen, a zmiany wewnątrz państw mogą zmienić naturę międzynarodowej polityki. Wysuwane są dwa rodzaje argumentów przeciwko wojnie między demokracjami - instytucjonalny i normatywny.

Argument instytucjonalny wynika z pierwszego warunku trwałego pokoju Kanta, zgodnie z którym ustrój w każdym państwie powinien być republikański, tzn. taki, który zapewnia wolność i równość wszystkich obywateli. Wojna jest przedsięwzięciem ryzykowanym, jej wynik może wpłynąć ma zmianę nastrojów społecznych w okresie wyborczym, dlatego politycy będą jej za wszelką cenę unikać.

Argument normatywny wynika z drugiego warunku trwałego pokoju Kanta, jakim jest utworzenie federacji państw demokratycznych. Demokratyczne wartości, kultura, normy, standardy zachowania i zasady pokojowego rozwiązywania sporów wewnątrz państw przenoszone są na sferę SM. Państwa demokratyczne zachowują się w relacjach ze sobą inaczej niż z państwami niedemokratycznymi. Nastawione są pokojowo…

Argument normatywny wynika z drugiego warunku trwałego pokoju Kanta, jakim jest utworzenie federacji państw demokratycznych. Demokratyczne wartości, kultura, normy, standardy zachowania i zasady pokojowego rozwiązywania sporów wewnątrz państw przenoszone są na sferę SM. Państwa demokratyczne zachowują się w relacjach ze sobą inaczej niż z państwami niedemokratycznymi. Nastawione są pokojowo…

TEORIA DEMOKRATYCZNEGO POKOJU W PRAKTYCE, REALISTYCZNA KRYTYKA

Krytyka: Realiści utrzymują, że państwa demokratyczne zachowują się tak samo jak państwa niedemokratyczne, teoria demokratycznego pokoju prezentujewięc myślenie życzeniowe, zasadzające się na nadziejach, a nie na potwierdzonych naukowo faktach. Państwa w relacjach miedzy sobą kierują się własnym interesem, ich wewnętrzny ustrój nie ma znaczenia, a wojny między państwami demokratycznymi i niedemokratycznymi są tak samo prawdopodobne. Państwa, które żyją w stałym zewnętrznym zagrożeniu, wybiorą autokratyczny system rządów. Nie tyle zate rozwój demokracji sprzyja pokojowi, co brak zagrożenia i pokój sprzyjają rozwojowi i rozprzestrzenianiu się demokracji. Zdaniem realistów, teoria demokratycznego pokoju myliwięc przyczynę ze skutkiem.

Praktyka: Teoria demokratycznego pokoju miała istotny wpływ na amerykańską politykę zagraniczną. Teoria ta stanowiła uzasadnienie amerykańskiej strategii rozszerzenia stabilności w Europie środkowej i rozszerzenia NATO. Również George W. Bush przywoływał argumenty demokratycznego pokoju, uzasadniając interwencję amerykańską w Iraku i Afganistanie. Zdaniem realistów, logika teorii pokoju demokratycznego popycha USA do przyjęcia postawy interwencjonistycznej, jej wynikiem s bowiem poważne konsekwencje w postaci nieudanych interwencji militarnych oraz relatywnego spadku amerykańskiej pozycji i siły.

NURTY W RAMACH GLOBALIZMU

Nurt i Okres

Przedstawiciele

Założenia

Teorie imperializmu, początek XX w.

