"Beniowski" J. Słowackiego - poemat dygresyjny. Cechy, fabuła i treść.
Podstawowy zrąb utworu stanowi 5 pieśni pisanych w latach 1840-1841 i wydanych w tymże roku. Poeta pisał potem dalsze pieśni, wielokrotnie je poprawiał, lecz nie wydał za życia. Poematem tym Słowacki pragnął po raz kolejny sięgnąć po uznanie, rozprawić się ze swymi przeciwnikami ideowymi i nieprzychylnymi mu krytykami. Dał temu wyraz w słowach:
"Lecz ten poemat będzie narodowy,
Poetów wszystkich mi uczyni braćmi.
Wszystkich? Oprócz tych tylko których zaćmi".
"Beniowski" jest poematem dygresyjnym, gatunkiem stworzonym w okresie romantyzmu przez Byron'a. Składa się z wątku fabularnego oraz licznych dygresji (motywów i myśli nie związanych z tematem). Na wątek fabularny składają się losy tytułowego bohatera w latach konfederacji barskiej i tzw. koliszczyzny (1768-1772). Beniowski, postać niezwykle barwna, znana niemal na całym świecie, to hrabia węgierski, który otarł się o konfederację barską, został zesłany przez Rosjan na Sybir, skąd uciekł. Został królem Madagaskaru i zginął na wojnie z Francuzami. Słowacki dokonał wielu zmian w biografii Beniowskiego - uczynił go skromnym, polskim szlachcicem i odheroizował. Wątek fabularny nie jest w poemacie dygresyjnym najważniejszy. Stanowi tylko jego oś konstrukcyjną. Ważniejsze są owe dygresje, w nich bowiem zawiera się wartość ideowa dzieła. Wątek fabularny - Beniowski straciwszy swój majątek próbuje poprawić swoją sytuację finansową poprzez małżeństwo z Anielą, córką bogatego starosty z Ladawy. Ojciec Anieli nie jest przychylny temu związkowi, zamierza wydać córkę za bogatego sąsiada Dzieduszyckiego. Młodzi darzą się szczerym uczuciem i mają nadzieję przezwyciężyć upór i niechęć ojca. Po wizycie w Ladawie Beniowski wyjeżdża do Baru by połączyć się z konfederatami. W niezwykłych okolicznościach poznaje kozaka Sawę Calińskiego, Sewentyna oraz księdza Marka zaangażowanego w konfederację. Następnie otrzymuje misję polityczną do chana Tatarów krymskich, by pozyskać go do pomocy konfederatom. Liczne dygresje mają różnoraki charakter: osobisty, polityczny, społeczny, filozoficzny.
Dygresje:
1. O roli doświadczenia w życiu człowieka,
2. O celu pisania "Beniowskiego",
3. Walka z przeciwnikami odmawiającymi poecie miana wielkiego:
szyderstwo z tych co zarzucili poecie, że w 4 dni układa dramat,
atak na krytyków z "Młodej Polski" tendencyjnie oceniających wcześniejsze jego dzieła
polemika z A. Mickiewiczem w zakończeniu pieśni V,
krytyka rzekomo jego poglądów wiążących odzyskanie niepodległości z Watykanem,
docenienie roli ludu w walce o niepodległość,
przekonanie o zwycięstwie własnej poezji w przyszłości i wiara w równorzędne potraktowanie jego twórczości jak dorobku Mickiewicza.