TOMASZ SERAFIN SERGIUSZ PARSZOWSKI

Bezpieczeństwo społeczności lokalnych

Programy prewencyjne w systemie bezpieczeństwa

ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM

Difira

szkół i placówek. Do jego kompetencji należy również wspomaganie oraz współ­działanie z organami, organizacjami i innymi podmiotami w sprawach dotyczą­cych warunków rozwoju dzieci i młodzieży, w tym w przeciwdziałaniu zjawiskom patologii społecznej, a także koordynowanie, wspomaganie i nadzorowanie orga­nizacji wypoczynku dzieci i młodzieży na obszarze województwa w okresie ferii letnich i zimowych.

Przedstawiciele kuratorium oświaty wchodzą w skład zespołu interdyscypli­narnego, odpowiadającego za realizację gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie⁷². W uzasadnio­nych przypadkach (np. zachowania niezgodnego z prawem lub statutem szkoły) kurator, na wniosek dyrektora szkoły, może przenieść ucznia objętego obowiąz­kiem szkolnym do innej placówki oświatowej.

W opinii autorów niniejszej publikacji, kuratoria oświaty mogą być wartoś­ciowymi partnerami programów prewencyjnych szczebla lokalnego, w szcze­gólności zaś w zakresie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, ochrony nieletnich przed przestępczością i demoralizacją, przeciwdziałania patologiom w szko­łach, bezpieczeństwa wypoczynku letniego i zimowego, przeciwdziałania alko­holizmowi i narkomanii, bezpieczeństwa ruchu drogowego, przeciwdziałania handlowi ludźmi, przestępstwom na tle seksualnym itp. Wśród przykładowych przedsięwzięć współrealizowanych przez kuratoria oświaty warto wymienić na­stępujące programy: „Bezpieczne wakacje”, „Bezpieczne ferie”, „Zakończenie roku szkolnego”, „Bezpieczna szkoła”, „Bezpieczny wypoczynek”, „Bezpiecz­na droga do szkoły”, „Bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni” czy „Stop przemocy w szkołach”.

3. Instytucje lokalne

1. Straże gminne (miejskie)

Instytucją realizującą zadania gminy z zakresu bezpieczeństwa i porządku pub­licznego są straże gminne, jako samorządowe, umundurowane formacje ochro­ny porządku publicznego spełniające służebną rolę wobec społeczności lokalnej. Zgodnie z postanowieniami ustawy o strażach gminnych, ich utworzenie ma charak­ter fakultatywny. W gminach, dla których organem wykonawczym jest burmistrz lub prezydent miasta mowa wówczas o straży miejskiej.

Straż gminną tworzy rada gminy po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji i zawiadomieniu o jej utworzeniu wojewody. Gminy, sąsiadujące ze sobą na obszarze jednego województwa, mogą za­wrzeć porozumienie o utworzeniu wspólnej straży.

Do ustawowych zadań straży gminnych należą:

1. ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych;

2. czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego - w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym;

3. współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywioło­wych oraz innych miejscowych zagrożeń;

4. zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarze­nia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postron­nych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia;

5. ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej;

6. współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku pod­czas zgromadzeń i imprez publicznych;

7. doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich za­mieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób;

8. informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjo­wanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;

9. konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pie­niężnych dla potrzeb gminy⁷³.

W celu zapewnienia właściwej współpracy pomiędzy strażą gminną a Policją wójt może zawrzeć z właściwym terytorialnie komendantem Policji porozumienie

o współpracy. Straż gminna wykonując swe ustawowe zadania współpracuje z Po­licją poprzez:

1. stałą wymianę informacji o zagrożeniach występujących na określonym terenie w zakresie bezpieczeństwa ludzi i mienia, spokoju i porządku publicznego;

2. zorganizowanie systemu łączności Policji i straży, uwzględniającego lokalne po­trzeby i możliwości oraz zapewniającego utrzymanie stałej łączności między jednostkami Policji i straży;

3. koordynowanie rozmieszczenia służb policyjnych i straży, z uwzględnieniem zagrożeń występujących na danym terenie;




4. wspólne prowadzenie działań porządkowych w celu zapewnienia spokoju i po­rządku w miejscach zgromadzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i spor­towych, a także w innych miejscach publicznych;

5. organizowanie wspólnych szkoleń oraz ćwiczeń policjantów i strażników gminnych;

6. wymianę informacji w zakresie obserwowania i rejestrowania przy użyciu środ­ków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych.

Szczegółowe formy współpracy straży z Policją oraz sposób informowania wo­jewody o tej współpracy określa rozporządzenie w sprawie form współpracy straży gminnej (miejskiej) z Policją oraz sposobu informowania wojewody o tej współpracy^.

Współpraca straży gminnych obejmuje również udzielenie pomocy, przez właś­ciwego terytorialnie komendanta Policji, w wykonywaniu czynności, dla których siły straży są niewystarczające, a także zapewnienia kadr, niezbędnych do przepro­wadzenia szkolenia podstawowego lub szkoleń specjalistycznych strażników.

Szczególnego znaczenia nabiera współpraca obu formacji w przypadku po­wszechnego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, katastrofy lub klęski żywio­łowej. Wówczas wójt na wniosek właściwego miejscowo wojewody lub właściwego terytorialnie komendanta Policji, może zarządzić użycie straży gminnej do wspól­nych działań z Policją. W tejże sytuacji właściwy terytorialnie komendant Policji dowodzi strażami gminnymi.

Zadania z zakresu ochrony porządku publicznego, określone w aktach prawa miejscowego oraz powszechnie obowiązującego, wykonywane są przez pracowni­ków straży gminnych. W ramach wykonywania służbowych obowiązków przysłu­guje im prawo do:

1. udzielania pouczeń, zwracania uwagi, ostrzegania lub stosowania innych środ­ków oddziaływania wychowawczego;

2. legitymowania osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich tożsa­mości;

3. ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla ży­cia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia i niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji;

4. dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości podręcznych bagaży osoby:

1. w przypadku istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu za­bronionego pod groźbą kary,




2. w związku z ujęciem osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośred­nie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,

3. w związku z doprowadzaniem osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że osoba, wobec której czynności te są podejmowane, posiada przy sobie nie­bezpieczne przedmioty dla życia lub zdrowia ludzkiego;

5. nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia określo­ne w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykro­czenia;

6. dokonywania czynności wyjaśniających, kierowania wniosków o ukaranie do sądu, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych - w try­bie i zakresie określonymi w Kodeksie postępowania w sprawach o wykro­czenia;

7. usuwania pojazdów i ich unieruchamiania przez blokowanie kół w przypad­kach, zakresie i trybie określonymi w przepisach o ruchu drogowym;

8. wydawania poleceń;

9. żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych;

10. zwracania się, w nagłych przypadkach, o pomoc do jednostek gospodarczych,

prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej oraz organiza­cji społecznych jak również do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w ustawie o Policji⁷⁷.

