Jak rozpoznac osteoporoze, Fizjoterapia, Osteoporoza


Jak rozpoznać osteoporozę?

0x01 graphic

0x08 graphic
Chociaż osteoporoza drastycznie osłabia nasze kości - to ta choroba nie boli i dlatego ma podstępny, utajony przebieg. Rozpoznaje się ją najczęściej dopiero w momencie wystąpienia złamania, po niewielkim urazie. Tymczasem są dostępne metody, dzięki którym można ją wykryć odpowiednio wcześniej i zapobiec osłabieniu kości i złamaniom. Na czym polega takie rozpoznanie? Promienie rentgena „prześwietlają” kość... Promienie RTG wychwytywane są przez wapń zawarty w kości. Obraz zmienionej przez osteoporozę kości jest słabiej wysycony. Kość taka wygląda jak obrysowana ołówkiem. Względnie dobrze widocznym konturom towarzyszy pusty środek. Ten „pusty środek” jest to wynikiem nasilenia zmian osteoporotycznych. (fot 1B). Jednak rentgen to za mało do wczesnego rozpoznanie osteoporozy? Chociaż konwencjonalne badanie rentgenowskie jest jednym z pierwszych, u osoby z dolegliwościami układu kostnego, to obecnie uważa się, że takie „prześwietlenie” nie jest wystarczająco precyzyjną metodą oceny stopnia uwapnienia tkanki kostnej. Zmiany typowe dla osteoporozy uwidaczniają się przy pomocy tej metody dopiero w zaawansowanych stadiach choroby, gdy doszło do utraty przynajmniej 30 % masy kostnej. Przekreśla to znaczenie standardowych zdjęć RTG, jako sposobu pozwalającego na wczesne wykrycie schorzenia. Co zatem umożliwiają promienie rentgena? Na kliszach rentgenowskich dobrze uwidaczniają się złamania - drastyczne powikłania osteoporozy. U osób starszych dobrze widoczne bywa osteoporotyczne zniekształcenie kręgosłupa pod postacią tak zwanych kręgów rybich. Na skutek zaniku beleczek kostnych w trzonach kręgów dochodzi do „wpuklania” dolnych i górnych płytek granicznych w głąb trzonów. Na zdjęciu poniżej /fot. 1 B/ widoczny jest zanik beleczek i dwuwklęsła deformacja trzonu kręgowego - wyraźnie różniąca się od kręgosłupa osoby zdrowej (fot 1A)

0x01 graphic

Fot 1A       Fot 1B


A - kręgosłup osoby zdrowej; B - kręgosłup „dwuwklęsły” z widocznym zanikiem beleczek. Czy zdjęcie RTG pozwala wykryć inne choroby kości? Badanie radiologiczne pozwala wykryć przyczyny tzw. wtórnej osteoporozy, na przykład nowotwór zwany szpiczakiem mnogim, czy przerzuty nowotworowe do kości. Co to jest densytometria?

Jak rozpoznać wczesne stadia osteoporozy?
Najlepszą dostępną metodą rozpoznania wczesnej osteoporozy jest tzw. densytometria. Jest to obecnie najbardziej popularna metoda ilościowej oceny zawartości wapnia w kości. Na czym polega ta metoda? Opiera się ona na pomiarze stopnia pochłaniania przez ciało fotonów emitowanych przez lampę rentgenowską. Pochłanianie wiązki fotonów w powietrzu wynosi bowiem zero, zaś rośnie wraz z wzrostem gęstości tkanki przez którą fotony przechodzą. Mniej gęste są np. mięśnie, zaś najbardziej gęste są kości, co dokładnie odmierza densytometr. Czy obecność mięśni utrudnia pomiar gęstości masy kostnej? Tak, ale współczesna technika medyczna znalazła na to sposób. Ponieważ kręgosłup i kość udową otacza warstwa tkanek miękkich należy do pomiarów stosować dwie wiązki fali świetlnej o różnych długościach. Różnice w przechodzeniu i pochłanianiu tych wiązek przez mięśnie i kości, po przetworzeniu przez komputer - pozwalają bardzo precyzyjnie zmierzyć gęstość kości. Jak nazywa się tego typu metoda pomiaru gęstości kości i jak działają oparte na niej urządzenia? Metodę tę nazywa się techniką absorpcjometrii podwójnej energii promieniowania rentgenowskiego (dual energy X-ray absorpcjometry - DEXA) Jak działa system DEXA? Urządzenie do densytometrii zbudowane jest z aplikatora promieniowania rentgenowskiego o dwóch ściśle wyznaczonych energiach. Precyzyjne zliczanie jednostek pochłoniętej przez ciało energii promienistej pozwala na ilościową ocenę dwóch typów tkanek. Detektor potrafi odróżnić kość od tkanki miękkiej. Podstawowym efektem badania jest uzyskanie tak zwanej powierzchniowej gęstości kostnej (wyrażanej w gramach na centymetr kwadratowy). Czy densytometria metodą DEXA jest badaniem bezpiecznym? Każde badanie naraża pacjenta na działanie promieniowania jonizującego, jednakże przy użyciu tej metody badanie jest absolutnie bezpieczne. Ilość promieniowania pochłoniętego przez ciało jest znikoma w porównaniu z klasycznym zdjęciem rentgenowskim, jakie nadal stosowane są np. w przypadku złamania kości, czy prześwietlenia płuc. Jak wygląda typowy densytometr? Urządzenia te zajmują w większości powierzchnię łóżka lub szafki i mogą znajdować się w wielu wyspecjalizowanych placówkach medycznych. Urządzenie wyposażone jest w monitor pokazujący wyniki badań. Wyniki pomiaru przenoszone są trwale na papier przy pomocy specjalnej drukarki i udostępniane pacjentom /fot2/