John A. Hobson

Włodzimierz I. Lenin

Joseph Schumpeter

Imperializm jest wynikiem kapitalistycznego systemu produkcji. Hierarchiczny podział pracy nie jest rezultatem przewagi konkurencyjnej, lecz eksploatacji. Kryzysy są immanentną cechą imperializmu

Teorie zależności, lata 60

Raul Prebish

Fernando Cardoso

Andre G. Frank

Wprowadzenie ekonomii rynkowej i wolności politycznych w państwach Południa służy zwiększaniu bogactwa państw Północy. Państwo winno bezpośrednio sterować gospodarką i utrzymać niezależność zewnętrzną

Teorie systemu światowego, lata 70

Immanuel Wallerstein

SM charakteryzuje niezgodność strefy ekonomicznej (jedności) i politycznej (podział na państwa). System światowy podzielony jest na centrum, półperyferia i peryferia

Neogramscianizm, lata 70 i 80

Antonio Gramsci

Robert Cox

Hegemonia występuje wtedy, gdy dominacja ekonomiczna jednej klasy społecznej uznana jest za zalegalizowaną. Władza burżuazji, która obejmuje strefę polityczną, ekonomiczną i ideologiczną, wykonywana jest dzięki przyzwoleniu społeczeństwa

Marksizm neoklasyczny, lata 70 i 80

Louis Althusser

Rozwój gospodarczy jest wynikiem ewolucji relacji klasowych. Niedorozwój obszarów peryferyjnych determinują czynniki wewnętrzne, zwłaszcza przetrwanie przedkapitalistycznych sposób produkcji

TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO I. WALLERTEINA. KRYTYKA

Teoria systemu światowego nawiązuje do marksizmu uznając, że sposób produkcji determinuje relacje polityczne i społeczne. Wallerstein wyróżnia dwa modele systemu światowego: (1) imperium światowe, które występuje w sytuacji gdy zasięg władzy politycznej i ekonomicznej pokrywają się, a podział pracy ma charakter funkcjonalny. (2) gospodarkę - świat (napisane prawidłowo; nie należy czyt. Jako gospodarkę światową - to co innego), z którą mamy do czynienia wtedy, gdy globalny podział pracy występuje na obszarze większym niż kontrola polityczna sprawowana przez państwa, a podział pracy ma charakter geograficzny.

Teoria systemu światowego dąży do wyjaśnienia mechanizmów rozwoju kapitalizmu i odsłonięcia ukrytych struktur, które rządzą stosunkami międzynarodowymi.

Krytyka: Krytycy teorii systemu światowego utrzymują, że podział na centrum, półperyferie i peryferie zaciemnia istotne różnice występujące w ramach poszczególnych kategorii, a wprowadzenie do modelu półperyferii miało na celu wyjaśnienie przypadków, których teoria nie jest w stanie wytłumaczyć, takich jak rozwój gospodarczy niektórych państw azjatyckich. Inni autorzy utrzymują, że model systemu światowego, związany silnie z gospodarczym., minimalizuje rolę czynników kulturowych i politycznych.

PORÓWNANIE GLOBALIZMU Z REALIZMEM I LIBERALIZMEM

Wyszczególnienie	Realizm	Liberalizm	Globalizm
Aktorzy	Państwa	Państwa, organizacje i inni uczestnicy	Klasy społeczne, przedsiębiorstwa transnarodowe
Charakter relacji	Niezależność	Współzależność	Zależność
Zasada organizacyjna	Anarchia, system polegania na sobie (self-help)	Społeczność/wspólnota, zarządzanie	Hierarchia, relacje: centrum - półperyferie - peryferie
Analogia	Kule bilardowe	Sieć pajęcza	Ośmiornica
Przedmiot zainteresowania	Konflikt	Współpraca	Wzorce dominacji
Państwo	Jednolite, unitarne	Pluralistyczne	Podzielone na klasy społeczne
Cele państwa	Przetrwanie, bezpieczeństwo	Dobrobyt, pomyślność	Realizacja interesów burżuazji
Instrumenty	Siła militarna i polityczna	Asymetryczność współzależności, łączenie spraw	Własność kapitału i środków produkcji
Współpraca międzynarodowa	Trudna, zyski relatywne, gra o sumie zerowej	Łatwa, zyski absolutne, gra o sumie dodatniej	Niesymetryczny rozkład korzyści między centrum i peryferiami
Reżimy i organizacje międzynarodowe	Odzwierciedlają interesy państw, generują zróżnicowane korzyści	Ograniczają niepewność działania, działają na rzecz dobra wspólnego, generują podaż	Utrwalają dominację centrum nad peryferiami, generują zyski
Międzynarodowa ekonomia polityczna	Służy budowie potęgi państwa (merkantylizm)	Służy dobru wspólnemu (liberalizm ekonomiczny)	Służy realizacji zysków przez klasę burżuazyjną (teorie zależności)
Cel normatywny	Ograniczony porządek w społeczeństwie anarchicznym	Postępowanie zgodne z zasadami w społ. poliarchicznym	Przezwyciężenie struktury centrum - peryferie