Komendant straży gminnej lub upoważniony przez niego strażnik uprawnie­ni są do występowania o udzielenie pomocy do osób pełniących funkcje organów albo kierowników instytucji państwowych i samorządowych, a także kierowni­ków oraz członków zarządów organizacji społecznych lub jednostek gospodar­czych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej.

W celu utrwalania dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, prze­ciwdziałania przypadkom naruszania spokoju i porządku w miejscach publicznych oraz ochrony obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej bądź gdy jest to niezbędne do realizacji ustawowych lub wynikających z aktów prawa miejscowego zadań, straże gminne uprawnione są do obserwowania i rejestrowa­nia przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych. Straż miejska zobowiązana jest by obserwacja odbywała się z zachowaniem godno­ści ludzkiej oraz przestrzeganiem i ochroną praw człowieka.

Zgodnie z treścią rozporządzenia w sprawie sposobu obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych przez straż gminną (miejską) wyróżnia się dwa sposobu prowadzenia nadzoru wizyjnego miejsc publicznych: zdalny - przy użyciu urządzeń umożliwiających przekazywanie

obrazu zdarzeń na odległość oraz bezpośredni - w przypadku prowadzenia przez strażnika gminnego obserwacji i rejestracji obrazu w miejscu zdarzenia.

Koszty funkcjonowania straży gminnej, jako jednostki organizacyjnej gminy, są pokrywane z jej budżetu. Dopuszczalnym jest umiejscowienie straży w struk­turze urzędu gminy. Szczegółową organizację straży określa jej regulamin, nada­wany przez radę gminy, zaś w przypadku umiejscowienia jej w strukturze urzędu miasta statut nadaje wójt. Strażą kieruje komendant zatrudniony przez wójta, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (sto­łecznego) Policji. Nadzór nad działalnością straży sprawuje wójt, zaś w zakresie fachowym (dotyczącym wykonywania uprawnień strażników, użycia broni pal­nej bojowej, a także środków przymusu bezpośredniego oraz ewidencji etatów, wyposażenia w środki przymusu bezpośredniego, broni palnej bojowej, urządzeń samoczynnie ujawniających i rejestrujących naruszenia przepisów ruchu drogo­wego, środków technicznych służących do obserwowania i rejestrowania obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, pojazdów oraz wyników działań straży) - wo­jewoda przy pomocy, działającego w jego imieniu, komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji.

2. Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych

Gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych powołuje wójt na podstawie przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoho­lizmowi. Przedmiotem jej działalności jest inicjowanie przedsięwzięć będących w zakresie zadań własnych gminy, a dotyczących szeroko rozumianej działalności profilaktycznej, rozwiązywania problemów alkoholowych oraz związanych z inte­gracją społeczną osób uzależnionych od alkoholu.

Członkami komisji są osoby przeszkolone w zakresie profilaktyki i rozwią­zywania problemów alkoholowych. Podejmowane przez nich działania obejmują w szczególności:

1. zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu;

2. udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psy­chospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie;

3. prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakre­sie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii,

w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w poza­lekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych;

4. wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych;

5. podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów dotyczących reklamy i promocji napojów alkoholowych oraz występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego;

6. wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie cen­trów integracji społecznej.

GKRPA przygotowuje projekt, koordynuje oraz czuwa nad wykonaniem Gmin­nego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W zakresie jej kompetencji znajduje się ponadto opiniowanie lokalizacji punktu sprzedaży napo­jów alkoholowych pod względem zgodności z uchwałami rady gminy, kierowanie osób nadużywających alkoholu na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego, a także wnioskowanie do właściwego sądu rejonowego o zastosowaniu wobec tych osób obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego. Na pod­stawie stosownego upoważnienia wójta, członkowie gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych mogą dokonywać kontroli przestrzegania zasad i warun­ków określonych w zezwoleniu na sprzedaży napojów alkoholowych.

Przedstawiciele gminnej komisji problemów alkoholowych wchodzą w skład zespołu interdyscyplinarnego, odpowiadającego za realizację Gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie*².

3. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej

Jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej są: regionalny ośrodek polity­ki społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej, dom pomocy społecznej, placówka specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzin­nego, placówka opiekuńczo-wychowawcza, ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, ośro­dek wsparcia i ośrodek interwencji kryzysowej.

Podstawą prawną działalności wszystkich jednostek organizacyjnych pomocy społecznej jest ustawa o pomocy społecznej. Zgodnie z jej treścią pomoc społeczna obejmuje w szczególności:

1. przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń;

2. pracę socjalną;

3. prowadzenie i rozwój niezbędnej infrastruktury socjalnej;

4. analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej;

5. realizację zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;

6. rozwijanie nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidenty­fikowanych potrzeb.

Przyczyną udzielania osobom i rodzinom pomocy społecznej może być: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony ofiar handlu ludź­mi oraz ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze, trudności w integracji cudzoziemców lub w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizm lub narkomania, zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa, a także klęska żywiołowa lub ekologiczna.

Ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie (w mia­stach na prawach powiatu - Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej lub Miej­skie Ośrodki Pomocy Rodzinie) oraz regionalne ośrodki polityki społecznej są jednostkami wykonującymi zadania pomocy społecznej odpowiednio gmi­ny, powiatu i województwa. Tym samym, w zakresie ich odpowiedzialności, adekwatnie do posiadanych kompetencji, znajduje się koordynacja realizacji gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych lub wojewódzkiej strategii w zakresie polityki społecznej.

Ośrodki pomocy społecznej są właściwe w sprawach zapewnienia podstawowych potrzeb osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Ich głównym zada­niem jest udzielanie pomocy finansowej, usługowej i rzeczowej, a także kierowa­nie osób wymagających opieki do domów pomocy społecznej.