0x01 graphic

Fot. 2 Typowy densytometr


Jakich wyników dostarcza densytometria? Densytometr rejestruje ilość gramów wapnia przypadającą na 1 cm kwadratowy prześwietlonej powierzchni. W wynikach densytometrii wartość ta określana jest jako - BMD - gęstość kostna, Mnożąc BMD przez powierzchnię badanego obszaru kości uzyskujemy BMC- zawartość mineralną kości. Jaka jest norma prawidłowej zawartość wapnia w kości? Normę zmineralizowania tkanki kostnej można przedstawić w dwojaki sposób:

Czy możemy normę zawartości wapnia w kościach przedstawić graficznie? Tak, taki wykres graficzny pacjent otrzymuje po badaniu. Wykres ten lokalizuje pomiar „masy kostnej” pacjenta wobec normy wiekowej zaznaczonej zielonym kolorem. Norma ta - zaznaczona kolorem zielonym - obrazuje zmiany uwapnienia kości przebiegające w całej populacji wraz z wiekiem. Wartość osiągnięta przez badaną osobę -- jest umieszczona na wykresie, jako kwadracik. Na wykresie zaznaczone są również odchylenia ( tzw. standardowe) od normy, przy pomocy pasm kolorystycznych. Kolor intensywny - czerwony oznacza duże odchylenie i wysokie „ryzyko złamań”, zielony - brak osteoporozy. Kolory pomiędzy nimi - stany pośrednie.

0x01 graphic

Fot. 3 Wydruk wizualny wyników otrzymywany przez pacjenta - schemat poglądowy

0x01 graphic

Fot. 4 Wydruk z liczbowymi wynikami pomiaru gęstości kości (zestawienie „bone mass calculation results”)


Jak należy interpretować powyższe liczbowe wyniki badania densytometrycznego? Wynik densytometrii jest podawany w liczbie tak zwanych odchyleń standardowych. Odchylenie standardowe (SD) to pojęcie statystyczne pozwalające określić w jakim stopniu uzyskany wynik jest odległy od należnej średniej zawartości wapnia w kościach w całej populacji.
Dla pacjenta i lekarza najważniejsze w interpretacji badania densytometrycznego są wskaźniki punktowe Z i T.
Wskaźnik punktowy Z (Z-score) przedstawia ile odchyleń standardowych dzieli gęstość kostną badanej osoby od wyniku statystycznej zdrowej osoby tej samej płci, rasy i - najważniejsze - wieku. Wskaźnik Z informuje badanego, jak obraz jego kości wygląda na tle kości przeciętnego rówieśnika.
Wskaźnik punktowy T (T-score) określa o ile odchyleń standardowych gęstość kostna badanej osoby różni się od szczytowej, idealnej masy kostnej, którą badany mógł osiągnąć w młodości. Wskaźnik T nie bierze pod uwagę wieku badanej osoby, ściśle więc określa ryzyko złamania. Jak ocenić zaawansowanie choroby? Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) proponuje następujące densytometryczne oceny zaawansowania osteoporozy:

Kto powinien być poddany badaniu densytometrycznemu? Zainteresowani badaniem densytometrycznym powinni być:

Badanie densytometryczne służy również jako kontrola efektywności leczenia. Przeprowadzenie kontrolnej densytometrii ma sens około 12 miesięcy po rozpoczęciu leczenia. Zalecane jest wykonanie pomiaru z okolicy uprzednio poddanej badaniu. U osób nieleczonych nie ma zwykle potrzeby wykonywania badań densytometrycznych częściej niż co 2 - 3 lata (z wyjątkiem osób z w/w czynnikami ryzyka). Jakie okolice ciała poddaje się badaniu i dlaczego? Największą wartość kliniczną mają wyniki badania okolic narażonych na złamanie. Należą do nich:

Ale, uwaga! Densytometria kręgosłupa lędźwiowego może być obarczona błędem: Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, częste zwłaszcza w wieku podeszłym mogą fałszywie zawyżać wynik badania. Densytometr nie potrafi np. odróżnić wapnia zawartego w kościach od patologicznych zwapnień cechujących proces degeneracyjny więzadeł kręgosłupa. Jednak oddzielna rejestracja wyniku dla każdego z kręgów pozwala odrzucić wynik wyraźnie korzystniejszy od pozostałych. Nie mniej, w przypadku uogólnionych zmian densytometria kręgosłupa lędźwiowego jest niemiarodajna. Podobny efekt mogą spowodować zwapnienia w aorcie (następstwo miażdżycy) lub inne nieprawidłowe złogi w obrębie jamy brzusznej) Co powinniśmy wiedzieć o zastosowaniu tomografii komputerowej i ultrasonografii?

Ilościowa tomografia komputerowa (TK)
to badanie pozwalające na wybiórczą ocenę zawartości wapnia w istocie zbitej i gąbczastej kości. Wynik przedstawia rzeczywistą mineralną gęstość kości wyrażoną w gramach na centymetr sześcienny. Przy pomocy ilościowej tomografii komputerowej można ocenić kręgosłup lędźwiowy z większą dokładnością niż stosując DEXA. Badanie jest jednak drogie i naraża pacjenta na wyższą dawkę szkodliwego promieniowania.

Badania laboratoryjne w diagnostyce osteoporozy W osteoporozie ważna jest ocena ogólnego stanu zdrowia, pod kątem chorób mogących wywołać odwapnienie kości. Jakich badań laboratoryjnych powinniśmy się spodziewać dla poprawnego rozpoznania tego typu zagrożeń:



Wyszukiwarka