ZASADY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH WEDŁUG NAUKI SPOŁECZNEJ KOŚCIOŁA

Podstawą porządku międzynarodowego stanowi prawo naturalne oraz godność osoby ludzkiej. SM powinny być budowane na podstawie czterech zasad:

- Zasada prawdy dotyczy wynikającej z prawa naturalnego równości wszystkich ludzi i państw oraz uznaje rzetelną informację za podstawę dialogu miedzy nimi.

- Zasada sprawiedliwości realizowana jest przez poszanowanie uprawnień państw , dotrzymywanie umów oraz rozwijanie różnych form współpracy międzynarodowej

- Zasada wolności dotyczy prawa państw do decydowania o swoim losie i poszanowania suwerenności wszystkich państw

- Zasada miłości, utożsamiana z zasadą solidarności, dotyczy tworzenia więzów braterstwa z państwami słabszymi oraz unikania egoizmu w postępowaniu na scenie międzynarodowej

Dopuszczanie interwencji humanitarnej wynika z przekonania, że „ zbrodni przeciwko ludzkości nie można uważać za wewnętrzne sprawy danego kraju”. Interwencja humanitarna winna być zgodna z zasadami: słusznej przyczyny, wyczerpania dostępnych środków pokojowych, legalności, proporcjonalności i skuteczności.

ZAŁOŻENIA KONSTRUKTYWIZMU. NURTY W RAMACH KONSTRUKTYWIZMU

Wyszczególnienie	Konstruktywizm konwencjonalny	Konstruktywizm krytyczny
Epistemologia	Akceptacja pozytywistycznego podejścia do badań (minimalny fundamentalizm)	Odrzucenie epistemologii pozytywistycznej, niemożność oddzielenia aktora i obserwatora
Cel	Wyjaśnienie, jak tożsamości implikują działania	Wyjaśnienie, dlaczego ludzie wierzą w jedną prawdę i jakie interesy kryją się za zmianą
Siła	Analitycznie neutralna	Tworzy hierarchię i relacje dominacji
Tożsamość	Kognitywny charakter tożsamości	Przyczyną dążenia do tożsamości jest alienacja
Program badawczy	Tworzenie nowej wiedzy i nowego rozumienia	Analiza ograniczeń społecznych z punktu wiedzenia interesu ludzkości i jej emancypacji
Występowanie	USA	Europa

PORÓWNANIE KONSTRUKTYWIZMU I RACJONALIZMU

Wyszczególnienie	Racjonalizm	Konstruktywizm
Ontologia	Indywidualizm/materializm	Holizm/idealizm
Przedmiot studiów	Konflikt/współpraca	Powstanie tożsamości
Aktorzy	Egzogeniczni	Endogeniczni
Zmienna przyczynowa	Siła/interesy	Idee
Siła	Materialna	Dyskursywna
Struktura systemu	Rozkład siły materialnej	Intersubiektywny rozkład wiedzy
Oddziaływanie struktury	Na zachowanie aktorów, determinuje wybory	Na właściwości aktorów, kształtuje tożsamości
Anarchia	Implikuje system self-help	Nie ma jednej logiki
Motywy działania	Interesy	Wartości
Charakter norm	Regulacyjny	Konstytucyjny, legitymizujący
Człowiek	Homo oeconomicus	Homo sociologicus
Logika	Praktycznej racjonalności	Poprawności
Wyjaśnienie	Przyczynowe, od mikro do makro	Konstytutywne, od makro do mikro
Instytucje	Produkt działania państw, ułatwiają współpracę	Wzmacniają i wprowadzają nowe wzory interakcji