Powiatowe centra pomocy rodzinie prowadzą domy pomocy społecznej, ośrodki interwencji kryzysowej oraz mieszkania chronione, zapewniają opiekę nad dzieć­mi w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych) i w rodzinach zastępczych, prowadzą specjalistyczne poradnictwo oraz udzielają pomocy cudzoziemcom.

Regionalne ośrodki polityki społecznej odpowiadają za koordynację polityki spo­łecznej na terenie województw samorządowych.

4. Komisja bezpieczeństwa i porządku

Komisja bezpieczeństwa i porządku jest podmiotem powoływanym na okres 3 lat, re­alizującym zadania starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami, a także wykonującym zadania w zakresie porządku publicz­nego i bezpieczeństwa. Podstawę prawną funkcjonowania komisji stanowią artykuły 38a-38c ustawy o samorządzie powiatowym. Do jej ustawowych zadań należy:

1. ocena zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu;

2. opiniowanie pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;

3. przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczo­ści oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;

4. opiniowanie projektów innych programów współdziałania Policji i innych po­wiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych wykonują­cych na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeń­stwa obywateli;

5. opiniowanie projektu budżetu powiatu - w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;

6. opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego i innych dokumentów w sprawach związanych z oceną porządku publicznego i bezpieczeństwa, a tak­że opiniowaniem pracy i współdziałania podmiotów odpowiedzialnych za za­pewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego;

7. opiniowanie, zleconych przez starostę, innych zagadnień dotyczących porząd­ku publicznego i bezpieczeństwa obywateli⁸⁵.

Przewodniczącym komisji bezpieczeństwa i porządku jest starosta. W jej skład wchodzi również dwóch radnych delegowanych przez radę powiatu, prokurator wskazany przez właściwego prokuratora okręgowego, trzy osoby powołane przez starostę spośród osób wyróżniających się wiedzą o problemach będących przed­miotem prac komisji oraz cieszących się wśród miejscowej społeczności osobistym autorytetem i zaufaniem publicznym, dwóch przedstawicieli delegowanych przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, a w przypadku m. st. Warszawy de­legowanych przez komendanta stołecznego Policji.

W pracach komisji z głosem doradczym mogą również uczestniczyć powoła­ni przez starostę funkcjonariusze i pracownicy innych niż Policja powiatowych służb, inspekcji i straży, a także pracownicy innych organów administracji pub­licznej wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu.

Niezwykle istotnym uprawnieniem komisji w kontekście prowadzenia progra­mów prewencyjnych jest możliwość współpracy z samorządami gmin z terenu po­wiatu, ze stowarzyszeniami, fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami.

5. Urzędy pracy

Powiatowy Urząd Pracy realizuje zadania w zakresie promocji zatrudnienia, łago­dzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej określone w ustawie o pro­mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a w szczególności:

1. opracowuje i realizuje programy promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokal­nego rynku pracy stanowiącego część powiatowej strategii rozwiązywania prob­lemów społecznych;

2. pozyskuje i gospodaruje środkami finansowymi na realizację zadań z zakresu aktywizacji lokalnego rynku pracy;

3. udziela pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu pracy, a tak­że pracodawcom w pozyskaniu pracowników przez pośrednictwo pracy i po­radnictwo zawodowe;

4. inicjuje, organizuje i finansuje projekty lokalnych i innych działań na rzecz ak­tywizacji bezrobotnych;

5. inicjuje i realizuje przedsięwzięcia mające na celu rozwiązanie lub złagodze­nie problemów związanych z planowanymi zwolnieniami grup pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy;

6. współdziała z powiatową radą zatrudnienia w zakresie promocji zatrudnienia oraz wykorzystania środków Funduszu Pracy;

7. realizuje zadania wynikające z koordynacji systemów zabezpieczenia społecz­nego państw.

6. Spółdzielnie mieszkaniowe

Spółdzielnie mieszkaniowe działają w oparciu o przepisy Prawa spółdzielczego oraz ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Podstawowym celem ich działalności jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin, przez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub domów jed­norodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu. Spółdzielnie odpowiadają za

zarządzanie nieruchomościami stanowiącymi ich mienie lub należącymi do człon­ków spółdzielni, przez co stanowią ważny element w lokalnym systemie bezpieczeń­stwa, szczególnie w zakresie kształtowania bezpiecznej przestrzeni.

7. Instytucje kultury

Instytucje kultury prowadzą działalność w zakresie tworzenia, upowszechniania i ochrony kultury. Podstawą prawną ich funkcjonowania jest ustawa o organizowa­niu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Instytucje kultury posiadają osobowość prawną. Działają na podstawie aktu o ich utworzeniu oraz statutu. Szczegółową ich organizację określa regulamin wewnętrzny. Najczęściej spotykanymi formami instytucji kultury są: teatr, kino, filharmonia, opera i operetka, dom i ośrodek kul­tury, biblioteka, muzeum, biuro wystaw artystycznych, galeria, centrum sztuki, świetlica itp. Wymienione podmioty odpowiadają m.in. za sprawowanie opieki nad zabytkami oraz prowadzenie edukacji kulturalnej i wychowania przez sztukę.

W myśl zapisów ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kultu­ralnej uprawnionymi do prowadzenia instytucji kultury są osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Wy­różnia się państwowe oraz samorządowe instytucje kultury. Prowadzenie działal­ności kulturalnej jest zadaniem własnym j.s.t. o charakterze obowiązkowym.

8. Zakłady opieki zdrowotnej

Naturalnymi partnerami działań prewencyjnych wydają się także zakłady opieki zdrowotnej, prowadzące działalność z zakresu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia. Podstawą prawną ich funkcjonowania jest ustawa o zakładach opieki zdrowotnej¹. W myśl jej zapisów wyróżnia się publiczne zakłady opieki zdro­wotnej (PZOZ) oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (NZOZ). Pierwsze z wymienionych tworzone są przez ministra lub centralny organ administracji rzą­dowej, wojewodę, państwową uczelnię medyczną lub państwową uczelnię prowa­dzącą działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych, Cen­trum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, a także j.s.t.. Drugą grupę stanowią zakłady opieki zdrowotnej utworzone przez kościół lub związek wyznaniowy, pracodawcę, fundację, związek zawodowy, samorząd zawodowy lub stowarzysze­nie, spółkę niemającą osobowości prawnej, a także inną krajową albo zagraniczną osobę prawną lub osobę fizyczną.