TEORIE NORMATYWNE. KOMUNITARYZM A KOSMOPOLITYZM

Wyszczególnienie	Komunitaryzm	Kosmopolityzm
Autonomia państwa	Państwo jest autonomiczną wspólnota moralną i źródłem praw i obowiązków człowieka	Państwo realizuje wartości uniwersalne, takie jak sprawiedliwość i godność człowieka
Społeczność międzynarodowa	Stowarzyszenie praktyczne	Stowarzyszenie celowe
Prawa człowieka	Wywodzą się z jurysdykcji państwa, nie mogą zostać rozciągnięte poza państwo	Przysługują jednostkom jako członkom wspólnoty ludzkiej, a nie obywatelom państwa
Interwencja humanitarna	Podważa ideę wspólnoty państwowej, zagraża porządkowi międzynarodowemu	Zapobiega naruszeniom praw człowieka i ludzkiemu cierpieniu
Sprawiedliwość międzynarodowa	Może być realizowana tylko w ramach państwa, wobec obcych obowiązują inne standardy	Istnieje jeden uniwersalny system moralności, który nakazuje chronić osoby i grupy najsłabsze.
Środowisko naturalne	Zagrożenia dla środowiska dotykają państwa w różnym stopniu, bezcelowe jest tworzenie jednej polityki	Środowisko naturalne stanowi wspólne dobro całej ludzkości, jego ochrona wymaga wspólnych działań

TEORIE FEMINISTYCZNE

Nurt	Przedstawiciele	Założenia
Feministyczny empiryzm	Marcia Millman, Rosabeth Moss Kanter, Judith Stiehm	Właściwe określenie aktywności kobiet w różnych dziedzinach SM wymaga ścisłego przestrzegania istniejących standardów naukowych. Istniejąca metodologia jest skrzywiona przez społeczne uprzedzenia wobec kobiet.
Feministyczne stanowisko	Cynthia Enloe, Maria Mies, J.Ann Tickner	Epistemologia nauki nie jest obiektywna, ponieważ nawet dobra wiedza nie unieważnia utrwalonych stereotypów kobiet. Należy budować feministyczną epistemologię, badać źródła dyskryminacji kobiet oraz włączać perspektywę kobiecą do SM
Feministyczny postmodernizm	Christine Sylvester, Jean Bethke, Elshtain Cynthia Weber	Kryteria legitymizowania wiedzy są zaburzone ze względu na płeć. „kobiety” są kategorią wymyślona po to, aby utrzymywać stosunki nierówności, dominacji i subordynacji, które zostały uznane za naturalne

POSTPOZYTYWISTYCZNE TEORIE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

- postmodernistyczne = reflektywistyczne

- Idee i język kształtują świat materialny.

- Teorie nie tylko wyjaśniają rzeczywistość, ale także ją tworzą.

- Wyznawane teorie mają wpływ na nasze zachowanie w świecie.

- Zaliczamy do nich teorie normatywne, krytyczne, postmodernistyczne

- Zmiana sposobu myślenia i komunikowania się może doprowadzić do zmiany stosunków międzynarodowych.

Teoria Krytyczna

1. Twórcy teorii:

a. Max Horkheimer, Theodor Adorno (niemieccy filozofowie)

b. pierwszy raz pojęcie wystąpiło w pracy Horkheimera „Teoria tradycyjna a teoria krytyczna” z 1937 r.

2. Główne założenia:

a. Horkheimer akcentuje filozoficzny charakter teorii i podkreśla potrzebę współpracowania z badaczami różnych dziedzin nauki

b. teoria krytyczna jest integralną częścią postawy krytycznej

c. wg Horkheimera nad ludzkością zawisła groźba katastrofy związana z upadkiem epoki burżuazyjnej (dla niego był to początek nazizmu w Niemiecach)

d. osiągnięcie celu w polityce jest niemożliwe bez rozeznania sytuacji i związanych z nią zagrożeo

e. obserwator społeczeostwa dobiera obiekty subiektywnie, zależnie od swoich interesów

f. zdemaskowanie społeczności działającej na szkodę innych (świadomie lub nie)

3. Teoria tradycyjna a teoria krytyczna:

a. w teorii tradycyjnej przedmiot i podmiot są niezmienne i sztywno od siebie oddzielone, w krytycznej natomiast podmiot i przedmiot są powiązane

b. w teorii tradycyjnej zjawiska są zobiektywizowane i wykalkulowane, w krytycznej natomiast wszystko istnieje w określonym kontekście, rzeczywistości

c. teoria tradycyjna ma charakter naukowy, krytyczna natomiast filozoficzny

d. teoria krytyczna nie forsuje drobnych zmian a nawołuje do radykalnych zmian

4. Teoria krytyczna jako paradygmat w stosunkach międzynarodowych:

a. powstała jako reakcja na działania paostw kolonialnych

b. ma na celu zmianę zachowao paostw:

i. dopuszczenie do głosu paostw biednych

ii. zrównania statusu paostw

c. mocarstwa grają na globalnej arenie, gdzie robią wszystko aby realizowad swoje interesy

d. mocarstwa wykorzystują paostwa biedne (które stają się jeszcze biedniejsze)

e. stosunki międzynarodowe to gra o sumie zerowej

f. biedne, wykorzystywane paostwa mają moralne prawo do oporu i buntu

NEOLIBERALIZM

Uproszczona definicja oraz główne założenia:

neoliberalizm stanowi nowe wcielenie podstawowych doktryn liberalizmu, czyli wolnego, nieograniczonego rynku i prywatnego interesu i własności. Wedle tychże doktryn ingerencja państwa jest niepotrzebnym wręcz szkodliwym wpływem w funkcjonowanie wolnego rynku.//”nowe reguły funkcjonowania kapitalizmu”.

Powstanie i rozkwit idei:

lata 60. - szkoła chicagowska neoliberalizmu (Milton Friedman, Frank Knight, George Stigler); obrona zasad wolnego rynku, krytyka interwencjonizmu, potrzeba ograniczenia sektora publicznego oraz zwiększenia swobody działalności gospodarczej;

pierwszy kraj poddany „eksperymentowi” neoliberalnej ideologii - Chile (1973);

lata 80. - rozkwit idei na skutek kryzysu lat siedemdziesiątych i załamania zasad Keynesa; Francis Fukuyama ogłasza tezę „końca historii” - brak alternatywy dla neoliberalizmu.

Neoliberalizm a stosunki międzynarodowe:

rynek neoliberalistyczny ogranicza państwa peryferii oraz przyciąga większy kapitał do rdzenia, utrwala i potęguje ów podział;
narzędzia wolnego rynku i sfera ekonomiczna stosunków międzynarodowych stają się głównym tłem dla kontaktów międzypaństwowych, głównym polem zainteresowania.

Teoria systemu światowego

została sformułowana przez Imannuela Wallersteina w połowie lar 70. Podejmuje ona anliszie w wymiarze globalnym. Początki systemu światowego sięgają 16 wieku i są związane z narodzinami wczesnego kapitalizmu to rynek a nie państwo zaczyna grac pierwszorzędna role. To wtedy system kapitalistyczny zaczyna ekspansje z europy (rdzeń) ku peryferiom. Typologia Wallersteina analizuje miejsce poszczególnych krajów w rynku międzynarodowym biorąc pod uwagę takie wskaźniki jak

Rynkowność gospodarki i jej towarowość
Typ eksportu
Zdolność di kontroli finansów świata.