Zakłady opieki zdrowotnej działają między innymi w formie szpitali, zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, sanatoriów, pre­wentorium, hospicjów stacjonarnych, przychodni, ośrodków zdrowia, poradni, ambulatorium, pogotowia ratunkowego, medycznych laboratoriów diagnostycz­nych, pracowni protetyki stomatologicznej i ortodoncji, zakładów rehabilitacji leczniczej, stacji sanitarno-epidemiologicznej oraz jednostek organizacyjnych publicznej służby krwi.

9. Samorządowe zakłady budżetowe i spółki komunalne

Partnerstwa dla programów prewencyjnych szczebla lokalnego należałoby także szu­kać wśród jednostek organizacyjnych samorządów terytorialnych oraz spółek ko­munalnych. W tym miejscu warto przypomnieć, iż zgodnie z obowiązującymi prze­pisami prawa w celu wykonywania swych zadań gmina i powiat mogą utworzyć, zaś województwo samorządowy obligatoryjnie tworzą jednostki organizacyjne.

Samorządowe jednostki organizacyjne tworzone są przez organy stanowiące j.s.t. (rady gminy, rady powiatu, sejmiki województwa) w drodze uchwały, w celu wyko­nywania zadań samorządowych. Powołanie niektórych z nich nakazane jest ustawą, jak np. ośrodka pomocy społecznej, powiatowego centrum pomocy rodzinie, urzędu gminy, starostwa powiatowego, powiatowego urzędu pracy, urzędu marszałkowskie­go, regionalnego ośrodka polityki społecznej), zaś tworzenie innych pozostawiono do uznania władzom samorządowym. Są trzy rodzaje jednostek organizacyjnych tworzonych przez samorządy: jednostki budżetowe, zakłady budżetowe oraz gospo­darstwa pomocnicze. Jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a dochody odprowadzają na rachunek dochodów budżetu j.s.t. Zakłady budżetowe mają pokrywać koszty swojej działalności z przychodów własnych, choć możliwe jest pokrywanie kosztów działalności zakładu ze środków budżetowych. Należą do nich komunalne zakłady budżetowe powoływane, na podstawie przepi­sów ustawy o gospodarce komunalnej do wykonywania zadań z zakresu użyteczności publicznej. Gospodarstwo pomocnicze tworzone jest przy jednostce budżetowej w celu jej uelastycznienia, pokrywa ono koszty swej działalności z uzyskiwanych przychodów. Wskazane jednostki organizacyjne nie są samodzielnymi podmiotami prawnymi ponieważ, nie mają one osobowości prawnej.

Prawo dopuszcza także wykonywanie zadań publicznych przez samorządowe osoby prawne, osoby prawne szczególnego typu (samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej), osoby prawne oraz spółki komunalne. Przekształcenie samo­rządowych jednostek organizacyjnych, polegające na wprowadzeniu zmian organi­zacyjnych, odbywa się na mocy odrębnej uchwały podjętej przez organ stanowiący j.s.t. Obecnie samorządowe osoby prawne mogą być przekształcane w spółki.

Prowadzona przez j.s.t. gospodarka komunalna obejmuje w szczególności za­dania o charakterze użyteczności publicznej. Ich celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszech­nie dostępnych. Jej realizacja prowadzona jest przede wszystkim w formach sa­morządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego.

Jednostkami organizacyjnymi samorządów terytorialnych mogą być samo­rządowe zakłady budżetowe, jako prawnie nie wyodrębnione jednostki budżetowe pozostające w strukturze gminy. Podstawą ich działalności jest statut, określający przede wszystkim ich nazwę, siedzibę, organizację i przedmiot działalności. Za­kłady budżetowe są jednostkami organizacyjnymi sektora finansów publicznych nieposiadającymi osobowości prawnej. Przedmiotowy zakres działalności zakła­dów budżetowych obejmuje wyłącznie zadania o charakterze użyteczności pub­licznej i dotyczące:

1. gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi;

2. dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego;

3. wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sani­tarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz;

4. lokalnego transportu zbiorowego;

5. targowisk i hal targowych;

6. zieleni gminnej i zadrzewień;

7. kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urzą­dzeń sportowych;

8. pomocy społecznej, reintegracji zawodowej i społecznej oraz rehabilitacji za­wodowej i społecznej osób niepełnosprawnych;

9. utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania;

10. cmentarzy.

Koszty funkcjonowania tego typu jednostek organizacyjnych pokrywane są z przychodów własnych oraz z dotacji j.s.t. Szczegółowe regulacje dotyczące poli­tyki finansowej zakładów budżetowych określa ustawa o finansach publicznych.

J.s.t. mogą także tworzyć lub przystępować do spółek z ograniczoną odpowie­dzialnością oraz spółek akcyjnych, których działalność związana jest z gospodar­ką komunalną". W celu wykonania umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym jednostki samorządu terytorialnego mogą również tworzyć spółki komandytowe lub komandytowo-akcyjne. Zasady tworzenia wyżej wymienionych spółek oraz ich organizację reguluje Kodeks spółek handlowych.

Nazewnictwo wyżej opisanych podmiotów jest odmienne dla każdej j.s.t. Przykładowo samorządowymi zakładami budżetowymi są: Miejski Zarząd Dróg, Zakład Komunikacji Miejskiej, Gminny (Miejski) Ośrodek Sportu i Rekreacji, Za­rząd Transportu Miejskiego, Zakład Obsługi Systemu Monitoringu itp.

Gospodarka komunalna może być również wykonywana przez spółki prawa handlowego, takie jak: Rejonowe Przedsiębiorstwo Zieleni Sp. z o.o., Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o., Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji SA itp.

4. Obszar prywatny

1.4.1. Firmy ochrony osób i mienia

W dobie powszechnej prywatyzacji zadań publicznych, coraz większą rolę w za­pewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego odgrywa obszar komercyjny. W jego ramach funkcjonuje wiele podmiotów świadczących społeczeństwu wy­specjalizowane usługi, zaspokajając tym samy jego podstawowe potrzeby. Prywaty­zacja bezpieczeństwa dotyczy w głównej mierze przedmiotowego zakresu działal­ności firm ochrony osób i mienia, firm detektywistycznych, ubezpieczeniowych, niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej (NZOZ), a także przedsiębiorstw świadczących usługi doradcze, szkoleniowe oraz audytowe.