Teorie systemu światowego zaadaptował realiów przełomu 20 i 21 w Zbigniew Rylski wyróżnia takie segmenty jak :

Rdzeń obejmujący kraje najwyżej rozwinięte stanowiące centrum gospodarki światowej (USA, Kanada, zachodnia i północna Europa). Ich cechy szczególne to b. Wysoki poziom konsumpcji innowacyjność technologicznej i wzorców kulturowych. Polityczna rola rdzenia wynika z posiadania i eksportu zasobów strategicznych którymi w 21 w są m.in. kapitał, innowacje, żywność uzbrojenie. W krajach rdzenia wytwarza się ½ światowego pkb 80% eksportu i 95% kapitału inwestycyjnego a także 97% wydatków na badania. To tu skupia się podejmuje się decyzje mające wpływ na cała światowa gospodarkę (giełdy, światowe korporacje, koncentracja kapitału. Rdzeń ma dodatnie saldo migracji(drenaż mózgów) łączy też jako jedyny stabilność z demokracja. Główne zagrożenia to radykalizacja sił anty demokratycznych i wzrost konfliktów społecznych,

Semiperyferie to podupadające kraje rdzenia lub też szybko rozwijające się kraje peryferii. Istotą tego segmentu jest jednoczesna uległość rdzeniowi i dominacja nad peryferiami. Rozwój zawdzięcza się kapitałowi z rdzenia i taniej sile roboczej. To tu koncertuje się produkcja. Kraje te posiadają ujemne saldo migracji z rdzeniem a dodatnie z peryferiami. System polityczny tych krajów jest albo niestabilny albo niedemokratyczny. Do semiperyferiów zaliczmy :

Kraje europy południowej tj Grecja portugali południe włoch i część hiszpani
Kraje z europy środkowo wschodniej należące do UE.
Centralna Rosja
Kraje południowej i wschodniego obrzeża Azji
Wybrzeza australii i nowa zelandia
Kraje afryki pn
Duże kraje naftowe
Kraje ameryki pd takie jak brazylia chile urugwaj

Peryferia stanowią kraje które powszechnie nazywa się Trzecim Światem. Charakteryzuja się one niskim poziomem rozwoju gospodarczego i społecznego i brakiem perfpektyw na zmianę tej sytuacji. Dominują w nich takie sektory jak górnictwo rolnictwo i leśnictwo., posiadają wysoki poziom zadłużenia i inflacji. Zaliczamy do nich takie grupy krajów jak:

Kraje europy środkowowschodnie bez szans na wejście do UE ( Bośnia,Albania, Macedonia)
Kraje proradzieckie bez krajów bałtyckich
Kraje Ameryki Środkowej i inne kraje Ameryki Pd
Wnętrze Australii i kraje afrykańskie takie jak Senegal Angola Kamerun.

W krajach tych nie nituje się masowych głodów ani rozpadu struktur państwowych

Tło tworzą kraje mającą marginalne powiązania ze światową gospodarką(Czwarty świat, strefa głodu) charakteryzuje je drastyczny brak równowagi pomiędzy przyrostem naturalnym a niskim poziomem rozwoju. Większość z nich znajduje się w na obszarach Afryki sub saharyjskiej, w azji także Afganistan i kambodża. Zjawiska takie cechuje je również olbrzymie zadłużenie, wysoka inflacja bezrobocie i korupcja. Właściwe dla tych krajów są zjawiska głodu, analfabetyzmu, chorób (AIDS),wojen, dochodzi tez do rozpadu struktur państwowych. Np. Czad, kongo, liberia, mali.

Strefa izolacji strefa spowodowana samo izolacja krajów ze względów politycznych. Klasyczny przykład tego segmentu to korea płn.