Początki polskiego rynku ochrony osób i mienia sięgają lat 90. XX w., kiedy to po wejściu w życie nieobowiązującej już ustawy z dnia 23 grudnia 1988 roku o dzia­łalności gospodarczej zaczęły powstawać pierwsze firmy ochrony osób i mienia. Dyna­miczny rozwój tego sektora usług oraz brak szczegółowych regulacji tego typu dzia-

Strategiczne zarządzanie bezpieczeństwem lokalnym

W zakresie poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego powstaje wiele pro­gramów, a ich wysyp nastąpił po uruchomieniu rządowego programu „Razem bezpieczniej”. Z założenia miał on pobudzić inicjatywę i zwiększyć aktywność lokalnych społeczności. Nadal jednak pokutuje, również w Policji, świadomość, że to po stronie organów ścigania i innych instytucji administracji państwowej leży obowiązek inicjowania takich działań. Biorąc pod uwagę, że identyfikacja problemu nie może mieć miejsca poza społecznością nim dotkniętą, to wydają się być na przegranej pozycji wszystkie projekty podejmowane odgórnie. Jednak żeby decyzja o podjęciu działań prewencyjnych czy profilaktycznych rzeczywi­ście rodziła się wśród przedstawicieli społeczności lokalnych, to musi najpierw być świadomość tych problemów, ich przyczyn, partnerów, z którymi można rozwiązywać te problemy oraz możliwości zastosowania takich narzędzi jak pro­gramy prewencyjne.

Obecnie najczęściej spotykane programy prewencyjne powstawały z inicjatywy Policji, stąd też często używa się sformułowania policyjne programy prewencyjne*⁹. Okre­ślane są w ten sposób działania długofalowe, obejmujące swoim zasięgiem większy obszar, np. teren całego garnizonu. Mają za zadanie nawiązanie przez jednostki Po­licji współpracy z licznymi pozapolicyjnymi instytucjami, organizacjami i innych podmiotami, dla których podniesienie bezpieczeństwa i minimalizacja przestępczo­ści są celami priorytetowymi. Z czasem coraz więcej jednostek samorządu teryto­rialnego samodzielnie lub we współpracy z Policją podejmowało się opracowywania

autorskich programów. Od 2001 roku w ustawie o samorządzie powiatowym pojawił się art. 38a, który w celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli zobowiązuje władze powiatowe do tworzenia komisji bezpieczeństwa i porządku. Natomiast jednym z zadań komisji jest przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiega­nia przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Na tej podstawie jedne powiaty tworzą strategie bezpieczeństwa, inne politykę bezpieczeń­stwa a jeszcze inne programy. Dla przykładu omówione zostaną wybrane rozwiąza­nia, ale ważne jest definicyjne rozgraniczenie takich dokumentów, co zwiększa ich czytelność, a także efektywność.

1. Strategia rozwoju lokalnego

Opisany dotychczas system zarządzania oparty na strategii rozwoju, przenoszony jest również co do zasady na grunt lokalny. A. Urban zwraca uwagę, że w litera­turze można spotkać dwa rodzaje strategii typowych dla działań prewencyjnych. Pierwsza z nich to strategia kreatywna polegająca na rozwijaniu zjawisk pożąda­nych w taki sposób, aby wypierały one zjawiska niepożądane lub żeby nie pozo­stawiały dla nich miejsca. Druga to strategia destruktywna polegająca na wyszu­kiwaniu i niszczeniu zjawisk niepożądanych. Dodaje również, że każda z tych strategii ma swoje słabe i mocne strony. Krótszy czas oczekiwania na efekty z pew­nością jest charakterystyczny dla strategii destruktywnej, a powoli realizowana jest strategia kreatywna. Wymaga ona większych nakładów finansowych i konsekwen­cji w działaniu. Kreatywne działania prewencyjne niekiedy nazywa się miękkimi, ponieważ wymagają zastosowania łagodnych form i metod, lecz oddziaływujących w dłuższej perspektywie czasu. Są przeciwieństwem działań twardych nastawio­nych na szybki efekt i wykorzystanie w krótkim czasie dużych sił i środków.

A. Urban twierdzi, że działania oparte na strategii kreatywnej są skuteczniejsze. Metody charakterystyczne dla tej strategii nie są tyle skuteczne, co mogą być trwal­sze. Skuteczne są działania twarde, a odpowiednio przygotowane i zrealizowane mogą być również trwałe. Z doświadczeń autorów wynika, że typowe działania de­struktywne przyniosły efekt szybko i były one wyraźne. Po sześciu latach osiągnię­te wyniki utrzymują się pomimo ograniczenia sił i środków policyjnych w rejonie, gdzie były prowadzone, do poziomu niższego niż przed ich rozpoczęciem.

Na tym etapie należy jednak skoncentrować się na strategicznym spojrzeniu na problematykę bezpieczeństwa, szerszym i uwzględniających całe spektrum zagro­żeń. Mimo, iż głównie opisywane są tu sposoby ograniczania przestępczości, to jednak celem autorów było wskazanie na kompleksowe i interdyscyplinarne po­dejście do bezpieczeństwa. Poczucie bezpieczeństwa zapewniają działania władz lokalnych ukierunkowane na przeciwdziałanie przestępczości, utrzymanie ładu publicznego, ale także zapobieganie sytuacjom kryzysowym, pauperyzacji spo­łeczności lokalnej oraz ograniczaniu ich potencjału zarobkowania. W tym celu tworzone są strategie rozwoju, których elementem jest planowe podejście do dba­łości o bezpieczeństwo.

Chyba najlepszym przykładem znanym autorom jest Strategia rozwoju Szczeci­na. Rada Miasta decyzję o przygotowaniu jej podjęła 25 października 1999 roku, rozstrzygając, że ma być ona oparta na zasadach zrównoważonego rozwoju i Agendy 21 metodą społeczno-ekspercką z szerokim wykorzystaniem wniosków, opinii i konsultacji różnych środowisk miasta. Strategii rozwoju Szczecina wyzna­czono cele, których horyzont czasowy sięga do 2015 roku. Prace nad tą strategią trwały od października 1999 do maja 2002 roku i podzielone zostały na trzy fazy: organizacji procesu, analizy i diagnozy stanu miasta oraz formułowania strategii rozwoju miasta. Prace prowadzone były pod auspicjami Rady Miasta przez Kon­went przy współpracy z firmą konsultingową, zespołami opiniująco-konsultacyj- nymi, zespołem roboczym i grupami branżowo-środowiskowymi i mieszkańca­mi. Tematyka bezpieczeństwa znalazła swoje miejsce w pracach następujących zespołów ds.: społecznych, przestrzenno-ekologicznych, gospodarczych, a także w grupie branżowo-środowiskowej ds. bezpieczeństwa publicznego. Ukonstytuo­wanie się poszczególnych grup roboczych pozwoliło na wykonanie analizy stanu miasta, w której zgodnie z zasadą obiektywizmu dokonano oceny uwarunkowań międzynarodowych, krajowych i wewnętrznych. W wyniku analizy powstała diagnoza, na podstawie której sformułowano misję oraz cele strategiczne, kierun­kowe oraz szczegółowe. Cele szczegółowe określały priorytety. Następnie każdy obszar został opisany za pomocą polityki branżowej, które zawierają programy realizacyjne składające się z poszczególnych projektów opisanych szczegółowy­mi zadaniami do realizacji.

Konstruując hierarchię lokalnych dokumentów strategicznych przyjęto, że stra­tegia rozwoju miasta będzie dokumentem nadrzędnym względem innych aktów prawa miejscowego tzw. „miejska konstytucja programowa”. Będzie dokumentem kierunkowym, który opisuje m.in. polityki branżowe, w tym tę dotyczącą bezpie­czeństwa i porządku publicznego, lecz z punktu widzenie ładu społecznego - nie je­dyną. Polityki branżowe stanowią opis działań kierunkowych i zasad postępowania, na których podstawie następować ma realizacja celów. Na poziomie dokumentów realizacyjnych umieszczono programy zbudowane z projektów opisanych poszcze­gólnymi zadaniami. Zgodnie z tymi zasadami programem określa się zespół pro­jektów i zadań zbudowany z uwzględnieniem działań kierunkowych i zasad okre­ślonych w odpowiedniej polityce. Jest on utożsamiany z definicją planu. Natomiast projekt to zespół powiązanych zadań realizowanych na podstawie harmonogramów i wskazanych źródeł finansowania oraz wskaźników osiągnięcia celów. Podstawową jednostką realizacyjną jest zadanie, które cechuje się wskazaniem jego przedmiotu, osoby odpowiedzialnej za wykonanie i osoby nadzorującej, terminu rozpoczęcia i zakończenia realizacji zadania, sposobu realizacji, kwoty środków finansowych przeznaczonych na jego realizację zadania, sposobu odbioru poprawności wykona­nia zadania oraz wskaźników pozwalających ocenić stopień osiągnięcia celów.

Z punktu widzenia zapobiegania przestępczości, ale przede wszystkim - na co zwrócono uwagę w tym dokumencie - z punktu widzenia poprawy jakości życia społeczności lokalnej, wypracowana został polityka poprawy bezpieczeństwa i po­rządku publicznego w mieście.

2. Polityka poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego

Od początku widać, że dokumenty opracowane przez zespoły przygotowujące strategię rozwoju miasta, opisaną w poprzednim rozdziale, zostały poprzedzone szczegółową analizą. Autorzy strategii oraz polityki bezpieczeństwa, stanowiącej załącznik do Strategii rozwoju Szczecina, zwrócili uwagę, że społeczność lokalna nie ogranicza się jedynie do mieszkańców powiatu, miasta czy gminy. Można bez problemu wskazać rejony, które sezonowo dominowane są przez osoby przyjezd­ne, a ich obecność bardzo często odgrywa istotna rolę w rozwoju mieszkańców. Często również niesie za sobą ryzyka, inne niż występujące poza sezonem.

Polityka bezpieczeństwa uwzględnia więc dobro mieszkańców miasta, ale bierze pod uwagę potrzeby w tym zakresie osób przyjezdnych. Określa kierunki działań, które pozwalają sprawnie zarządzać miastem zarówno w czasie jego co­dziennego, normalnego funkcjonowania, jak i w czasie kryzysu. Natomiast ocena stanu bezpieczeństwa po wdrożeniu strategicznego systemu zarządzania miastem powinno być stałe zwiększanie się poczucia bezpieczeństwa, zapobieganie wystę­powaniu sytuacji kryzysowych i sprawne likwidowanie ich następstw. Dokument ten określa termin, kiedy powinien zostać osiągnięty opisany w nim stan. Wskazu­je naturalnych partnerów oraz zwraca uwagę na rzecz chyba najistotniejszą. W po­lityce bezpieczeństwa zapisano, że główną rolą organów samorządu są działania inspirujące, koordynujące i wspierające. Ponadto twórcy polityki bezpieczeństwa podali podstawę prawną działań podejmowanych na jej zapisach.

W dokumencie tym wyodrębniono cele, zasady oraz kierunki podejmowanych działań, gdzie opisano przedsięwzięcia planowane do realizacji przez PSP, Policję, Straż Miejską, społeczności lokalne i organizacje pozarządowe. Problemowo zapi­sy skoncentrowane zostały na bezpieczeństwie na wodach, komunikacyjnym i za­rządzaniu kryzysowym.

Realizacja polityki poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego odbywa się w oparciu o następujące zasady:

1. praworządności działania;

2. skuteczności działania;

3. współdziałania służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo z mieszkańcami;

4. jawności.

Jej przesłaniem jest wsparcie procesu osiągania m.in. następujących celów:

1. zmodernizowany, sprawny system miejskich ciągów komunikacyjnych (dróg i ulic oraz sieć parkingów);

2. uporządkowany ruch tranzytowy i przewóz ładunków niebezpiecznych;

3. poprawa warunków do rozwoju aktywności obywatelskiej mieszkańców;

4. silne i aktywne organizacje pozarządowe wykonujące różnorodne zadania na rzecz miasta;

5. rady osiedlowe skutecznie działające na rzecz lokalnych społeczności;

6. poprawa jakości życia w mieście, w tym:

1. poprawa bezpieczeństwa socjalnego oraz jakości i długości życia, przez ob­niżenie poziomu patologii społecznych,

2. nowoczesna infrastruktura społeczna i techniczna, czyli zmniejszenie róż­nic w dostępności usług na terenie miasta,

3. poprawa stanu bezpieczeństwa miasta, przez podniesienie skuteczności działania i współdziałania służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, in­tegrację społeczności lokalnej działającej na rzecz własnego bezpieczeństwa oraz podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa w zakresie poprawy bez­pieczeństwa i obniżenia patologii.

Przyjęto następujące kierunki działania podmiotów zaangażowanych i zobo­wiązanych do realizacji lokalnej polityki bezpieczeństwa:

1. poprawa poczucia bezpieczeństwa mieszkańców oraz osób przebywających w mieście czasowo;

2. przeciwdziałanie patologiom społecznym;

3. uaktywnienie społeczności lokalnych i wspieranie inicjatyw lokalnych na rzecz poprawy własnego bezpieczeństwa;

4. zwiększenie częstotliwości kontaktów i spotkań służb z mieszkańcami (ści­ślejsza współpraca);

5. zbudowanie sprawnych struktur cywilnego zarządzania kryzysowego - zinte­growany system bezpieczeństwa;

6. wzrost skuteczności działalności służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo

• porządek publiczny;

7. wspieranie działań tworzących zintegrowane systemy ratownictwa;

8. poprawa bezpieczeństwa na akwenach i w ich otoczeniu;

9. uwolnienie centrum miasta od transportu materiałów niebezpiecznych;

10. podnoszenie poziomu bezpieczeństwa przez zmianę struktury przestrzennej.

Te kierunki określają ogólne obszary działań zwiększających bezpieczeństwo spo­łeczności lokalnych, ale także - na co należy zwrócić szczególną uwagę - wskazują na lokalne problemy, których rozwiązaniem mają zająć się służby, inspekcje i straże oraz inne instytucje i organizacje odpowiedzialne za lokalne bezpieczeństwo.

W dalszej części dokument ten zawiera wykaz zadań przewidzianych do rea­lizacji przez straż pożarną, Policję, straż miejską oraz określone zostały obszary istotne dla bezpieczeństwa, w tym współdziałanie ze społecznością lokalną, orga­nizacjami pozarządowymi, bezpieczeństwo na wodach i w komunikacji, a także zarządzanie kryzysowe. Zarządzanie bezpieczeństwem lokalnym przy wykorzy­staniu metod programowych, w tym przypadku za pośrednictwem strategii roz­woju i polityki bezpieczeństwa, stanowi przykład zmiany myślenia w osiąganiu celów prewencyjnych. Do niedawna większość przedsięwzięć realizowana była przez poszczególne służby i w ramach określonych przepisami, często te czynno­ści pod względem organizacyjnym powielały się, zwiększając ich koszty. Wyjście od zadań danej służby, a nie od kompleksowej oceny problemu i na tej podstawie budowania platformy partnerskiej, było jednym z podstawowych błędów. Obecnie są podstawy i wola ze strony władz lokalnych, aby to one stawały się gospodarzem programu, a tym samym podmiotem odpowiedzialnym za skoordynowanie i inte­grację działań różnych podmiotów w celu rozwiązania ciążącego problemu.

Przykład omawianej polityki bezpieczeństwa obrazuje takie właśnie rozwią­zanie. Wprowadzono w niej zapisy, które obligują do pożądanych czynności, a szerokie ujęcie partnerów (społeczność lokalna, organizacje pozarządowe) nie grozi brakiem realnych działań, mimo że nad niektórymi władza samorządowa nie jest praktycznie sprawowana. Ich zaangażowanie (wieloletnie) w opracowanie przyjętych kierunków zdecydowanie zwiększa ich zaangażowanie i motywację, ponieważ oni identyfikują się z tymi przedsięwzięciami. To samorząd lokalny w tej sytuacji stał się koordynatorem programów prewencyjnych i skupia wokół siebie podmioty odpowiedzialne lub mające wpływ na bezpieczeństwo i porządek publiczny w mieście. W polityce bezpieczeństwa wielokrotnie też zaznacza się, że zadania umieszczone w niektórych obszarach należy realizować w ramach działań prewencyjnych i profilaktycznych poprzez uruchamianie programów współdziała­nia wielu podmiotów. Wszystkie te programy zostały zebrane i podporządkowane realizacji określonych celów wynikających z polityki bezpieczeństwa, a następnie umieszczone w załączniku.

1. Przykłady powiatowych programów zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli

Jak już wspomniano podstawą prawną tworzenia programów prewencyjnych przez samorząd lokalny jest art. 38a ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie powiatowym. Zgod­nie z tym zapisem, komisja bezpieczeństwa i porządku przy staroście zobowiązana została do przygotowywania projektu powiatowego programu zapobiegania prze­stępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Zapis mało czy­telny jednak daje podstawę prawną do stosowania programów prewencyjnych jako narzędzi służących zapobieganiu przestępczości oraz zarządzaniu bezpieczeństwem obywateli i porządkiem publicznym na szczeblu powiatu. Ponadto programy, w tym prewencyjne, zakładające współdziałanie Policji i innych powiatowych służb, inspek­cji i straży oraz jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, wymagają zasięgnięcia opinii powiatowej komisji bezpieczeństwa i porządku. Tym samym komisja ta staje się twórcą i koordynatorem wszystkich przedsięwzięć programowych w obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie powiatu.

Posługując się przykładami można stwierdzić, że typowy powiatowy program prewencyjny składa się z kilku podstawowych komponentów. Poniżej przedsta­wione zostaną różniące się między sobą schematy budowania programów prewen­cyjnych, które obecnie są stosowane. Część nawiązuje do ustawowego obowiąz­ku opracowania takiego programu, co nie do końca jest prawdą, inne określają kierunki działań prewencyjnych w dokumentach umocowanych w strategii roz­woju powiatu, miasta lub gminy. W niektórych przypadkach ewidentnie widać, że komisja bezpieczeństwa i porządku przy staroście opracowuje program pre­wencyjny - bo musi. W niektórych natomiast można dostrzec tę realną potrzebę sięgnięcia po rozwiązania wykraczające poza standardowe metody utrzymania optymalnego poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Poniżej autorzy przedstawili kilka przykładów.

Powiatowy program zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bez­pieczeństwa obywateli „Razem bezpieczniej” na lata 2007-2009 opracowany przez Starostwo Powiatowe w Goleniowie, wpisuje się w Rządowy program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniejW dużej mierze stanowi odzwierciedlenie zapisanych tam zasad. Zawiera opis misji, celów, założeń ogól­nych, kierunków podejmowanych działań, wyliczenie podmiotów mogących na­wiązać współpracę i zasady współdziałania, opis realizacji programu i oczekiwa­nych efektów. W większości został skonstruowany w formie tabeli zawierającej: zamierzony cel, zadania, sposób ich realizacji, podmioty realizujące konkretne zadania, termin ich realizacji, koszt oraz źródło finansowania.

Miejski program zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego na lata 2004-2010 uchwalony przez Radę Miasta w Olsztynie składa się z oceny stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego, gdzie przedstawiono zagrożenia przestępczością i wykroczeniami oraz przedstawiono stan bezpieczeństwa przeciwpożarowego i ratownictwa. Planowane działania po­dzielone zostały według realizujących je podmiotów, gdzie krótko wspomniane zostało o kilkudziesięciu różnych, głównie profilaktycznych, programach. Na ko­niec opisano efekty jakie zaplanowano osiągnąć.

Jednym z założeń centralnie przygotowywanych programów było i jest two­rzenie banków dobrych praktyk. W związku z tym obecnie można korzystać z nagromadzonych doświadczeń i posiłkować się rozwiązaniami znajdującymi się w policyjnym Banku Dobrych Praktyk prowadzonym przez Wyższą Szkołę Policji w Szczytnie oraz czerpać pomysły z rozwiązań umieszczonych na Mapie realiza­cji programu „Razem bezpieczniej” i w jego Banku Dobrych Praktyk.

⁸² Art. 9a, ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

⁹² Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej (DzU z 2007 r., nr 14, poz. 89 - tekst jednolity).

⁹⁹ Art. 9, ust. 1 ustawy o gospodarce komunalnej.

⁸⁹ P. Idzikowski, Program prewencyjny komendy stołecznej policji „REAGUJ. POWIADOM. NIE TOLERUJ.”, http://www.dobrauczelnia.pl/upload/File/KONFERENCJE/bezpieczenstwo_ obywatela/Idzikowski.pdf lub http://wprewencji.policja.waw.pl/portal/wp/92/Programy_prewencyj- ne.html, [01.03.2011].

Ibidem, art. 9, ust. 5.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2009 roku w sprawie form współpracy straży gminnej (miejskiej) z Policją oraz sposobu informowania wojewody o tej współpracy (DzU z 2009 r., nr 220, poz. 1732).

Ibidem, § 3.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2009 roku w sprawie sposobu obserwowa­nia i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych przez straż gminną (miejską) (DzU z 2009 r., nr 220 poz. 1720).

Art. 7, ust. 1 ustawy o strażach gminnych.

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Ibidem, art. 41, ust. 1.

Ibidem, art. 15 ustawy o pomocy społecznej.

Ibidem, art. 7.

Ustawa z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze (DzU z 2003 r., nr 188, poz. 1848 - tekst jednolity).

Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych (DzU z 2003 r., nr 119, poz. 1116 - tekst jednolity).

Ibidem, art. 1, ust. 1.

Ustawa z dnia 25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kultural­nej (DzU z 2001 r., nr 13, poz. 123 - tekst jednolity).

Ibidem, art. 32, ust. 2.

Ibidem, art. 3, ust. 1.

Ibidem, art. 8, ust. 1 i 2.

Ibidem, art. 2, ust. 1.

M. Stahl, B. Jaworska-Dębska (red.), Encyklopedia samorządu terytorialnego dla każdego, cz. 1, Ustrój, Difin, Warszawa 2010, s. 210.

Art. 1, ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej (DzU z 2011 r., nr 45, poz. 236 - tekst jednolity).

Ibidem, art. 2.

Art. 14 ustawy o finansach publicznych.

Ibidem, art. 9, ust. 2.

Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (DzU z 2000 r., nr 94, poz. 1037 - z późn. zm.).

Ibidem.

Art. 38a został dodany do ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (DzU z 1998 r., nr 91, poz. 578) przez art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o zmianie ustawy o Po­licji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy - Prawo bankowe, ustawy o samorządzie po­wiatowym oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (DzU nr 100, poz. 1084), która weszła w życie z dniem 19 października 2001 r.

A. Urban, op. cit., s. 59.

Uchwała Rady Miasta nr XV/466/99, więcej informacji można znaleźć na: http://www.szcze- cin.pl/Strategia/_pl/01_dokument/sub_l.html, [14.03.2011].

Strategia rozwoju Szczecina, http://www.szczecin.pl/Strategia/_pl/01 _dokument/sub_l .html, [14.03.2011].

Opracowano na podstawie Polityka bezpieczeństwa i porządku publicznego w mieście Szcze­cinie, załącznik nr 4 do Uchwały nr I/N/l 155/02 Rady Miasta Szczecina z dnia 6 maja 2002 roku w sprawie przyjęcia Strategii rozwoju Szczecina, http://www.szczecin.pl/Strategia/_pl/01_doku- ment/sub_l.html, [14.03.2011].

Przykładem dostrzegania tych problemów jest Powiatowy program zapobiegania przestępczo­ści oraz poprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na lata 2007-2010 „Razem bez­pieczniej”, Jawor, kwiecień 2007, s. 1.

Powiatowy program zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli „Razem bezpieczniej” na lata 2007-2009, załącznik do Uchwały X/102/07 Rady Powiatu z dnia 30 sierpnia 2007 r., WZK-RF-5120-11-124/07, Starostwo Powiatowe w Goleniowie, czerwiec 2007.

Miejski program zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i po­rządku publicznego na lata 2004-2010, załącznik do Uchwały nr XXIII/325/04 Rady Miasta w Ol­sztynie z dnia 31 marca 2004, Olsztyn 2004.

http://www.e-wspol.edu.pl/bdp/site/, [25.03.2011].

http://razembezpieczniej.mswia.gov.pl/portal/rb/18/147/quotMapa_Programu_Razem_ bezpieczniejquot.html, [25.03.2011].

1 62 Część II

Rozdział 1. Zadania i uprawnienia partnerów programów prewencyjnych 1 63

⁷² Art. 9a, ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

⁷³ Art. 11 ustawy o strażach gminnych.

1 66 Część II

Rozdział 1. Zadania i uprawnienia partnerów programów prewencyjnych 1 67

⁷⁷ Art. 12, ust. 1 ustawy o strażach gminnych.

1 72 Część II

Rozdział 1. Zadania i uprawnienia partnerów programów prewencyjnych 1 71

⁸⁵ Art. 38a, ust. 2 o samorządzie powiatowym.

Rozdział 1. Zadania i uprawnienia partnerów programów prewencyjnych 1 68

174 Część II

Rozdział 1. Zadania i uprawnienia partnerów programów prewencyjnych 1 175

ROZDZIAŁ

ROZDZIAŁ

268 Część III

Rozdział 4. Strategiczne zarządzanie bezpieczeństwem lokalnym 267

---